یارانه معیشتی

هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران یکی از مهمترین بخش‌ها و نمایان‌ترین بخش طرح تحول اقتصادی است که به تغییر فرایند دادن یارانه‌ها می‌انجامد. در این فرایند با حذف تدریجی یارانه‌ها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام در ایران نوع دادن تغییر می‌کند که بخشی از این یارانه‌های حذف شده (60 درصد در سال 1390) به صورت نقدی به مردم پرداخت می‌شود و سایر درآمد این کار صرف کارهای عمرانی و فرهنگی می‌شود. این کار در اواخر دههٔ 1380 به اجرا گذاشته شد و بخش عمدهٔ آن در دههٔ 1390 انجام خواهد شد. از هدفمندسازی یارانه‌ها به عنوان بزرگترین طرح تاریخ اقتصادی ایران نام برده می‌شود. بنابر آمار رسمی وزارت امور اقتصاد و دارایی، فاز اول این طرح با شکست روبرو شد و موجب ورود خانوارهای بیشتری به زیر خط فقر شد. یارانه یکی از مسائلی است که در پورتال آسمونی همیشه مورد پرسش کاربران محترم بوده است.
همچنین در ادامه مطلب آسمونی، پاسخ پرسش های متداول ثبت نام یارانه نقدی در سایت رفاهی مشخص شده است.

یارانه‌ها را می‌توان به شکل‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد:

دسته‌بندی یارانه در حساب‌های مالی (یارانه معیشتی)

ایران به مفهومی که اکنون موجود است از دهه چهل وارد اقتصاد ایران شد ولی قبل از آن هم در دوران صفوی نوعی تخفیف های مالیاتی وجود داشته و اقتصاد دانان دربار مسؤول محاسبات چنین تخفیف هایی بوده اند. در دوره های مختلف دیگر نیز (مثلا سال 1311) دولت به طور مستقیم دخالت کرد و هزینه تاسیس سیلو را برای کشاورزان و مسؤولان پرداخت نمود تا مردم و دولت هر دو برای قحطی و کمبود غلات پیش رو در آن زمان آماده باشد. از نظر دسته‌بندی در حساب‌های مالی یارانه در دو دستهٔ مستقیم و غیر مستقیم طبقه‌بندی می‌شود.

• یارانه مستقیم

یارانه مستقیم مقدار هزینه‌هایی است که به‌طور کلی دولت برای حفظ منافع قشرها با درآمد پایین جامعه برای خرید کالاها و خدمات می‌پردازد. این نوع هزینه کرد عمدتاً دریافت کنندگان کاملاً مشخص و برخوردار از شخصیت حقوقی دارد، موسسات و شرکت‌های تولیدکننده و ارائه دهندهٔ کالاها و خدمات زیر بنایی که تولید و ارائه خدمت شان در جهت منافع عمومی، سبب زیان مالی آن‌ها می‌شود، از این دسته‌اند. همانند شرکت‌های تولیدکننده اب و برق و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات حمل و نقل عمومی. یارانه مستقیم خود به دو نوع یارانه تولیدی و یارانهٔ مصرفی تقسیم می‌شود. 

• یارانهٔ غیر مستقیم

یارانهٔ غیر مستقیم یارانه‌ای است که بابت ثابت نگه داشتن قیمت مصرف‌کننده یا تضمین قیمت تولیدکننده اختصاص می‌یابد. این نوع یارانه جنبهٔ کالایی دارد و گیرندگان آن متعدد هستند. این نوع یارانه به تولیدکننده ها اختصاص دارد و برای کاهش هزینه و قیمت مصرف کننده کالایی مشخص به تولید کننده ها از طرف دولت پرداخت میشود.
یارانه داخلی چیست؟
یارانه داخلی نیز نوعی از یارانه است که به صورت غیرمستقیم به مردم کشور پرداخت میشود.

• دسته‌بندی یارانه از منظر مرحله‌ای که کالا و خدمت مشمول یارانه می‌شود

دیگر حالات دسته بندی یارانه ها شامل سه بخش اصلی یارانه خدماتی، یارانه تولیدی و یارانه مصرفی است. از نظر دولت ها یارانه دقیقا نقطه مقابل مالیات است.

• یارانهٔ تولیدی

یارانهٔ تولیدی به هر نوع مداخلهٔ دولت در اقتصاد که منجر به کاهش هزینه‌های تولید برای تولیدکننده یا افزایش قیمت دریافتی توسط تولیدکننده گردد، گفته می‌شود. به عنوان مثال کمک‌های دولت به صنایع و کشاورزان از این دسته‌اند.

• یارانهٔ مصرفی

یارانهٔ مصرفی همانند یارانهٔ تولیدی به هر نوع تأثیر دولت که باعث می‌شود مصرف‌کننده قیمتی کمتر از قیمت بازار را پرداخت نماید اطلاق می‌شود.

• یارانهٔ خدماتی

یارانهٔ خدماتی عبارت است از برخی کمک‌های دولت به موسسات و شرکت‌های خدمات عمومی که خدمات خود را با قیمتی کمتر از هزینهٔ تمام شده به مصرف‌کنندگان عرضه می‌نمایند. به بیان دیگر یارانهٔ خدماتی یارانه‌ای است که دولت به منظور کاهش برخی از هزینه‌های خدماتی برای مصرف‌کنندگان، به پاره‌ای از خدمات عمومی پرداخت می‌کنند. این قبیل خدمات بیشتر در بر گیرندهٔ خدمات عمومی شهری است.
یارانه‌ها براساس اینکه در قانون بودجهٔ کشور به‌طور مشخص ذکر شده یا به‌طور ضمنی لحاظ می‌شوند، به دو دستهٔ آشکار و پنهان تقسیم می‌شوند.

دسته‌بندی یارانه از نظر چگونگی توزیع در جامعه

یارانه‌ها از نظر اینکه چگونه در جامعه توزیع می‌شوند به سه گروه تقسیم می‌شوند:

• یارانه باز

مثل یارانه بنزین قبل از سهمیه بندی که بدون محدودیت، به میزان متفاوت و بسته به اینکه هر کس چه مقدار مصرف کند در اختیار همه قرار می‌گرفت.

• یارانه سرانه

مثل یارانه کالاهای کالابرگی که به شکل محدود و مشخص وبه‌طور مساوی و برابر در میان همهٔ افراد جامعه توزیع می‌شود.

• یارانه هدفمند

مثل یارانه به شکل بن‌ها و کالا برگی‌هایی که به گروه‌های مشخصی از افراد جامعه مانند کارگران، کارمندان، از کار افتادگان و مستمری بگیران پرداخت می‌شود.

یکی از عمده‌ترین موارد یارانه باز یا یارانه بر بازار را دولت از طریق تعیین قیمت کمتر از قیمت واقعی انجام می‌دهد. از آنجا که خود دولت عرضه‌کننده چنین کالاها و خدمات عمومی و خصوصی است، وکنترل عرضه در دست دولت است، تعادل در بازار مربوطه به وجود آمده و منجر به ایجاد بازار غیررسمی نخواهد شد. به عبارات دیگر دولت در حد تقاضای موجود در قیمت‌های تعیین شده مبادرت به عرضهٔ کالا یا خدمت مورد نظر می‌نماید. بدیهی است که در چنین بازاری مقدار مصرف و تولید بیشتر از حد و اندازهٔ بهینه در بازار صورت گرفته و اولین تأثیر آن مشابه یارانه بر واحد یا قیمت در بازار کالاهای خصوصی عدم کارایی در تخصیص منابع است، ولی یارانه از خزانه پرداخت نمی‌شود، بلکه درآمد دولت که باید به خزانه واریز شود به مقدار یارانه پنهان کاهش می‌یابد.

یارانه صادراتی چیست؟

یارانه صادراتی مساعده های قابل تفویض در نزد شرکتهاییست که دولت به شرط صادرات محصولات این شرکت ها، یارانه را در اختیارشان قرار میدهد.

ملاک حذف یارانه مردم چیست؟

در سال 98 تعداد بسیاری از مردم قشر متوسط رو به پایین به دلیل نقص مدارک از لیست مستحقین دریافت یارانه حذف شدند که این بسیار شوکه کننده بود، چراکه طبق آمار قبلی تعداد این افراد و خانوار ها زیاد نبوده اما اکنون طبق گزارشات میدانی این تعداد خیلی هم زیاد بوده اند!

اما خبر خوب در این خصوص این بود که در آبان 99 نیز طی تصویب تبصره ای توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی، این افراد میتوانند دوباره درخواست دهند و مشمول یارانه شوند. بر اساس این تبصره ، کسانی که یارانه نمی گیرند می توانند دوباره درخواست دریافت یارانه کرده و با برگزاری آزمون وسع از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اگر شرایط دریافت یارانه را داشته باشند، مجددا یارانه دریافت خواهند کرد.

چنانچه خانواده ای نسبت به حذف یارانه خود شکایت یا سوالی دارد می تواند از طریق شماره تلفن یارانه معیشتی، کار خود را دنبال کند.

کمک‌های بلاعوض به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان برخی از کالاها و خدمات

پرداخت کمک مالی (یارانه) می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، مانند پایین نگه داشتن سطح قیمت (از طریق قدرت خرید واقعی خریداران) یا حفظ روند تولیدی یک کالای معین. یکی از خصوصیات عمده کمک مالی که با پرداخت‌های انتقالی از سوی دولت تفاوت دارد، آن است که در اغلب موارد هدف پرداخت از یارانه، حفظ قیمتهای کالاها و خدمات نهایی، در سطحی پایین‌تر از هزینه تأمین عوامل تولید است.
پرداخت یارانه می‌تواند، از طریق تحریف قیمتهای بازار و هزینه تولید، منجر به تخصیص نامطلوب منابع گردد. هرچند که این امکان وجود دارد که این اختلالات را جبران کند (از طریق آثار خارجی) و حتی می‌توان از پرداخت یارانه در جهت حمایت از صنایع نوزاد استفاده کرد. این امکان وجود دارد که با استفاده از ابزارهای جایگزین که اثرات سوء یارانه را در برندارد جهت تحقق این اهداف استفاده کرد، مانند حمایت مستقیم درآمدی از طریق نظام جمع‌آوری مالیات.
بیش‌تر یارانه‌ها توسط دولت برای تولیدکنندگان یا توزیع‌کنندگان در یک صنعت، برای جلوگیری از رکود آن صنعت یا جلوگیری از افزایش قیمت تولیدات آن یا برای ترغیب به استخدام نیروی کار بیش‌تر اعطا می‌شوند. مثال‌های آن یارانه‌هایی است که برای حمایت از صادرات، یا به‌منظور پایین نگه‌داشتن هزینهٔ زندگی برای برخی خوردنی‌ها، یا برای افزایش تولید مزارع و رسیدن به خودکفایی در تولید غذا پرداخت می‌شوند.
اگرچه از دیدگاه اولیه خرج کردن دولت از مبالغ بودجه عمومی کشور جهت افزایش قدرت خرید جامعه، نوعی عمل غیراقتصادی است (زیرا علاوه بر اینکه سودی برای دولت ندارد بلکه ضرر اقتصادی هم دارد)، اما در کل این فرایند دارای نکات بسیار مثبتی است که مهم‌ترین آن افزایش رفاه عمومی جامعه است. یارانه‌ها می‌توانند با رقابتی ساختن مصنوعی کالاها و خدمات داخلی در مقابل واردات، به‌عنوان شکلی از حمایت‌گرایی یا محدودیت تجاری باشند. همچنین یارانه‌ها می‌توانند در بازارها خلل ایجاد کنند و هزینه‌های اقتصادی بزرگی را تحمیل کنند.