لقمان

انسانی كامل و معروف كه نامش دوبار در قرآن مجيد ذكر شده است اكثر محقّقان بر آنند كه او حكيم بوده است و خواهر زاده يا خاله زاده ى حضرت ايوب پيغمبر صلى الله عليه و آله مى باشد. سال تولّدش مصادف با سال دهم سلطنت حضرت داوُد عليه السلام بوده و تا زمان حضرت يونس زندگى كرده است.

مفهوم کلی سوره

يادآورى مبدأ و معاد؛

پندهاى گرانمايۀ لقمان ؛

اشارات علمى به نيروى جاذبه و زوجيت گياهان .

اسامی سوره

لقمان

علت نام‌گذاری

«سوره لقمان» تنها نام اين سوره، لقمان است. اين نام‌گذارى به مناسبت آيۀ دوازدهم به بعد اين سوره است كه در آنجا نامى از لقمان برده شده و پندهاى گران مايه ای را خطاب به فرزندش بیان کرده است

تعداد آیات

سوره لقمان سی‌و‌چهار آیه مدارد.

تعداد کلمات

سوره لقمان پانصد‌و‌چهل‌و‌دو کلمه دارد.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)

تعداد حروف

سوره لقمان دوهزاروصدوده حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه ها

هدف هاى اساسى سوره لقمان عبارت اند از:

1. يادآورى توحيد با ذكر نشانه هاى خدا؛

2. يادآورى قيامت؛

3. پندهاى اخلاقى براى سازندگى روحى انسان.

محتوا و موضوعات

به طور كلى محتواى سوره لقمان در پنج بخش خلاصه مى شود:

بخش اول بعد از ذكر حروف مقطعه اشاره به عظمت قرآن و هدايت و رحمت بودن آن براى مؤمنانى كه واجد صفات ويژه هستند مى كند، و در نقطه مقابل، سخن از كسانى مى گويد كه در برابر اين آيات آن چنان سرسختى و لجاجت نشان مى دهند كه گويى گوشهايشان كر است، علاوه بر اين سعى دارند با ايجاد سرگرمي‌هاى ناسالم ديگران را نيز از قرآن منحرف نمايند.

بخش دوم از نشانه هاى خدا در آفرينش آسمان و بر پا داشتن آن بدون هيچگونه ستون، و آفرينش كوه ها در زمين، و جنبندگان مختلف، و نزول باران و پرورش گياهان سخن مى گويد.

بخش سوم قسمتى از سخنان حكمت آميز لقمان آن مرد الهى را به هنگام اندرز فرزندش نقل مى كند كه از توحيد و مبارزه با شرك شروع شده، و با توصيه به نيكى كردن به پدر و مادر، و نماز، و امر به معروف و نهى از منكر، و شكيبايى در برابر حوادث سخت، و خوشرويى با مردم، و تواضع و فروتنى و اعتدال در امور پايان مى يابد.

در بخش چهارم بار ديگر به دلائل توحيد باز مى گردد، و سخن از تسخير آسمان و زمين و نعمتهاى وافر پروردگار و نكوهش از منطق بت پرستانى كه تنها بر اساس تقليد از نياكان در اين وادى گمراهى افتادند، سخن مى گويد، و از آنها بر مساله خالقيت پروردگار كه پايه عبوديت او است اقرار مى گيرد. و نيز از علم گسترده و بى پايان خدا با ذكر مثال روشنى پرده بر مى دارد، و در همين رابطه علاوه بر ذكر آيات آفاقى، از توحيد فطرى كه تجليش به هنگام گرفتار شدن در ميان امواج بلا است به طرز جالبى بحث مى كند.

بخش پنجم اشاره كوتاه و تكان دهنده اى به مساله معاد و زندگى پس از مرگ دارد، به انسان هشدار مى دهد كه مغرور به زندگى اين دنيا نشود، و به فكر آن سراى جاويدان باشد. اين مطلب را با ذكر گوشه اى از علم غيب پروردگار كه از همه چيز در ارتباط با انسان از جمله لحظه مرگ او و حتى جنينى كه در شكم مادر است آگاه است تكميل كرده و سوره را پايان مى دهد.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله روايت کرده: «آن كس كه سوره لقمان را بخواند در قيامت لقمان با او دوست بوده و ده برابر اجر آن كسى كه به خوبيها عمل كرده و از بديها دورى نموده به او پاداش داده مي‌شود».

محمدبن‌جبيرعزرمى از پدرش و او از امام باقر عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «آنكه سوره لقمان را در هر شب بخواند خداوند سى فرد از ملائكه را بر او مى گمارد و تا به صبح او را از شرور شيطان و يارانش حفظ نمايند و اگر در روزش قرائت كند آنان تا غروب از شرور شيطان و ياران آن حفظش خواهند نمود».

محل نزول

تمام سوره لقمان بگفتار ابن عباس در مكه نازل شده بجز سه آيه كه در مدينه آمده و آن «وَ لَوْ أَنَّ ما فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ ...» تا پايان سه آيه، ميباشد.

زمان نزول

سوره لقمان اندكى قبل از هجرت نازل گرديده است .

فضای نزول

در برهه‌ای که پیامبر اسلام مشغول تبلیغ دین اسلام بود و آیات الهی را برای مردم تلاوت می‌کرد -که در آن هدایت بشریت و قصص امم گذشته برای عبرت آموزی آمده است - بعضى از مشركان خواسته‌اند افسانه هايى در مقابل قرآن براى مردم بخوانند و بگويند اين سخنان با نقل‌هاى قرآن و حكايتهاى آن چه فرق دارد؟ فضای نزول سوره لقمان محكوم كردن آن ادعاى پوچ گرديده است.

در مجمع‌البيان از كلبى نقل شده: آيه «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ » درباره نضربن‌حرث‌بن‌علقمه نازل شد، او اهل تجارت بود، به ايران سفر مى كرد و اخبار عجم را مى آموخت و به قريش نقل مى كرد و مى گفت: «محمّد شما را حديث عاد و ثمود مى گويد من نيز حديث رستم و اسفنديار و حكايات كسرى ها را نقل مى كنم». مشركان به سخنان او گوش كرده و از شنيدن قرآن امتناع مى كردند. ولى به نظر مى آيد كه اين جريان سبب نزول همۀ سوره است نه فقط آيه «وَ مِنَ النَّاسِ ...».

بنابراین اين سوره با نقل حكايت لقمان نشان مى دهد كه قرآن مجيد با بيان اين حكايات به انسان جهت مى دهد و او را تربيت مى كند و در مسير توحيد و سعادت مي‌اندازد ولى داستان رستم و اسفنديار لهوالحديث است و سازندگى ندارد.

ترتیب در مصحف

سوره لقمان در چينش كنونى قرآن سى‌ويكمين سوره به شمار مى آيد

ترتیب بر اساس نزول

سوره لقمان پنجاه‌وهفتمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره صافات نازل شده است. (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)

ارتباط با سوره قبلی

در پايان سوره روم خداوند درباره صحت پيامبرى خاتم‌الأنبياء صلی‌الله‌علیه‌و‌آله سخن فرمود و اينك با آياتى درباره قرآن سوره لقمان را آغاز مي‌فرمايد.

ویژگی

سوره لقمان از سور مثانی می باشد مثانی سوره هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند

سوره های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر.

روايتى است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.

سوره لقمان نيز با حروف مقطعه «الم» شروع مى شود و يكى از سوره هاى اخلاقى قرآن به شمار مى آيد.

در اين سوره از داستان هاى پيامبران خبرى نيست و كم كم مردم را با احكام (مثل نماز، زكات، امر به معروف ...) آشنا مى كند