روح، باطن و حقیقت راستین نماز
یکی از مقدمات لازم برای « حضور قلب » ، شناخت جایگاه فلسفه و اسرار نماز و بالاتر از آن درک حقیقت و هویت نماز است . نماز عبادتی است شگرف و والا که رسیدن به عمق و محتوای آن ، کار اولیا و عرفا است و اگر کسی بتواند حد و حقّ نماز را بشناسد ، به مقام آمرزش الهی دست می یابد : « من اتی الصلاهَ عارفاً بحقها غفرالله له » . 1 آنچه ستم است اینکه ، این عمل ظاهری که اصطلاحاً بدان نماز گفته می شود ، اعمال مخصوص های که با تکبیره الاحرام شروع و به سلام ختم می شود ) ، تمام حقیقت نماز نیست بلکه این صورت و چهره ظاهری آن است . نماز امری است الهی که تحقق آن همانند سایر امور ، دارای ظاهر و باطن است و حقیقت آن همچون سایر امور ، در باطن و روح آن نهفته شده که این قالب و صورت را پذیرفته است .
فرزند عالم ربانی آیت الله محمد جواد انصاری همدانی ( می گوید : مرحوم آقا را در مکاشفه دیدم که در اتاق بیرون نشسته بود . فضای روحانی عجیبی بود حالت بین الطلوعین داشت و من با قلب پرسوز و ناآرام ، خدمت می کردم . ( ( بعد از مدتی ) ) متوجه شدم جز من و آقا شخص دیگری باقی نمانده و حالت گریه عجیبی به من دست داده است . من از ایشان سؤال کردم : آیا تاکنون از اسرار معرفت مطلبی هست که کسی بیان نکرده ؟ گفتند : بلی خدای تعالی تمام « اسرار عرفان » را در نماز جمع کرده است » .
نماز حقیقی دارای دو بُعد است:
- بُعد ظاهری که به منزلة پیکرة نماز است و از مجموعة رفتارهای آیینی مانند قیام، رکوع، سجود و... تشکیل یافته است. علت اینکه ما از نماز خود لذت نمیبریم این است که تنها به جنبة ظاهری نماز خود اکتفا میکنیم و توفیق خواندن نماز با حضور قلب و طمأنینه را نداریم.
prayer1
- بُعد باطنی نماز که به منزلة روح و حقیقت آن میباشد. در صورتی انسان میتواند از نمازش لذت ببرد که علاوه بر احکام و شرایط ظاهری، آداب باطنی و قلبی نماز را نیز مراعات کند. روح نماز و عامل اصلی عروج انسان در نماز، حضور قلب و توجه به معنا و محتوای نماز است. نماز بدون حضور قلب مانند پیکر بیروح میباشد، چنانکه پیکر بیروح، مرده و بیخاصیت است و از دیدن آن لذت و نشاط حاصل نمیشود، نماز بیحضور قلب نیز، گرچه مسقط تکلیف است، لیکن نمازگزار از آن لذّت نمیبرد. به همین جهت در احادیث راجع به حضور قلب، تأکیدات زیادی به عمل آمده است: امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: وقتی بنده به نماز میایستد، خداوند متعال به او توجه میکند و توجهش را از او قطع نمیکند تا موقعی که سه مرتبه از یاد خدا غافل گردد. در این صورت خداوند نیز از او اعراض خواهد کرد. عوامل بسیاری باعث حواسپرتی انسان در هنگام نماز میشود لذا باید سعی نمود که در نماز تمرکز روی مفاهیم و معانی کلمات داشته، زمینة حضور قلب را در خویش فراهم سازیم. علی ـ علیه السّلام ـ دربارة حضور قلب و تمرکز در حال نماز میفرماید: در حالت کسالت و چُرت زدن نماز نخوانید و در حال نماز به فکر خودتان نباشید، زیرا در محضر خدا ایستادهاید.
پس برای اینکه از نماز لذت ببرید حضور قلب داشته باشید. امّا اینکه این لذت بردن و حضور قلب چگونه حاصل میشود، توجه شما را به چند نکته جلب مینمایم.
- سعی کنید نماز خود را در مکان خلوت بخوانید. اگر نماز فرادا و مستحب میخوانید بهتر است جای خلوتی را انتخاب کنید که سر و صدا و مزاحمت نباشد. در حال نماز فقط به محل سجده نگاه کنید و معانی کلمات را در ذهن خود مرور نمایید، در نماز جماعت نیز بهتر است به محل سجده نگاه نموده و به مفهوم کلمات بیندیشید
- قبل از نماز موانع حضور قلب را برطرف نموده سپس مشغول نماز شوید. اگر ذهن شما مشغول اندیشیدن دربارة موضوع دیگری است، یا در اثر خستگی و خوابآلودگی حال نماز خواندن ندارید، در صورت امکان سعی کنید قبل از شروع نماز، عوامل مزاحم را برطرف نمایید.
یکی از عوامل اصلی که انسان نمیتواند در حال نماز حضور قلب داشته باشد و از نماز لذت ببرد، علاقه و دلبستگی شدید به امور دنیا است. علاقه به مظاهر دنیوی باعث میشود که افکار انسان در حال نماز به سوی اینها معطوف شود و از توجه به خدا منحرف گردد. بنابراین نمازگزار باید از این امور قطع علاقه کند تا حضور قلب و توجه به خدا برایش حاصل شود و از نماز لذت ببرد.
- یکی دیگر از عوامل مؤثر در حضور قلب و لذت بردن از نماز تقویت و تعمیق بینش مذهبی و ایمان است. توجه انسان به خدا به مقدار شناخت و معرفتی است که نسبت به او دارد، هر اندازه معرفت انسان بیشتر باشد، ایمانش قویتر است و در حال نماز خضوع و خشوع بیشتر خواهد داشت، و جایی برای غفلت و فراموشی باقی نمیماند. کسی که خدا را در همه جا حاضر و ناظر و خود را در محضر او بداند، در حال نماز بیشتر میتواند حضور خداوند را احساس کند و از تکلم با خدا لذت ببرد.
بنابراین انسان باید در تقویت ایمان و تحصیل معرفت کامل بکوشد تا در حال نماز بهتر حضور قلب پیدا کند و از خواندن نماز لذت ببرد. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: آنچنان خدا را عبادت کُن که گویا او را میبینی و اگر تو او را نمیبینی، او تو را مشاهده میکند».
- با آمادگی کامل نماز خواندن: برادر عزیز وقتی در جای خلوت و مناسب، آمادة نماز شدید، عظمت و قدرت بیپایان خداوند و ضعف و ناتوانی خود را به یادآورید. یقین داشته باشید که در برابر پروردگار جهان به پا ایستاده و با او سخن میگویید لذا یکی از دعاهایی که انسان قبل از تکبیرةالاحرام میگوید این جمله است که: «یا محسنُ قد اتاک المُسی، در این هنگام با حضور قلب و توجه کامل به مفهوم دعا، تکبیره الاحرام را بگویید و مشغول نماز شوید. توجه داشته باشید با چه کسی صحبت میکنید و چه میگویید. مواظب باشید زبان و قلبتان هماهنگ باشند.امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: هنگامی که به قصد نماز رو به قبله ایستادی، دنیا و آنچه در آن است و مردم و احوال و اشتغالات آنها را یکسره کنار بگذار، قلبت را از هر موضوعی که تو را از یاد خدا غافل میسازد، فارغ ساز، و با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده کُن. بیاد آور آن روزی را که هر انسانی نتیجة اعمال خود را میبیند.» اگر این نکات را رعایت نمایید قطعاً از خواندن نماز لذت میبرید. البتّه حضور قلب در نماز کار دشواری است، امّا به همان مقدار که دشوار است، ارزشمند نیز میباشد و در اثر مراقبت و جدیت و کوشش آسان میگردد. اگر در ابتدا توفیق نیافتید، مأیوس نشوید بلکه باید جدّیتر و قاطعتر وارد عمل شوید تا تدریجاً بر نفس تسلط یابید. افراد برجستهای بوده و هستند که در ابتدا مانند شما از اینکه از نماز لذت نمیبردند ناراحت بودند امّا در اثر تمرین و مراقبت توانستند حضور قلب را در نماز بدست آورده و از نماز لذت ببرند. امیدوارم شما برادر گرامی نیز با رعایت نکات مذکور بتوانید از نماز و عبادات خود لذّت ببرید.
خدایا منو به معنی واقعی نماز خون کن .نمیخوام بمیرم واز صحبت کردن با تو بی بهره باشم ..نمیخوام بعد اینکه از دنیا زفتم وحقایق برام اشکار شد به خودبیام الان به دادم برس ... ولحظه ای من را به خودم وامگذار ..