نگاهی به فیلم شبگرد

شبگرد فیلمی است با بازی امیر اقایی و روشنگ گرامی

یکشنبه ۱۱ آذر ۱۴۰۳
انسیه نجفی

نقد فیلم شبگرد کارگردان فرزاد مؤتمن
سکانس اول؛ روایت من ذهنی ( منتقد) :
سکانس افتتاحیه فیلم :(بسیار مهم)
سرعت در بزرگراه با موسیقی مدرن؛ صدای برخورد شدید اتومبیل با موقعیت نامشخص ؛ توقف اتومبیل ؛...تصادف مردجوان با یک سگ در اتوبان! اتومبیلی نزدیک می شود ؛ زنی ( مهشید افشار زاده ) در گفتارهای متفاوت و ساده به مردجوان ( یاسر) می‌گوید:
به پلیس زنگ بزنم؟
اورژانس ؟
بیمارستان ؟
آب نمی خوای؟
دستمال نمی خوای؟
ومرد جوان در پاسخ فقط عبارت ( واسه جی؟!) و چنین جملاتی را تکرار کرده و درنهایت با عصبانیت بانوی راننده را از موقعیت مکان تصادف دور می کند .
اما گویا این آقای مشکوک نمی تواند تنها بماند؛ چون گشت پلیس از راه می رسد و مورد بررسی توسط مامور قرار می گیرد.
مرد جوان دوباره عمل قبلی وعبارات پرسشی را تکرار کرده وحتی در جهت تطمیع ورشوه دادن به مامور پلیس بر می آید!
اما فایده ای ندارد. پلیس با تحکم می گوید:
"در صندوق عقب را باز کن " بازشدن درصندوق عقب اتومبیل با دستور تحکم آمیز با سیاه شدن تصویر همراه است ونمای بعدی از داخل صندوق فیلمبرداری شده است که با باز شدن آن به اتمام می رسد.
ایست
بنگ
شروع تیتراژانیمیشن
فاصله زمانی حدود هشت الی ده دقیقه ( سکانس افتتاحیه و تیتراژ )

پس از تیتراژ حدود دو دقیقه ای با شروع روایت؛ فیلم وارد ماجراهای فرعی و خرده داستان هایی می گردد که پی در پی باورود شخصیت ( کاراکترو پرسوناژ) بدون رسیدن به سرانجام نهایی به ماجرای بعدی می پیوندد(با معرفی هر شخصیتی وارد یک ماحرای جدید می شود) و خرده داستانک ها وماجراهای فرعی با هدایت بی هدف وپرش مانند شخصیت ها از جاده روایی به پیش می رود ،همانند زنجیری که هر بندش گسسته شده و تعمیرکار برای اتصال بندها به یکدیگر باید با آموزه های فنی راهکاری برای سرهم بندی این بندها ( خرده داستان های آواره در پرش شخصیت ها به بخش بعدی بدون تمام شدن روایت) بیابد.
روایت فیلمنامه قصه درقصه وضد داستان دایره ای که از ابتدا به آخر پرتاب می شویم ودرگیر تعلیق و ابهامی پیچیده شده و با خرده داستانک ها که هرکدام دایره های درهم تنیده اند به نهایت قصه می رسد ( نه پایان که پایان، نهایت نیست) اما درست در لحظه ای که مخاطب فیلم را تمام شده می داند بعد از مکثی ایماژیک ، از نهایت سمبلیک به پایان دراماتیک می رسیم که البته فاصله نهایت تا پایان زیاد نیست و در حین خروج مخاطبین از،سالن کم کم تیتراژ پایانی هم پی درپی پرده بالا می رود .
نیم دایره های در هم تنیده پرسوناژها
و روایت خرده ماجراهای درهم تنیده و پازل وار ماجرای اصلی را تکمیل می کند و مخاطب هربار قسمتی از شخصیت و داستان هر پرسوناژ را می بیند و به نظر می،رسد که خط داستانی اصلی حول محور روایت کلی است
ودر اطراف آن خط :جپ وراست خرده ماجراها وشخصیت ها شکل می گیرد وبه خط مستقیم ؛همان زنجیری که ابتدای متن نقد وتحلیل به آن اشاره شد،(همانند یک نوار DNA ) چسبیده اند ؛ آنچه در برخورد اول از روایت وشکل ظاهری درام درک می کنیم اینطور به نظر می،رسد اما با کمی فاصله گرفتن از فیلم و تفکر عمقی و جمع وجور کردن ذهن مشوش ناشی از درام شلوغ ودرهم وبرهم فیلم، متوجه می شویم که اصل ماجرا چیز،دیگری است و به حرف و تعریف وتحلیل کارگردان فیلم خواهی رسید .
روایت فیلم ضد قصه است وسبک پست مدرن ( نه کلاسیک) و بدون قالب وچارچوب خاصی ( آگاهانه و هدفمند) و به قول کارگردان هجویه ای بیش نیست !
نکته ای که در فیلم وروایت مشهود است این است که مادر ثمین به عنوان زنی که دخترش از خانه رفته ودوست ندارد ثمین برگرددو با برگشت دخترش _که زندگی عجیب و غیر طبیعی او را تحت الشعاع قرار می دهد؛ و وجود خواستگار سمج ثمین( یاسر جعفری) را مزاحم زندگی آزاد خود می داند_ در طول فیلم همیشه هست و پسررا تعقیب می کند وآخر فیلم هم بطور عمد به پسر با اتومبیل برخورد می کند واو را می کشد و پدر پسر کراواتی ( امیرحسین فتحی) که اول فیلم درباره ازدواج و دختران وزنان امروزی پسرش را نصیحت می کند؛ بالای جسد یاسر می آید وبه اونگاه می کند.
نکته اینجاست که به هر روی این دو زن ومرد میانسال به عنوان پدر ومادر نقطه مقابل قهرمانان جوان قصه هستند و تقابل ومقایسه نسل ها در این روایت هجو آمیز و غیر کلاسیک به این صورت بیان می گردد.ترکیب بندی و رنگ ها در کادر وقاب ها ورعایت نقاط طلایی؛ از نکات قابل‌توجه در دکوپاژ،و فیلمبرداری است.

توجه به رنگ ها در پوشش وآرایش بانوان ودختران داستان در زمینه کلی رنگ بندی فیلم که اگر نگوییم تیره نبود اما خیلی رنگی هم نبود وبیشتر با تم خاکستری ومحو در پس،زمینه رنگ های نود ، فضای بی روح و سردی را القا می کرد : روسری ولباس ورژ قرمز مهشبد افشار زاده ( مادر ثمین )

دختر روسری قرمزبا رژ قرمز ؛ رژلب قرمز ثمین ؛ پیراهن قرمز همسر صیغه ای امیر آقایی

نکته پایانی این است که در درام وفیلم به تفاوت نسل ها ؛ رفتارهای نسل جدیدو معضلات اجتماعی توجه شده است .

و پایان فیلم با تصویر بهت کرده ثمین در کادر سیاه و واژه (اندوه) در انتهای بازی کلمات با دوپسر جوان !

سکانس دوم ؛ روایت فیلم از فیلم :
_بعد از سکانس افتتاحیه و ورود مهشید افشار زاده و یاسر جعفری ماجرا پیش می رود :
ورود امیرحسین فتحی وپدرش و ماجرای عروسی دوستش ؛ صحنه تونل و رفت وبرگشت زمانی و فلاش بک و ترفندهای روایی .گفت وگوی پدر وپسر بایکدیگر درباره زن گرفتن و رفتار دختران وزنان امروزی ( به نوعی بررسی ومقایسه رفتار نسل ها )
_دختر مهشید با پسر اول تیتراژ که با سگ تصادف کرد (یاسر) به هم می رسند .
پسر بخاطر ازدواج با ثمین دست به هرکاری می زند و به او حلقه می دهد . بحث بر سر اینکه ثمین حلقه و انگشتر را به کدام دست کند ؛ جالب است‌.
ثمین حلقه را بعد از رفتن پسر با پوزخند به تکه جوبی آویزان می کند .

_نشانه تکراری روشن نشدن ماشبن ها
_رل زدن با ثمین
_کار در طلافروشی برای تامین زندگی
وطرح دزدی با پسر طلافروش
برای سرقت مسلحانه

_مهشیدافشار زاده ( مادر ثمین) پسر را تعقیب کرده و در خیابان منتظرشه . درهمان صحنه ها چندبار به زن برگشت و تصویرش نمایش داده شد.
-صدای تیراندازی
_کات به دختر روسری قرمز وکارگردان
و اشاره کوتاه وحاشیه ای به مشکلات سینمای زن ومرد

_نشانه تکراری : زنگ تلفن چند کاراکتر یکی است .

_ارتباط امیر آقایی وهمسر دائم (زنش حامله است)
و زن صیغه ای اش.
ورود امیراقایی در لابی ساختمان
و رفتن دختر روسری قرمز
_دختر روسری قرمز با دوستش که هر دو رژلب براق دارند به اصطلاح امروزی اتو میزنن و با دوپسر کم سن وسال همراه می شوند
_رفتن به پارک وبازی با واژه ها با شروع ( ان)
_اسلحه کشیدن دخترها
ودزدیدن موبایل وماشبن و به پسرها می گویند لباسهایتان را دربیاورید !

رانندگی پرسرعت با اتومبیل دوپسر؛ هیجان و درکوچه ای تصادف با دیوارو خنده های بیمارگونه
_ شوهرسابق زن صیغه ای امیر آقایی تماس می گیرد ( برای رجوع) و بین این دونفر درگیری پیش می آید و زن به مرد گفت باید به زنت بگی من هستم!
_ کتک زدن زن صیغه ای که در همین حین سرش به میز برخورد کرده وفوت می کند.

_رنگ های قرمز
لباس وشال
رژ لب قرمز و تیره و براق
_ارتباط یاسر جعفری با امیر آقایی
چک یاسر در دست اوست ویاسر میگه نقد نکن تا جواهری که از طلافروشی دزدیده را به جایش بردارد .

_مهشید افشار زاده همچنان در تعقیب یاسر جعفری است .
_گزارش به پلیس برای سرقت و تیراندازی وفرار توسط یاسر جعفری
_ امیر به یاسر میگه :جسد زن صیغه ای را جابه جا کن پولت را می بخشم
_ چون سناریو دایره ای است بازگشت به سکانس افتتاحیه دارد (پسر در کاپوت راباز کرد وپلیس گفت ایست !)
_مهشید در حال رانندگی یاسر در حال قرار را میزنه و پدر پسر کراواتی ( امیر فتحی) بالای جسدش می آید وبه اونگاه می کند .
..... و .....
مخاطب فکر می کند فیلم تمام شده است ..
اما ثمین دوتا پسر نیمه برهنه ای که اتومبیلشان توسط دختر روسری قرمز ودوستش دزدیده شد؛ راسوار ماشبن کرده
( خودرا در پتو پیجیدند )و بازی با واژه (ان) را ادامه می دهند....
تصویر غمگین و خاص ثمبن در کادر سیاه و پایان بازی واژها با کلمه «اندوه»
_تیتراژ و پایانسکانس سوم ؛روایت تحلیل‌گران ومخاطبین :
روایت دایره ای با داستانک های کوچک و ماجراهای هرکدام
_ردپای فیلم های :
۱_پیش از آنکه شیطان بفهمد تو مرده ای کارگردان سیدنی لومت ( سرقت دوبرادر از جواهر فروشی خانوادگی شان )
۲-یک شب در تهران (بعد از تو) . کارگردان فرهاد نجفی
۳-فیلم های جیم رابرت جارموش
۴-شب های تهران کارگردان داریوش فرهنگ
در درام این فیلم

سکانس چهارم ؛ روایت عوامل فیلم وکارگردان :
در مدل هجو
_گاهی با عناصر جنسیتی ( سکشوال) ،و خشونت روایت فیلم جفنگ گویی را پیش می برند.
_این فیلم نه اپیزودی ؛
نه مجمع الجزایر داستانی ،
وحتی هاپر لینگ (داستان متقاطع) نیست !
_ماجرای پرسوناژ ها تمام نشده به کارکتر دیگری پاس می‌دهد.
_روایت فیلم با لحن جفنگ
_جفنگ ومشنگ نوعی از فیلمه یعنی چیزی را جدی نمی گیرد
_فیلم خوش طبعه
_هدف نزدیکی فیلم درجه (ب )
_هجویه واتمسفر
_وجود جامپ کات
_سینما صدا وتصویر است
یک قطعه عکس وموزیک باهم اتمسفر می‌دهد
بقیه را ادبیات و تاتر و ...به سینما تحمیل کردند.
_در سینما به دنبال هیچکدام نبودن:
نه موضوع
نه داستان
نه پیام....
_سینمای پست مدرن
نه کلاسیک
سکانس پایانی؛ روایت اندوه و اخر هیچ!