به یاد استاد ناصر طهماسب، اسطوره هنر دوبله ایران مردی با صدای مخملین

سید حسام فروزان
چهارشبه ٦ دى ١٤٠٢

هنر دوبلاژ در سال 1309 شمسی در فرانسه و سپس در ایتالیا و انگلستان شکل گرفت و سینما به دوران فیلمهای ناطق پا گذاشت. جالب است که فقط پانزده سال پس از رواج این اختراع در جهان، در ایران نیز کسانی به دوبلاژ پرداختند. در سال 1325، چند جوان دور هم جمع شدند و استودیو ایران نوفیلم را براه انداختند. حسین دهلوی، مجتبی بدیعی و بهاالدین شریعتمداری از آغازگران دوبله در ایران بودند. در سال 1324 نیز دکتر اسماعیل کوشان در ترکیه فیلمی از «هانری دوکوان» را دوبله کرده بود که با نام «دختر فراری» به نمایش گذاشته شد.

تاریخ پر فراز و نشیب دوبله ایران همراستا با تاریخ سینمای ایران از اینجا آغاز می شود و به عصر طلایی دوبله در دهه پنجاه می رسد... حالا از آن نسل طلایی چه بر جای مانده است؟ استادان بی بدیلی همچون منوچهر اسماعیلی، چنگیز جلیلوند، ناصر طهماسب، خسرو خسروشاهی و البته جلال مقامی دوبله ایران را به اوج رساندند و خاطره هایی تکرارناشدنی برای عاشقان سینما برجا گذاشتند. به بهانه درگذشت استاد ناصر طهماسب مروری می کنیم بر کارنامه کاری او با ذکر این نکته که بدون شک او یکی از عالیجنابان تاریخ دوبلاژ ایران و چه بسا جهان بود.

این صدای سحرانگیز چه بود

ناصر طهماسب در سال 1318 در جهرم به دنیا آمد و تقریباً از سال 1340 بطور حرفه ای وارد عرصه دوبله شد. نخستین بار در فیلم «هملت» به جای یکی از گورکنان صحبت کرد. صدای او بسیار خاص و با صلابت و در عین حال مخملین و با ظرافت بود و نظیرش تا به امروز شنیده نشده است. او اغلب آرام صحبت می کرد اما چنان با زیروبم صدایش بازی می کرد و شخصیت سازی می کرد که گویی واقعا در فیلم به ایفای نقش پرداخته است. صدایی متشخص و منحصر بفرد که روی هر کاراکتری قرار می گرفت ابعاد تازه ای به آن می داد. او با صدایش درونیات هنرپیشه ها را روی پرده می انداخت. او شانزده بار در مقام مدیر دوبلاژ قرار گرفت و در مجموع بیش از نود فیلم ایرانی و خارجی را دوبله کرد. کارنامه ای غبطه برانگیز که شاید فقط عالیجنابانی مانند منوچهر اسماعیلی یا چنگیز جلیلوند به گرد پای آن برسند. از دوبله های شاخص او در قبل از انقلاب می توانیم به نقش «آقاجان» (نصرت کریمی) در سریال «دایی جان ناپلئون» اشاره کنیم.

کارنامه عالیجناب

ناصر طهماسب در سال 1362 مدیریت دوبلاژ فیلم «کمال الملک» ساخته علی حاتمی را برعهده گرفت. این اثر از آثار شاخص و فاخر سینمای پس از انقلاب است که به گفته طهماسب باعث احیای هنر دوبله پس از انقلاب شد. نکته مهم راجع به کارنامه آقای طهماسب این است که تعداد نقش های عجیب و متمایز از هم در سیر کاری او بسیار زیاد است و آدم از توانایی و تبحر او در شگفت می ماند. برای مثال او بجای کوین اسپیسی در شخصیت مرموز «کایزر شوزه» در فیلم «مظنونین همیشگی» به قدری استادانه صحبت کرد که پس از آن انتظار داشتیم همه فیلم های کوین اسپیسی را با صدای طهماسب بشنویم. سریال «خانه پوشالی» هم از دیگر کارهای شاخص استاد در نقش کوین اسپیسی است.

تیپ های جدی و کمدی، پیر و جوان، شهری و روستایی و فرهیخته و لات جنوب شهر و حتی لهجه های مختلف به وفور در کارهای او دیده می شود. برای مثال صحبت به جای هارولد لوید در مجموعه فیلم های این کمدین. یا کارتون «یوگی و دوستان» که چقدر خوب هنر او را نشان می دهد. فقط این نام ها را مرور کنیم تا ببینیم این فیلمها را بدون صدای او نمی توانیم تصور کنیم : استیو مک کوئین (هفت دلاور) ، جک نیکلسون (دیوانه ای از قفس پرید) ، داستین هافمن (پاپیون) و هنری فوندا، هامفری بوگارت، انتونی پرکینز، کریستوف والتز و ... در سالهای اخیر نسخه زبان اصلی این فیلمها را با زیرنویس فارسی دیدیم و دریافتیم که هیچی دوبله های دوران طلایی دوبله ایران نمی شود.

درست است که صدای او موهبتی خدادادی است اما او این صدا را چنان تربیت کرده بود و در دست داشت که گویی از ابتدا دوبلور زاده شده بود! در سریال خاطره انگیز «ارتش سری» در نقش فرمانده کسلر جدی و قاطع و بیرحم از یادها نمی رود. سریال «هزاردستان» شاهکار علی حاتمی نیز از نقش گویی های بی نظیر طهماسب بهره فراوان برد.
ناصر طهماسب وارد حیطه بازیگری هم شد که چندان موفق نبود. در بازیگری هم صدای خاص و برازنده او بر کاراکترش چیره می شد. بازی در سریال «مرگ تدریجی یک رویا» ساخته فریدون جیرانی در نقش یک روشنفکر از فرنگ برگشته باعث شد او بیشتر دیده شود و مخاطبان عام هم بیشتر او را بشناسند. بعدها در سریال «کلانتر» و فیلم های سینمایی «راه دوم» و «من مادر هستم» نیز بازی کرد. او تجربه فیلمنامه نویسی هم داشته و دو فیلنامه «زن امروز» و «پرواز را به خاطر بسپار» از کارهای اوست.

علاوه بر اینها، ناصر طهماسب در دو دهه اخیر و با افول جریان دوبله فیلمهای سینمایی به گویندگی گفتار متن فیلمهای مستند سیاسی و اجتماعی و تاریخی روی آورد. در حدود بیشت مستند حاصل کار او در این عرصه است .با نگاه به کارنامه پربار عالیجناب طهماسب می توانیم به این نتیجه برسیم که جایگاه او در تاریخ هنر نمایش ایران خدشه ناپذیر و ماندگار است.