- آسمونی
- مجله اینترنتی
- علمی و دانستنی
- جغرافیا
- فرونشست زمین
فرونشست زمین
در علم زمین شناسی نوعی پدیده به نام فرونشست زمین وجود دارد که این پدیده هم به شکل طبیعی و هم بر اثر فعالیت های بشری اتفاق می‌افتد. بنابراین در این مقاله می‌خواهیم شما را با چگونگی بروز فرونشست زمین، انواع و اقسام فرونشست ها، راهکارها و روش های جلوگیری و هم چنین مناطقی که احتمال وقوع این پدیده در آن زیاد هستند را معرفی کنیم. برای آشنایی بیشتر با فرونشست زمین در ادامه مطلب با ما همراه شوید.
پدیده فرونشست زمین
پدیده فرونشست زمین، عبارت است از فرو ریزش و یا نشست سطح زمین، که می‌تواند توسط فرایندهای طبیعی و یا فعالیت های انسانی رخ دهد. وقوع این پدیده با توجه به مکان اتفاق افتاده، خسارت های مالی و جانی زیادی را به همراه خواهد داشت. تغییرات آب و هوا، در مکان هایی که بارندگی بیشتری وجود دارد و همچنین فعالیت های جامعه بشری از جمله دلایل اصلی وقوع این پدیده می‌باشند. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا دلایل بروز این پدیده، میزان خسارت و مشکلاتی که به همراه دارد را تحلیل و بررسی نماییم.
دلیل وقوع پدیده فرونشست زمین
بعد از آشنایی با این نوع پدیده، چندین سوال در ذهن ایجاد می‌شود که علت این نوع اتفاق چیست و چرا وقوع آن را مشاهده نکرده‌ایم؟
علم زمین شناسی یکی از پر اهمیت ترین دانشی است که جامعه انسانی با به دست آوردن آن موفق شده است، حوادث طبیعی احتمالی که در آینده ممکن است رخ دهد را از قبل پیش بینی کرده، و موجب کاهش خسارات مادی و تلفات انسانی شود. ناگفته نماند که این نوع پدیده کاملا به صورت طبیعی نیست و احتمال ایجاد آن در شرایط عادی ضعیف است.
از سوی دیگر، جامعه بشری با مداخله در محیط زیست سعی کرده‌اند از راه های نامناسب و شیوه های غلط با استخراج آب های زیرزمینی، سبب ایجاد فرونشست زمین شوند.
لازم به ذکر است که این پدیده به طور طبیعی هم اتفاق می‌افتد اما درصد وقوع آن خیلی کمتر بوده که معمولا بر اثر زمین لرزه، آب شدن یخ ها، حرکت آرام لایه های زمین، فعالیت های تکتونیکی و فرسایش رخ دهد. عوامل طبیعی که موجب پدیدار شدن فرونشست زمین می‌شود در مقابل کارهای نادرست بشری بسیار ناچیز است.
خبر های زیادی از فرونشست زمین بیشتر در مناطق شهری و مسکونی به گوشمان می‌خورد که به خاطر عملیات انسانی نظیر
برداشت و استخراج آب های زیرزمینی، معدن کاری و ایجاد حفرات، استخراج بی رویه و نامناسب نفت و گاز از یک منطقه، ایجاد سد و کنترل نکردن آب های سطحی و بارش ناشی از باران و... ایجاد می‌گردد.
با ما همراه باشید تا دو مورد از عامل اثر گذار در فرونشست زمین را تحلیل کنیم.
فرونشست زمین به علت برداشت بی رویه آب
به طور کلی، علت ایجاد فرونشست زمین، بر اثر استخراج بی رویه مردم از آبخوان ها و استفاده غلط از آن ها می‌باشد.
سفره آب های زیر زمینی از بارش های سطحی و نفوذ آن در زمین ایجاد می‌شوند که یکی از منابع گرانبها و با ارزشی است که توسط مردم برداشت و استفاده می‌شود.
در نتیجه با کاهش منابع آب زیر زمینی، داخل زمین توخالی شده و موجب فرسایش و ریزش سطح زمین و ایجاد گودال و حفره می‌شود.
هر چقدر میزان استخراج این منابع بیشتر باشد، آب های زیر زمینی کمتر شده و میزان تخریب و خسارت های بیشتری خواهد داشت.
مدیریت نامناسب آب های سطحی
شاید برای بیشتر افراد این سؤال پیش آمده باشد که این پدیده چگونه می‌تواند باعث به وجود آمدن فرونشست زمین شود؟
در پاسخ این سوال باید بگوییم که شهر های بزرگ برای ادامه حیات خود به منابع و مواد اولیه نیاز شدید دارند، یکی از این نیاز ها آب است که برای خوردن و مصارف صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با همچین شرایطی دولت اقداماتی در این خصوص انجام می‌دهد که در نتیجه با خالی ماندن سفره های آب زیرزمینی روبه رو خواهیم شد.
همچنان در برخی نقاط دنیا به خاطر تغییرات اقلیمی تا به حال میزان بارش هوا به سطح بحرانی نرسیده و اگر این منابع به شکل صحیح کنترل شوند، تاثیرات آن بسیار کارآمد خواهد بود. اگر آب‌های سطحی مدیریت نامناسب داشته باشند با مشکلاتی از قبیل نرسیدن آب به سفره های زیرزمینی روبه رو خواهند بود که یکی از مهمترین مشکلات آن ساخت سد های غیر اصولی و بزرگ است.
این سدها در برابر آب های روان قرار می‌گیرند، که قبلا این سد ها تغذیه سفره آب زیر زمینی را تأمین می‌کردند. این کار می‌تواند زمین های اطراف خود را در چند سال آینده در معرض فرونشست زمین قرار دهد.
پیامد های پدیده فرونشست زمین
اگر فرونشست زمین در یک دشت و یا منطقه مسکونی اتفاق بیفتد، چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد و گمان می‌کنید که مشکلی به وجود نمی‌آورد. اما برعکس این مشکل می‌تواند برای انسان اثرات مخربی را به همراه داشته باشد.
در مزارع کشاورزی فرونشست زمین به علت کشت نادرست و هم چنین استفاده زیاد از چاه های آب به وجود می‌آید. فرونشست زمین کشاورزی می‌تواند باعث تخریب شده و در بعضی اوقات نیز باعث می‌شود تا نتوان از چاه های اطراف استفاده نمود. با فرونشست زمین به علت تغییراتی که در تراکم بافت زمین به وجود می‌آید، باعث می‌شود تا خرابی هایی بسیاری در اطراف زمین های خود به وجود آورد.
ایجاد فرونشست زمین می‌تواند در محیط های مسکونی سبب به وجود آمدن خرابی های بزرگ شود که جبران این خرابی ها عمدتا هزینه های بسیار سنگین در پی خواهد داشت. ایجاد فرونشست زمین هم چنین می‌تواند سبب رسیدن آسیب به ساختمان های اطراف شده و در مواردی بسیار کم باعث کج شدن این ساختمان ها نیز گردد. اگر در نزدیکی آن مناطق خطوط ریلی وجود داشته باشند در اثر فرونشست زمین، دچار مشکلاتی خواهند شد.
از اصلی ترین پیامد فرونشست زمین این است که در نقاط شهری، موجب رسیدن آسیب به زیر ساخت‌هایی همچون خطوط برق، لوله آب و گاز می‌گردد. علاوه بر این که ممکن است خطراتی برای افراد به وجود آورد، هزینه های زیاد نیز برای تعمیر و بازسازی آنها نیاز است و معمولا زمان زیادی هم برای تعمیر آن ها نیاز خواهد بود.
انواع پدیده فرونشست زمین
پدیده فرونشست زمین به صورت کلی به دو دسته طبیعی و غیر طبیعی تقسیم می‌شود. دلایل غیر طبیعی برای این اتفاق، کار های نادرستی می‌باشد که به کمک بشر انجام می‌شوند. علت های طبیعی هم شامل آب شدن یخ‌ها یا زلزله خواهد بود.
نکته اصلی در رابطه با علت های طبیعی به وجود آمدن فرونشست زمین این است که اکثرا بزرگی و عمق آنها به اندازه‌ی مواردی نمی‌باشد که به خاطر کارهای انسان انجام می‌گردند. درست است که اخیرا و اکثرا در منطقه های کشاورزی و شهری این اتفاق بیشتر دیده می‌شود، ولی در حالت طبیعی به ندرت می‌توان آن را مشاهده کرد.
راهکار هایی برای جلوگیری از پدیده فرونشست زمین
پدیده فرونشست زمین با برداشت آب و استفاده از آن ارتباط مستقیمی دارد. با توجه به این برای جلوگیری یا کنترل کردن فرونشست زمین، باید به میزان برداشت استاندارد و فرهنگ سازی در این زمینه دقت شود. فرهنگ سازی با استفاده از پایین آوردن میزان نیاز به آب، کمک می‌نماید سفره‌های آب زیر زمینی فرصتی بیابند تا خود را بازیابی نموده و دوباره قابل استفاده گردند.
لازم به ذکر است که روند برداشت و استفاده نمودن از این آب ها احتمالا با حفر نمودن یک چاه و در مدت زمان کم قابل انجام باشد، ولی برگشت و تجدید سفره های آب زیر زمینی یک کار بسیار زمان بری خواهد بود. این موضوع باعث شده است تا در اکثر کشور ها کمیته های ویژه ای برای بررسی کردن و ارائه نمودن راهکار در این حوزه ایجاد گردند.
مناطقی که در معرض فرونشست می‌باشند.
با توجه به اینکه کشور ایران دارای اقلیم خشک و کم آبی است، بیشتر از دیگر کشور ها در معرض ایجاد فرونشست زمین می‌باشد. این موضوع به اندازه ای پیش رفته است که میزان به وجود آمدن آن در ایران حدود ۹۰ برابر بیشتر از کشورهای پیشرفته می‌باشد. پدیده فرونشست زمین تا امروز حدود ۳۰۰ نقطه متفاوت ازجمله مناطق شهری و روستایی را درگیر خود نموده است که ازجمله آن ها می‌توان به دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشت های استان های کرمان، اصفهان و یزد، دشت کبوتر آهنگ همدان، دشت ورامین و دشت نظر آباد اشاره نمود.
فرونشست زمین در ایران به تازگی در مرکز شهر اصفهان رخ داده که سبب نگرانی مردم این منطقه و روشن شدن زنگ هشدار در کل کشور شده است. این مورد به ما ثابت نمود که پدیده فرونشست زمین بیشتر از آن‌چه که به آن فکر می‌نماییم به ما نزدیک تر می‌باشد!
