تفسیر سوره فاطر

تفسیر سوره فاطر

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند بخشنده ی مهربان

اَلْحَمْدُ لِلّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِکَهِ رُسُلاً أُولِی أَجْنِحَهٍ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ إِنَّ اللّهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ

ستایش،مخصوص خداوندی است که آفریدگار آسمان ها و زمین است؛ فرشتگان را که دارای بال های(قدرت)دو تا دو تا و سه تا سه تا و چهار تا چهار تا هستند،رسولانی قرار داد.او هر چه را بخواهد در آفرینش می افزاید،البتّه خداوند بر هر کاری تواناست.

نکته ها:

* فاطِرِ به معنای آفریدن ابتکاری است و أَجْنِحَهٍ از جناح به معنای بال و کنایه از قدرت است.در زبان فارسی نیز می گوئیم:فلانی پروبالش سوخته یا شکسته،کنایه از این که قدرتی ندارد.

پیام ها:

- ستایش باید بر اساس ارزش و لیاقت باشد.(اگر قرآن می فرماید: الْحَمْدُ لِلّهِ به دلیل آن است که او فاطر،جاعل و قدیر است.)

- با آن که خداوند قدرت دارد،لیکن نظام آفرینش را بر اساس اسباب و مسبّبات قرار داده است. جاعِلِ الْمَلائِکَهِ رُسُلاً

- نقش و قدرت فرشتگان متفاوت است. أُولِی أَجْنِحَهٍ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ

- دست خداوند در آفرینش باز است و جهان در حال توسعه و گسترش می باشد. یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ

-آفرینش جهان،امری بدیع و ابتکاری است. فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ

سیمای فرشتگان در قرآن

قرآن کریم درباره ی فرشتگان مطالبی دارد از جمله:

.فرشتگان،بندگان گرامی خداوند هستند. بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ

.مطیع خداوند هستند. لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ

.تدبیر و تقسیم امور بر عهده ی آنهاست. فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً

.مراقب الفاظ و سخن انسانند. ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ

.کاتب اعمالند. وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ

.بشارت دهنده به رزمندگان در جنگ هستند. بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها

.بشارت دهنده در مورد فرزنددار شدن هستند. إِنّا نُبَشِّرُکَ بِغُلامٍ اسْمُهُ یَحْیی

.بشارت دهنده به مؤمنان در لحظه ی مرگ هستند. أَلاّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا

.مأمور عذاب مجرمان هستند. لَمّا جاءَتْ رُسُلُنا لُوطاً سِیءَ بِهِمْ

.محافظ انسان هستند. یُرْسِلُ عَلَیْکُمْ حَفَظَهً

.دعاگوی مؤمنانند. وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ

.شفاعت می کنند. وَ کَمْ مِنْ مَلَکٍ فِی السَّماواتِ لا تُغْنِی شَفاعَتُهُمْ شَیْئاً إِلاّ مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْذَنَ اَللّهُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَرْضی

.لعن کننده ی کفّارند. أُولئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَهُ اللّهِ وَ الْمَلائِکَهِ وَ النّاسِ أَجْمَعِینَ

.امدادگر جبهه ها هستند. یُمِدَّکُمْ رَبُّکُمْ بِثَلاثَهِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَهِ مُنْزَلِینَبَلی إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا ... یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ بِخَمْسَهِ آلافٍ

.مجرمان را لحظه ی مرگ تنبیه می کنند. تَوَفَّتْهُمُ الْمَلائِکَهُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ

.از بهشتیان استقبال می کنند. سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ

.مسئول عذاب دوزخ هستند. عَلَیْها تِسْعَهَ عَشَرَ

.مسئول قبض روح هستند. تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا

.دارای درجاتی هستند. ما مِنّا إِلاّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ

.مسئول نزول وحی هستند. یُنَزِّلُ الْمَلائِکَهَ بِالرُّوحِ

.گاهی به صورت انسان در می آیند. فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِیًّا

.از عبادت خسته نمی شوند. یُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ هُمْ لا یَسْأَمُونَ

.با غیر انبیا نیز تماس و گفتگو دارند. إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّکِ لِأَهَبَ لَکِ غُلاماً

.بعضی فرشتگان برگزیده اند. اللّهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَهِ رُسُلاً وَ مِنَ النّاسِ

.ایمان به فرشتگان لازم است. وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ

وَ مَنْ یَکْفُرْ بِاللّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعِیداً

ما یَفْتَحِ اللّهُ لِلنّاسِ مِنْ رَحْمَهٍ فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ

هر رحمتی را که خداوند(به روی)مردم بگشاید،بازدارنده ای برای آن نیست،و هر چه را خداوند دریغ دارد،پس غیر او فرستنده ای برای آن نیست،و اوست عزیز و حکیم.

پیام ها:

- در دنیا همه مردم از رحمت الهی برخوردارند. یَفْتَحِ اللّهُ لِلنّاسِ مِنْ رَحْمَهٍ

- رحمت الهی قبل از قهر اوست.(کلمه ی یَفْتَحِ قبل از یُمْسِکْ آمده است.)

- دادن ها و گرفتن های خداوند،همراه با حکمت است. یَفْتَحِ - یُمْسِکْ - اَلْحَکِیمُ

- نعمت های الهی،دارای خزاینی است که گوشه ای از آن به روی انسان باز می شود. یَفْتَحِ - مُرْسِلَ

-چشمداشت به غیر خدا بیهوده است،اگر او نخواهد هیچ قدرتی کارائی ندارد. فَلا مُمْسِکَ - فَلا مُرْسِلَ

- اراده ی خداوند خلل ناپذیر است. ما یَفْتَحِ ... فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ

یا أَیُّهَا النّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خالِقٍ غَیْرُ اللّهِ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ فَأَنّی تُؤْفَکُونَ

ای مردم! نعمت هایی را که خداوند به شما عطا کرده یاد کنید،آیا جز خداوند، آفریدگاری است که از آسمان و زمین به شما روزی دهد؟ جز او معبودی نیست.

پس چگونه از حقّ به سوی باطل بازگردانده می شوید.

پیام ها:

- همه را به اندیشه در نعمت های الهی دعوت کنیم. یا أَیُّهَا النّاسُ

- بهترین راه شناخت خداوند،توجّه به نعمت های اوست. اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللّهِ

- سؤال،کلید بیدار کردن و هشدار دادن است. هَلْ مِنْ خالِقٍ ...

- هم آغاز و پیدایش هستی از اوست و هم بقا و تداوم آن. خالِقٍ - یَرْزُقُکُمْ

-رازق اوست،ولی از طریق اسباب طبیعی رزق می دهد. یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ

- قبل از هشدار،توبیخ معنا ندارد. هَلْ مِنْ خالِقٍ ... فَأَنّی تُؤْفَکُونَ

- هر راهی غیر توحید،بی راهه است. فَأَنّی تُؤْفَکُونَ

-مبادا رزق خدا را بخوریم و به غیر او رو کنیم. یَرْزُقُکُمْ - فَأَنّی تُؤْفَکُونَ

- فطرت انسان خداگر است،عوامل بیرونی،اسباب انحراف او می شود.

تُؤْفَکُونَ

وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ وَ إِلَی اللّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ

و اگر تو را تکذیب می کنند(نگران مباش زیرا)پیامبران پیش از تو(نیز) تکذیب شده اند،و همه ی کارها به سوی خداوند بازمی گردد.

پیام ها:

- همه ی انبیا مخالف داشته اند و تکذیب حقّ،شیوه ی دائمی کفّار است. کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ

- تاریخ تکرار می شود. یُکَذِّبُوکَ ... کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ

- کفّار با شخص کاری ندارند،با راه و هدف مخالفند هر کس ندای حقّ سر دهد مورد تکذیب قرار می گیرد. یُکَذِّبُوکَ - مِنْ قَبْلِکَ

- تاریخ،بهترین مایه ی تسلّی در برابر مشکلات است. کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ

-تکذیب مردم،ضربه ای به حقّانیّت وحی نمی زند،تکذیب شدگان پیش از تو همان فرستادگان ما بودند. کُذِّبَتْ رُسُلٌ

- توجّه به معاد،انسان را در برابر حوادث تلخ مقاوم می کند. یُکَذِّبُوکَ ... إِلَی اللّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ

- مخالفان حقّ بدانند که لجاجت های آنان فراموش و رها نمی شود. تُرْجَعُ الْأُمُورُ

یا أَیُّهَا النّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاهُ الدُّنْیا وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللّهِ الْغَرُورُ

ای مردم! وعده ی خداوندی حقّ است؛پس زندگی دنیا شما را فریب ندهد و مبادا(شیطان)فریبکار شما را فریب دهد و به(کَرَم)خدا مغرور سازد.

نکته ها:

* غرور به کسی گفته می شود که بسیار فریبکار باشد و به دلیل آیه ی بعد مراد از آن در این جا شیطان است.

* شاید مراد از مغرور شدن به خدا در جمله لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللّهِ این باشد که شیطان،انسان را به عفو و بخشش خدا مغرور سازد و یا از طریق تحریف،بدعت و سهل انگاری نسبت به احکام و قانون الهی،به تکرار گناه وادار کند.

* آغاز این سوره درباره ی توحید بود،آیه ی قبل درباره ی نبوّت و این آیه درباره ی معاد است.

* مانند این آیه در سوره ی لقمان آیه نیز آمده است.

پیام ها:

- گروهی با زندگی مادّی و دنیوی فریب می خورند،امّا گروهی زرق و برق دنیا آنان را گول نمی زند،بلکه شیطان فریبکار منحرفشان می نماید. لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللّهِ الْغَرُورُ

- برای تربیت،باید هشدارها تکرار شود. فَلا تَغُرَّنَّکُمُ - وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ

- ایمان به معاد،بهترین وسیله ی بازدارنده از فریب دنیا است. وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ

- وعده های الهی حقّ است،ولی وعده های شیطان پوچ و فریبنده. وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ

إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّما یَدْعُوا حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعِیرِ

بی گمان،شیطان دشمن شما است،پس شما نیز او را دشمن بگیرید؛جز این نیست که او دار و دسته ی خود را فرا می خواند تا از اصحاب دوزخ باشند.

نکته ها:

* کلمه سعیر به معنای آتش برافروخته،یکی از نام های دوزخ است.

* سابقه ی دشمنی شیطان با بشر دیرینه است:

پدرمان آدم را از بهشت بیرون کرد. کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ

او دشمنی است که دیده نمی شود. إِنَّهُ یَراکُمْ هُوَ وَ قَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ

او دشمن قسم خورده است. فَبِعِزَّتِکَ ...

از هر سو به انسان حمله می کند. مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ ...

وسیله ی او برای انحراف مردم،وعده ی فقر و امر به فحشاست. الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ

او جز با دوزخی کردن مردم راضی نمی شود. یَدْعُوا حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعِیرِ

امام صادق علیه السلام فرمود: اگر شیطان دشمن است،پس غفلت از او چرا؟

پیام ها:

- اگر دشمنی شیطان را جدّی نگیریم،فریب خواهیم خورد. عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا

- از برنامه ها و تشکّل های دشمن آگاه باشیم. اَلشَّیْطانَ ... یَدْعُوا حِزْبَهُ

- شیطان برای انحراف مردم کمک می گیرد،ما برای دعوت دیگران به حقّ چه می کنیم؟ اَلشَّیْطانَ ... یَدْعُوا حِزْبَهُ

اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَ أَجْرٌ کَبِیرٌ

کسانی که کفر ورزیدند،برایشان عذابی سخت است،و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند،برای آنان آمرزش و پاداشی بزرگ خواهد بود.

پیام ها:

- برای انجام یا ترک فرمان های الهی،حساب و کتابی در کار است. کَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ ... آمَنُوا ... لَهُمْ مَغْفِرَهٌ

- برای حفظ روحیه ی خوف و رجا،باید وعده و وعید در کنار هم باشد. عَذابٌ شَدِیدٌ - أَجْرٌ کَبِیرٌ

- عاقبت اندیشی و توجّه به پایان کار،در تربیت مؤثّر است. لَهُمْ عَذابٌ - لَهُمْ مَغْفِرَهٌ

- برای عذاب شدن،کفر کافی است، کَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ ولی برای رسیدن به پاداش،علاوه بر ایمان،کار نیک نیاز است. آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَهٌ

-تا گناهان آمرزیده نشود،زمینه برای ورود به بهشت و دریافت پاداش فراهم نمی شود. لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَ أَجْرٌ کَبِیرٌ

- ابتدا اتمام حجّت،سپس تهدید به کیفر.(آیات قبل اتمام حجّت بود و این آیه اعلام کیفر و پاداش.)

أَ فَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بِما یَصْنَعُونَ

پس آیا کسی که عمل بدش برای او آراسته شده و آن را نیکو می بیند، (مانند کسی است که هدایت یافته است.)پس بدون شک خداوند هر که را بخواهد(و سزاوار بداند)گمراه می کند و هر که را بخواهد(و شایسته بداند)هدایت می نماید،پس مگذار به خاطر حسرت بر آنان جانت از دست برود،زیرا خداوند به آن چه انجام می دهند آگاهی کامل دارد.

نکته ها:

* کسی که رفتار بد انسان را زیبا نشان می دهد و به جای انتقاد،تملّق می گوید،شیطان است، زیرا در آیه دیگر می خوانیم: زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ

* بی پاسخ گذاشتن سؤالات توبیخی،نشانه ی تهدید و تحقیر خلافکاران است.خداوند برای توبیخ بدکاران،سؤالی را طرح و آن را بی پاسخ می گذارد.می فرماید:آیا خلافکاری که بدرفتاری خود را خوب می بیند...ولی جواب این جمله را نمی دهد.

* امام کاظم علیه السلام فرمود: خوب دیدن بدی ها،مقدّمه ی عُجب است .

پیام ها:

- زیبا دوستی جزء فطرت انسان است،تا آنجا که شیطان نیز بدی ها را زیبا نشان می دهد تا انسان را بر انجام آن وادار کند. سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً

- خوب پنداشتن بدی ها،زمینه ی گمراهی است. زُیِّنَ لَهُ ... یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ

- انسان ابتدا گناه را توجیه و سپس به انجام آن اقدام می کند.(تزیین بدی ها، همان توجیه خلافکاری ها است.) زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ

- مؤمن،واقع بین،خودشناس و بصیر است ولی کافر،شخص پنداری،فریب خورده،خودپسند است.(آیه قبل،سخن از کفّار و مؤمنان و این آیه سخن از واقع بینی و پنداربینی است.) اَلَّذِینَ کَفَرُوا ... زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ

-خوبی ها و بدی ها را باید با معیار الهی سنجید نه با پندار این و آن. سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً

- کج فهمی و خوب پنداشتن بدی ها،مانع پند پذیری و توبه و تکامل و رشد است. زُیِّنَ لَهُ - یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ

- گرچه هدایت و ضلالت از خداست،لیکن بر اساس عملکرد انسان صورت می گیرد.کفّار راه انحرافی را لجوجانه انتخاب می کنند،خداوند هم بر گمراهی آنان می افزاید. یَهْدِی - یُضِلُّ - بِما یَصْنَعُونَ

-پیامبر برای هدایت مردم حرص می خورد و سوز داشت. فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ

- تأسّف و حسرت،باید حدّ و مرز داشته باشد. فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ

- توجّه به این که عملکرد خلافکاران زیر نظر خداوند است،حسرت ما را کم می کند. فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بِما یَصْنَعُونَ

وَ اللّهُ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلی بَلَدٍ مَیِّتٍ فَأَحْیَیْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها کَذلِکَ النُّشُورُ

و خداوند است که بادها را فرستاد تا ابر را برانگیزاند،پس آن را به سوی سرزمینی مرده راندیم،و به وسیله ی آن زمین را بعد از مردنش زنده نمودیم.رستاخیز نیز چنین است.

نکته ها:

* چنانکه با اراده ی خداوند،حرکت ابر و باد و ریزش باران،زمین مرده را زنده کرده و گیاهان سر ازخاک بر می آورند،با اراده ای دیگر و وقوع زلزله ای عظیم،مردگان از خاک بر می خیزند و زنده می شوند.

این بهار نو ز بعد برگ ریز

هست برهان بر وجود رستخیز

پیام ها:

- وزش بادها،حرگت ابرها و ریزش باران ها،تصادفی نیست،با اراده الهی است. اَللّهُ ... أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ ... فَسُقْناهُ

- در هستی،برنامه و نظم و تدبیر حاکم است. أَرْسَلَ ... فَتُثِیرُ ... فَسُقْناهُ ... فَأَحْیَیْنا

- برای فهم غیب،از شهود استفاده کنید. کَذلِکَ النُّشُورُ

مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعِزَّهَ فَلِلّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعاً إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصّالِحُ یَرْفَعُهُ وَ الَّذِینَ یَمْکُرُونَ السَّیِّئاتِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ مَکْرُ أُولئِکَ هُوَ یَبُورُ

هر کس خواهان عزّت است،پس عزّت،همه از آن اوست(و به هر که بخواهد می دهد.)تنها سخن(و عقیده ی)پاک به سوی او بالا می رود،و کار شایسته آن را بالا می برد،و کسانی که برای انجام بدی ها نقشه می کشند، برایشان عذاب سختی است و نیرنگ آنان است که تباه می شود.

نکته ها:

* الْکَلِمُ الطَّیِّبُ همان شهادت به توحید و رسالت و ولایت است که در روایات مصادیق آن،اذکاری چون لا اله الا الله و سبحان الله و...مطرح شده است.

* یَبُورُ از بوار و بائر به معنای کسادی زیاد و هلاکت است.

* برای این آیه ی شریفه معانی دیگری نیز قابل بیان است:

- کلام نیکو به سوی خدا بالا می رود،ولی عمل صالح به آن رفعت و درجه می بخشد.

- سخن نیکو هم خودش بالا می رود و هم کارهای خوب را بالا می کشد.

* کفّار،یا عزّت را در دلبستگی به اشیای مادّی می جویند، وَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللّهِ آلِهَهً

لِیَکُونُوا لَهُمْ عِزًّا

و یا آن را از وابستگی به این و آن طلب می کنند. أَ یَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّهَ

و حال آنکه عزّت تنها نزد خداوند است. فَلِلّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعاً

پیام ها:

- عزّت واقعی،نزد خداست،نه پیش مردم. فَلِلّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعاً

- عزّت واقعی،در سایه ی ایمان و عمل صالح است. فَلِلّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعاً ... اَلْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصّالِحُ

- میان عقیده با عمل رابطه ی تنگاتنگ است و در یکدیگر اثر می گذارند. الْعَمَلُ الصّالِحُ یَرْفَعُهُ

- راه مؤمنان که عزّت را از طریق ایمان و عمل صالح می جویند،راه رشد و تکامل است. یَصْعَدُ - یرفع و راه دیگران که عزّت را از طریق فریب و نیرنگ می خواهند محو و هلاکت است. یَبُورُ

-هیچ کس با نیرنگ و گناه به عزّت نمی رسد. یَبُورُ

وَ اللّهُ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ ثُمَّ جَعَلَکُمْ أَزْواجاً وَ ما تَحْمِلُ مِنْ أُنْثی وَ لا تَضَعُ إِلاّ بِعِلْمِهِ وَ ما یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلاّ فِی کِتابٍ إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللّهِ یَسِیرٌ

خداوند،شما را از خاک و سپس از نطفه آفرید؛آن گاه شما را زوج یکدیگر قرار داد،و هیچ ماده ای جز با علم او باردار نشود و نزاید،و هیچ کس عمر طولانی داده نشود و یا از عمرش کاسته نشود،مگر آن که در کتاب(علم خدا ثبت گردیده)است؛قطعاً این امر بر خداوند آسان است.

نکته ها:

* کلمه ی مُعَمَّرٍ به صاحبان عمر طولانی گفته می شود. عُمر از عمران و آبادی است و چون انسان در ایام زنده بودن توان آباد کردن دارد،به مدّت حیات او عمر گفته می شود.

* در روایات،صدقه و صله ی رحم و احسان به والدین،سبب طول عمر و قطع رحم و جسارت به والدین سبب کوتاهی عمر معرّفی شده است.

پیام ها:

- به منشأ آفرینش خود توجّه کنید تا هم به قدرت خداوند پی ببرید و هم گرفتار غفلت و غرور و تکبّر نشوید. خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ

- هم حضرت آدم از خاک است و هم انسان های موجود از نطفه ای که سرچشمه اش خاک است. خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ

- عناصر اصلی وجود انسان،خاک و آب است. تُرابٍ ، نُطْفَهٍ

- آفرینش زوج برای انسان،از الطاف الهی است. جَعَلَکُمْ أَزْواجاً

-خداوند نسبت به تمام حالات موجود،پیش از تولّد و پیدایش آن آگاه است.

وَ ما تَحْمِلُ مِنْ أُنْثی وَ لا تَضَعُ إِلاّ بِعِلْمِهِ

- انسان عمر معیّنی دارد ولی به دلایلی گاهی از آن کاسته می شود. لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ

- تمام لحظه های عمر انسان حساب و کتاب دارد. فِی کِتابٍ

-آفریدن انسان از خاک و نطفه و علم به لحظه های عمر انسان،بر خداوند آسان است. عَلَی اللّهِ یَسِیرٌ

وَ ما یَسْتَوِی الْبَحْرانِ هذا عَذْبٌ فُراتٌ سائِغٌ شَرابُهُ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ وَ مِنْ کُلٍّ تَأْکُلُونَ لَحْماً طَرِیًّا وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَهً تَلْبَسُونَها وَ تَرَی الْفُلْکَ فِیهِ مَواخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ

دو دریا یکسان نیستند:این یکی شیرین،لطیف(و)نوشیدنش گواراست،و آن یکی،شور و تلخ است،ولی شما از هر دو گوشت تازه می خورید و زیور(و مروارید)بیرون می آورید و می پوشید.کشتی ها را در آن می بینی که امواج را می شکافند تا از فضل او(روزی)طلبید و شاید شکرگزار باشید.

نکته ها:

* عَذْبٌ به معنای شیرین، فُراتٌ به معنای لطیف، سائِغٌ به معنای گوارا و مَواخِرَ جمع مأخره به معنای شکافنده است.

* زندگی افراد؛

گاهی شیرین است و گاهی تلخ.

گاهی همراه شهرت است و گاهی همراه گمنامی.

گاهی همراه غناست،گاهی همراه فقر.

گاهی با سلامتی است و گاهی با بیماری.

لیکن اگر انسان،صیّاد،غوّاص و ناخدای خوبی باشد،در همه ی شرایط متضادّ می تواند موفّق باشد. وَ مِنْ کُلٍّ تَأْکُلُونَ ... وَ تَسْتَخْرِجُونَ

* بهره گیری از ماهی و استخراج مواد زینتی و کشتیرانی،برکاتی است که با تلاش انسان همراه است وگرنه برکات دریا بسیار است،از جمله:تشکیل ابرها از بخار دریا،تصفیه هوا، پرورش انواع موجودات آبزی.

پیام ها:

- اول از شیرینی ها بگویید.(با آن که اکثر دریاها آب شور و تلخ دارند ولی در بیان قرآن اول آب شیرین ذکر شده است.) هذا عَذْبٌ - هذا مِلْحٌ

- خام خواری و تحریم گوشت،مورد قبول اسلام نیست. تَأْکُلُونَ لَحْماً

- دریا،بستر خوراک،پوشاک و مرکب انسان است. تَأْکُلُونَ - تَلْبَسُونَها - تَرَی الْفُلْکَ

- در تغذیه باید به سراغ گوشت تازه رفت. لَحْماً طَرِیًّا

-انسان به زیبائی گرایش فطری دارد و بهره بردن از زینت مورد قبول اسلام است. تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَهً تَلْبَسُونَها

- نعمت های الهی فضل اوست.ما از او طلبی نداریم. مِنْ فَضْلِهِ

- رزق و فضل الهی در سایه تلاش و کوشش خود انسان بدست می آید. لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ

-توجّه به نعمت،زمینه ی شکوفا شدن روح شکرگزاری است. تَشْکُرُونَ

یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی ذلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ وَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ ما یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ

شب را در روز فرو می برد و روز را در شب داخل می کند.(از یکی می کاهد و به دیگری می افزاید.)و خورشید و ماه را رام و مسخّر نمود،هر یک از آنها برای مدّتی معین در حرکتند.این است خداوند پروردگار شما، فرمانروایی مخصوص اوست.و کسانی که به جای او می خوانید مالکِ پوست هسته ی خرمائی نیستند.

نکته ها:

* شب و روز به تدریج جای خود را به دیگری می دهند تا از آثار زیانبار انتقال تاریکی به روشنایی و بالعکس جلوگیری شود.

پیام ها:

- کوتاه و بلند شدن شب و روز و یا انتقال تدریجی هر یک به دیگری تصادفی نیست. یُولِجُ

- طبیعت مسخّر خداست. سَخَّرَ الشَّمْسَ ...

- حرکات ماه و خورشید،زمان بندی و پایانی دارد. یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی

- از توجّه به آفرینش منظّم و هدفدار و زمان بندی شده،توحید خود را تقویت کنید. ذلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ

-در شیوه ی تبلیغ،ابتدا چهره ی حقّ را تبیین کنید،بعد با چهره باطل مقایسه نمایید. ذلِکُمُ اللّهُ - وَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ

- دعا و طلب باید از مقام برتر باشد؛بت ها نه برتر از شما هستند و نه مالک سود و زیانی. ما یَمْلِکُونَ

- انسان،به کجا می رود؟ قدرت مطلقه الهی لَهُ الْمُلْکُ را رها کرده،به سراغ موجوداتی می رود که هیچ قدرتی ندارند. ما یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ

-در شیوه ی تبلیغ،از مثال هایی استفاده کنید که همه ی مردم در همه ی زمان ها و مکان ها آن را بفهمند. قِطْمِیرٍ

إِنْ تَدْعُوهُمْ لا یَسْمَعُوا دُعاءَکُمْ وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجابُوا لَکُمْ وَ یَوْمَ الْقِیامَهِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ وَ لا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ

اگر آن(بت)ها را بخوانید،دعای شما را نمی شنوند و اگر بشنوند پاسخی به شما ندهند، و روز قیامت شرک شما را انکار خواهند کرد،و هیچ کس مانند(خداوند)خبیر،تو را(به حقیقت کارها)آگاه نکند.

نکته ها:

* فرقه ای از مسلمانان(وهّابیون)برای تأیید عقاید خود مبنی بر جایز نبودن توسّل به پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام به این آیه استدلال می کنند،غافل از آن که این آیات درباره ی توسّل به بت هاست نه اولیای الهی که خداوند حتّی پس از مرگ آنان نیز با آنها سخن می گوید.در آیات متعدّدی از قرآن خداوند به انبیا سلام کرده از جمله: سَلامٌ عَلی إِبْراهِیمَ ، سَلامٌ عَلی مُوسی وَ هارُونَ

و راستی اگر آنان سلام خدا را نشنوند پس سلام چه معنایی دارد؟! گویا حیات برزخی که شهدا دارند مورد قبول این گروه نیست!

در روایات زیادی آمده است که پیامبر اسلام با مردگان سخن گفته،از جمله:در سر چاه بدر به کشتگان کفّار که در چاه افتاده بودند آنگونه گفتگو کرد که مورد اعتراض قرار گرفت که چگونه با مرده حرف می زنی،ولی فرمود: شما از آنان شنواتر نیستید .

پیام ها:

- برای شرک زدایی،از هیچ استدلالی دریغ نکنید.

ما یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ (آیه قبل)

لا یَسْمَعُوا دُعاءَکُمْ سخن و ناله شما را نمی شنوند.

مَا اسْتَجابُوا لَکُمْ بر فرض بشنوند پاسخ نمی دهند.

یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ در قیامت حتّی معبودها از مشرکان متنفر خواهند بود.

- بشر به جایی می رسد که دعوت خدای شنوای پاسخ دهنده ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ را رها کرده،به سراغ جمادات کر و کور و بی خاصیّت می رود. إِنْ تَدْعُوهُمْ لا یَسْمَعُوا ... مَا اسْتَجابُوا

- معبودهای پوشالی،در قیامت از مشرکان برائت می جویند. یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ و می گویند:شما ما را پرستش نمی کردید بلکه بنده خیالات و هوس های خود بودید. وَ قالَ شُرَکاؤُهُمْ ما کُنْتُمْ إِیّانا تَعْبُدُونَ

- شرک نه در دنیا سود می دهد، مَا اسْتَجابُوا و نه در آخرت. یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ

-خبرهای مهم را از اهل خبره بگیرید. وَ لا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ

- اخبار قیامت را جز از طریق وحی نمی توان دریافت. وَ یَوْمَ الْقِیامَهِ ... لا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ

یا أَیُّهَا النّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللّهِ وَ اللّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ

ای مردم! این شمایید که به خداوند نیاز دارید و(تنها)خداوند،بی نیاز و ستوده است.

نکته ها:

* دعوت خدا از مردم،نشانه ی نیاز او به مردم نیست.همان گونه که اگر گفتیم مردم خانه های خود را رو به خورشید بسازند،این دعوت نشانه ی نیاز خورشید به ما نیست،بلکه نشانه ی نیاز ما به نور است. أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللّهِ

* یکی از راه های مبارزه با غرور و تکبّر،دعوت انسان به درگاه خداست تا انسان به ضعف و جهل و فقر و نیاز خود پی ببرد. أَنْتُمُ الْفُقَراءُ

پیام ها:

- هیچ کس از خدا بی نیاز نیست. یا أَیُّهَا النّاسُ

- همه ی موجودات فقیرند،لیکن چون انسان ادّعا و سرکشی می کند باید مهار شود. یا أَیُّهَا النّاسُ

- نقش واسطه ها و وسایل و علل را قبول داریم،امّا تمام اسباب و علل نیز در تأثیرگذاری به او محتاجند. هُوَ الْغَنِیُّ

- غنّی واقعی و مطلق و کامل،تنها اوست. وَ اللّهُ هُوَ الْغَنِیُّ

-معمولاً اغنیا،محبوب نیستند و در تیررس جسارت ها،حسادت ها،رقابت ها و سرقت ها هستند امّا خداوند،غنی حمید است. وَ اللّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ

- خداوند غنای خود را در راه رفع نیاز و نفع مخلوقات به کار می برد و لذا مورد ستایش است. الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ

إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ

اگر بخواهد شما را می برد و آفریده ی جدیدی می آورد.

وَ ما ذلِکَ عَلَی اللّهِ بِعَزِیزٍ

و این کار بر خداوند سخت نیست.

نکته ها:

* در آیه سوره ی انعام مشابه آیه را خواندیم که می فرمود: وَ رَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَهِ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِکُمْ ما یَشاءُ کَما أَنْشَأَکُمْ مِنْ ذُرِّیَّهِ قَوْمٍ آخَرِینَ پروردگار تو بی نیاز و صاحب رحمت است،اگر بخواهد شما را می برد و بعد از شما هر که را بخواهد جایگزین می کند،همان گونه که شما را جایگزین پیشینیان قرار داد.

پیام ها:

- اگر انسان زیر پای خود را سست و خطرناک بداند،آرام تر می رود. إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ

- از نشانه های فقر انسان،امکان نابود شدن اوست. أَنْتُمُ الْفُقَراءُ ... یُذْهِبْکُمْ

- بیان قدرت الهی،راهی برای دعوت مردم و تهدیدی برای سرکشان است. إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ

- قدرت الهی در بردن و آوردن مخلوقات یکسان است. یُذْهِبْکُمْ - یَأْتِ

-دست خداوند در آفرینش باز است و قدرت او بن بست ندارد. یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ

- مدیر باید جلو غرور و انحصارطلبی زیردستان خود را بگیرد. یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ

- قدرت الهی را جدّی بگیریم. وَ ما ذلِکَ عَلَی اللّهِ بِعَزِیزٍ

وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزْرَ أُخْری وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَهٌ إِلی حِمْلِها لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْءٌ وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی إِنَّما تُنْذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ مَنْ تَزَکّی فَإِنَّما یَتَزَکّی لِنَفْسِهِ وَ إِلَی اللّهِ الْمَصِیرُ

و هیچ فردی بار(گناه)دیگری را بر دوش نکشد،و اگر سنگین باری برای حمل بارش،حتّی از نزدیکان خود دعوتی کند،چیزی از بارش حمل نشود(و کسی به او رحم نکند.)تو تنها کسانی را که در نهان از پروردگارشان می ترسند و نماز به پا می دارند هشدار می دهی،و هر کس(از گناه)پاک شود،پس این پاکی به نفع خود اوست و بازگشت(همه)تنها به سوی خداوند است.

نکته ها:

* کلمه ی وِزْرَ به معنای سنگینی و بار است. مُثْقَلَهٌ یعنی سنگین بار. حمل بارِ پشت و حمل بار شکم را گویند.

* در قرآن می خوانیم که گروهی برای اغفال و فریب دیگران می گویند: اتَّبِعُوا سَبِیلَنا وَ لْنَحْمِلْ خَطایاکُمْ ما گناه شما را به دوش می گیریم این آیه جواب آنها را می دهد.

سؤال: آیا می توان به استناد این آیه که در قیامت بار هر کس به دوش خود اوست و ضربه ای به دیگری نمی زند،بگوئیم پس ما کاری به گناهکاران نداشته باشیم زیرا بار گناهشان به دوش خودشان است و به ما کاری ندارد؟

پاسخ: این آیه،توجیه سکوت در برابر منکرات نیست زیرا خود سکوت،گناهی است بر گردن افراد ساکت.وظیفه ما امر به معروف و نهی از منکر است ولی اگر گوش ندادند گناهشان به دوش ما نیست.

* گرچه هر کس تنها مسئول کار خویش است،امّا اگر کسی راه و سنّت غلطی را در جامعه پایه گزاری کرد علاوه بر منحرفان،این سنّت گزار نیز مسئول است زیرا راهنمای انحراف و گناه،شریک در انحراف و گناه است.

پیام ها:

- بر اساس عدالت،هر کس باید بار خودش را بر دوش کشد. لا تَزِرُ وازِرَهٌ ...

- گناه خود را به گردن نیاکان،دوستان و محیط نیاندازیم. وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ

- حساب و کتاب هر کس در قیامت،جداگانه است. لا تَزِرُ وازِرَهٌ

- گناه،بار است. وِزْرَ - مُثْقَلَهٌ

-در قیامت روابط خویشاوندی در قیامت هیچ تأثیری در سرنوشت انسان ندارد و بستگان باری از دوش انسان بر نمی دارند. وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی

- خشیت و نماز به انسان قابلیّت پذیرش می دهد. إِنَّما تُنْذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ ...

- تزکیه از طریق تقوا و نماز به دست می آید. یَخْشَوْنَ - أَقامُوا الصَّلاهَ - تَزَکّی

-تزکیه ی انسان،به سود خود اوست. لِنَفْسِهِ

- ممکن است سود تزکیه را در دنیا دریافت نکنید ولی در آخرت قطعاً دریافت می کنید. إِلَی اللّهِ الْمَصِیرُ

- هستی،هدفمند و دارای حرکت تکاملی است. إِلَی اللّهِ الْمَصِیرُ

وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ

(کافر و مؤمن یکسان نیستند چنانکه)نابینا و بینا یکسان نیستند.

وَ لاَ الظُّلُماتُ وَ لاَ النُّورُ

تاریکی و روشنایی(نیز یکسان نیستند).

پیام ها:

- مقایسه خوبی ها و بدی ها و کمالات و کمبودها،یکی از بهترین راه های آموزش و تعلیم است. وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی ...

- راه حقّ یکی بیش نیست. النُّورُ به صورت مفرد آمده)ولی راه های انحرافی زیاد است. الظُّلُماتُ

وَ لاَ الظِّلُّ وَ لاَ الْحَرُورُ

و سایه و گرمای آفتاب(یکسان نیستند).

وَ ما یَسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لاَ الْأَمْواتُ إِنَّ اللّهَ یُسْمِعُ مَنْ یَشاءُ وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ إِنْ أَنْتَ إِلاّ نَذِیرٌ

و زندگان و مردگان یکسان نیستند.همانا خداوند(حقّ را)به هر کس که بخواهد می شنواند و تو هرگز نمی توانی به کسانی که در گورها هستند (حقّ را)بشنوانی.تو جز بیم دهنده ای(بیش)نیستی.

نکته ها:

* کلمه ظل به معنای سایه و کلمه حرور به معنای باد داغ و سوزان است.

* در این آیات،مؤمن و کافر به چهار چیز تشبیه شده اند که نتیجه این چهار مقایسه و تشبیه آن است که مؤمن از نظر شخصیّت و سرنوشت با کافر یکسان نیست.

مؤمن به بینا و کافر به نابینا.

مؤمن به نور و کافر به تاریکی.

مؤمن به سایه آرام بخش و کافر به باد سوزان و داغ.

مؤمن به زنده و کافر به مرده.

* مؤمن،رو به رشد و حرکت است،زیرا هم چشم حقیقت بین،هم نور دارد،هم نفس پاک و هم دل زنده.امّا کافر حاضر نیست حقیقت را ببیند و به خاطر سنگدلی،آن را نمی پذیرد و به دلیل ظلمات جهل و تعصّب و تحجّر در راه حقّ حرکت نمی کند.

پیام ها:

- مؤمنان،مردمی زنده دل و برخوردار از حیات حقیقی هستند.ایمان به فرد و جامعه حیات می بخشد و کفر عامل مرگ فرد و جامعه است. ما یَسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لاَ الْأَمْواتُ

- رسالت پیامبر هشدار است نه اجبار ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ

- شرط أثرگذاری تبلیغ آمادگی مردم است وگرنه تبلیغ پیامبر نیز بی اثر خواهد بود. ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ

إِنّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً وَ إِنْ مِنْ أُمَّهٍ إِلاّ خَلا فِیها نَذِیرٌ

همانا ما تو را به حقّ برای بشارت و هشدار فرستادیم و هیچ امّتی نبوده مگر آن که در آن هشدار دهنده ای گذشته است.

پیام ها:

- خداوند حقّ است و نظام تربیتی از طریق انبیا را هم بر اساس حقّ قرار داده است. أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ

- بیم و امید در کنار هم کارساز است. بَشِیراً وَ نَذِیراً

- با این که وظیفه ی انبیا بشارت و انذار است،امّا به دلیل غفلت مردم،هشدار انبیا بیش تر بوده است. إِنْ مِنْ أُمَّهٍ إِلاّ خَلا فِیها نَذِیرٌ

- هرگز زمین از حجّت الهی خالی نبوده است. إِلاّ خَلا فِیها نَذِیرٌ

وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کَذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ وَ بِالزُّبُرِ وَ بِالْکِتابِ الْمُنِیرِ

و اگر تو را تکذیب می کنند(نگران مباش،زیرا)بدون شک کفّاری که پیش از آنان بودند نیز(انبیا را)تکذیب نمودند،پیامبرانشان همراه با معجزه ها و دلایل آشکار و نوشته ها و کتاب روشنگر به سراغشان آمدند(امّا آنان ایمان نیاوردند).

ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ

سپس کسانی را که کفر ورزیدند(به مؤاخذه و مجازات)گرفتم،پس کیفر من چگونه است؟

نکته ها:

* زبر جمع زبور به معنای کتاب هایی است که از نوعی برجستگی برخوردار باشد.

پیام ها:

- آشنایی با مشکلات دیگران،مایه ی تسلّی انسان است. إِنْ یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کَذَّبَ

- انبیا،بهترین ابزار هدایت را با خود داشتند. البینات- الزبر- الکتاب

- تکذیب انبیا از روی عمد و لجاجت و با علم و آگاهی از محتوای دعوت آنان بوده است. کَذَّبَ الَّذِینَ ... جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ وَ بِالزُّبُرِ وَ بِالْکِتابِ الْمُنِیرِ

- قهر خداوند،بعد از اتمام حجت است. جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ ... ثُمَّ أَخَذْتُ

-بیان قهر و قدرت خداوند در کیفر کفّار،مایه ی تسلّی مؤمنان و پیروان حقّ است. ثُمَّ أَخَذْتُ

- قهر خداوند،گاهی در دنیاست. ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذِینَ کَفَرُوا (کفّار گمان نکنند رها و مورد غفلت هستند.)

- کفر،عامل هلاکت است. أَخَذْتُ الَّذِینَ کَفَرُوا

-مانور قدرت،لازم است.عذاب کافران،هراس انگیز و شگفت انگیز بوده است. فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ

- از سرنوشت جوامع کفرپیشه عبرت بگیرید. فَکَیْفَ کانَ نَکِیرِ

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابِیبُ سُودٌ

آیا ندیده ای که خداوند از آسمان،آبی فرو فرستاد،پس به واسطه ی آن میوه هایی رنگارنگ(از زمین)بیرون آوردیم.و از بعضی کوه ها(رگه ها و)راه های سفید و سرخ،به رنگ های گوناگون و کاملاً سیاه(بیرون آوردیم).

نکته ها:

* جُدَدٌ ،جمع جده و جاده به معنای راه است، بِیضٌ جمع أبیض به معنای سفید، حُمْرٌ جمع أحمر به معنای سرخ و سُودٌ جمع أسود به معنای سیاه است.

* غَرابِیبُ به معنای سیاه پر رنگ است و شاید دلیل آن که عرب ها به کلاغ،غُراب می گویند چون رنگش سیاه است.

* گرچه در این آیات،سه رنگ سفید و سرخ و سیاهِ کوه ها را ذکر کرده است ولی با تعبیر مُخْتَلِفاً أَلْوانُها اشاره می کند که کوه ها منحصر در این سه رنگ نیستند.

پیام ها:

- با سؤال،وجدان ها را بیدار کنید. أَ لَمْ تَرَ

-خطاب به پیامبر در حقیقت خطاب به همه مردم است. أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ

- خداوند،نظام هستی را بر اساس علّت و معلول قرار داده است.سبب روئیدن گیاه،آب است. فَأَخْرَجْنا بِهِ

- خداوند از آب بی رنگ و زمین یک رنگ،میوه های رنگارنگ می آفریند.

ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها

-خطوط و رگه های رنگارنگ در کوه ها تصادفی نیست. جُدَدٌ بِیضٌ وَ حُمْرٌ - غَرابِیبُ سُودٌ

وَ مِنَ النّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ کَذلِکَ إِنَّما یَخْشَی اللّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ

و همچنین از مردم و جنبنده ها و چهار پایان به رنگ های گوناگون (آفریدیم)؛از میان بندگان او تنها دانشمندان(ربّانی)خشیت الهی دارند، بی شک خداوند،عزیز و آمرزنده است.

نکته ها:

* أنعام جمع نعم به معنای شتر است ولی به گاو و گوسفند نیز گفته می شود.گرچه کلمه دواب به به معنای جنبنده است شامل آنها می شود ولی بدلیل اهمیّت و نیاز شدید انسان به این سه حیوان نامشان جدا آمده است.

* خَشِیتُ ترس همراه با تعظیم و برخاسته از علم و آگاهی است.

* امام صادق علیه السلام فرمودند: عالم،کسی است که رفتارش،گفتارش را تصدیق کند و گرنه عالم نیست .

* این آیه می فرماید:علم سبب خشیت الهی است و آیه همین سوره می فرماید:خشیت الهی،سبب پندپذیری از انبیا است.پس نتیجه می گیریم که علم باید سبب هشدارپذیری شود.بنابراین اگر دیدیم که دانشمندان پندپذیر نیستند ولی عوام هشدار پذیرند،باید بگوئیم علمی که در قرآن مطرح است غیر از اصطلاح روز است،بلکه مراد از علم دریافت حقیقت و داشتن نورانیّت و بصیرت و حکمت است و دانشمندان بی تقوی،در آئینه ی قرآن جاهلند؛ جهل به عظمت پروردگار،جهل به رسالت و تکلیف در دنیا،جهل به هدف آفرینش،جهل به سرنوشت و قیامت.

* در کنار حرم امام رضا علیه السلام خدمت علامه ی طباطبایی قدس سره رسیدم و عرض کردم:من در سال های اول تحصیلم همین که مشغول نماز می شدم،حالت گریه و خشوع داشتم،ولی اکنون که با سواد شده ام در نماز غافلم،پس آی