- آسمونی
- مجله اینترنتی
- مناسبت های روز
- 24 آوریل؛ روز جهانی مننژیت

24 آوریل؛ روز جهانی مننژیت
24 آوریل جهت افزایش آگاهی نسبت به بیماری مننژیت و تاکید بر اهمیت پیشگیری از بیماری با واکسیناسیون و بهبود حمایت از مبتلایان این بیماری به روز جهانی مننژیت نامگذاری شده است.
روز جهانی مننژیت - World Meningitis Day
مننژیت یا سرسام (نام فارسی به معنی آماس سر) التهاب پردههای محافظی میباشد که مغز و نخاع را پوشاندهاند و بهطور مشترک مننژ یا شامه گان نامیده میشوند. این التهاب ممکن است عامل ویروسی، باکتریایی، یا سایر ریزاندامگان داشته باشد، و در موارد کمتری در اثر تجویز داروهای خاصی به وجود آید. مننژیت میتواند به دلیل نزدیکی التهاب به مغز و نخاع، زندگی بیمار را به خطر اندازد؛ بنابراین این شرایط را تحت عنوان فوریت پزشکی دستهبندی میکنند.
رایجترین نشانههای مننژیت سردرد و خشکی گردن همراه با تب، گیجی یا هشیاری دگرگون شده، استفراغ، و ناتوانی در تحمل نور (نور هراسی) یا صداهای بلند (صدا هراسی) میباشد. معمولاً در کودکان فقط نشانههای غیراختصاصی مانند تحریکپذیری و خوابآلودگی مشاهده میشود. اگر ضایعهٔ پوستی مشاهده شود، ممکن است نشان دهندهٔ علت مشخصی برای مننژیت باشد؛ مثلاً، مننژیت در اثر باکتری مننگوکوک ممکن است همراه با ضایعهٔ پوستی مشخصی باشد.
با یک بزل کمری میتوان مننژیت را تشخیص داد یا از بروز آن جلوگیری کرد. یک سوزن وارد مجرای نخاعی میشود تا نمونهای از مایع مغزی-نخاعی (CSF)، که مغز و نخاع را احاطه کردهاست، برداشته شود. CSF در آزمایشگاه تشخیص طبی آزمایش میشود. اولین درمان در مننژیت حاد شامل تجویز آنتیبیوتیک و گاهی داروهای ضدویروس متناسب میباشد.
همچنین میتوان از کورتیکواستروئید برای جلوگیری از عوارض التهاب شدید استفاده کرد مننژیت ممکن است منجر به عوارض طولانی مدت جدی مانند ناشنوایی، صرع، هیدروسفالی، و کسریهای شناختی شود، به ویژه اگر بهسرعت درمان نشود. برخی انواع مننژیت (مانند انواعی که همراه با عفونتهای مننگوکوک، "هموفیلوس آنفلوآنزاً نوع ب، پنوموکوک، یا ویروس گوشک، میباشد) را میتوان با ایمنسازی پیشگیری کرد.
ویژگیهای بالینی
در بزرگسالان، رایجترین نشانهٔ مننژیت سردرد شدید است که در حدود 90٪ از مننژیتهای باکتریایی رخ میدهد و همراه با خشکی پس گردن (ناتوانی در انعطاف راحت گردن به سمت جلو به دلیل افزایش سفتی گردن و خشک شدگی) است). نشانههای تشخیصی سهگانهٔ کلاسیک عبارتند از خشکی پس گردن، تب شدید ناگهانی، و وضعیت ذهن دگرگون شده؛ البته هر سه مورد همزمان فقط در 46–44٪ درصد از موارد مننژیت باکتریایی وجود دارد. اگر هیچیک از علائم وجود نداشته باشد، مننژیت کاملاً نامحتمل است.
سایر علائم رایج در همراهی مننژیت عبارتند از نورهراسی (عدم تحمل نور زیاد) یا صداهراسی (عدم تحمل صداهای بلند). کودکان در سنین پایین معمولاً نشانههای ذکرشده را ندارند، و فقط ممکن است تحریکپذیر شوند و مریض به نظر آیند. نرمهٔ سر (بخش نرم در بالای جمجمهٔ کودک) ممکن است در نوزدان تا 6 ماهه برآمده شود. سایر ویژگیهایی که مننژیت را در کودکان از سایر بیماریهای کم خطرتر متمایز میکند عبارتند از پادرد، سردی دستها و پاها، و رنگ پوست غیرطبیعی میباشد.
خشکی پس گردن در 70٪ مننژیتهای باکتریایی در بزرگسالان رخ میدهد. سایر علائم مننژیت شامل وجود علامت کرنیگ مثبت یا علامت برودژینسکی میباشد. علامت کرنیگ به این صورت تشخیص داده میشود که شخص طاقباز خوابیده، و مفصل ران و زانو 90 درجه انعطاف یافتهاند. در شخصی که علامت کرنیگ مثبت دارد، درد موجب محدود شدن کشش راحت زانو میشود. علامت مثبت برودژینسکی وقتی رخ میدهد که انعطاف گردن موجب انعطاف غیرارادی زانو و مفصل ران میشود. اگرچه علائم کرنیگ و برودژینسکی هردو معمولاً برای آزمایش مننژیت به کار میروند، حساسیت این آزمونها محدود است.
البته این دو دقت بسیار خوبی برای مننژیت دارند: این نشانهها بهندرت در سایر بیماریها رخ میدهند. آزمون دیگری به نام «آزمایش فشار تکانهای» به تعیین وجود یا عدم وجود مننژیت در تب و سردرد گزارش شده کمک میکند. از فرد خواسته میشود تا سرش را به صورت افقی به سرعت بچرخاند؛ اگر این کار موجب بدتر شدن سردرد نشد، مننژیت نامحتمل است.
مننژیت ایجاد شده توسط باکتری «نایسریا مننژیتیدیس» (که به نام «مننژیت مننگوکوک» معروف است) را میتوان به دلیل گسترش سریع ضایعهٔ پوستی ناشی از خون مردگی که ممکن است بر سایر علائم تقدم داشته باشد، از مننژیتهای ایجاد شده با عوامل دیگر متمایز کرد. این ضایعهٔ پوستی شامل تعداد زیادی لکههای ریز و غیرطبیعی بنفش یا قرمز («ابره») بر روی بالاتنه، انتهای دست و پا، غشاهای مخاطی، ملتحمهٔ چشم، و (گاهی) کف دست یا کف پا میباشد.
این ضایعهٔ پوستی رنگ پریده نمیشود؛ وقتی با انگشت یا تهلیوان آن را فشار بدهیم، قرمزی از بین نمیرود. اگرچه این ضایعهٔ پوستی الزاماً در مننژیت مننگوکوک وجود ندارد، نسبتاً خاص همین بیماری است؛ البته گاهی هم در مننژیت ایجاد شده با سایر باکتریها وجود دارد. سایر علامتهای مننژیت ممکن است شامل علائم بیماری دست، پا و دهان و تبخالهای اندام تناسلی باشد که هردو همراه با انواع مننژیتهای ویروسی هستند.
عوارض اولیه
مشکلات دیگری هم ممکن است در مراحل اولیهٔ بیماری رخ دهد. این مشکلات ممکن است نیاز به درمانی خاص داشته باشد، و گاهی نشان دهندهٔ بیماری وخیم یا پیشآگهی بدتری است. عفونت ممکن است شروعکنندهٔ مسمومیت عفونی باشد، یک سندروم واکنشی التهابی در بدن از افت فشار خون، تپش سریع قلب، دمای بالا یا پایین غیرطبیعی بدن، و تنفس سریع. در مرحلهٔ اول ممکن است فشار خون بسیار پایین اتفاق بیفتد، به ویژه اما نه منحصر به مننژیت مننگوکوک؛ این مسئله ممکن است موجب نرسیدن خون کافی به سایر اندامها شود.
انعقاد درونرگی منتشر، فعالیت بیش از حد لخته شدن خون، ممکن است مانع جریان خون به اندامها شود و در مقابل خطر خونریزی را افزایش دهد. قانقاریا اندامها ممکن است در بیماری مننگوکوک رخ بدهد. عفونتهای شدید مننگوکوک و پنوموکوک ممکن است منجر به خونریزی غدد فوق کلیوی شده و به سندروم واترهوس-فردریشن ختم شود که اغلب کشنده است.
بافتهای مغز ممکن است متورم شوند، فشار داخل جمجمه ممکن است افزایش یابد و مغز متورم شده ممکن است از طریق بستر جمجمه دچار فتق شود. این اتفاق را میتوان از طریق کاهش سطح هوشیاری، از دست رفتن واکنش مردمک به نور، و وضع اندامی غیرطبیعی مشاهده کرد. تشنج ممکن است به دلایل مختلف اتفاق بیفتد؛ در کودکان، تشنج در مراحل اولیهٔ مننژیت رایج است (در 30٪ موارد) و لزوماً نشانگر عاملی اساسی نیست.
تشنج ممکن است در نتیجهٔ فشار افزایش یافته و مناطقی از بافت مغز که ملتهب شدهاست باشد. تشنج موضعی (تشنجی که یک اندام یا بخش از بدن را درگیر میکند)، تشنج پایدار، تشنج دیر به دیر و مواردی که نمیتوان به آسانی با دارو کنترلشان کرد نشان دهندهٔ نتیجهٔ ضعیفتری در درازمدت هستند.
التهاب مننژها ممکن است منجر به وضعیت غیرطبیعی در اعصاب جمجمهای شود، گروهی از اعصاب که از ساقهٔ مغز شروع شده و مناطق سر و گردن را تغذیه میکنند و در کنار سایر عملکردها، حرکات چشم، حرکات صورت، و شنوایی را کنترل میکنند.
علائم دیداری و از دست رفتن شنوایی ممکن است پس از مرحلهای مننژیت ادامه یابد. التهاب مغز (آنسفالیت) یا عروق خونی آن (واسکولیتیس مغزی)، به همراه شکل گرفتن لختههای خونی در رگها (ترومبوز سیاهرگی مغزی) ممکن است منجر به ضعف، از دست رفتن حواس، یا حرکت و عملکرد غیرطبیعی بخشی از بدن که در ارتباط با قسمت آسیب دیدهٔ مغز میباشد شود.
عوامل ایجاد بیماری
مننژیت معمولاً به علت عفونت با ریزاندامگان عارض میشود. اکثر عفونتها به دلیل ویروس است، و باکتری، قارچ، و تکیاختهها علتهای رایج بعدی هستند. اصطلاح «مننژیت بدون عفونت» به مواردی از مننژیت گفته میشود که در آنها هیچگونه عفونت باکتریایی قابل تشخیص نیست. این نوع مننژیت معمولاً علتی ویروسی دارد، اما ممکن است به دلیل عفونت باکتریایی باشد که بخشی از آن درمان شدهاست، وقتی که باکتری از مننژها ناپدید میشود یا پاتوژنها فضایی متصل به مننژها را عفونی میکنند (مثلاً سینوزیت). التهاب غشاء داخلی قلب (عفونت دریچههای قلب که خوشههای کوچکی از باکتری را در جریان خون پخش میکند) ممکن است علت مننژیت بدون عفونت باشد. همچنین ممکن است مننژیت بدون عفونت در نتیجهٔ عفونت با اسپیروکتها باشد، نوعی باکتری که دارای «ترپونیما پالیدوم» (عامل سیفلیس و «بورلیا بورگدورفری» که برای ایجاد بیماری لایم شناخته شدهاست) است. ممکن است با مننژیت در مالاریای مغزی (مالاریایی که مغز را عفونی میکند) رو به رو شویم یا مننژیت آمیبی، مننژیتی که به دلیل عفونت با آمیبهایی مانند «ناگلریا فولری» به وجود میآید، که در منابع آب شیرین وجود دارند.