زندگینامه امام سجاد (ع)

نام مبارک امام چهارم، علی است و مشهورترین القاب آن حضرت زین العابدین و سجاد می‌باشد و مشهورترین کنیه ایشان ابامحمد و ابوالحسن است. مدّت عمر آن بزرگوار  پنجاه و  هفت سال است. ایشان پانزدهم جمادی الاول سال سی و هشتم هجری به دنیا آمد. تولد آن بزرگوار دو سال قبل از شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام است و تقریباً بیست و سه سال با پدر بزرگوار زندگی کرد. پس مدت امامت آن بزرگوار سی و چهار سال است.

نام، القاب و کنیه های امام سجاد (ع)

• نام: علی بن الحسین علیه السلام در برخی از مقاتل به (علی اوسط) نیز خوانده شده است.
• کنیه: لقب های آن حضرت به تعداد فضایل اخلاقی و شخصیتی وی فراوان است. در این جا به چند تای آنها اشاره می کنیم  زین العابدین ، سید الساجدین، زکی، امین و ذوثفنات. به خاطر عبادت زیاد و سجده های طولانی، پینه ای در پیشانی آن حضرت (سجده کاهش) پدید آمده بود که بدین جهت وی را به (ذوالثفنات) لقب داده بودند. نسب پدری : امام زین العابدین علیه السلام فرزند امام حسین علیه السلام است که نسبت شریفش با یک واسطه به امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام و با دو واسطه به پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم منتهی می گردد.
• منصب: امام چهارم شیعیان

پدر و مادر امام سجاد (ع)

حضرت سجاد علیه السلام پدری چون حسین دارد و مادرش دختر یزدگرد پادشاه ایران است که دست عنایت حق به طور خارق العاده این دختر را به امام حسین می‌رساند. شرافت این زن آن است که مادر نُه نفر از ائمه طاهرین می‌شود و چنانچه امام حسین علیه السلام «اب الائمه» است. این زن نیز «ام الائمه» است.
نام مادر امام سجاد، غزاله یا شهر بانو (شاه زنان) دختر یزدگرد سوم از پادشاهان ساسانی است. این بانوی مجلله پس از شکست ایرانیان در برابر سپاهیان مسلمان، به همراه تعدادی از زنان دربار یزدگرد سوم به اسارت مسلمانان درآمد و در عصر عثمان بن عفان در مدینه و بنا به روایتی صحیح تر و در عصر امامت و خلافت امیرمؤ منان علی بن ابی طالب علیه السلام در کوفه با اختیار خود به عقد ازدواج امام حسین علیه السلام درآمد. از آن هنگام به (سیدة النساء) معروف شد. وی چند سالی بیش زنده نماند و در هنگام تولد تنها فرزندش امام زین العابدین علیه السلام در سال 38 قمری بدرود حیات گفت.

ولادت امام سجاد

میلاد مسعود امام زین العابدین علیه السلام مصادف بود با پنجم شعبان سال 38 قمری در عصر خلافت امام علی علیه السلام. برخی از مورخین تاریخ تولد آن حضرت را هفتم شعبان، برخی نهم شعبان و عده ای نیز نیمه جمادی الاولی دانسته اند. هم چنین در سال تولدش ‍ برخی سال 36 و برخی نیز 37 قمری را ذکر کرده اند.
گر چه اکثر مورخان، محل تولد آن حضرت را شهر مدینه دانسته اند ولی با توجه به این که آن حضرت در عصر خلافت امیرمؤ منان علیه السلام دیده به جهان گشود و مقر حکومت امام علی علیه السلام در آن زمان، در شهر کوفه استقرار یافته و طبعا تمام خانواده و اهل بیت آن حضرت به این شهر کوچ کرده و در آن ساکن شده بودند، باید محل تولد امام زین العابدین علیه السلام در همین شهر (یعنی کوفه) باشد، نه شهر مدینه! بیشتر تاریخ نگاران اتفاق دارند
بر این که آن حضرت، دو سال پیش از شهادت حضرت علی علیه السلام به دنیا آمد. بی تردید، امام حسین علیه السلام در آن سال به همراه پدرش حضرت علی علیه السلام در کوفه ساکن بود و بدین لحاظ تولد نور دیده اش زین العابدین علیه السلام نیز در کوفه به وقوع پیوسته است.

ازدواج و فرزندان امام سجاد (ع)

امام زین العابدین علیه السلام دارای یک همسر عقدی و چند ام ولد بود که از آنها، خداوند سبحان فرزندانی به وی عطا کرد. نام همسرش فاطمه (مکنی به ام عبدالله) دختر امام حسن مجتبی علیه السلام است . فاطمه بنت الحسن، از زنان با فضیلت و با شخصیت عصر خویش بود. وی مادر امام محمد باقر علیه السلام است. همچنین این بانوی افتخار یافت که پدربزرگش، پدرش، عمو و پدر شوهرش، همسرش و فرزندش از امامان معصوم شیعه بودند.

• پسران: امام محمد باقر علیه السلام، زید شهید، عبدالله باهر، عمر اشرف، حسین اکبر، عبدالرحمن، عبیدالله، سلیمان، حسن، حسین، اصغر، علی اصغر، محمد اصغر،
• دختران: خدیجه، فاطمه، علیه و ام کلثوم.

مقام امام سجاد (ع)

گرچه امام سجاد علیه السلام با اهل‌بیت علیهم السلام در همه فضایل وجه اشتراک دارند و هیچ فرقی میان آنان از نظر صفات و فضایل انسانی نیست، اما از نظر گفتار و کردار شباهت تامّی به جدشان امیرالمؤمنان علی علیه السلام دارد. که آن موارد را ذکر می‌نماییم.

• ایمان امام سجاد علیه السلام

امیرالمؤمنین علیه السلام در دعای صباح می‌گوید: «یا من دلّ علی ذاته بذاته؛ ای کسی که برهان وجود خود هستی.»
حضرت سجاد نیز در دعای ابوحمزه ثمالی می‌گوید: «بک عرفتک و انت دللتنی علیک و عویتنی الیک و لولا انت لم أدر ما انت؛ تو را به خودت شناختم و تو دلالت نمودی مرا بر خودت و دعوت نمودی به خودت و اگر نبودی، ترا نمی‌شناختم.»
اینگونه کلمات منتهای ایمان را می‌رساند و این همان ایمان شهودی است که امیرالمؤمنین می‌فرماید: «لو کشفت لی الغطاء ما ازددت یقینا؛ اگر بر فرض محال ممکن بود خدا را با این چشم ظاهری دید و می‌دیدم بر یقین من که الآن به ذات مقدس حق دارم چیزی افزوده نمی‌شد.»

• علم امام سجاد علیه السلام

اگر امام علی علیه السلام می‌گوید: «از من بپرسید هر چه می‌خواهید که به خدا قسم تمام وقایع را تا روز قیامت می‌دانم، حضرت سجاد نیز می‌گوید: «اگر نمی‌ترسیدم که مردم در حق ما غلوّ کنند، وقایع را تا روز قیامت می‌گفتم.» 

• تقوای امام سجاد (ع)

حضرت علی علیه السلام می‌فرمود: «و الله لو اعطیت الاقالیم السبعة و ما تحت افلاکها علی ان اعصی فی نملة اسلبها جلب شعیرة ما فعلت؛ به خدا قسم اگر تمام عالم هستی را به من دهند که به مورچه‌ای ظلم کنم و بی‌جهت پوست جوی را از دهان آن بگیرم، این کار را نمی‌کنم.»
امام زین العابدین نیز می‌فرمود:در این اشعار نیز امام سجاد علیه السلام می‌گوید محال است که خداوند را معصیت کنم، زیرا او را دوست دارم.«خداوند را معصیت می‌کنی و ادعا می‌کنی که او را دوست داری. به جان من این ادعا از عجایب امور است. اگر براستی خدا را دوست داشتی او را اطاعت می‌کردی، زیرا محّب همیشه مطیع محبوب است.»

• عبادت امام سجاد علیه السلام

درباره امیرالمؤمنین گفته شده است که روزها به ایجاد باغ و قنات برای فقرا و محتاجین مشغول بود، و تا به صبح عبادت می‌کرد. حضرت سجاد نیز چنین بود چه بسیار باغ‌ها و قنوات که به دست ایشان برای دیگران آباد یا ایجاد شد. عبادت و سجده او به حدی بود که به زین العابدین و سجاد ملقب شد.
از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده که روز قیامت خطاب می‌شود: «کجا است زین العابدین؟» و می‌بینم که فرزندم علی بن الحسین جواب می‌دهد و می‌آید.
از امام باقر علیه السلام روایت شده که: «پدرم را می‌دیدم که از کثرت عبادت پاهای او ورم کرده، و صورت او زرد، و گونه‌های او مجروح، و محل سجده او پینه بسته بود.»

• سخاوت، فتوت و رأفت امام سجاد علیه السلام

در تاریخ آمده است یکی از کارهای امیرالمؤمنین علیه السلام اداره کردن فقرا به طور مخفیانه بوده است. امیرالمؤمنین شب‌ها خوراک، پوشاک و هیزم به خانه بینوایان می‌برد، و آن بینوایان حتی نمی‌دانستند که چه کسی آنها را اداره می‌کند. همچنین میان مورخین مشهور است که امام سجاد علیه السلام چنین بوده است.
راوی می‌گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودیم که از مناقب حضرت علی علیه السلام صحبت شد و گفته شد هیچ کس قدرت عمل امیرالمؤمنین را ندارد و شباهت هیچ کس به امیرالمؤمنین، بیشتر از علی بن الحسین علیهماالسلام نبوده است که صد خانواده را اداره می‌کرد. شب‌ها گاهی هزار رکعت نماز می‌خواند.»
از طریق اهل تسنن روایت شده است که چون امام سجاد علیه السلام شهید گشت روشن شد که آن حضرت صد خانواده را به طور مخفی اداره می‌کرده است.

• زهد امام سجاد علیه السلام

چنانچه حضرت علی علیه السلام زاهد به تمام معنی بوده است و دلبستگی به مالی و به کسی جز به خدای متعال نداشته است. امام سجاد علیه السلام نیز همچنین بوده است. لذا به اصحاب خود سفارش می‌فرمود: اصحابی، اخوانی، علیکم بدار الآخرة و لا اوصیکم بدار الدنیا فانکم علیها و بها متمسکون اما بلغکم ان عیسی علیه السلام قال للحواریین. الدنیا قنطرة فاعبروها ولا تعمروها. و قال: من یبنی علی موج البحر داراً؟ تلکم الدار الدنیا و لا تتخذوها قراراً.
«ای یاران من، برادران من، مواظب خانه آخرت باشید من سفارش دنیا را به شما نمی‌کنم زیرا شما بر آن حریص هستید و به آن چنگ زده‌اید. آیا نشنیده‌اید که حضرت عیسی به حواریون می‌گفت: دنیا پل است، از روی آن بگذرید و به تعمیرش نپردازید! چه کسی روی موج آب، خانه می‌سازد؟ موج دریا این دنیا است، به آن دلبستگی نداشته باشید.»

• سیاست امام سجاد علیه السلام

امام سجاد علیه السلام در مدت سی و پنج سال پاسدار شیعه بود. مورخین معتقدند که تدبیر امام سجاد علیه السلام، مدینه را و بسیاری از شیعیان را از دست کسانی چون یزید و عبدالملک مروان نجات داد.

• حلم امام سجاد علیه السلام

درباره امام سجاد نیز گفتاری نقل شده است و ایشان فرمودند: «از کنار کسی گذشتم که به من بد می‌گفت. به او گفتم که اگر راست می‌گویی خداوند متعال مرا رحمت کند، و اگر دروغ می‌گویی خدا تو را بیامرزد!»

• تواضع امام سجاد (ع)

تاریخ نویسان اقرار دارند که امام سجاد علیه السلام، دوست داشت فقیران، یتیمان و بینوایان سر سفره‌اش باشند و با آنها بنشیند، غذا برای آنها آماده کند و حتی غذا در دهن آنان بنهد.

• فصاحت و بلاغت در کلام امام سجاد علیه السلام

امام سجاد علیه السلام صحیفه کامله سجادیه را به جهان عرضه داشت. صحیفه‌ای که مثل آن نیامده و نخواهد آمد. صحیفه‌ای که در ضمن دعا، معارف اسلام، سیاست اسلام، اخلاق اسلام، اجتماعیات اسلام، حقانیت شیعه، حقانیت اهل‌بیت، انتقاد از ظلم و ظالم، سفارش به حق و حقیقت، و بالاخره یک دوره معارف اسلامی را آموزش می‌دهد. صحیفه‌ای که محققین اسم آن را «اخت القرآن»، «انجیل اهل‌بیت»، «زبور آل محمد» نهاده‌اند. صحیفه‌ای که ابلهی با فصاحت ادعا کرد که می‌تواند چون آن بیاورد چون قلم به دست گرفت، نتوانست، دق کرد و مُرد.

• جهاد امام سجاد علیه السلام

تدبیر امام سجاد علیه السلام در اسارت، گریه‌های امام سجاد در مدینه، نوحه خوانی و روضه خوانی‌های آن حضرت در مدت سی و پنج سال سخنرانیش، به موقع جهادی بود فوق العاده مفید و ثمربخش که تحلیل سیاسی تاریخ، این مطالب را نشان می‌دهد.

• عفو و جوانمردی امام سجاد علیه السلام

درباره امام سجاد نیز منقول است که: فرماندار مدینه که دل امام سجاد را خون کرده بود، از طرف عبدالملک مروان معزول شد و امر شد که او را به درختی ببندند و مردم بیایند و به او توهین کنند. امام سجاد علیه السلام اصحاب خود را خواست و سفارش فرمود که مبادا به او توهین شود! امام سجاد نزد او رفت و او را دلداری داد و نزد عبدالملک مروان وساطت او را کرد که از این خواری نجات یابد.
آن فرماندار معزول می‌گفت از علی بن الحسین و یارانش ترس دارم زیرا به آنها ظلم بسیار کردم.

• ابهت و شخصیت امام سجاد علیه السلام

در تاریخ ضبط است که هشام بن عبدالملک به حج آمده بود و کثرت جمعیت مانع شد که حجرالاسود را استلام کند. پس در گوشه‌ای برای او فرشی انداخته و نشسته بود که امام سجاد علیه السلام وارد طواف شد و وقتی به حجرالاسود رسید، مردم کنار رفتند و حضرت مکرّر استلام نمود. هشام فوق العاده ناراحت شد. یکی از اطرافیان پرسید: این مرد کیست که مردم چنین به او احترام دارند؟ هشام تجاهل کرد و گفت نمی‌دانم. فرزدق آنجا بود، فی البداهه قصیده مفصلی درباره امام سجاد علیه السلام سرود. ما چند بیت از آن قصیده را می‌آوریم: تمام قصیده در مناقب ابن شهر آشوب موجود است:
 «این مردی است که حجاز، خانه خدا، حل، حرم او را می‌شناسند. نه، در کلامش نیست ـ حاجت سائل را همیشه برآورده می‌کند جز در تشهد ـ که لا اله الا الله می‌گوید. و اگر تشهد در نماز نبود، نه او، همیشه آری بود: هنگام برخورد با مردمان چشم‌ها را فرو می‌بندد برای آن که حیا دارد، و دیگران چشم فرو می‌بندد به جهت ابهتی که او دارد. و سخن با او نمی‌گویند مگر که آن بزرگوار تبسّم کند. روز قیامت حبّ آنها دین است و بغض آنها کفر است و قرب و نزدیکی به آنان پناه و نجات انسان‌ها است. در نمازها یاد آنها و اسم آنها مقدم بر هر چیزی است بعد از اسم خدای متعال. و نمازها به اسم آنان تمام می‌شود ـ یعنی در نماز بعد از اسم خدا در اقامه، اسم اهل‌بیت است و آخر مطلب که در تشهد آخر گفته می‌شود باز اسم اهل‌بیت است. گفته شده که فرزدق به این اشعار آمرزیده شده است و به گفته جامی اگر اهل عالم به این اشعار آمرزیده شوند جا دارد.

آثار و کتاب های امام سجاد (ع)

1. صحیفه سجادیه

2. مناجات خمس عشر

3. دعای ابوحمزه ثمالی

4. رساله حقوق

5. کتاب علی بن الحسین

6. الصحیفة فی الزهد

شهادت امام سجاد (ع)

در روایات شیعه آمده‌است که او با زهر ولید بن عبدالملک کشته شد. تاریخ مرگ او 94 یا 95 هجری قمری است؛ گرچه منابع مختلف سال‌های 92، 93، 99 و 100 هجری قمری را نیز ذکر کرده‌اند.او در قبرستان بقیع کنار قبر حسن مجتبی مدفون است.
بعد از مرگش فقرای مدینه متوجه شدند که زندگی آنها به وسیلهٔ آن امام تأمین می‌شده است. زین العابدین شبانه کیسه‌های سنگین آذوقه را بر دوش می‌کشید و به درب خانهٔ حدود صد خانوار از مردم مدینه کوبیده در حالی که چهره اش را پوشیده بود تا شناخته نشود به آنها کمک می‌کرد.

آرامگاه امام سجاد کجاست؟

حضرت زین العابدین علیه السلام پس از تشییع باشکوه مردم مدینه، در بقیع که قبور بسیاری از اولیاء خداوند، همسران پیامبر، فاطمه بنت اسد و بسیاری از صحابه گرانقدر پیامبر و تعدادی از شهدای صدر اسلام در آن قرار دارد، در کنار مرقد مطهر حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام، عموی بزرگوارش، مدفون گردید.
در این قطعه از بقیع عباس، عموی پیامبر، نیز دفن شده بود و بعداً حضرت امام صادق و حضرت امام باقر نیز مدفون گردیدند. این بخش دارای قبه و بارگاه بوده ولی اکنون به دست وهابیون تخریب شده است.

رویدادهای مهم در زمان امام سجاد (ع)

1. وفات شهربانو، مادر امام زين العابدين (ع) به هنگام تولد آن حضرت، در سال 38 هجري.
2. شهادت امام علي (ع) در دو سالگي و شهادت امام حسن مجتبي (ع) در سيزده سالگيِ امام زين العابدين (ع).
3. همراهيِ امام زين العابدين (ع) با پدرش، امام حسين (ع)، در عدم بيعت با يزيدبن معاويه و حركت اعتراض آميز از مدينه به مكه، در رجب سال 60 هجري.
4. همراهيِ امام سجاد (ع) با كاروان حسيني در حركت از مكه به كربلا، درذي حجه سال 60 هجري.
5. حضور امام زين العابدين در نهضت خونين كربلا، در سن 23 سالگي.
6. ابتلاي امام زين العابدين (ع) به بيماريِ شديد، در روز عاشورا، و عدم تواناييِ جهاد در راه خدا.
7. تحمل مصيبت شهادت امام حسين (ع) و ياران و اصحاب آن حضرت، از سوي امام زين العابدين(ع) در روز عاشورا.
8. جنايت هاي لشكريان يزيد در جدا كردن سرها از بدن شهدا و بر نيزه كردن آنها، اسب دواني بر بدن هاي شهدا و غارت و آتش زدن خيمه ها پس از شهادت امام حسين (ع)، در عصر عاشورا.
9. آغاز اسارت امام زين العابدين (ع) و ساير بازماندگان قافله حسيني به دست لشكريان عمر بن سعد از عصر روز عاشورا.
10. مجازات قاتلان امام حسين (ع) توسط مختار بن ابي عبيده و شادمانيِ امام زين العابدين (ع) و ساير اهل بيت(ع) از كردار مختار
11. تحمل سختي ها و مشقت هاي امام زين العابدين(ع) و ديگر بازماندگان در اسارت، كوفه و شام.
12. خطبه خواندن امام سجاد(ع) براي اهالي كوفه، در حالي كه در غل و زنجير و اسارت دشمنان بود.
13. خطبه خواندن امام سجاد(ع)، در مجلس بزرگ مسجد امويِ شام، در حضور يزيد و تأثير شگفت آن بر شاميان.
14. بازگشت امام زين العابدين(ع) به همراه ساير بازماندگان نهضت كربلا از اسارت كوفه و شام به مدينة الرسول(ص).
15. حزن شديد و گريه هاي طولانيِ امام سجاد(ع) در مصيبت شهادت امام حسين(ع) و اهل بيت آن حضرت.
16. قيام مردم مدينه بر ضد يزيد بن معاويه و اخراج بني اميه از اين شهر و وقوع نبردي خونين در اين واقعه (معروف به واقعه حره)، در سال 63 هجري.
17. شكست مقاومت اهاليِ مدينه در برابر لشكريان شام، و كشتار فجيع سپاهيان يزيد به سركردگيِ مسلم بن عقبه، در مدينه، و محفوظ و مصون ماندن امام زين العابدين(ع) و خانواده او از اين كشتار.
18. قيام عبدالله بن زبير در مكه بر ضد بني اميه و تصرف حجاز (مكه و مدينه) و برخي از سرزمين هاي اسلامي، در سال 64 هجري.
19. فشار و سخت گيريِ آل زبير بر خاندان اميرالمؤمنين و اهل بيت(ع).
20. قيام مختار بن ابي عبيده ثقفي، در كوفه، بر ضد بني اميه براي خونخواهي از قاتلان امام حسين (ع).
21. مجازات قاتلان امام حسين (ع) توسط مختار بن ابي عبيده و شادمانيِ امام زين العابدين (ع) و ساير اهل بيت(ع) از كردار مختار.
22. شهادت امام زين العابدين (ع)، در دوازدهم (يا 18 و يا 25) محرم سال 95 هجري، به وسيله زهري كه وليد بن عبدالملك به آن حضرت خورانيده بود.
23. به خاك سپردن بدن مطهر امام زين العابدين (ع)، در قبرستان بقيع، در جوار قبر عمويش، حضرت امام حسن مجتبي (ع)، زير قبه مقبره عباس بن عبدالمطلب.

• زمامداران معاصر امام سجاد (ع)

1. یزید بن معاویه (61ـ 64ق ) (3-1).
2. عبد الله بن زبیر(61ـ 73) (4-1).
3. معاویه بن یزید(چند ماه از سال 64)
4. مروان بن حکم (نه ماه از سال 65)
5. عبد الملک بن مروان (65ـ 86)
6. ولید بن عبد الملک (86ـ 96)