پانسمان

پانسمان یک روش مراقبتی برای درمان زخم است که با قرار دادن یک لایه پارچه استریل بر روی ناحیه زخم شده، به حفاظت، بهبود و درمان زخم‌ کمک می‌کند. زخم‌ها می‌توانند ناشی از عوامل مختلفی مانند جراحت، عمل جراحی، سوختگی و یا بیماری‌های مزمن باشند. انتخاب نوع مناسب پانسمان و نحوه استفاده از آن می‌تواند تأثیر زیادی برروند بهبودی زخم و کاهش عوارض جانبی داشته باشد. در این مقاله به بررسی انواع زخم باز، انواع پانسمان‌ زخم و نحوه انجام آن در خانه و نکات مهم در استفاده صحیح از آن‌ها خواهیم پرداخت. پس اگر می‌خواهید با نحوه درست انجام این کار آشنا شوید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

انواع زخم باز

زخم‌های باز انواع مختلفی دارند و هر کدام نیازمند مراقبت و درمان خاص خود هستند. تشخیص صحیح نوع زخم و انجام درمان مناسب آن، می‌تواند به بهبود سریع‌تر زخم کمک کند.  در ادامه به بررسی انواع زخم‌های باز و اقدامات درمانی اولیه جهت جلوگیری از خون‌ریزی و عفونت آن‌ها می‌پردازیم:

خراشیدگی یا ساییدگی

این زخم در اثر ساییده شدن لایه فوقانی پوست ایجاد می‌شود. به دلیل آسیب بخش زیادی از اعصاب این لایه، زخم دردناک است اما خونریزی آن قابل‌توجه نیست. خراشیدگی اگر وسیع باشد یا ذرات خاک یا اجسام خارجی در آن فرورفته باشد، می‌تواند جدی و خطرناک باشد.

اقدامات: چنانچه جسم خارجی به طور سطحی در پوست فرورفته است، آن را به آرامی با آب و صابون بشویید و زخم را با بتادین، ضدعفونی و پانسمان کنید.

بریدگی و پارگی

• بریدگی: زخمی است که لبه‌های صاف داشته و شبیه بریدگی جراحی یا بریدگی با لبه کاغذ است. این زخم، سوزش زیادی داشته و شدت خونریزی در این نوع زخم، بسته به عمق بریدگی، محل و اندازه زخم متفاوت است.
• پاره‌شدگی: زخمی است عمیق که دارای لبه‌های ناصاف بوده و در اثر اجسام تیزی مانند شیشه ایجاد می‌شود. در این جراحت، بافت‌های زیرین پوست آسیب دیده و احتمال خونریزی شدید زیاد است.

اقدامات: در بریدگی و پاره‌شدگی پوست، اولویت با کنترل خون‌ریزی به وسیله فشار مستقیم است. لبه‌های زخم را به هم نزدیک کنید. عضو را بی‌حرکت و کمی بالاتر از سطح قلب قرار داده تا از درد و خون‌ریزی آن کاسته شود. چنانچه جسم خارجی در زخم باقی مانده آن را خارج نکنید. زخم را ضدعفونی و پانسمان کنید و مصدوم را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برسانید.

کنده‌شدگی

زخمی است که قسمتی از پوست یا عضله از بدن جدا یا آویخته شود.

اقدامات: سطح زخم را تمیز و جلوی خون‌ریزی را بگیرید. اگر قسمتی از پوست یا عضله آویزان شده آن را در محل اولیه خود قرار دهید و روی آن را ببندید و بلافاصله مصدوم را به مرکز درمانی برسانید.

سوراخ‌شدگی

زخمی عمیق که در اثر وارد شدن یک جسم نوک تیز ایجاد می‌شود. این جراحت همیشه باعث خونریزی شدید نمی‌شود، ولی در سوراخ‌شدگی‌های شکم و قفسه سینه ،احتمال خون‌ریزی‌های شدید و مرگ زیاد است.

اقدامات: ابتدا اجازه دهید چند لحظه‌ای خون‌ریزی جریان یابد تا میکروب‌های داخل زخم به همراه خون خارج شوند. محل زخم را ضدعفونی کنید و در صورتی که جسم خارجی در آن فرورفته است، آن را خارج نکنید، چرا که با خروج جسم بر شدت خون‌ریزی افزوده می‌شود. بنابراین جسم را با پانسمان ثابت کنید و مصدوم را به بیمارستان منتقل کنید

قطع عضو

این جراحت شدیدترین نوع زخم‌های همراه با خون‌ریزی است و اغلب به دلیل آسیب از طریق یک جسم برنده صنعتی آلوده، اتفاق می‌افتد.

اقدامات: خون‌ریزی را با وارد کردن فشار مستقیم و بالا نگه داشتن عضو، متوقف کنید. برای مراقبت از عضو قطع شده، یک گاز استریل یا دستمال تمیز را دور آن بپیچید و سپس درون یک کیسه پلاستیکی قرار دهید و آن را محکم گره بزنید. سپس کیسه حاوی عضو قطع شده را داخل یک کیسه یخ قرار دهید و  آن را به همراه مصدوم، به بیمارستان انتقال دهید.

دسته‌بندی دیگری برای انواع زخم‌های باز وجود دارد که براساس شدت و عامل ایجاد زخم، به‌صورت زیر دسته‌بندی می‌شود:

• زخم‌های جراحی: این زخم‌ها نتیجه عمل جراحی هستند و معمولاً در اثر برش پوست برای دسترسی به بافت‌های داخلی ایجاد می‌شوند.
• زخم‌های حاد: این زخم‌ها به طور ناگهانی و به دلیل آسیب‌های فیزیکی مانند بریدگی، سوختگی، یا ضربه ایجاد می‌شوند. زخم‌های حاد معمولاً در مدت زمان کوتاهی بهبود می‌یابند.
• زخم‌های مزمن: زخم‌هایی که بهبود آن‌ها طولانی‌مدت است و معمولاً بیش از 4 تا 6 هفته طول می‌کشد. این زخم‌ها ممکن است ناشی از بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا، یا اختلالات گردش خون باشند.
• زخم‌های عفونی: این زخم‌ها به دلیل ورود باکتری‌ها یا ویروس‌ها به بافت آسیب‌دیده ایجاد می‌شوند و ممکن است باعث عفونت و التهاب شوند.
• زخم‌های سوختگی: زخم‌هایی که ناشی از حرارت، مواد شیمیایی، یا اشعه ایجاد می‌شوند. سوختگی‌ها می‌توانند از درجه اول (سبک) تا درجه چهارم (شدید) متغیر باشند.
• زخم‌های فشاری: این زخم‌ها معمولاً در نواحی که فشار مداوم بر روی پوست وجود دارد، مانند ناحیه نشیمن‌گاه یا پاشنه پا، ایجاد می‌شوند. این نوع زخم‌ها معمولاً در بیماران بی‌تحرک یا افرادی که مدت طولانی در یک موقعیت قرار دارند، شایع است.
• زخم‌های ناشی از بیماری‌های پوستی: بیماری‌هایی مانند اگزما، پسوریازیس و عفونت‌های پوستی می‌توانند منجر به ایجاد زخم‌های باز شوند.

انواع پانسمان

• باند و گاز: یکی از شناخته‌شده‌ترین نوع پانسمان است که از جنس نخ پنبه بوده و به دلیل داشتن بافت تار و پودی در خود، ترشحات زخم را به خوبی جذب می‌کند. گاز به وسیله چسب و یا باند بر روی محل زخم به خوبی قرار گرفته و از وارد شدن آلودگی به زخم جلوگیری می‌کند.

• پانسمان آماده: پانسمان آماده یک نوع جدید از پانسمان است که به‌منظور ایجاد یک پوشش محافظ روی زخم‌ها و سوختگی‌ها طراحی شده است. با استفاده از پدهای آماده، تعویض پانسمان زخم به راحتی امکان‌پذیر است. طراحی این پانسمان‌ها به گونه‌ای است که به ویژه در نواحی سوختگی، درد را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. با توجه به نیاز افراد، پانسمان‌ها به‌صورت ضد آب، ساده و قابل انعطاف به بازار عرضه می‌شوند. همچنین، نمونه‌های شفاف این محصولات امکان مشاهده وضعیت زخم و نواحی سوختگی را بدون نیاز به تعویض مکرر فراهم می‌کنند. مدل‌های ضد آب به‌خصوص برای مراقبت از زخم‌های ناشی از سوختگی، بسیار مناسب هستند و از عفونت جلوگیری می‌کنند.

مراحل پانسمان زخم در منزل

پانسمان زخم‌های باز، یک فرآیند مهم در مراقبت از زخم‌ها است که می‌تواند به بهبود سریع‌تر و جلوگیری از عفونت کمک کند. اگر جراحت به قدری شدید باشد که  موجب خون‌ریزی شود، استفاده از پانسمان می‌تواند تا حد زیادی از خون‌ریزی جلوگیری کند. پانسمان همچنین مانع ورود میکروب‌ها و سایر عوامل محیطی به زخم می‌شود. در ادامه، به توضیح مراحل صحیح پانسمان زخم می‌پردازیم:

1-  آماده‌سازی

• دست‌ها را بشویید: قبل از هر کاری، دست‌های خود را با آب و صابون بشویید یا از مواد ضدعفونی‌کننده استفاده کنید.
• وسایل مورد نیاز را آماده کنید: گاز استریل، چسب پانسمان، پماد آنتی‌بیوتیک (در صورت نیاز)، و دستکش استریل.

2-  تمیز کردن زخم

• دستکش بپوشید: برای جلوگیری از عفونت، دستکش استریل بپوشید.
• شستشوی زخم: با آب ولرم و صابون ملایم، زخم را به آرامی شستشو دهید. می‌توانید از سرم نمکی (نرمال سالین) نیز استفاده کنید. همچینین می‌توانید اطراف زخم را با پنبه آغشته به محلول ضدعفونی‌کننده، از داخل به خارج تمیز کنید. توجه داشته باشید که حرکت رفت و برگشت پنبه روی زخم موجب می‌شود که آلودگی اطراف زخم به داخل نفوذ و زخم را عفونی کند.
• خشک کردن: با گاز استریل یا پارچه تمیز، ناحیه زخم را به آرامی خشک کنید.

3- استفاده از پماد آنتی‌بیوتیک

• اگر پزشک تجویز کرده باشد، مقداری پماد آنتی‌بیوتیک روی زخم بزنید تا از عفونت جلوگیری شود.

4- پانسمان زخم

• گاز استریل را روی زخم قرار دهید: یک تکه گاز استریل را به اندازه کافی بزرگ انتخاب کنید تا تمام ناحیه زخم را پوشش دهد.
• چسباندن گاز: با استفاده از چسب پانسمان، گاز را به پوست اطراف زخم بچسبانید. مطمئن شوید که چسب به‌طور محکم اما نه زیاد، سفت باشد.

در این مرحله می‌توانید باتوجه به نوع زخم، از پانسمان‌های آماده نیز استفاده کنید.

5- بررسی و تعویض پانسمان

• بررسی روزانه: پانسمان را روزانه یا هر زمان که خیس یا کثیف شد، بررسی کنید.
• تعویض پانسمان: در صورت نیاز (خیس شدن، کثیفی یا بروز علائم عفونت)، پانسمان را تعویض کنید.

6- مراقبت‌های بعدی

• علائم عفونت: به علائمی مانند قرمزی، تورم، درد شدید، یا ترشح غیرعادی توجه کنید و در صورت مشاهده این علائم به پزشک مراجعه کنید.
• اجتناب از فشار: از فشار دادن یا ساییدن ناحیه زخم‌شده، خودداری کنید.

تعویض پانسمان زخم در منزل

یکی از مهم‌ترین دلایل تعویض پانسمان زخم، آلوده شدن پانسمان با عفونت یا خون است زیرا در طولانی‌مدت، می‌تواند عفونت را تشدید کند. علاوه بر این، پانسمان دما و میزان رطوبت اطراف زخم را کنترل می‌کند. برای تعویض پانسمان، به آب مقطر یا جوشیده، صابون، سرنگ پلاستیکی و گاز استریل نیاز دارید.

ابتدا محول آب نمک را تهیه کنید و دست‌هایتان را بشویید. پانسمان قبلی را به آرامی و در جهت رویش موها جدا کنید و دور بیندازید. سپس محلول آب نمکی را با سرنگ روی زخم بریزید و با گاز استریل، اضافات را پاک کنید. پانسمان جدید را با احتیاط ببندید و از تماس آن با اشیاء جلوگیری کنید تا زخم آلوده نشود. همچنین از باز بودن پانسمان به مدت زیاد خودداری کنید، زیرا  موجب جذب میکروب‌ها و آلوده شدن زخم، می‌شود.

نکات مهم در  پانسمان زخم

• بتادین (پوویدون آیوداین)‌ یک محلول میکروب‌کش قوی بوده و می‌تواند تمام انواع باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها را نابود سازد. این محلول تا زمانی که روی پوست خشک نشود، هیچ اثری ندارد. همچنین از نفوذ بتادین به داخل زخم باز خودداری کنید، چراکه به دلیل داشتن املاح ید، ممکن است موجب حساسیت در برخی افراد شود.
• برای پوشاندن زخم از پنبه استفاده نکنید، چراکه اغلب پنبه‌ها غیراستریل هستند.
• بدون نظر پزشک از پماد آنتی‌بیوتیک استفاده نکنید، چراکه پماد جلوی خون‌گیری بافت اطراف زخم را گرفته و ترمیم را به تعویق می‌اندازد.
• در صوتی که زخم عمیق، خون‌ریزی شدید و دو لبه زخم به‌هم نمی‌رسند، برای بخیه زدن به بیمارستان مراجعه کنید.
• از کندن دلمه زخم اجتناب کنید، چراکه ترمیم را مختل می‌کند و خطر عفونت را افزایش می‌دهد.
• در صورت داشتن شرایط خاص مانند دیابت، بهتر است تحت نظر پزشک باشید.

نتیجه‌گیری

پانسمان زخم یک فرآیند حیاتی در مراقبت از بیماران است که تأثیر زیادی بر روند بهبودی دارد. با انتخاب صحیح نوع پانسمان و رعایت نکات کلیدی در استفاده از آن، می‌توان از عوارض جانبی جلوگیری کرده و به بهبودی سریع‌تر زخم کمک کرد.