سجده

گذاشتن پیشانی بر زمین برای اظهار فروتنی و تذلل

مفهوم کلی سوره

نشانه هاى توحيد؛

يادآورى رستاخيز؛

مراحل آفرينش انسان و جهان .

اسامی سوره

سجده، الم سجده، مضاجع، الم تنزيل، سجده لقمان، جُرُز.

علت نام‌گذاری

«سوره سجده»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به سجده، آيۀ پانزدهم آن است كه دستور سجده در برابر خدا را داده است.

«سوره الم سجده»؛ از آن جا كه با حروف مقطعۀ الم شروع مى شود، به نام الم سجده ناميده مى شود.

«سوره مضاجع»؛ سبب نام‌گذارى آن به مضاجع آيۀ شانزده آن است كه در آن سخن از بسترهاى خواب شده است.

«سوره الم تنزیل»؛ به خاطر شروع سوره با این عبارت به این نام نامیده شده است و تنها در این سوره بعد از الم عبارت تنزیل آمده است.

«سوره سجده لقمان»؛ سبب نام‌گذارى آن به سجد ۀ لقمان آن است كه از سوره حم سجده (يعنى سوره فصلت) باز شناخته شود.

«سوره جُرُز»؛ در آيۀ بیست‌وهفت آن سخن از زمين جرز (باير) گفته شده است و بدين مناسبت اين سوره را «جرز» هم گفته اند.

تعداد آیات

سوره سجده سی آیه دارد.

تعداد کلمات

سوره سجده سیصدوهشتاد کلمه دارد.   (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)

تعداد حروف

سوره سجده هزاروپانصد وهجده حرف دارد.   (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه ها

هدف هاى اساسى سوره سجده عبارت اند از:

. يادآورى توحيد و نشانه هاى خدا؛

. يادآورى قيامت.

محتوا و موضوعات

سوره سجده به حكم آنكه از سوره هاى مكى است خطوط اصلى سوره هاى مكى يعنى بحث از مبدء و معاد و بشارت و انذار را قويا تعقيب مى كند و روي هم رفته در آن چند بخش جلب توجه مى كند:

قبل از هر چيز سخن از عظمت قرآن، و نزول آن از سوى پروردگار عالميان، و نفى اتهامات دشمنان از آن است؛

بحثى پيرامون نشانه هاى خداوند در آسمان و زمين، و تدبير اين جهان دارد؛

بحث ديگرى پيرامون آفرينش انسان از خاك و آب نطفه و روح الهى و اعطاى وسائل فراگيرى علم و دانش، يعنى چشم و گوش و خرد از سوى خداوند به او مى باشد؛

از رستاخيز و حوادث قبل از آن يعنى مرگ و بعد از آن يعنى سؤال و حساب سخن مى گويد؛

بحثهاى مؤثر و تكان دهنده اى از بشارت و انذار دارد مؤمنان را به جنة‌الماوى نويد مى دهد و فاسقان را به عذاب آتش تهديد مى كند؛

اشاره كوتاهى به تاريخ بنى اسرائيل و سرگذشت موسى عليه‌السلام و پيروزيهاى اين امت دارد؛

به تناسب بحث بشارت و انذار، اشاره اى به احوال گروهى ديگر از امتهاى پيشين و سرنوشت دردناك آنها مى كند؛

بار ديگر به مسئله توحيد و نشانه هاى عظمت خدا باز مى گردد و با تهديد دشمنان لجوج سوره را پايان مى دهد.

به اين ترتيب هدف اصلى سوره تقويت مبانى ايمان به مبدء و معاد و ايجاد موج نيرومندى از حركت به سوى تقوا، و بازدارى از سركشى و طغيان و توجه به ارزش مقام والاى انسان است كه مخصوصا در آغاز حركت اسلام و در محيط مكه فوق العاده لازم بوده.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله روايت کرده كه فرمود: «آنكه سوره الم تنزيل و سوره تبارك الذى ... ، را بخواند گويا شب قدر را احياء گرفته است».

ليث‌بن‌ابى‌زبير از جابر روایت کرده كه رسول خدا صلی‌الله‌عليه‌وآله شبها نمى خوابيد تا اين دو سوره «الم تنزيل و تبارك الذى ...» را قرائت مي‌نمود. ليث می‌گويد: اين روايت را براى طاوس گفتم سپس او گفت كه اين دو از تمامى سوره هاى قرآن ارجمندتر باشد و هر كس آن دو را بخواند شصت حسنه براى او نوشته شده و شصت گناه محو مي‌گردد و منزلتش به شصت درجه بالا مي‌رود.

حسين‌بن‌ابى‌العلاء از امام صادق عليه‌السلام روايت نموده كه فرمود: «آنكه سوره سجده را در هر شب جمعه بخواند خداوند در قيامت نامه عملش را به دست راستش داده و او را به مرحله حساب گناهان نياورد و از دوستان محمد صلی‌الله‌عليه‌وآله و اهل بيتش خواهد بود».

محل نزول

سوره سجده باتفاق تمامى مفسرين در مكه نازل شده بجز سه آيه كه در مدينه آمده و آن «أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ» تا آخر آيه سوم ميباشد .

زمان نزول

سوره سجده اندكى قبل از هجرت نازل شده است .

فضای نزول

فضای نزول سوره سجده همانند بعضی دیگر از سوره های مکی پاسخ به شبهات و سم پاشی‌های مشرکان است علت نزول اين سوره و فحوای آیات آن این بوده كه به مردم بفهماند هدايت و فرستادن پيامبران لازمه خلقت بشر است و اگر تبشير و انذار نبود، خلقت انسان و هدفدارى آن ناقص مى ماند.

توضيح اينكه در آيۀ سوم این سوره آمده كه مشركان مى گويند: محمد صلی‌الله‌عليه‌وآله قرآن را به خدا بسته است و از جانب خدا نيست». در جواب مى گويد: نه، بلكه قرآن براى انذار آمده است آن گاه از خلقت آسمانها و زمين و تدبير امر و خلقت انسان و تقسيم شدن مردم به هدايت يافته و گمراه، سخن رفته است، از اين، به نظر مى آيد كه نظر عمده در سوره مباركه به هدايت مردم است و اگر اين حقائق به انسانها تذكر داده نمى شد در كار خلقت نقص لازم مى آمد، و نيز اشكال مشركان درباره معاد از اسباب نزول اين سوره است .

ترتیب در مصحف

سوره سجده در چينش كنونى قرآن، سى‌ودومين سوره به شمار مى آيد.

ترتیب بر اساس نزول

سوره سجده هفتادوپنجمین سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره مؤمن/غافر نازل شده است.   (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)

ارتباط با سوره قبلی

چون پايان سوره لقمان با دلائل ربوبيت پروردگار بوده لذا سوره سجده را نيز بدان آغاز مي‌فرمايد.

ویژگی

سوره سجده نيز با حروف مقطعۀ الم شروع شده این سوره از سور عزائم است و آيۀ پانزده آن سجدۀ واجب دارد كه هركسى اين آيه را بشنود يا بخواند، واجب است يك سجده به جا آورد.   سور عزائم عبارتند از سوره های سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نیست.