کم‌کاری و پرکاری غده تیروئید

تیروئید یک غده پروانه‌ای شکل در جلوی گردن است و به دلیل هورمون‌هایی که تولید می‌کند نقش‌های بسیاری در بدن ایفا می‌کند. نقش اصلی هورمون‌های تیروئید (T3 و T4)،‌ کنترل سنتز پروتئین و تعادل ازت و نیز تنظیم متابولیسم بدن است. همچنین T3 و گلوکوکورتیکوئید‌ها (هورمون‌های آدرنالین)‌، با افزایش نسخه ژنین هورمون رشد (GH)‌، موجب تولید بیشتر این هورمون می‌شوند. هورمون رشد به کنترل مصرف مناسب اسیدهای چرب داخل سلول‌ها کمک می‌کند. هورمون‌های تیروئید، همچنین در متابولیسم کربوهیدرات‌ها که منبع اصلی انرژی در بدن است،‌ نیز دخالت دارند. TSH هورمونی است که به تحریک تولید هورمون‌های T3 و T4 کمک می‌کند و هورمون مترشحه از هیپوتالاموس، موسوم به TRH، باعث تنظیم TSH می‌شود. همچنین ید و اسید آمینه تیروسین نیز برای تولید هورمون‌های تیروئید،‌ مورد نیاز هستند. نامتعادل شدن سطح هورمون‌های تیروئید می‌تواند موجب کم‌کاری یا پرکاری غده تیروئید شود. لازم به ذکر است که نسبت T3 به T4 باید 7 به یک یا پایین‌تر باشد، در کمبود ید این نسبت کاهش می‌یابد. کم‌کاری غده تیروئید اگر چه همه انسان‌ها در هر سنی می‌توانند دچار کم‌کاری غده تیروئید شوند، اما افراد مسن‌تر بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند و چنانچه در خانواده وجود داشته باشد، احتمال وقوع بیشتر می‌شود. پایین بودن سطح هورمون‌‌های تیروئید بر کل بدن تاثیر می‌گذارد. از سویی می‌تواند باعث کاهش سنتز یا شکستن سریع پروتئین‌ها شود و از سوی دیگر می‌تواند سطح کلسترول بدن را افزایش دهد و بدن را در معرض خطر حمله یا سکته قلبی قرار دهد. هرچه چربی‌ها بیشتر باشند اکسیژن بیشتری برای سوزاندن آنها و تبدیل به انرژی مورد نیاز است،‌ هنگامی که متابولیسم تیروئید نامناسب باشد، منجر به کاهش سطح ATP (انرژی رایج بدن)‌ می‌شود، چرا که از مصرف اکسیژن برای ساخت ATP از کربوهیدرات‌ها، ممانعت می‌کند. گفتنی است کم‌کاری تیروئید در طول بارداری می‌تواند باعث آسیب به نوزاد شود. کم‌کاری مادرزادی نیز در هر 4000 کودک اتفاق می‌افتد. کم‌کاری تیروئید درمان نشده در نوزادان (درمان باید در ماه اول زندگی صورت بگیرد)‌، می‌تواند منجر به تاخیر در رشد،‌ صدمه مغزی و ناتوانی ذهنی در آنها شود. علل ابتلا به کم‌کاری تیروئید علاوه بر کمبود ید دریافتی، می‌تواند حمله سیستم ایمنی بدن به بافت تیروئید، جراحی و خارج کردن غده تیروئید، رادیوتراپی برای درمان برخی از سرطان‌ها مانند لنف، عفونت‌های ویروسی و برخی از داروها مانند لیتیم باشد. کم‌کاری تیروئید از تشخیص تا درمان این بیماری می‌تواند باعث علائم مختلف از جمله خستگی، ضعف، افسردگی، خشکی پوست، شکنندگی ناخن، عدم تحمل سرما، یبوست، پف کردن چشم‌ها، تورم در ناحیه بازوها، دست‌ها و پاها، مشکلات حافظه و مشکلات فکری، دردهای عضلانی، عادات ماهانه نامنظم، گرفتگی صدا و افزایش وزن تا 5/4 کیلوگرم شود. در صورتی که سطح هورمون‌های تیروئید خیلی پایین‌باشد، علائم و آزمایش فیزیکی و یک آزمایش ساده خون، کم‌کاری تیروئید را نشان می‌دهد، اما برای آنالیز کامل بیماری‌های تیروئید بهتر است علاوه بر T3 ،TSH و T4، میزان ید، هورمون‌های آدرنال، هورمون رشد و سایر هورمون‌ها، حتی سطح مواد معدنی و ویتامین‌ها نیز اندازه‌گیری شوند. در نسبت T یعنی نسبت ید موجود در تیروئید به ید سرم، نسبت طبیعی در انسان حدود یک ـ 25 است. برای درمان کم‌کاری تیروئید، پزشکان معمولا قرص‌های هورمون تیروئید را تجویز می‌کنند. اکثر افراد بعد از یک تا 2 هفته بهتر می‌شوند و علائم احتمالا در عرض چند ماه از بین می‌روند، اما معمولا قرص‌ها باید مادام‌العمر مصرف شوند. لازم به ذکر است نیاز روزانه افراد به ید بین 150 تا 200 میکروگرم است، میزان بالای ید می‌تواند برای بدن سمی باشد. همچنین در موارد کم‌کاری تیروئید، تجویز مکمل اسیدآمینه‌های تیروسین (به عنوان بلوک ساختمانی هورمون تیروئید)‌ و ال ـ فنیل‌آلانین (به عنوان پیش‌نیاز تولید تیروسین)‌، مفید است. در این میان، مکمل اینوزیتول نیز به تعدیل هورمون‌های تیروئید و ویتامین‌های B به کنترل بسیاری از جنبه‌های متابولیسم کمک می‌کنند. مولتی ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌توانند کوفاکتورهای مورد نیاز برای فرآیندهای شیمیایی را در اختیار بدن بگذارند و روغن‌های امگا نیز می‌توانند به بهبود غشاءها و گیرنده‌های سلولی کمک کنند تا مولکول‌هایی مانند هورمون‌های تیروئید بتوانند به طور موثرتری به سلول‌ها راه پیدا کنند و مکمل‌های پروتئین نیز می‌توانند کاهش سطح پروتئین‌ها را در کم‌کاری تیروئید جبران کنند. همچنین مصرف بیشتر کربوهیدرات‌ها می‌تواند سطح ATP را افزایش دهد. نکته مهم در رژیم غذایی کم‌کاری تیروئید این است که غذاهای با فیبر زیاد، ممکن است جذب هورمون مصنوعی تیروئید را مختل کند. بهتر است از مصرف همزمان غذاهایی مانند آرد سویا، گردو و مکمل‌های حاوی آهن و کلسیم و آنتی‌اسیدهای حاوی آلومینیوم یا منیزیم با هورمون تیروئید خودداری کرده و مصرف برخی از داروهای معده مانند سارافات و برخی از داروهای پایین‌آورنده کلسترول مانند کلستیرامین و کلستیپول را نیز چند ساعت قبل یا بعد از مصرف هورمون قرار داد.  پرکاری غده تیروئید پرکاری غده تیروئید بر اثر عواملی مانند دریافت ید اضافی از طریق برخی از داروها ایجاد می‌شود یا با دریافت اضافی هورمون‌های تیروئید در اشخاصی که برای رسیدن به اهدافی مانند کاهش وزن، در مصرف داروهای تیروئید زیاده‌روی می‌کنند، اتفاق می‌افتد. همچنین وجود تومور در غده هیپوفیز، می‌تواند ترشح زیاد و غیرطبیعی TSH را ایجاد کند. علت دیگر پرکاری غده تیروئید، می‌تواند التهاب این غده پس از یک بیماری ویروسی باشد که با تب و گلودرد و بلع دردناک همراه است. التهاب لنفوسیتی تیروئید، اغلب پس از بارداری و وضع حمل در زنان اتفاق می‌افتد. همچنین در بیماری تحت عنوان Grave که یک بیماری خودایمنی و ژنتیکی است، آنتی‌بادی‌هایی حاوی ایمونوگلوبین تحریک‌کننده غده تیروئید، در خون یافت می‌شوند که موجب فعالیت بیش از حد این غده می‌شوند. عوامل دیگر ایجادکننده این بیماری استرس، سیگار کشیدن، رادیوتراپی در منطقه گردن و عوامل بیماری‌زایی مانند ویروس‌ها هستند. بیماری گریو ممکن است با بیماری چشمی (اپتالموپاتی)‌ و ضایعه پوستی همراه باشد. اپتالموپاتی باعث حساسیت به نور، احساس وجود ذرات شن در چشم و دوبینی می‌شود. از دیگر علل پرکاری تیروئید می‌توان به تومور (نودول)‌ خوش‌خیم و گواتر چند نودولار (گره‌دار)‌ تنفسی اشاره کرد. به طوری که گاهی یک نودول (گره)‌ ممکن است به تنظیم هیپوفیز در برابر TSH پاسخ ندهد و به طور مستقل، هورمون‌های تیروئید را تولید کند. بایدها و نبایدهای تغذیه در پرکاری تیروئید حذف غذاهای آلرژن مشکوک مانند گندم، سویا، ذرت، غذاهای فرآیند شده و حاوی افزودنی‌ها و مصرف غذاهای سرشار از ویتامین B و آهن زیاد و غلات سبوسدار و سبزیجات تازه ممکن است به کاهش علائم این بیماری کمک کند. همچنین بهتر است از مصرف غذاهای تصفیه شده مانند نان‌های سفید، پاستا و شیرینی‌جات اجتناب و از روغن‌های سالم مانند روغن زیتون در پخت استفاده کرد. لازم به توضیح است بزرگ شدن غده تیروئید که در پرکاری یا کم‌کاری این غده اتفاق می‌افتد و می‌تواند با تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم نیز همراه باشد، گواتر نامیده می‌شود. گواتر اغلب به دلیل کمبود ید ایجاد می‌شود. در این رابطه، برخی از غذاها حاوی موادی به نام گواتروژن هستند که مانند داروهای ضد تیروئید عمل می‌کنند و مانع جذب ید می‌شوند، از جمله این غذاها می‌توان به انواع کلم، شلغم، هلو و بادام زمینی اشاره کرد. علائم پرکاری تیروئید پرکاری تیروئید با مجموعه متفاوتی از علائم همراه است. افراد مبتلا به این نوع اختلال به سختی و کمتر از حد طبیعی می‌خوابند. با زیاد شدن هورمون تیروئید، سطح متابولیسم بدن بالا می‌رود که این موضوع منجر به عرق زیاد، عدم تحمل گرما، افزایش حرکات روده‌ای، لرزش خفیف دست‌ها، ضربان شدید قلب، کاهش وزن، خستگی، کاهش تمرکز، عادات ماهانه کوتاه و نامنظم، بزرگ شدن غده تیروئید و عدم تحمل ورزش به دلیل افزایش کاتابولیسم پروتئین و چربی می‌شود. در این میان سیگار کشیدن می‌تواند در حاد شدن علائم پرکاری، نقش بسزایی داشته باشد. در صورت عدم درمان این بیماری، علائمی مانند افزایش فشار خون، تب، نارسایی قلبی، تغییرات ذهنی مانند گیجی و روان‌آشفتگی نیز وجود خواهد داشت. درمان‌های این بیماری به 3 دسته دارویی، ید رادیواکتیو و جراحی تقسیم می‌شوند. ابتدا داروهایی برای درمان علائمی مانند ضربان سریع قلب تجویز می‌شود، مانند پروپانول (ایندرال)‌ و آتنولول و متروپرولول و سپس داروهای آنتی‌تیروئید مانند متیمازول (تاپازول)‌ و پروپیل تیوراسیل (Ptu)‌ داده می‌شود تا جلوی تولید هورمون‌های تیروئید گرفته شود. ید رادیواکتیو در مواردی مانند بیماری گریو عودکننده، بیماری‌های قلبی حاد، گواتر چند نودولار یا آدنومای سمی و در افرادی که نمی‌توانند داروهای ضد تیروئید را تحمل کنند، به کار می‌رود. ید رادیواکتیو توسط سلول‌های فعال تیروئید برداشته می‌شود و آنها را از بین می‌برد. این روش نباید در زنان باردار و شیرده، به کار برده شود. جراحی نیز قسمتی از غده تیروئید در مواردی مانند زنان باردار و کودکان که در برابر داروهای ضد تیروئید، واکنش‌های منفی از خود نشان می‌دهند، مناسب است، همچنین در مورد بیمارانی که غده تیروئید بزرگ دارند و نیز افرادی که از فشار ناشی از تیروئید دچار علائمی مانند مشکل بلع، گرفتگی صدا و تنگی نفس شده‌اند، نیز روش جراحی می‌تواند موثر واقع شود. - منبع : http://daneshnameh.roshd.ir