احقاف

 

جمع حقف به معنای «تپه مستطیل ریگ»، احقاف در جنوب جزيرةالعرب و از قسمتهاى ربع‌الخالى (وادى دهناء) است در روزگار گذشته مسكن قوم عاد بود كه حضرت هود علیه‌السلام بر آنها مبعوث شد.

 

مفهوم کلی سوره

 

يادآورى توحيد و نفى هرگونه شرك ؛

جهان شمولى دعوت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله ؛

دادگاه عدل الهى در رستاخيز؛

هلاكت قوم عاد در سرزمين احقاف؛

يادآورى عظمت قرآن .

 

اسامی سوره

 

احقاف، حم احقاف.

 

علت نامگذاری

 

«سوره احقاف»؛ احقاف نام سرزمين قوم عاد است كه در نزديكى يمن واقع شده است. اين واژه در آيۀ بیست‌و‌یکم سوره آمده است.

«سوره حم احقاف»؛ معمولا لفظ حم در ابتدای همه سوره های حم دار آمده است تفسیر فتح‌القدیر هم این اسم را به نقل از ابن‌عباس و ابن‌زبیر آورده است.

 

تعداد آیات

 

سوره احقاف سى‌وپنج آيه دارد.

 

تعداد کلمات

 

سوره احقاف ششصدوچهل‌وچهار كلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)

 

تعداد حروف

 

سوره احقاف دوهزاروپانصدونودوپنج حرف دارد . (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)

 

اهداف و آموزه ها

 

هدف اساسى سوره احقاف عبارت اند از:

1. يادآورى توحيد و نفى شرك؛

2. يادآورى دلايل معاد؛

3. جهان شمولى دعوت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله؛

4. يادآورى عظمت قرآن.

 

محتوا و موضوعات

 

محورهای بحث سوره احقاف مطالب ذیل می‌باشد.

بيان عظمت قرآن؛

مبارزه قاطع بر ضد هر گونه شرك و بت پرستى؛

توجيه مردم در مساله معاد و دادگاه عدل پروردگار؛

بیان گوشه اى از داستان قوم عاد -كه ساكن سرزمين احقاف بودند- به عنوان هشدار به مشركان و مجرمان؛

اشاره به گسترش و عموميت دعوت پيامبر اسلام تا آنجا كه غير از انسان‌ها يعنى طايفه جن را نيز شامل مى شود؛

تشويق مؤمنان و انذار كافران و ايجاد مبادى خوف و رجاء؛

دعوت پيامبر اسلام به صبر و استقامت هر چه بيشتر و اقتدار به سيرۀ انبياى بزرگ پيشين.

 

فضائل، خواص و ثواب قرائت

 

ابى‌بن‌كعب از پيامبر خد صلی‌الله‌عليه‌و‌آله روايت مي‌كند كه فرمودند: «هر كس سوره احقاف را بخواند به تعداد هر دانه شنى كه در دنيا وجود دارد ده حسنه به او پاداش داده می‌شود، و از او ده سيئه محو شده و ده درجه به او داده خواهد شد».

از حضرت صادق عليه‌السلام روايت شده است كه فرمودند: «هر كس در هر شب يا هر جمعه سوره احقاف را بخواند خداوند در دنيا او را نترساند و از هوس و هراس روز قيامت امانش خواهد داد».

 

محل نزول

 

سوره احقاف بنا بگفته ابن عبّاس و قتاده در مكّه نازل شده است، غير از يك آيه از آن، كه در مدينه نازل شده است، و آن آيه اينست «قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ كانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ...» كه درباره عبد اللَّه بن سلام است.

 

زمان نزول

 

به نظر مى آيد كه سوره احقاف در حدود سال دهم بعثت نازل شده باشد.

 

فضای نزول

 

فضای نزول سوره احقاف به حكم شرائط زمان و مكان نزولش كه اواخر حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در مکه می‌باشد فضای مبارزه با شرك، و دعوت به توحيد و معاد و مسائل زيربنائى اسلام می‌باشد و مطالب سوره به طور کلی در همين محورها آمده است.

 

ترتیب در مصحف

 

سوره احقاف در چينش كنونى قرآن چهل‌وششمين سوره به شمار مى آيد.

 

ترتیب بر اساس نزول

 

سوره احقاف شصت‌وششمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره جاثيه نازل شده است. (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)

 

ارتباط با سوره قبلی

 

پس از آنكه خداوند سوره قبلى را با يادى از توحيد، و مذمت اهل شرك و وعده هاى عذاب نسبت به آنان ختم نمود، اين سوره را نيز ابتدا با توحيد و سپس با وعده هاى عذاب نسبت به گناهكاران شروع كرده است.

 

ویژگی

 

سوره احقاف از سور " حواميم" است (حواميم هفت سوره از قرآن است كه با" حم" شروع مى شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره هاى مكى است). سور حوامیم عبارتند از: مؤمن، فصلّت، شوري، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: هر چيزى را ميوه ايست و ميوه قرآن حواميم است چه اين سوره ها روضه هاى زيبا و معمورند كه متصلند بيكديگر هر كه خواهد در مرغزار بهشت چرا كند بايد كه حواميم بخواند. و حاكم از ابن مسعود آورده كه گفت: حواميم ديباى قرآن است. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در حدیثی فرمود: مَثَل سوره های حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباس ها است.

سوره احقاف در هر دو ترتیب مصحف و نزول بعد از سوره جاثیه قرار گرفته است.