- آسمونی
- مجله اینترنتی
- گردشگری
- اماکن تاریخی و موزه
- قلعه فلک الافلاک خرم آباد
قلعه فلک الافلاک خرم آباد
قلعه فلک الافلاک از برجسته‌ترین آثار تاریخی به جا مانده از دوران ایران باستان است. این قلعه باستانی یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی خرم آباد به شمار می‌رود که در مرکز شهر واقع شده است. استان لرستان از گذشته‌های دور به‌دلیل دارا بودن چشمه‌ها و سرآب‌های پر آب و طبیعت سرسبز، مورد توجه بسیاری از پادشاهان ایران قرار داشت. قلعه فلک الافلاک نیز در بازه‌های مختلف زمانی محل استقرار پادشاهانی از حکومت‌هایی مختلف مانند ساسانیان، آل بویه، صفویان و قاجار بود. با آسمونی همراه باشید.
معرفی قلعه فلک الافلاک
قلعه فلک الافلاک یکی از زیباترین قلعه های تاریخی ایران و جاهای دیدنی استان لرستان در مرکز شهر خرم آباد است. در بسیاری از کتب و منابع تاریخی از این قلعه با عنوان «دژ شاپورخواست» یاد کرده‌اند. زمان ساخت بنای نخست فلک الافلاک به دوره حکومت ساسانیان بازمی‌گردد. در طول زمان به ساختمان این بنا بخش‌های مختلفی نیز اضافه شده است. در دوران حکومت صفویه و قاجار بیشترین تغییر را در این بنا ایجاد و بخش‌هایی به آن اضافه کرده‌اند.
قلعه فلک الافلاک روی تپه‌ای بلند و باستانی در مرکز شهر خرم آباد قرار دارد. در گذشته این منطقه گذرگاهی میان کوه‌های زاگرس بود و از مهمترین مسیرهای ارتباطی بین فلات مرکزی ایران با نواحی جنوبی و غربی کشور به شمار می‌رفت. قرار داشتن این منطقه در سرسبزترین جلگه‌های کوهپایه‌های زاگرس، وجود سرآب‌های خروشان و هوای عالی، موقعیت قلعه فلک الافلاک را متمایز می‌کردند. از طرفی تپه‌ای که قلعه فلک لافلاک روی آن قرار داشت، توسط دو رشته کوه از شمال به غرب و جنوب به شرق در اطراف جلگه لرستان احاطه می‌شد که مانند حصاری از این قلعه محافظت می‌کردند.
در ساخت قلعه فلک الافلاک از آجر، خشت، سنگ و ملات استفاده کرده‌اند. وجود چاهی بسیار عمیق و راه فرار اضطراری در حیاط دوم قلعه، از نکات جالب توجه این بنا به شمار می‌روند. قلعه فلک الافلاک در طول تاریخ مورد استفاده بسیاری از حکومت‌ها قرار گرفته و کاربری‌های گوناگونی داشته است. در گذشته از این قلعه به‌عنوان مقر حکومت، پادگان نظامی، زندان، خزانه سلطنتی و سایر کاربری‌های نظامی و سیاسی استفاده کرده‌اند. در حال حاضر این قلعه باستانی را تغییر کاربری داده‌اند و به موزه باستان شناسی، مردم شناسی و آزمایشگاه مرمت آثار تاریخی تبدیل کرده‌اند تا عموم علاقه‌مندان به بازدید از آثار تاریخی بتوانند از این بنا دیدن کنند.
معماری
در ساخت قلعه‌های باستانی ایران طراحی حصار مناسب در معماری بنا اهمیت زیادی داشته است. از قلعه فلک الافلاک در دوره‌های مختلف تاریخی به‌عنوان دژ حکومتی استفاده کرده‌اند؛ به همین دلیل دیوارهای دفاعی از خط ساحلی رودخانه در جنوب شرقی به مساحت ۱۰ هکتار اطراف این قلعه را پوشانده‌اند. رودخانه خرم آباد نیز در بخش جنوبی قلعه فلک الافلاک مانند خندقی از آن محافظت می‌کرد.
شکل کلی بنای قلعه فلک الافلاک پنج ضلعی منتظم است و برج‌های آن نیز ابعاد مختلفی دارند. جنس دیوارهای قلعه آهکی است و رطوبت را در خود نگه می‌دارد. داخل قلعه نیز مسیرهای زیرزمینی برای دفع آب حفر کرده‌اند. برای محافظت بیشتر از دیوارهای قلعه از کلاف بندی چوبی استفاده شده است. در هیچ قسمتی از قلعه فلک الافلاک تزیینات گچبری یا کاشی کاری وجود ندارد. در تمام سطوح و نماها آجرکاری‌های ساده به چشم می‌خورند. آجرکاری‌ها به‌صورت لوزی و برجسته هستند و روی دیوار غربی حیاط اول قلعه، طرحی اسلیمی میان دو نوار ساده از ملات ساروج به چشم می‌خورد.
دو دروازه به نام‌های «گرداب» در مسیر کاروانسرای کرمانشاه و «خوز» در مسیر راست رودخانه خرم آباد راه‌های ورودی به شهر خرم آباد بودند و سه دروازه به نام‌های «دروازه شهر»، «دروازه پل» در دیوارهای شمالی قلعه و «دروازه قلعه» در جنوب دژ، دسترسی به قلعه فلک الافلاک را میسر می‌کردند. ۱۴ برج در گوشه و نمای این قلعه قرار داشتند که دو تا از آنها برج دیده‌بانی بود. بخش جنوب غربی قلعه فلک الافلاک به شهر خرم آباد اشراف داشت. این قلعه در گذشته در بخش شرقی شهر خرم آباد قرار گرفته بود.
ورودی قلعه
ورودی قلعه فلک الافلاک با دو ستون آجری و طاقنما در بخش شمال غربی این محوطه قرار گرفته است. سبک معماری این بخش از قلعه به دوره پادشاهی قاجار تعلق دارد. اتاق‌های نگهبانی، دالان ورودی و نخستین برج قلعه فلک الافلاک در این بخش قرار گرفته‌اند. این ساختمان تنها ساختمان دو طبقه این قلعه به شمار می‌رفت که به ورودی قلعه از بیرون اشراف داشت. از این ساختمان با عنوان عمارت گلستان یاد می‌شود که اندرونی، بیرونی، حمام، مسجد، توپخانه و دیوانخانه در آن قرار داشتند.
با عبور از ورودی و هشتی به حیاط اول قلعه می‌رسید. در بخش جنوبی حیاط اول یک ردیف ساختمان دیده می‌شوند که پس از تخریب برج دوم بنا شده‌اند. پس از این ساختمان‌ها بنایی مستطیل شکل قرار دارد که ۶ ستون آن، گنبد روی سقف را نگه داشته‌اند. چاه اسرار آمیز قلعه فلک الافلاک نیز در همین حیاط و در انتهای بخش شمالی قرار گرفته است. بین این حیاط و حیاط دوم یک ردیف بنا ساخته‌اند که دو ورودی مجزا در آنها دیده می‌شود. شیوه معماری این بخش متعلق به دوره قاجار و پهلوی نخست است. از دیگر قسمت‌های حیاط اول قلعه فلک الافلاک می‌توان به حمام، آب‌انبار و دهلیزهای دفع فاضلاب اشاره کرد.
داخل قلعه
حیاط اول
ابعاد این حیاط که در جهت شمالی–جنوبی طراحی شده ۲۲/۵×۳۱ متر است. پیرامون آن از چهار برج تشکیل شده که دو برج آن در شمال و شمال غربی و دو برج دیگر در جنوب و جنوب غربی قرار دارد.
حمام قدیمی
حمام قلعه در ضلع شمالی حیاط اول و در نزدیکی چاه قلعه قرار داشته‌است. این حمام تا اواخر دورهٔ قاجار، قابل استفاده بوده و اکنون آثاری از آن مانند تنبوشه‌های سفالی، نقش‌های آهکی و کانال‌های زیرزمینی، قابل مشاهده است.
چاه قلعه
در شمال شرقی حیاط اول و در پشت یک طاق‌نمای بلند، چاه آب قلعه قرار دارد. عمق این چاه که بیشتر آن با برش صخره به سرچشمهٔ آب گلستان راه یافته نزدیک به ۴۰ متر است. در گذشته آب مورد نیاز ساکنین دژ از همین چاه تأمین می‌شده و اکنون نیز قابل بهره‌برداری است.
حیاط دوم
ابعاد این حیاط در جهت شرقی–غربی، ۲۱×۲۹ متر است و همانند حیاط اول از چهار برج تشکیل می‌گردد. در چهار جهت این حیاط، تالارهای بزرگی قرار دارد که به یکدیگر راه دارند و اکنون به موزه تغییر کاربری یافته‌اند. از نکات قابل تأمل در معماری بنا، وجود گریزگاهی مخفی در ضلع جنوبی و فضاهای زیرزمینی در ضلع شمالی و شرقی آن است.
رطوبت‌گیر
به‌نظر می‌رسد که قلعهٔ فلک‌الافلاک با یک سیستم از کانال‌های رطوبت‌گیر ساخته شده‌است. پیش از این، کارشناسان معتقد بودند این کانال‌های رطوبت‌گیر با ارتفاع بیش از ۱ متر که تمام محوطهٔ زیر قلعه را پوشانده‌است، مخفیگاهی برای ساکنان است. اما در واقع مهندسان ساسانی به‌دلیل آگاهی از تغییر اقلیم منطقه و وضعیت آب‌های زیرزمینی، قلعه را به سیستمی رطوبت‌گیر مجهز کرده‌اند. قلعهٔ فلک‌الافلاک با مصالح مختلفی مانند سنگ و چوب که در مقابل رطوبت، آسیب‌پذیر هستند، ساخته شده‌است. به‌همین دلیل، این قلعه در بلندترین نقطهٔ شهر خرم‌آباد ساخته شد تا باد به داخل بنا نفوذ کند و پایه‌های آن را خشک کند.
ویژگی‌ها
احداث بنا بر فراز صخره‌ها و اشراف کامل آن بر درهٔ تاریخی خرم‌آباد و نیز جاری شدن چشمهٔ گلستان از دامنهٔ شمالی تپه از ویژگی‌های اصلی بنا به‌شمار می‌آیند. از سوی دیگر، نزدیکی بنا با غارهای پیش از تاریخ دره گرم خرم‌آباد و دیگر آثار تاریخی مانند سنگ‌نوشته خرم‌آباد، مناره آجری، آسیاب گبری، پل شاپوری و گرداب سنگی بیانگر پیوستگی تاریخی قلعه با آثار یادشده است.
آدرس و شماره تماس قلعه فلک الافلاک
| آدرس | استان لرستان شهر خرم آباد خیابان امام خمینی معروف به دوازده برجی |
| شماره تماس | 06633312511 |
| ساعت بازدید | از ۹ صبح تا ۷ شب همه روزه |
| نرخ بلیط | بلیط ایرانی ۹،۰۰۰ تومان - بلیط خارجی ۱۰۰،۰۰۰ تومان (سال ۱۴۰۳) |
| لوکیشن | نمایش نقشه در گوگل مپ ، نشان ، بلد |
تصاویر قلعه فلک الافلاک
قلعه فلک الافلاک کجاست؟
قدمت قلعه فلک الافلاک چقدر است؟
