اختلال پردازش حسی به وضعیت اعصاب مربوط می‌شود که در آن مغز معمولا به‌درستی نمی‌تواند اطلاعات حسی را پردازش کند. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به برخی از محرک‌ها بیش از حد حساس باشند و واکنش نشان بدهند یا برعکس آن ممکن است نیاز به تحریک بیتشری داشته باشند. این نوع از اختلال معمولا در کودکان بیشتر مشاهده می‌شود، اما بزرگسالان نیز ممکن است با آن مواجه شوند. SPD می‌تواند بر مهارت‌های اجتماعی، عاطفی و یادگیری افراد تأثیر بگذارد. علت دقیق آن ناشناخته است، اما برخی پزشکان آن را بخشی از سایر اختلالات مانند اوتیسم یا ADHD می‌دانند. بااین‌حال، هنوز به‌عنوان یک تشخیص پزشکی مستقل شناخته نشده است.

انواع اختلالات پردازش حسی

اختلال پردازش حسی (SPD) زمانی رخ می‌دهد که مغز نتواند اطلاعات حسی را به‌درستی پردازش کند. این اختلال می‌تواند به دو شکل بروز کند: دریافت بیش از حد اطلاعات حسی که باعث تحریک‌پذیری و حواس‌پرتی می‌شود، یا دریافت ناکافی اطلاعات که منجر به واکنش‌های کند و فراموشی می‌گردد. SPD به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود: اختلال تعدیل حسی (که فرد به محرک‌های محیطی بیش از حد حساس یا کم‌حساس است)، اختلال تمایز حسی (که فرد در تشخیص تفاوت بین احساسات مشکل دارد) و اختلال حرکتی مبتنی بر حس (که باعث مشکلات هماهنگی و تعادل می‌شود)

اختلال تعدیل حسی

اختلال تعدیل حسی یکی از رایج‌ترین انواع اختلال پردازش حسی (SPD) است که بر نحوه واکنش بدن به محرک‌های محیطی تأثیر می‌گذارد. در این حالت، سیستم عصبی نمی‌تواند به درستی اطلاعات حسی را تنظیم کند و مشخص کند که کدام محرک‌ها را باید دریافت یا نادیده بگیرد. این موضوع باعث می‌شود که فرد نسبت به برخی از محرک‌ها واکنش بیش از حد نشان دهد یا برعکس، حساسیت کمتری نسبت به آن‌ها داشته باشد. افرادی که دچار این اختلال هستند، ممکن است از تحریکات محیطی فرار کنند یا برعکس، به دنبال محرک‌های حسی غیرعادی باشند. به‌عنوان مثال، برخی از آن‌ها ممکن است از صداهای بلند، نور شدید یا لمس ناگهانی احساس ناراحتی کنند، در حالی که برخی دیگر به دنبال تحریکات بیشتری مانند لمس مداوم یا حرکت شدید باشند. این اختلال می‌تواند زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد و باعث مشکلاتی در تعاملات اجتماعی، یادگیری و انجام فعالیت‌های روزانه شود. تشخیص زودهنگام و استفاده از روش‌های درمانی مانند کاردرمانی حسی می‌تواند به بهبود شرایط فرد کمک کند.

اختلال تمایز حسی

اختلال تمایز حسی باعث می‌شود فرد در پردازش و تفکیک اطلاعات دریافتی از محیط دچار مشکل شود. این افراد ممکن است نتوانند به‌درستی تشخیص دهند که احساسات و محرک‌های مختلف از کجا می‌آیند. به‌عنوان‌مثال، ممکن است در تشخیص موقعیت بدن خود در فضا دچار سردرگمی شوند و این موضوع منجر به ناهماهنگی حرکتی یا دست‌وپاچلفتی بودن شود. همچنین، برخی از این افراد در تشخیص احساساتی مانند گرسنگی مشکل دارند و نمی‌توانند به‌درستی بفهمند که بدنشان به غذا نیاز دارد یا خیر. علاوه بر این، ممکن است در تمایز بین صداها یا تشخیص حروف و کلمات نیز دچار دشواری شوند. این مشکلات می‌تواند بر مهارت‌های یادگیری، برقراری ارتباط و انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر بگذارد. اختلال تمایز حسی ممکن است در درجات مختلفی ظاهر شود و علائم آن از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.

اختلال حرکتی مبتنی بر حس

اختلال حرکتی مبتنی بر حس نوعی اختلال پردازش حسی است که توانایی فرد را در هماهنگی و کنترل حرکات تحت تأثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در انجام فعالیت‌های روزمره مانند نگه داشتن ظروف، صاف نشستن، حفظ تعادل و هماهنگی بین حرکات بدن با چالش‌هایی مواجه شوند. این اختلال می‌تواند بر مهارت‌های حرکتی ظریف مانند نوشتن، بستن دکمه لباس یا استفاده از قاشق و چنگال تأثیر بگذارد. همچنین، برخی از افراد در مهارت‌های حرکتی درشت، مانند دویدن، پریدن یا حفظ تعادل هنگام ایستادن و راه رفتن، مشکل دارند. شدت این علائم در هر فرد متفاوت است؛ برخی ممکن است فقط در یک زمینه با مشکلات جزئی مواجه شوند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است در چندین حوزه حرکتی دچار ضعف باشند. اختلال حرکتی مبتنی بر حس می‌تواند منجر به کاهش اعتمادبه‌نفس، اضطراب و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره شود. تشخیص زودهنگام و انجام تمرینات توانبخشی، فیزیوتراپی و کاردرمانی می‌تواند به بهبود توانایی‌های حرکتی این افراد کمک کند.

علل ایجاد اختلال پردازش حسی

مانند اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)که توسط بهترین دکتر بیش فعالی تهران قابل بررسی است، علل دقیق اختلال پردازش حسی (SPD) هنوز مشخص نیست. تحقیقات نشان می‌دهد که این اختلال ممکن است زمینه ژنتیکی داشته باشد و در خانواده‌ها منتقل شود. پزشکان همچنان در حال بررسی این ارتباط هستند تا مشخص کنند آیا عوامل ارثی در بروز این اختلال نقش دارند یا خیر. علاوه بر عوامل ژنتیکی، برخی شرایط محیطی نیز ممکن است خطر ابتلا به SPD را افزایش دهند. عواملی مانند زایمان زودرس، سوءتغذیه در دوران بارداری و عدم دریافت مراقبت‌های اولیه مناسب از نوزاد، از جمله این موارد هستند. همچنین، برخی مطالعات نشان داده‌اند که ابتلا به عفونت‌های مکرر گوش قبل از دو سالگی می‌تواند خطر بروز این اختلال را افزایش دهد. برخی پزشکان بر این باورند که ممکن است بین اختلال پردازش حسی و اوتیسم ارتباطی وجود داشته باشد. این فرضیه مطرح شده که بزرگسالان مبتلا به اوتیسم، احتمال بیشتری برای داشتن فرزندانی با SPD دارند. بااین‌حال، بیشتر افرادی که SPD دارند، مبتلا به اوتیسم نیستند و این مورد توسط بهترین مرکز تشخیص اوتیسم در تهران قابل تشخیص است.

علائم و راه‌های تشخیص اختلال پردازش حسی

کودکان مبتلا به SPD معمولاً حواس‌پرت و در دنیای خود غرق می‌شوند، در واکنش‌های احساسی خود ثبات ندارند و در مهارت‌های حرکتی دچار ضعف هستند. آن‌ها ممکن است هنگام انجام فعالیت‌های روزمره مانند شانه کردن مو یا شستن دست‌ها دچار اضطراب شوند. علاوه بر این، برخی از این کودکان علاقه زیادی به انجام فعالیت‌های شدید مانند دویدن، پریدن یا چرخیدن دارند تا انرژی اضافی خود را تخلیه کنند. مشکلات خواب، رژیم غذایی محدود، عدم توانایی در برقراری روابط اجتماعی و دشواری در پذیرش تغییرات روزمره از دیگر ویژگی‌های این کودکان است. علت دقیق این اختلال مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی، زایمان زودرس، سوءتغذیه در دوران بارداری و عفونت‌های مکرر گوش در اوایل کودکی ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند. اختلال پردازش حسی با اوتیسم چه تفاوتی دارد؟ اختلال پردازش حسی (SPD) و اوتیسم (ASD) دارای شباهت‌هایی هستند، اما تفاوت‌های مهمی نیز دارند. در SPD، مغز قادر به پردازش صحیح اطلاعات حسی نیست، که ممکن است باعث واکنش‌های شدید یا بسیار ضعیف نسبت به صدا، لمس، نور و سایر محرک‌ها شود. در مقابل، اوتیسم علاوه بر مشکلات حسی، بر تعاملات اجتماعی، گفتار و رفتارهای تکراری نیز تأثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان داده که بیش از ۷۵ درصد کودکان اوتیستیک دارای مشکلات پردازش حسی هستند، اما این به این معنا نیست که همه افراد مبتلا به SPD، اوتیسم دارند. یکی از تفاوت‌های اساسی این است که علائم SPD با گذشت زمان و دریافت درمان مناسب، کاهش می‌یابد، در حالی که اوتیسم یک وضعیت مادام‌العمر است. همچنین در SPD، کودک ممکن است نسبت به برخی محرک‌ها بیش‌ازحد حساس یا بسیار بی‌تفاوت باشد. این اختلال می‌تواند بر مهارت‌های روزمره مانند پوشیدن لباس، غذا خوردن یا تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارد. شناخت تفاوت‌های SPD و اوتیسم، به والدین و متخصصان کمک می‌کند تا روش‌های درمانی بهتری را برای کودکان انتخاب کنند و کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود ببخشند.

درمان اختلال پردازش حسی

کاردرمانی یکی از مؤثرترین روش‌های درمان اختلال پردازش حسی (SPD) است. در این روش، کاردرمانگر پس از ارزیابی وضعیت کودک، تمریناتی را برای بهبود مهارت‌های حسی ارائه می‌دهد. یکی از رایج‌ترین رویکردهای مورد استفاده، یکپارچگی حسی (SI) است که در محیطی کنترل‌شده، کودک را در معرض محرک‌های حسی قرار می‌دهد تا بدون احساس اضطراب، مهارت‌های پردازش حسی خود را تقویت کند. تحقیقات نشان می‌دهند که آغاز زودهنگام کاردرمانی نقش مهمی در بهبود کودکان مبتلا به این اختلال دارد. درمان بسته به اینکه کودک بیش‌حسی، کم‌حسی یا ترکیبی از هر دو را تجربه می‌کند، متفاوت خواهد بود. جلسات درمانی شامل ارزیابی‌های عملکردی، مشاهدات بالینی و مصاحبه با والدین است. کاردرمانی معمولاً در اتاق حسی با تجهیزاتی مانند تاب، تخته تعادل و استخر توپ انجام می‌شود. همچنین، برخی مداخلات می‌توانند در خانه اجرا شوند تا کودک در محیطی آشنا، مهارت‌های حسی خود را بهبود دهد. این درمان به کودکان کمک می‌کند تا بهتر با چالش‌های حسی کنار بیایند و عملکرد بهتری در خانه، مدرسه و اجتماع داشته باشند.

اختلال پردازش حسی و تاثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی

این نوع اختلال می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهد. در زندگی فردی، کودکان مبتلا به SPD ممکن است در انجام فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن یا تمرکز بر تکالیف مدرسه دچار مشکل شوند. در بزرگسالان نیز، این اختلال می‌تواند باعث استرس، اضطراب و کاهش عملکرد کاری شود. از نظر اجتماعی، افراد دارای این اختلال معمولاً در برقراری ارتباط با دیگران، شرکت در فعالیت‌های گروهی و تطبیق با تغییرات محیطی دچار مشکل هستند. این مسئله می‌تواند به انزوای اجتماعی، کاهش اعتمادبه‌نفس و مشکلات رفتاری منجر شود. کاردرمانی، یکپارچگی حسی و تمرینات حسی از روش‌های مؤثر در مدیریت این اختلال هستند. آگاهی از SPD و دریافت حمایت‌های لازم می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی فرد و تعاملات اجتماعی او کمک کند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، کلید موفقیت در مدیریت این چالش است.

اهمیت کاردرمانی در اختلال پردازش حسی

کاردرمانی یکی از مؤثرترین روش‌های درمان اختلال پردازش حسی (SPD) محسوب می‌شود. این روش به افراد مبتلا کمک می‌کند تا توانایی خود را در پردازش صحیح اطلاعات حسی بهبود بخشیده و واکنش‌های مناسبی به محرک‌های محیطی داشته باشند. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های کاردرمانی، یکپارچگی حسیاست که در آن کاردرمانگر از طریق فعالیت‌های هدفمند، مغز را به چالش می‌کشد تا اطلاعات حسی را به شکل بهتری پردازش کند. این درمان باعث کاهش حساسیت بیش‌ازحد یا کم‌حسی به محرک‌ها شده و به کودکان کمک می‌کند تا عملکرد بهتری در فعالیت‌های روزمره، تحصیل و تعاملات اجتماعی داشته باشند. کاردرمانی همچنین باعث تقویت مهارت‌های حرکتی، هماهنگی بدن، تمرکز و کنترل رفتاری می‌شود. این روش نه‌تنها برای کودکان، بلکه برای بزرگسالانی که از این اختلال رنج می‌برند نیز مفید است و می‌تواند کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود بخشد. تشخیص زودهنگام و آغاز کاردرمانی در مراحل اولیه می‌تواند تأثیر بسزایی در رشد فردی و اجتماعی فرد داشته باشد. به همین دلیل، آگاهی و اقدام به‌موقع برای دریافت این درمان، نقش مهمی در مدیریت SPD ایفا می‌کند.

جمع‌بندی:

اختلال پردازش حسی (SPD) یک مشکل عصبی است که باعث می‌شود مغز نتواند اطلاعات حسی را به‌درستی پردازش کند. این اختلال می‌تواند بر توانایی فرد در واکنش به صداها، لمس، حرکت و دیگر احساسات تأثیر بگذارد و در زندگی روزمره، تحصیل و تعاملات اجتماعی مشکلاتی ایجاد کند. کودکان مبتلا ممکن است به برخی محرک‌ها بیش‌ازحد حساس باشند یا برعکس، واکنش کمی به آن‌ها نشان دهند. علائمی مانند عدم تمرکز، مشکلات حرکتی، حساسیت زیاد به صدا و لمس و اختلال در مهارت‌های اجتماعی از نشانه‌های رایج این بیماری هستند. کاردرمانی و روش‌های یکپارچگی حسی از بهترین راه‌های درمان این اختلال محسوب می‌شوند و می‌توانند به بهبود مهارت‌های فردی و اجتماعی کمک کنند. تشخیص زودهنگام و مداخلات درمانی مناسب، نقش مهمی در افزایش کیفیت زندگی افراد مبتلا دارد. با آگاهی و حمایت خانواده و متخصصان، این افراد می‌توانند زندگی بهتری را تجربه کنند.