کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ، سازمان ناسودبر فرهنگی و هنری است که برای پر کردن خلاء آثار و محصولات فرهنگی برای کودکان و نوجوانان، در دی‌ماه 1344 فعالیت خود را آغاز کرد. آسمونی در این بخش به معرفی کانون پرورش فکری کودک و نوجوان می پردازد.

کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

آسمونی : کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دارای گسترده‌ترین شبکهٔ کتابخانه‌های کودکان و نوجوانان و نیز از برجسته‌ترین تولیدکنندگان و ناشران کتاب‌های این کودکان و نوجوانان در ایران به‌شمار می‌رود.

کانون همچنین تهیه‌کنندهٔ فیلمها و سایر فراورده‌های فرهنگی برای کودکان و نوجوانان است که پس از انقلاب 1357 ایران، به‌عنوان شرکت دولتی و وابسته به وزارت آموزش و پرورش ایران به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

کانون، امروزه بیش از 1000 مرکز فرهنگی ثابت، سیار شهری، سیار روستائی و پستی در سراسر ایران و با ارایه فعالیت‌های فرهنگی، هنری با مخاطبان کودک و نوجوان خود ارتباطی چهره به چهره و نزدیک برقرار می‌کند.

انتشار 140 عنوان کتاب با شمارگانی بیش از 3 میلیون در سال، تولید هزاران دقیقه فیلم‌های کوتاه، بلند، زنده، مستند و پویانمایی، تولید ده‌ها عنوان نوار موسیقی، نمایش عروسکی، سرگرمی‌های سازنده، اسباب‌بازی و نرم‌افزارهای آموزشی رایانه‌ای از آن جمله به‌شمار می‌روند.

کانون زبان ایران نیز پس از انقلاب به عنوان یکی از زیر مجموعه‌های کانون مشغول به فعالیت است که با داشتن شعبه‌های زیادی در سراسر کشور کار آموزش زبان‌های فارسی، انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، اسپانیایی و عربی را بر عهده دارد.

پس از انقلاب مدیر عاملی کانون ابتدا به مدت دو سال برعهده دکتر سید کمال خرازی و سپس برعهده آقایان علیرضا زرین، محسن چینی فروشان، صادق رضایی، علیرضا حاجیان زاده بوده‌است و در حال حاضر فاضل نظری مدیرت عامل کانون را برعهده دارد

وظایف کانون پرورش فکری کودک و نوجوان بر پایه اساسنامه

• بنیاد مراکز عرضه کتاب و آموزش‌های فرهنگی و هنری ویژه کودکان و نوجوانان در نقاط مختلف کشور
• گسترش و تکمیل کتابخانه‌های عمومی ثابت و سیار
• همکاری با سازمان‌ها برای ایجاد بخش‌های ویژه کودکان و نوجوانان
• تهیه و چاپ محصولات دیداری و شنیداری
• فراهم‌آوردن وسایل و کلاس‌های آموزشی
• تولید، خرید، پخش، نمایش و فروش فیلم‌های سینمایی و تئاتر مخصوص کودکان و نوجوانان
• گشایش کتابخانه‌های سیار و پستی برای عرضه کتاب مناسب به کودکان و نوجوانان در روستاها و منطقه‌های محروم و همکاری با سازمان‌هایی که خدمات مشابهی ارائه می‌کنند
• کمک به توسعه و ترویج ادبیات و هنر کودکان و نوجوانان از طریق تشویق نویسندگان و طراحان، هنرمندان، ناشران، و همکاری با آنها
• همکاری با همه سازمان‌های ایرانی و غیرایرانی که هدف‌های آن‌ها با اهداف کانون مشابه است

تاریخچه کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و گسترش آن

آسمونی : ایجاد کانون به دنبال چاره‌اندیشی برای پرکردن هنگام فراغت گروه نوجوانان ایران و فراهم‌آوردن آموزش و سرگرمی برای آن‌ها بود.

هم چنین در راستای فراگیر کردن فرهنگ کتاب‌خوانی بین کودکان و نوجوانان و با حمایت شرکت ملی نفت ایران و وزارت آموزش و پروش راه‌اندازی شد.

تا پیش از بنیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ایران برای ادبیات کودک و نوجوان جایی ویژه نبود و ادبیات کودک شامل داستان‌هایی بوده که از طریق قصه‌گویی شفاهی به کودکان گفته می‌شد.

با تأسیس این کانون، برای نوشتن ادبیات کودک و نوجوان، از نویسندگان، روزنامه‌ها و شعرا دعوت گسترده‌ای به عمل آمد و کانون از همکاری کشورهایی چون فرانسه، ایالات متحده آمریکا و مجارستان (در زمینه نقاشی کتاب کودکان) استفاده‌های فراوان برد.

کانون پرورش فکری زیر نظر هیئت مدیره و مدیرعامل اداره می‌شد.

سازمان کانون بدین قرار بود:

امور اداری، کتابخانه‌ها، چاپ کتاب، سینما، تئاتر، جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان، پژوهش‌های فرهنگی و هنری، بایگانی فیلم، روابط عمومی و امور تدارکات و انبار.

کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

آسمونی : لیلی امیرارجمند با پایان تحصیلات در بازگشت به ایران از فرح پهلوی که دوست و همکلاس قدیمی او در مدرسه رازی تهران بود، تقاضا کرد موقعیتی به او داده شود که بتوانند کتابخانه‌ای برای بچه‌ها درست کند.

در آن زمان پارک فرح در زمین باغ جلالیه در دست ساخت بود و فرح دستور داد تا بخشی از زمین باغ در اختیار وی گذاشته شود و به این صورت ساختمان اولین کتابخانه کودک در ایران آغاز شد.

هم‌زمان با پایان ساختمان کتابخانه پارک فرح، چندین کتابخانه دیگر در دبستان‌های جنوب شهر تهران برپا شد.

به صورتی که هم پسرها و هم دخترهای مدارس اطراف بتوانند به آن کتابخانه‌ها دسترسی داشته باشند.

کتابخانه دوم در باغشاه در انبار یک دبستان آغاز به کار کرد.

کودکان با کتاب و کتابخانه‌ای که به ویژه برای آن‌ها ساخته شده بود در آغاز بیگانه بودند و رفته رفته به کتاب‌خوانی و کتابخانه خو گرفتند.

تا سال 1357 بیش از بیست و نه کتابخانه ثابت و ده کتابخانه سیار در تهران گشوده شد که بیش از ده هزار عضو و روی هم رفته بیش از سه میلیون مراجع داشته‌است.

آسمونی : کتابخانه‌های کانون در تهران و شهرستان‌ها نه تنها جایی برای خواندن و به امانت گرفتن کتاب است بلکه جایی است که کودکان و نوجوانان می‌توانند میزان آگاهی و دانش خود را بیازمایند و نوآوری‌های خود را آزمایش کنند.

کتابخانه‌های کانون برای بالا بردن آگاهی نوجوانان ایران در بخش‌های گوناگون برنامه‌های جالب دارند.

برنامه‌هایی دیگر به کوشش کانون برای پرورش استعدادهای کودکان و نوجوانان همانند داستان سرایی، آشنایی به کتاب‌های نوین چاپ شده، آشنایی با شخصیت‌های علمی و هنری و تاریخی ایران و جهان، آشنایی با سرزمین‌ها و قوم هاو ملت‌ها و نژادها، نمایش فیلم، برنامه‌های گفتگو و انتقاد در زمینه‌های گوناگون و دربارهٔ کتاب‌های کتابخانه، مسابقه‌های هوش و آمادگی ذهن، مشاعره، شطرنج، برگزاری نمایشگاه‌های گوناگون، بازدیدهای گروهی، آموزش نقاشی، آموزش موسیقی و گروه کُر بچه‌ها و آموزش فیلم‌سازی گسترش داده شد.

از سال 1351 مسابقه‌های موسیقی و هنرآموزان موسیقی و هم‌چنین مسابقه‌های تئاتر کانون در آمفی‌تئاتر پارک نیاوران به نمایش گذاشته شد.

از بهار 1346 با آغاز کار کتابخانه کودک در بابل کتابخانه‌های دیگری نیز در سرتاسر کشور پایه‌گذاری شد.

در کنار کتابخانه‌های تهران و شهرستان‌ها، پروژه ایجاد کتابخانه‌های کودک روستایی نیز آغاز شد و کتابخانه‌های سیار روستایی نیز به راه افتاد.

آمار نشان می‌دهد که بیش از 1271 روستا از این کتابخانه‌ها بهره برده‌اند.

آسمونی : کانون از سال 1348 فعالیت‌های خود را در استان گیلان با بنای هشت کتابخانه شهری آغاز کرد.

کتابخانه‌های کانون در شهرهای رشت، لاهیجان، بندر پهلوی، غازیان، رودبار، فومن، صومعه سرا، کتالم و سادات‌شهر، لشت نشا، آستانه اشرفیه، کوچصفهان، و آستارا گشوده شد.

یک واحد پویای شهری و یک واحد پویای روستایی پنجاه دبستان و دبیرستان را در حومه رشت و شصت و پنج مدرسه را در شهر زیر پوشش داشت.

در کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گیلان در شهر رشت، بچه‌ها موسیقی سنتی کوچصفهان و لشت نشا و از روستاهای دیگر را اجرا کردند.

نمایشگاه‌هایی که گویای زندگی مردم گیلان بود همواره برپا بود.

در این نمایشگاه‌ها عروسک‌هایی از زنان و مردان گیلان از زن‌های کپورچالی و مردان روستایی حومه رشت و مردان چانچو نیز به نمایش گذاشته شد.

در حال حاضر تعداد مراکز فرهنگی، هنری کانون (کتاب‌خانه‌ها) شامل مراکز ثابت، سیار شهری و روستایی و کتاب‌خانه‌های پستی به 944 مرکز در سراسر ایران رسیده‌است.

انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

دریا ترجمه فرح پهلوی به دست آمد.

درآن زمان مدیریت بخش انتشارات به فیروز شیروانلو سپرده شد که از مؤسسه انتشارات فرانکلین آمده بود.

وی تحصیلاتش را در رشته جامعه‌شناسی هنر در انگلستان به پایان رسانده بود و در بازگشت به ایران به عنوان طراح و ویراستار کتاب در مؤسسه انتشارات فرانکلین مشغول به کار شد.

جشنواره‌های فیلم‌های کودکان و نوجوانان

آسمونی : کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هماهنگ با دیگر فعالیت‌ها کوشش به برگزاری جشنواره جهانی فیلم‌های کودکان و نوجوانان نمود که برای رسیدن به هدف‌های زیر بود:

• ساختن چشم‌اندازی کامل از فیلم‌های ویژه کودکان و نوجوانان در جهان
• نمایش فیلم‌های برجسته از سرتاسر جهان که در آموزش و پرورش و یادگیری کودکان مفید باشد.

نخستین جشنواره جهانی فیلم‌های کودکان در آبان‌ماه 1345 به کوشش فرح پهلوی آغاز به کار کرد.

در آبان‌ماه 1351 هفتمین جشنواره با 120٬000 کودک در تهران برگزار گردید.

این جشنواره از سال 1350 در تهران و شهرستان‌ها برگزار می‌شد.

سینمای کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

آسمونی : در سال 1349 مرکز سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بنیان شد که در آن فیلم سازان و نقاش‌های جوان آغاز به ساختن فیلم برای کودکان نمودند.

بخش سینما کوشش در پیشبرد انگیزه‌ها و سازندگی اندیشه و پرورش نگرش هنری داشت.

انجام فعالیت‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در درخشش فیلم‌های ساخته شده به وسیله کانون در فستیوال پنجم، ششم و هفتم فیلم‌های کودکان و نوجوانان نشان داده شد.

در هفتمین فستیوال فیلم در آبان 1351 فیلم «سفر»، چهار جایزه و فیلم «گلباران» و «سیاه و سپید» از ساخته‌های مرکز سینمایی کانون هر یک، جایزه دریافت کردند.

پیش از این جشنواره، فیلم «رهایی» ناصر تقوایی، برنده جایزه نخست جشنواره فیلم ونیز و جشنواره فیلم سانفرانسیسکو شد.

فیلم «پسر و ساز و پرنده» نیز جایزه جشنواره ونیز را از آن خود کرد.

کلاسهای آموزش فیلم‌سازی برای کودکان و نو جوانان عضو کتابخانه‌های کانون در تهران بنیان شد و پس از نخستین دوره (که یک دوره سه‌ماهه بود)، فیلمی که یکی از تهیه‌کنندگان نوجوان کانون ساخته بود، از میان فیلم‌های فرستاده شده به «فستیوال جهانی فیلم‌های هشت میلیمتری» در شهر میلان در کشور ایتالیا برنده جایزه نخست شد.

کانون جای کارگردانان، فیلم نویسان، فیلم سازان، فیلم انیمیشن سازان نامی پیش از سال‌های 1357 بود و شمار بسیاری از آموزش دیدگان کانون هم‌اکنون از نام‌های نامی در رشته خود هستند.

آسمونی : عباس کیارستمی یکی از کارگردانان ایران به استخدام مرکز سینمای کانون پرورش فکری کودکان و نو جوانان درآمد.

وی در سال 1349 فیلم کوتاه نان و کوچه را ساخت. 1351فیلم «زنگ تفریح» را به اکران آورد و 1353 با ساختن فیلم «مسافر» نامی شد.

نورالدین زرین‌کلک پدر فیلم‌های انیمیشن ایران از بنیان‌گذاران کانون پرورش فکری کودکان و نو جوانان بود.

از کارهای بهرام بیضایی که در کانون ساخته شد می‌توان عمو سیبیلو فیلم کوتاه، «سفر»، «رگبار»، «غریبه و مه» و «کلاغ» را نام برد.

امیر نادری با فیلم ساز دهنی 1352 بر ارزش کارهای کانون افزود.

فرشید مثقالی در سال 1346 به کانون پیوست و تا سال 1357 فیلم‌های انیمیشن، پوستر فیلم و تصویر برای کتاب‌های کودکان کانون را ساخت که جوایز بیشماری را برد.

علی اکبر صادقی با ساختن دو فیلم گلباران در سال 1350 و شاه خورشید 1353 به مرکز سینمای کانون جان داد.

بایگانی فیلم کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

آسمونی : در کنار جشنواره سینمایی که نامی‌ترین جشنواره جهانی ویژه کودکان بود، بایگانی برای گردآوری فیلم‌های برای کودکان و نوجوانان ساخت تا کار نمایش فیلم‌های ارزنده هنری را به فرم گسترده‌ای برای کودکان در سر تا سر ایران آغاز کند.

بایگانی فیلم کودکان از میان فیلم‌های برگزیده در هفت فستیوال فیلم کودکان، شماری فیلم‌های بلند و کوتاه خریداری کرد و برخی از آنان را به فارسی برگرداندند.

این فیلم‌ها در روزهای تعطیل برای تماشاگران خردسال در تهران و شهرستان‌ها به نمایش گذاشته شد.

تئاتر کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

آسمونی : مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از سال 1350 آغاز به کار کرد.

تئاتر برنامه‌ایی از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که همواره در حال گسترش بوده و در راه پرورش ذوق و استعداد فرهنگی کودکان گام برمی‌دارد.

برنامه‌های فشرده و گسترده‌ای پایه‌ریزی شده‌است تا نمایش‌هایی توسط کودکان برای کودکان به روی سن برود.

ساختار سازمانی این مرکز واقع در پارک لاله تهران اکنون دچار تغییر شده‌است و مرکز تئاتر با عنوان مدیریت مرکز آفرینش‌های هنری و تئاتر کانون فعالیت می‌کند.

پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

آسمونی : مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی در آغاز کار خود در سال 1350 کوشش کرد تا پایه‌های اساسی و استواری را برای برنامه فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیابد.

مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی کار خود را از راه بررسی نظری و عملی، پرسش نامه‌ها، مشاهده و گفتگوهای رو در رو انجام می‌دهد.

این مرکز دارای نه گروه پژوهشی است که در زمینه‌های برنامه‌ریزی فرهنگی، وسایل ارتباط گروهی در جامعه، محتوای سازمان آموزشی، دامنه از خود بیگانگی، میزان سنت‌گرایی و نوگرایی یا نوخواهی در جامعه، هنرهای بومی و قومی کار می‌کنند.

چاپ کتاب کانون پرورش فکری کودک و نوجوان

آسمونی : سازمان چاپ کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با چاپ کتاب «دخترک دریا» ترجمه فرح پهلوی در زمستان 1345 کار خود را آغاز کرد.

کتاب‌های چاپ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا سال 1353 بیست و هشت جایزه ملی و جهانی را برد.

جایزه در نمایشگاه‌های کتاب در یونسکو، بولونیا، براتیسلاوا، سندیکای چاپگران ژاپن و شورای کتاب کودک برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان افتخار آفرین بود.

کانون پرورش فکری، استانداردهای جدیدی برای ادبیات کودکان و نوجوانان به جامعه ایرانی معرفی کرد که توسط بسیاری از ناشران دیگر دنبال شد.

کانون پرورش فکری کودک و نوجوان پس از انقلاب

آسمونی : کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا سال 1358 زیر نظر هیئت مدیره و مدیرعامل فعالیت می‌کرد تا این که بر اساس جلسه 31 اردیبهشت 1359 شورای انقلاب اسلامی ایران اساس‌نامه کانون با تغییراتی تصویب شد با گشایش روزهای زوج و فرد و به صورت یک شرکت دولتی، ابتدا نظارت آن به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سپس به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد.