قلم

 

وسیله‌ای برای نوشتن

 

مفهوم کلی سوره

 

دفاع از قرآن و پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله؛

صفات و اخلاق پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و دشمنان او؛

ياداشت قلم و نوشتار.

 

اسامی سوره

 

قلم، ن، ن والقلم.

 

علت نام‌گذاری

 

«سوره قلم»؛ نام قلم از آيه اول اين سوره گرفته شده است و خدا در اين آيه به قلم سوگند ياد كرده است.

«سوره ن»؛ ن از حروف مقطعه است و این سوره همانند سوره ص و سوره ق به حرف مقطعه شروع کننده‌اش نامیده شده است.

«سوره ن والقلم»؛ شروع سوره با این عبارت می‌باشد. و از طرفی هم بعضى رواياتی كه در فضيلت اين سوره آمده است نشانگر استفاده نام ن والقلم از طرف معصومین برای این سوره می‌باشد.

 

تعداد آیات

 

سوره قلم پنجاه‌ودو آيه دارد.

 

تعداد کلمات

 

سوره قلم سيصد كلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)

 

تعداد حروف

 

سوره قلم هزارودويست‌وپنجاه‌وشش حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)

 

اهداف و آموزه ها

 

اساسى ترين هدف سوره قلم عبارت است از:

دفاع از پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و قرآن و هشدار به مشركان.

 

محتوا و موضوعات

 

روي هم رفته مباحث سوره قلم را مى توان در هفت بخش خلاصه كرد:

نخست به ذكر قسمتى از صفات ويژه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله مخصوصا اخلاق برجسته او مى پردازد، و آن را با قسمتهاى مؤكدى تاكيد مى كند؛

سپس قسمتى از صفات زشت و اخلاق نكوهيده دشمنان او را بازگو مى نمايد؛

در بخش ديگرى داستان «أَصْحابَ الْجَنَّةِ» كه در حقيقت هشدارى است به مشركان زشت سيرت بيان شده؛

در قسمت ديگرى مطالب گوناگونى راجع به قيامت و عذاب كفار در آن روز آمده است؛

در بخش ديگرى انذارها و تهديدهايى نسبت به مشركان بازگو شده؛

در بخش ديگرى به پيامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله دستور مى دهد كه در برابر دشمنان سرسخت، استقامت و صبر نشان دهد؛

سرانجام در پايان سوره نيز سخن از عظمت قرآن و توطئه هاى مختلف دشمنان بر ضد پيامبر به ميان آورده.

 

فضائل، خواص و ثواب قرائت

 

ابى‌بن‌كعب گويد: پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «هر كس سوره نون و القلم را قرائت كند خدا ثواب مردم خوش اخلاق را به او عطا فرمايد».

على‌بن‌ميمون از امام صادق علیه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «هر كه سوره نون و القلم را در نماز واجب يا نافله بخواند خداوند او را در زندگانيش از فقر و نادارى امان دهد و هر گاه مرد از فشار قبر ان شاء اللَّه پناهش دهد».

 

محل نزول

 

حسن و عكرمه و عطاء گويند كه سوره قلم مكّى است، ابن عباس و قتاده گفته اند از اولش تا آيه سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ مكّى است و ما بعدش تا آيه لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ مدنى است، و ما بعدش تا آيه (يكتبون) مكّى و ما بعدش تا آخر سوره مدنى است .

 

زمان نزول

 

تاريخ نزول سوره قلم در اوائل دعوت پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده است.

 

فضای نزول

 

سوره قلم رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را به دنبال تهمت هاى ناروايى كه مشركين به وى زده و او را ديوانه خوانده بودند، تسليت و دلدارى مى دهد، و به وعده هاى جميل و پاسدارى از خلق عظيمش دلخوش مى سازد، و آن جناب را به شديدترين وجهى از اطاعت مشركين و مداهنه با آنان نهى نموده، امر اكيد مى كند كه در برابر حكم پروردگارش صبر كند.

 

ترتیب در مصحف

 

سوره قلم شصت‌وهشتمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار می آید.

 

ترتیب بر اساس نزول

 

سوره قلم دومين سوره در ترتيب نزول می باشد و بعد از سوره علق نازل شده است. (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)

 

ارتباط با سوره قبلی

 

چون خداوند سبحان سوره ملك را به ذكر تكذيب كافران و وعيد ايشان پايان داد، سوره قلم را به مانند آن افتتاح فرموده است.

 

ویژگی

 

سوره قلم تنها سوره ای است که با حرف مقطعه «ن» و قسم به قلم آغاز شده است. اولین تحدی قرآن با توجه به امّی بودن پیامبر صلی الله علیه و آله در این سوره با عبارت «وَ الْقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُون» آمده است.

آيه معروف «وَ إِنْ يَكادُ» در سوره قلم واقع شده است. 

سوره قلم از سور مفصلات می باشد ابن قتیبه می گوید: ... مفصلات سوره های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده اند اینکه چرا این سوره ها را مفصل نامیده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. 

روايتى است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.

سوره قلم همچنین جزو سور ممتحنات نیز آمده است.