رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری

برنامه‌ریزی شهری یک علم میان‌رشته‌ای است، برنامه‌ریزی شهری حرفه‌ای است در حوزهٔ عمومی و با هدف ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به ویژه در مورد مسایل شهری همچون حمل و نقل، کاربری زمین و مطلوبیت‌های زیست‌محیطی. برای کسب اطلاعات بیشتر و آشنایی با رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری این بخش آسمونی را مطالعه نمایید چرا که اطلاعات مفیدی در همین مورد تهیه کرده ایم.

با توجه به ابعاد گستردهٔ شهرها و سکونتگاه‌های انسانی، این حرفه نیز ابعاد مختلفی دارد، از زیبایی شناختی تا اجتماعی تا سلامت و موارد دیگر. به همین علت حرفه‌ای چند رشته‌ای یا فرا رشته‌ای تلقی می‌شود که در ارتباط با سایر حرفه‌ها و علوم همچون جامعه‌شناسی، جغرافیا، اقتصاد، معماری و موارد دیگر قرار می‌گیرد. در واقع علاوه بر دانش شهرسازی، این رشته از دانش‌های محیطی مثل جغرافیا، محیط زیست، هیدرولوژی و ژئومورفولوژی [ریخت‌شناسی‌زمین] و سنجش از دور نیز بهره می‌برد و نتایج علمی ارائه می‌نماید. البته در حوزهٔ زیبایی شناختی و بصری نسبت به شهرسازی کاستی دارد. برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای شامل شاخه‌های مختلفی همچون آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی حمل و نقل، برنامه‌ریزی کاربری زمین، برنامه‌ریزی محیطی و موارد دیگر می‌شود. برنامه‌ریزی شهری که معادل رشته Urban Planning یا طرح‌ریزی شهری است در دانشگاه‌های ایران در مقطع کارشناسی تنها تحت عنوان جغرافیای برنامه‌ریزی شهری و در مقطع کارشناسی ارشد در گرایش‌های آمایش شهری، برنامه‌ریزی مسکن، بهسازی و نوسازی و به تازگی محیط زیست شهری و در مقطع دکترا نیز در همین گرایش‌ها ارائه می‌شود.

تعاریف برنامه‌ریزی شهری

برنامه‌ریزی شهری در معنای عام، معرف فرایندی از نگریستن به آینده شهر، خلق افقی از وضعیت آینده آن و تعیین ابزارهایی برای تحقق بخشی به آن وضعیت است.
برنامه‌ریزی شهری یک سری تصمیم‌های سنجیده در امور شهری است که با رعایت قیودات خاص خود شیوه رابطه انسان را با محیط شهری در قالبی بهینه طراحی و طبقه‌بندی می‌کند.
سازمان دهی مکان‌ها و محیط‌های متفاوتی که می‌باید شرایط رشد و توسعه زندگی جامعه را در تمام ابعاد مادی، معنوی و فرهنگی در همه شکل بندی‌های فردی و اجتماعی فراهم آورد.
کنترل، اداره و هدایت سیستم‌های شهری و منطقه‌ای (برنامه‌ریزی فضایی) با تکیه بر جنبه مکانی پدیده‌ها و روندها و رابطه واقعی آن‌ها به منظور بهبود زندگی و محیط زیست انسانی.
تأمین رفاه شهرنشینان از طریق ایجاد محیطی بهتر، مساعدتر، سالم‌تر، آسان‌تر، موثرتر و دلپذیرتر.
ساماندهی فضایی ساختارهای کالبدی است. کسی که تصمیم می‌گیرد در ساختار فضایی دخالت نماید و آن را تغییر دهد و دوباره سامان دهد، برنامه‌ریز شهری (شهرساز) است.

پیشینه برنامه‌ریزی شهری

برنامه ریزی شهری، به دنبال مشکلات نشأت‌گرفته از انقلاب صنعتی مطرح شد؛ هرچند پیشینهٔ برنامه‌ریزی برای شهر، به گذشته‌های بسیار دورتر و شکل‌گیری نخستین تمدن‌های بشری در میان‌رودان، مصر و هند برمی‌گردد. در ابتدا، حل مشکلات صنعتی شدن (همچون کمبود مسکن، بهداشت محیط و…) در مداخلات کالبدی دیده می‌شد. اما، از اواسط دههٔ 1960 میلادی و با بروز ناکارآمدی این‌گونه مداخلات، برنامه‌ریزی شهری، به سوی مسایل اقتصادی و اجتماعی روی آورد و مباحثی چون عدالت، دموکراسی و مشارکت مردم در فرایند برنامه‌ریزی شهری مطرح گشت. ابزارهای کالبدی برنامه‌ریزی شهری، عبارت‌اند از: شبکهٔ معابر، کاربری اراضی، تراکم، محدوده‌ها، حریم‌ها و…

در قرن بیستم به علت پیچیدگی مسائل شهری، یک سری نهضت‌های شهری شکل گرفتند که اولین آن‌ها در شیکاگو و در سال 1891 تشکیل شد. در همین راستا، تشکل‌های دیگری در انگلستان (1909) و نیویورک (1917) به وجود آمد.

در سال 1921، اولین مدرسه شهرسازی توسط پتریک گدس و در ادینبورگ اسکاتلند تأسیس شد.

پتریک گدس و پس از آن لوئیز مامفورد از بنیان‌گذاران برنامه‌ریزی شهری به شیوه علمی (عقلانی) هستند.

منشأ پیدایش برنامه‌ریزی شهری، افت کیفیت‌های محیطی و به ویژه بهداشت در شهرهای عصر صنعت بوده‌است.

در حال حاضر بسیاری از بیانیه‌های سازمان ملل متحد و دستورالعمل انجمن‌ها و سازمان‌های غیردولتی دخیل در امور برنامه‌ریزی شهری با استفاده از تعریف واژهٔ «رشد هوشمند» به دنبال ارتقای محیط زندگی از طریق گسترش حرکت افراد پیاده هستند. کاهش آلودگی هوا، افزایش بلندمرتبه‌سازی، نزدیکی و در دسترس‌بودن خدمات شهری، عدم نیاز به توسعهٔ سطحی زیرساخت‌ها و خدمات شهری، عدم تخریب فضاهای سبز و کمربندهای سبز در اطراف شهرها، از مزایای حرکت به سوی رشد هوشمند و در نهایت دست‌یابی به شهر کامل است.

اهداف برنامه‌ریزی شهری

از این رو متمرکز کردن منابع، ایجاد فرصتهای مناسب برای شهرهای متوسط، کمک به شهرهای کوچک و مناطق روستایی و تدوین سیاستهای توسعه منطقه‌ای، از جمله سایر موضوعات مورد بحث در این رشته می‌باشد.

هدف از آموزش این رشته، تربیت متخصصانی است که ضمن کسب اطلاعات فنی، روحیه پویایی را نیز در خود گسترش دهند. به همین دلیل این دوره نه تنها به آموزش دانش فنی می‌پردازد بلکه به فراگیری علوم اجتماعی نیز تکیه دارد تا توسعه اقتصادی و منطقه‌ای به عنصری پایدار به نام توسعه انسانی، بدل شود. به عبارت دیگر این رشته به مطالعه عوامل مختلف که در آمایش سرزمین نقش دارند، می‌پردازد. این عوامل عبارت‌اند از: