نمل

مورچه

مفهوم کلی سوره

يادآورى مبدأ و معاد؛

داستان هاى پيامبران ؛

داستان ملكه ى سبأ؛

سخن گفتن پرندگان و مورچگان. 

اسامی سوره

نمل، سليمان، طس،   هدهد.

علت نام‌گذاری

«سوره نمل»؛ نام‌گذارى اين سوره به «نمل» (مورچه) بدان سبب است كه در آيۀ هجده اين سوره از برخورد و گفت وگوى سليمان پيامبر با مورچگان سخن گفته شده است.

«سوره سليمان»؛ به خاطر اينکه داستان ملک سليمان در هيج جای ديگر قرآن به اين تفصيل نيامده است.

«سوره طس»؛ حروف مقطعه «طس» فقط در اين سوره آمده است ضمن اينکه در روايتی از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله اين سوره به اين نام ناميده شده است.

«سوره هدهد»؛ به خاطر اينکه در آيه بيستم اين سوره نام هدهد آمده است و در غير اين سوره نيامده است.

تعداد آيات

سوره نمل نودوسه آيه دارد.

تعداد کلمات

سوره نمل هزارو(صد)وچهل‌ونه کلمه دارد.   (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)

تعداد حروف

سوره نمل چهارهزاروهفتصدونودونه حرف دارد.   (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها

هدف هاى اساسى سوره نمل عبارت اند از:

. يادآورى مبدأ هستى؛

. يادآورى معاد.

محتوا و موضوعات

محتواى سوره نمل از نظر كلى همان محتواى سوره هاى مكى است، و از نظر اعتقادى بيشتر روى مبدء و معاد تكيه مى كند، و از قرآن و وحى و نشانه هاى خدا در عالم آفرينش و چگونگى معاد و رستاخيز، سخن مى گويد و از نظر مسائل عملى و اخلاقى، بخش قابل ملاحظه اى از سرگذشت پنج پيامبر بزرگ الهى، و مبارزات آنها با اقوام منحرف بحث مى كند، تا هم دلدارى و تسلى خاطر براى مؤمنانى باشد كه مخصوصا در آن روز در مكه در اقليت شديد قرار داشتند، و هم هشدارى باشد براى مشركان لجوج و بيدادگر كه سرانجام كار خويش را در صفحه تاريخ طاغيان گذشته ببينند، شايد بيدار شوند و به خود آيند.

يكى از امتيازات اين سوره بيان بخش مهمى از داستان سليمان و ملكه سبأ و چگونگى ايمان آوردن او به توحيد، و سخن گفتن پرندگانى همچون هدهد، و حشراتى همچون مورچه، با سليمان است.

اين سوره در بعضى از روايات به نام سوره سليمان آمده است، اين نام‌گذاري‌ها كه از تعليمات پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله سرچشمه مى گرفته، گاهى بيانگر واقعيات مهمى است كه در شرايط عادى، مردم از آن غافلند.

ضمنا اين سوره از علم بى پايان پروردگار، و نظارت او بر همه چيز در عالم هستى، و حاكميت او در ميان بندگان كه توجه به آن، اثر تربيتى فوق‌العاده اى در انسان دارد سخن مى گويد. اين سوره با بشارت شروع مى شود، و با تهديد پايان مى يابد، بشارتى كه قرآن براى مؤمنان آورده، و تهديد به اينكه خداوند از اعمال شما بندگان غافل نيست.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابى‌بن‌كعب مي‌گويد: پيامبر خدا فرمود: «هر كس طس سليمان را بخواند، اجر او ده حسنه است به عدد هر كس كه تصديق و تكذيب سليمان و هود و شعيب و صالح و ابراهيم را بكند، و از قبر خويش خارج مى شود، در حالى كه نداى «لا اله الا اللَّه» مي‌دهد».

محل نزول

سوره نمل در مکه بر پيامبر صلي الله عليه وآله نازل شده است.

زمان نزول

با توجه به اينکه سوره نمل بعد از سوره شعراء نازل شده است و زمان نزول سوره شعراء هم در سالهای هجرت مسلمانان به حبشه و معراج پيامبر بوده است اين سوره هم در همان ايام نازل شده است.

فضای نزول

فضای نزول سوره نمل انذار و تبشير مشرکان و مؤمنان بوده است كه؛ راه توحيد راه فطرت است و با نظام متقن جهان هماهنگ مى باشد و سبب سعادت انسان است، راه شرك و كفر با نظام جهان سازگار نيست و بيراهه رفتن است، بالاخره سبب خذلان دنيا و عذاب آخرت خواهد بود، براى اثبات اين مطلب عينيت‌هايى از قصص موسى، سليمان، صالح و لوط عليهم‌السلام كه هر يك شاهد صدق مطلب است نقل گرديده و در ضمن براهين متقنى بر توحيد و اينكه خلقت و تدبير از خداست بيان گشته است.

ترتيب در مصحف

سوره نمل بيست‌وهفتمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.

ترتيب بر اساس نزول

سوره نمل چهل‌وهشتمين سوره در ترتيب نزول مي‌باشد و پس از سوره شعراء نازل شده است.  (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره های قرآن مختلف است)

ارتباط با سوره قبلی

نظر به اينكه سوره شعراء را به ذكر قرآن خاتمه داد، سوره نمل را نيز به ذكر قرآن آغاز كرده است.

ويژگي

سوره نمل با حروف مقطعۀ «طس» شروع مى شود؛ آيۀ مشهور «أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ» در آيۀ شصت‌ويکم اين سوره قرار دارد؛ و در اين سوره دوبار «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» آمده است؛ يكى در اول سوره و يكى در آيۀ سي‌ام كه به نقل از نامۀ سليمان است.

سوره نمل از سور طواسين است ابن مردويه از انس روايت کرده است که پيامبر صلی الله عليه و آله فرمودند:«خداوند از رائيات تا طواسين را به جای انجيل به من عطا کرده است.»   (رائيات سوره هايی هستند که با «الر» و طواسين سوره هايی هستند که با «طس» و «طسم» شروع شده اند)

همچنين سوره نمل از سور مثانی می باشد مثانی سوره هايی هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند.

سوره های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.

روايتى است كه از رسول خدا صلی الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.

آيات بيست‌وپنجم و بيست و ششم اين سوره سجده تلاوت دارد.