آیا واقعا دروغ مصلحتی گناهی ندارد؟

دروغ در اسلام بلکه تمامی ادیان الهی حرام است، ولی در مواردی که مصلحت دروغ گفتن بیش تر از مفسده آن باشد، دروغ حرام نیست، بلکه در برخی موارد واجب است، مانند نجات جان یک بی گناه مظلوم. در این گونه موارد، دروغ مصلحت‏آمیز نام گرفته است؛ از جمله موارد آن:

1- اصلاح بین مردم؛
امام صادق(ع) فرمود: «انّ اللَّه أحبّ الکذب فی الإصلاح... و أبغض الکذب فی غیر الاصلاح؛(1) خداوند دروغ گفتن را در مورد اصلاح بین مردم دوست دارد ... و دروغ را در غیر اصلاح دشمن دارد».

2- دفع شر ظالمان؛
امام صادق(ع) فرمود: «الکذب مذموم الاّ فی امرین: دفع شر الظلمه و اصلاح ذات البین؛ (2) کذب بد است مگر در دو مورد: با دروغ شر ظالمی را از خود یا از دیگران دفع کند، یا با دروغ بین دو نفر اصلاح ایجاد کند».

3-دروغ در حال ضرورت:
انسان به خاطر ضرر مالی و جانی سنگین می‌تواند دروغ بگوید. یعنی ضرر مالی باید به گونه ای باشد که تحمل آن دشوار باشد. اما ضرر‌های ناچیز موجب جواز دروغ نمی‌شود.
تمام موارد را می‌توان در یک قاعده کلی خلاصه کرد و آن : به خطر افتادن اهداف مهم تر .
در حقیقت تجویز دروغ در این موارد به خاطر ضرورت است . باید به قدر ضرورت اکتفا شود.
موارد بسیاری نیز وجود دارد که به عنوان دروغ مصلحت‏آمیز در بین مردم شناخته می‏شود، اما در واقع چنین نیست، مثلاً کسی به خاطر مصلحت فردی خود و منافع شخصی و کارهای جزیی و حزبی دروغ می‏گوید.
آن چه نزد عوام متداول است و آن را دروغ مصلحتی می‌نامند که مصلحت شخصی است، دروغ واقعی و حرام بوده ، دارای آثار خود است . مصلحت اندیشی موجب عذر نخواهد بود، مگر این که در حد حفظ جان خود و یا جلوگیری از ضرر بسیار باشد .
پی‌نوشت‌ها:
1. میزان الحکمه، عنوان 3466، حدیث 17474.
2. همان، حدیث 17476.