- آسمونی
- مجله اینترنتی
- دین و اندیشه
- قرآن کریم
- معرفی سوره آل عمران
معرفی سوره آل عمران
آل عمران
خاندان عمران (عمران پدر حضرت مريم عليهالسلام)
مفهوم کلی سوره
سيرى در زندگى مريم و عيسى عليهماالسلام ؛
مبارزه اى منطقى با يهود و مسيحيت ؛
حقايقى در مورد جهان و عوامل انحراف از حق ؛
عبرت آموزى از شكست ها و پيروزى ها.
اسامی سوره
آل عمران، زهراء، طيبة، کنز، امان، مجادله، استغفار، معينه.
علت نام‌گذاری
«سوره آل عمران»؛ منظور از عمران در اين سوره پدر حضرت مريم عليهاالسلام مي‌باشد زيرا که در اين سوره از آيه سي‌وپنج تا پنجاه‌وپنج در مورد قصه حضرت مريم عليهاالسلام و حضرت عيسی عليهالسلام صحبت شده است و اسمی از حضرت موسی عليهالسلام نيامده است.
«سوره زهراء»؛ سوره آل عمران به همراه سوره بقره زهراوين نام‌گذاری شده‌اند. يعنی دو سوره نوراني.
«سوره طيبه»؛ سعيد بن منصور در سنن خود از ابوعطاف نقل کرده است که اسم اين سوره طيبه است . تفسير القاسمی علت اين نام‌گذاری را به خاطر اينکه برخی اوصاف افراد پاکيزه را در آيه‌ای آورده است عنوان کرده است. الصَّابِرينَ وَ الصَّادِقينَ وَ الْقانِتينَ وَ الْمُنْفِقينَ وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحارِ
«سوره کنز»؛ به خاطر حديثی از ابن‌مسعود که سوره آل عمران را گنج ناميده است. «نعم كنز الصعلوك سورة آل عمران يقوم بها فی آخر الليل » . يا به خاطر دربرداشتن اسرار عيسويه.
«سوره امان»؛ به خاطر اينکه هر کسی به آنچه که در سوره آل عمران است تمسک بجويد از اشتباه در موردش ايمن مي‌ماند.
«سوره مجادله»؛ به خاطر نزول بيش از هشتاد آيه از سوره آل عمران در مورد مجادله پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله با نصارای نجران.
«سوره استغفار»؛ به خاطر آيۀ هفده سوره آل عمران که مي فرمايد: وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحار
«سوره معينه»؛ اين اسم را ابو حيان در تفسيرش آورده است اما علت خاصی برايش ذکر نشده است.
تعداد آيات
سوره آل عمران دويست آيه دارد.
تعداد کلمات
سوره آل عمران سه‌هزاروچهارصدوهشتاد کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره ها مختلف است)
تعداد حروف
سوره آل عمران چهارده‌هزاروپانصدوبيست‌وپنج حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره ها مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
مهمترين اهداف سوره آل عمران عبارتند از:
بيان حقيقت دربارۀ جهان بزرگ؛
بيان عوامل انحراف مردم از معرفت حق و عمل به آن؛
بيان گويايى از زندگى مريم عليهاالسلام و تولد عيسى عليهالسلام و برخى پيامبران ديگر؛
مبارزۀ منطقى با يهوديان، مسيحيان و مشركان؛
بيان آموزه هاى تربيتى پيروزى و شكست در جنگ بدر و احد.
محتوا و موضوعات
محورهاى اصلى بحثهاى سوره آل عمران، موارد زير است:
بخش مهمى از آن از توحيد و صفات خداوند و معاد و معارف اسلامى بحث مى كند؛
بخش ديگرى پيرامون جهاد و دستورات مهم و ظريفى در اين زمينه و همچنين درسهاى عبرتى كه در دو غزوه مهم اسلامى (بدر و احد) بود سخن مى گويد، و همچنين شرح امدادهاى الهى نسبت به مؤمنان و حيات جاويدان شهيدان راه خدا؛
در قسمتى از اين سوره، به يك سلسله احكام اسلامى در زمينه لزوم وحدت صفوف مسلمين و خانه كعبه و فريضه حج و امر به معروف و نهى از منكر و تولى و تبرى (دوستى با دوستان حق و دشمنى با دشمنان حق) و مساله امانت، و انفاق در راه خدا و ترك دروغ و مقاومت و پايمردى در مقابل دشمن و صبر و شكيبايى در مقابل مشكلات و آزمايشهاى مختلف الهى و ذكر خداوند در هر حال، اشارات پر معنايى شده است؛
براى تكميل اين بحثها، بخشى از تاريخ انبياء از جمله: آدم و نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و ساير انبياء عليهم‌السلام و داستان مريم عليهاالسلام و مقامات اين زن بزرگ، و توطئه هاى پيروان متمرد حضرت موسى و عيسی عليهماالسلام در برابر اسلام، نيز ذكر شده است.
مطالب سوره آل عمران چنان به هم مربوط و هماهنگ است كه گويى همۀ آنها يك جا نازل شده است.
فضائل، خواص و ثواب قرائت
امان برای گذشتن از پل دوزخ؛
ابي‌بن‌كعب از رسول‌اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله نقل كرده است كه فرمود: «هر كس سوره آل عمران را بخواند خداوند به هر آيه اى امانى براى گذشت از پل دوزخ به او عطا مي‌كند».
درود فرشتگان؛
ابن‌عباس مي‌گويد: پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «هر كه سوره آل عمران را در روز جمعه بخواند تا وقتى كه خورشيد غروب كند خدا و فرشتگان براى او درود مى فرستند».
نور و سايه در قيامت؛
بريده مي‌گويد: نبى اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «سوره بقره و سوره آل عمران را ياد بگيريد زيرا آنها دو نور هستند و در روز قيامت براى كسى كه آنها را بداند مانند دو ابر يا دو پرده يا دو صف از پرندگان بر او سايه مى اندازند».
تاثير در باروري؛
در روايتی پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله فرموده اند اگر سوره آل عمران به زعفران نوشته شود و زنى كه حمل بر نمي‌دارد با خود همراه كند به اذن خداوند حامله گردد و اگر آنرا بر درخت يا نخلى ببندند ميوه آن درخت بسيار شود و اگر شخصى كه معيشت او به سختى مي‌گذرد با زعفران بنويسد و همراه خود كند خداوند او را گشايشى دهد و روزى او را برساند.
محل نزول
سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.
زمان نزول
از آن جا كه سوره آل عمران بعد از سوره انفال و قضاياى جنگ «بدر» و «احد» و «حمراءالاسد» و قبل از سوره احزاب (و جنگ احزاب كه در سال پنجم اتفاق افتاد ) فرود آمده، مى توان گفت كه اين سوره حدود سال چهارم هجرى نازل شده است.
فضای نزول
نزول سوره آل‌عمران در سال چهارم هجری و پس از سوره انفال در هنگامی بود كه پيش از آن حكومت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله به خاطر تشريع قوانين و مقررات جامعه اسلامی و پيروزی در جنگ بدر، تا حدودی استقرار يافته و مسلمانان را در موقعيت ممتازی قرار داده بود. همين امر هشداری جدی برای دشمنان اسلام به حساب مي‌آمد.
از سويی شکست مسلمانان در جنگ احد، دشمنان اسلام از يهوديان، مسيحيان و مشركان را نسبت به مقابله با اسلام بي‌باک‌تر کرد و هر كدام به گونه اى در صدد خاموش كردن نور اسلام برآمدند. پس از اين شکست عبرت آموز، قريش و ديگر احزاب مشرك عرب به يك صف درآمدند تا ضربه نهايى را (در خندق) فرود آورند. اهل كتاب، از يهوديان متن جزيره گرفته تا مسيحيان حاشيه آن، هماهنگ شدند تا با احتجاج‌ها و جدال‌ها و تشكيك‌ها، ضربه‌ای فكرى و روحى به مسلمانان بزنند، و از طرف ديگر دو امپراتورى بزرگِ آن زمان، يعنی ايران و روم نيز نسبت به حکومت نوپاى اسلام حساس شده بودند.
اين مطالب همگی بيانگر اين معناست که اين سوره در زمانی نازل شده است که مردم از يهودی و مسيحی و مشرك همه بر عليه اسلام قيام كرده بودند و مسلمانان به شدت در حال دفاع از حوزه دين بودند و لحظه اى امنيت نداشتند. از اين رو بايد همه توان خود را برای مقابله با آنان بسيج مي‌کردند. در اين هنگام سوره مبارکه آل‌عمران نازل شد و راه مقابله با دشمنان را به مؤمنان يادآور شد. با توجه به فضای نزول سوره آل‌عمران، مي‌توان «بيان راهکارهای ايجاد و تقويت انسجام درونی جامعه دينی و کسب آمادگی لازم برای مقابله با دشمنان نظامی و فرهنگي» را مقصود و غرض اصلی سوره دانست. اين مقصود را بسياری از مفسران برگزيده‌اند و آن را با عبارت‌های مختلف بيان کرده‌اند.
ترتيب در مصحف
سوره آل عمران در ترتيب فعلى قرآن، سومين سوره به شمار مي آيد.
ترتيب بر اساس نزول
سوره آل عمران در ترتيب نزول، هشتادونهمين سوره نازله مي باشد و بعد از سوره انفال نازل شده است. (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره های قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلی
سوره بقره با بيان توحيد و ايمان به خدا پايان يافت و سوره آل عمران نيز با ذكر يكتاپرستى و ايمان آغاز گرديده است.
ويژگى
سوره آل عمران با حروف مقطعه شروع شده است و يکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می گويند ولی برخی ديگر هفتمی را يونس می دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير می باشد)
روايت از رسول خدا صلی الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.
اين احتمال خيلى به ذهن نزديك مى رسد كه سوره آل عمران همه اش يكباره نازل شده باشد، براى اينكه آياتش كه دويست آيه است ظهورى روشن در بهم پيوستگى و انسجام دارد، و از اول تا به آخر متناسب با هم است، و پيداست كه همه اغراض آنها بهم مربوط است.
