رخشنده اعتصامی مشهور به پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ در تبریز متولد شد. او یکی از برجسته‌ترین شاعران زن ایران در دوره معاصر است و به دلیل اشعار پندآموز، اجتماعی و مناظره‌ای خود شهرت دارد.

دوران کودکی و تحصیلات

پروین در خانواده‌ای فرهنگی و ادبی رشد کرد. پدرش یوسف اعتصامی (اعتصام‌الملک) از مترجمان و نویسندگان برجسته دوران قاجار بود و تأثیر زیادی بر رشد فکری و ادبی او داشت. او از کودکی به مطالعه و سرودن شعر پرداخت و تحت تأثیر ادبیات کهن فارسی، آثار شاعران بزرگی چون سعدی، حافظ، مولانا و فردوسی قرار گرفت.

پروین تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در مدرسه آمریکایی دختران تهران به پایان رساند و در این دوران زبان‌های انگلیسی و عربی را نیز آموخت. او پس از اتمام تحصیلات، مدتی در همان مدرسه به تدریس پرداخت.

فعالیت‌های ادبی

پروین از کودکی به سرودن شعر پرداخت و اولین شعرهایش را در مجله بهار (به مدیریت پدرش) منتشر کرد. سبک خاص او، که بیشتر شامل شعرهای تعلیمی و مناظره‌ای بود، توجه بسیاری را به خود جلب کرد.

در سال ۱۳۱۴ نخستین و تنها مجموعه شعر او با نام "دیوان پروین اعتصامی" منتشر شد که شامل ۶۰۶۵ بیت در قالب‌های قصیده، قطعه، مثنوی و غزل است.

ازدواج و زندگی شخصی

پروین در سال ۱۳۱۳ با یکی از افسران دولتی ازدواج کرد، اما این ازدواج پس از مدت کوتاهی به جدایی انجامید.

وفات پروین اعتصامی

پروین اعتصامی ، پس از کسب افتخارات فراوان و درست در زمانی که برادرش – ابوالفتح اعتصامی – دیوانش را برای چاپ دوم آن حاضر می کرد و در حالی که آسمان ادب و فرهنگ ایران انتظار سال های متمادی خدمت مجدانه وی را داشت تا بسی غنی گردد، بی هیچ نوع سابقه کسالت، ناگهان در روز سوم فروردین 1320 بستری شد پزشک معالج او ، بیماری اش را حصبه تشخیص داده بود ، اما در مداوای او کوتاهی کرد و متاسفانه زمان درمان او گذشت.
نیمه شب شانزدهم فروردین پزشک خانوادگی اش را چندین بار به بالین او خواندند و حتی کالسکه آماده ای به در خانه اش فرستادند ، ولی او نیامد و … پروین در آغوش مادرش چشم از جهان فرو بست و رخ در نقاب خاک کشید و رخت از این دنیای فانی بربست.
پیکر پاک او را در آرامگاه خانوادگی اش در شهر قم و کنار مزار پدرش در صحن مبارک حضرت معصومه (س) ، به خاک سپردند . پس از مرگش قطعه شعری از او یافتند که معلوم نیست در چه زمانی برای سنگ مزار خود سروده بود . این قطعه را بر سنگ مزارش نقش کردند ، آنچنانکه یاد و خاطره اش در دل مردم نقش بسته است.

اینکه خاک سیهش بالین است
گر چه جز تلخ ی ز ایام ندید
صاحب آن همه گفتار امروز
دوستان به که ز وی یاد کنند
خاک در دیده بسی جان فرساست
بیند این بستر و عبرت گیرد
هر که باشی و ز ه جا برسی
آدمی هر چه توانگر باشد
اندر آنجا که قضا حمله کند
زادن و کشتن و پنهان کردن
خرم آن کس که در این محنت گاه

اختر چرخ ادب پروین است
هر چه خواهی سخنش شیرین است
سائل فاتحه و یاسین است
دل بی دوست دلی غمگین است
سنگ بر سینه بسی سنگین است
هر که را چشم حقیقت بین است
آخرین منز ل هستی این است
چون بدین نقطه رسید مسکین است
چاره تسلیم و ادب تمکین است
دهر را رسم و ره دیرین است
خاطری را سبب تسکین است

ویژگی‌های شعری پروین اعتصامی

شعر پروین آمیخته‌ای از تعلیم و انتقاد اجتماعی است. او در اشعارش به فقر، عدالت، ظلم، جهل و اخلاقیات پرداخته و بیشتر به شیوه مناظره و تمثیل سروده است. او را می‌توان از معدود شاعران زن ایران دانست که در دوره‌ای که زنان کمتر در حوزه شعر فعال بودند، توانست جایگاهی ویژه در ادبیات فارسی پیدا کند.

نمونه‌ای از اشعار پروین اعتصامی

این که خاک سیهش بالین است
اختر چرخ ادب پروین است
گرچه جز تلخی ز ایام ندید
هرچه خواهی سخنش شیرین است

پروین اعتصامی را می‌توان بانوی شعر فارسی نامید که آثارش همچنان خواندنی و تأثیرگذار باقی مانده است.

سخن دکتر معین درباره پروین اعتصامی

«دکترمحمدمعین» درباره او می ­گوید: «اندیشه های پروین نو و متضمن نکات اجتماعی و اخلاقی و انتقادی است و تمثیلات نغز و اندرزهای حکیمانه و تفکرات او مایه شگفتی است . پروین در غالب آثار خویش چون مادری مهربان با فرزندان دلبند خویش سخن می ­گوید. واقع بین است و بدین سبب تلخی های حیات را نیک ادراک می ­کند و به خواننده عرضه می ­دارد.

پروین در قصاید خود از حیث الفاظ پیرو شیوه شاعران قرن پنجم و ششم خاصه ناصرخسرو قبادیانی (481 هجری قمری) است و در اشعار دیگر از قطعات و مثنوی های پر ارزش و غزل ­ها و غیره سخن او بیشتر رنگ سخن عراقی دارد و غالباً ساده و گاه تحت تاثیر لهجه معاصراست. اما اندیشه های وی نو و متضمن نکات بلند اجتماعی و اخلاقی و انتقادی است و تمثیلات نغز و اندرزهای حکیمانه و تفکرات و تحقیقات بلند او در همة آثارش مایه اعجاب خواننده می ­شود. قدرت او درخلق مناظرات و پرسش ­ها و پاسخ هایی ­است که غالبا میان اشخاص و اشیا ترتیب می ­دهد و از آن راه به نتایجی که مطلوب اوست می رسد. تقریبا او در تمامی آثارش شاعر حقیقت جو و واقع بین است و به همین سبب تلخی ­های حیات را از هر کس بهتر درک می ­کند و با مهارتی خاص به خواننده نشان می دهد. درک او نسبت به مبدا حیات روشن و تحت تاثیر شدید اعتقادات دینی و اندیشه ­های عرفانی است…