بیوگرافی دکتر حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای

نام و نام خانوادگی : حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای

متولد : 14 دی 1318

سمت : فیلسوف، ادیب، سخنران، مترجم و نویسنده معاصر ایرانی

زندگی‌نامه دکتر الهی قمشه‌ای

آسمونی : حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای فیلسوف، ادیب، سخنران، مترجم و نویسنده معاصر ایرانی می باشد که در زمینهٔ ادبیات، هنر و عرفان فعالیت می‌کند.

دکتر حسین محی الدین الهی قمشه‌ای فرزند استاد مهدی الهی قمشه‌ای و طیبه تربتی در 14 دی ماه 1318 (4 ژانویه 1940) در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی، متوسطه و دانشگاهی را به ترتیب در دبستان دانش، دبیرستان مروی و دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران تا درجه دکتری به پایان برد و نیز تحصیلات حوزوی و سنتی را نزد پدر و استادان دیگر دنبال کرد. پدر وی فیلسوف، مجتهد، استاد دانشگاه، شاعر و مترجم برجسته قرآن بود و روان‌ترین و معتبرترین ترجمه فارسی قرآن از کارهای او است. 

دکتر قمشه‌ای پس از پایان تحصیلات دانشگاهی به کار تدریس در دانشگاه تهران و سایر مراکز آموزش عالی در داخل و بعدها خارج کشور پرداخت و در کنار آن به تالیف و ترجمه در زمینه عرفان و ادبیات و زیبایی شناسی مشغول شد. وی در سال 1358 قریب به یک‌سال نیز ریاست کتابخانه ملی ایران را عهده دار بود. 

قمشه‌ای دارای همسر و دو فرزند، یک پسر به نام شاهد و یک دختر به نام شادی می‌باشند. همسرش، پروین زندی، دارای درجه دکتری (.Ph.D) در رشته علوم و صنایع غذایی بوده و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و مولف و مترجم کتاب‌ها و مقالات متعدد در زمینه علوم غذایی می‌باشد. 

اهداف آموزشی الهی قمشه‌ای

هدف مهم زندگی الهی قمشه‌ای، آشنا کردن انسانها، بخصوص جوانان و نوجوانان است با لذت‌های متعالی که از زیبایی، دانایی و نیکویی سرچشمه می‌گیرند. وی این لذات را مائده‌های آسمانی و غذای روح می‌داند و معتقد است که همه جنگها و فسادها در عالم در اثر بی اعتنایی به این مائده‌های آسمانی است. لذات مادی، از آنجا که دارای انواع محدودیت است، همیشه مورد نزاع و کشمکش و دستمایه جنگهاو استثمارها و استعمارها بوده‌است.

لذاتی که نهایتاً به خور و خواب و خشم و شهوت باز می‌گردد. در تاریخ اروپا هزاران دوئل صورت گرفته و انسانها یکدیگر را به خاک افکنده‌اند تا بتوانند از ماهرویی که چندی بعد از کاه رویان خواهد بود، برخوردار شوند. و نیز سرزمین و مرتع و رودخانه و طلا و جواهرات و دیگر متاع‌های دنیوی، همه مایه جنگ و خونریزی و بروز صدها صفت اهریمنی چون حرص و آز و نخوت و غرور و دروغ و تظاهر و تملق و عوام فریبی و امثال آن شده‌است.

نظریه لذات متعالی می‌کوشد که سطح لذات مردمان را از فرود به فراز آورد و آن قلمرو زرین ادبیات، هنر و اخلاق است. آنجا بهشت است از آنکه کسی را با کسی پیکار نیست. اگر همه مردمان چون کیرکه گارد عاشق موتسارت شوند باکی نیست و دوئلی نخواهد بود.

اینجا فلک بی پایان و نامحدود است و همه می‌توانند هرآنچه نزدشان محبوب است با دیگران تقسیم کنند. هموار کردن راه رسیدن به این لذات از طریق ادبیات ارزنده کلاسیک، هدفی است که دکتر الهی قمشه‌ای دنبال می‌کند و در آثار وی منعکس گردیده‌است.

آثار دکتر الهی قمشه‌ای

الهی قمشه‌ای دارای تالیفات و ترجمه‌های متعددی است. مجموعه‌ای از سخنرانی‌های او که به زبان‌های فارسی و انگلیسی در سازمان‌ها و دانشگاه‌های داخل و خارج ایران ایراد شده، به‌صورت نوارهای صوتی و تصویری در زمینه‌های متنوع عرفان، ادبیات و هنر عرضه شده‌است. جاذبه کلامش بسیار زیاد بوده و بر روی طیف وسیعی از مخاطبان داخل و خارج کشور، دارای اثر گذاری عمیقی بوده‌است.

فهرست آثار مکتوب دکتر الهی قمشه‌ای :

• گزیده فیه مافیه (مقالات مولانا) تلخیص و شرح : انتشارات علمی و فرهنگی (1366)

• گزیده منطق الطیر (عطار) :  انتشارات علمی و فرهنگی (1373)

• شرح گلشن راز (شیخ محمود شبستری) : انتشارات علمی و فرهنگی (1377)

• ترجمه گزیده سخنان شکسپیر : انتشارات علمی و فرهنگی (1377)

• مقدمه و تصحیح دیوان حافظ : انجمن خوشنویسان ایران و انتشارات سروش (1368)

• بررسی آثار ترجمه شده اسلامی به زبان انگلیسی : انتشارات سمت (1371)

• مقالات : انتشارات روزنه (1378)

• پیامبر، ترجمه اثر جبران خلیل جبران : انتشارات روزنه (1378)

• کیمیا (مجموعه مقالات، ترجمه‌ها و مقدمه‌ها) جلدهای 1 تا 5، 8 تا 10 : انتشارات روزنه (1366 - 1389)

• 365 روز با سعدی : انتشارات سخن (1381)

• یاد یار مهربان (ستایش و نیایش در ادب پارسی) : انتشارات یساولی (1379)

• مقدمه، تصحیح و شرح دیوان حافظ : انتشارات پیک علوم (1381)

• رباعیات حکیم عمر خیام (ویرایش و پیشگفتار) : انتشارات پیک علوم(1382)

• مناجات منظوم حضرت علی (ع) (پیشگفتار) : انتشارات کلینی (1379)

• قرآن دوجلدی (عربی و فارسی) : نشر هفت گنبد (ترجمه استاد فقید مهدی الهی قمشه‌ای و ویرایش حسین الهی قمشه‌ای)(1378)

• دعای کمیل، ترجمه : انتشارات یساولی (1385)

• گنج رحمت (مقدمه‌ای بر تابلوهای بسم الله) : انتشارات یساولی (1384)

• مائده‌های فرهنگی : انتشارات پیک علوم(1386)

• 365 روز با ادبیات انگلیسی (قلمرو زرین) : انتشارات سخن (1386)

• 365 روز با مولانا (در صحبت مولانا) : انتشارات سخن (1388)

• آن خردمند دیگر، ترجمه اثر هنری ون دایک : انتشارات روزنه(1386)

• طلب، ترجمه اثر دکتر مرتضی الهی قمشه‌ای : انتشارات پیک علوم(1385)

• 365 روز با قرآن : انتشارات سخن (1389)

• زیرکی‌های ملانصرالدین، تالیف شاهد قمشه‌ای، مقدمه و توضیحات حسین الهی قمشه‌ای : انتشارات روزنه (1389)

• گنجینۀ آشنا : 365 روز در صحبت شاعران پارسی گو : انتشارات سخن (1392)

فهرست آثار صوتی و تصویری دکتر الهی قمشه‌ای:

تعداد بیشماری از سخنرانیهای دکترحسین الهی قمشه‌ای به صورت صوتی و تصویری عرضه شده‌است. عناوین برخی سخنرانیهای او به زبان فارسی به شرح زیر می‌باشد :

حافظ شناسی، شرح گلشن راز، شرح مثنوی، مکاتب ادبی و هنری، نیکویی زیبایی دانایی، ادبیات انگلیسی، اخلاق اسلامی، موسیقی در آیینه ادبیات، شادی در زندگی، گوهر حوا، عرفان در دنیای تکنولوژی، خلاقیت، چهار اصل طلائی، زیبایی شناسی، انعکاس قرآن در ادبیات، برنامه ریزی فرهنگی، مسیح و خردمند چهارم، صلح و عدالت در اسلام، در قافله خوبان، وصف پادشاه جهان، شب قدر، عمل و عکس العمل، نقد عمر، غلبه بر دیو، اسلام و فطرت انسانی، حق و باطل، جاودانگی روح، امرقدسی، سمفونی مولانا، اسلام چیست، سمفونی سعدی، انسان کامل، نگاهی به مکاتب هنری و ادبی جهان، دین عشق، سیری در آثار سنایی، شراب نیشابور (خیام)، قوانین هارمونی در جهان.استاد حسین الهی قمشه‌ای تعداد زیادی سخنرانی به زبان انگلیسی در دانشگاهها و مراکز علمی گوناگون دنیا از جمله دانشگاههای کمبریج، آکسفورد، اکستر، لندن، گلاسکو، کالیفرنیا، جرج تاون، هاروارد، پرینستون، استانفورد، ملبورن، مک کوایر، موناش، کوئینزلند، بریتیش کلمبیا، سیمون فریزر، آکادمی تمنوس، انستیتو گوته، دانشگاه وین و نیز قصر ورسای ایراد کرده‌اند.

در زیر فهرست منتخب عناوین این سخنرانیها ملاحظه می‌شود :

هفت داستان زیر هفت گنبد اثر نظامی، هفت شهر عشق عطار، سعدی و شکسپیر، گل و بلبل، موسیقی در ادبیات فارسی، هنر و حکمت داستانسرایی در مثنوی، حافظ و آثار او، سرمایه گذاری فرهنگی برای جوانان، دنیای شادی، شاعری و زیبایی شناسی در ادبیات فارسی، سیری درعرفان ایرانی، دیوان ناصر خسرو از دیدگاه زیبایی شناسی، محی الدین عربی و ابن فارض مصری، شبی باحافظ، اخلاق در علم وتکنولوژی، قرآن در ادبیات فارسی، شراب الست، یک و زیاد: دایره وجود، رومی: پیام آور عشق، اسلام و فطرت انسانی، مکاتب فلسفی و تعلیمات معنوی رومی، دین عشق، حجابهای خداوند، تمامیت انسان، پیکار مستمر انسان و دیو در شاهنامه فردوسی، سمفونی مولانا، قوانین هارمونی از دیدگاه فلسفی و زیبایی شناسی، جوهر واقعی اسلام، ابن عربی و ادبیات فارسی عرفانی، اخلاق فلسفی در آثار خواجه نصیرالدین طوسی، صلح و عدالت در اسلام، شاعری و پیامبری، اسطوره شناسی نوروز در ادبیات فارسی، عشق از دیدگاه رومی و تاگور.

تاسیس موسسه فرهنگی هنری الهی قمشه‌ای

قمشه‌ای و همسرش پروین زندی در اسفندماه 1381 به منظور عرضه معارف ادبی و عرفانی ایران و جهان به صورتهای مختلف، اقدام به تاسیس موسسه فرهنگی هنری الهی قمشه‌ای کردند. این موسسه تنها مرکز رسمی ارتباط با دکتر الهی و هماهنگی برنامه‌های اوست که در نشر آثار صوتی و تصویری، بروز کردن سایت رسمی، آماده سازی آثار مکتوب، پاسخگویی به سوالات و پیشنهادهای رسیده و موارد دیگر فعالیت دارد.

فعالیتهای هنری دکتر الهی قمشه‌ای و ارتباط با هنرمندان و مراکز هنری

الهی قمشه‌ای اگرچه با مبانی بسیاری از هنرها چون موسیقی و نقاشی و معماری و تئاتر آشناست، اما هیچ هنری را به طور خاص دنبال نکرده‌است. گاهی خوشنویسی می‌کند به شیوه استادان قدیم و گاهی نقاشی‌هایی به شیوه کاملاً مدرن می‌کشد که بیشتر ترکیب رنگ و ایجاد حال و هوای بعضی مناظر طبیعی یا ماورائی است.

مکرر گفته‌است که نقاش نیستم اما این نقاشی‌ها را برای آن می‌کشم که شاید آنان که هستند نکته‌های مورد نظر او را درباره نقاشی به تحقق برسانند. در مردادماه 1373 بنا به دعوت گالری بامداد، نمایشگاهی از آثار هنری دکتر الهی قمشه‌ای تشکیل شد که مورد بازدید و استقبال شرکت کنندگان قرار گرفت.

در شناخت ماهیت موسیقی و بخصوص از دیدگاه عرفانی و انعکاس آن دیدگاهها در ادبیات فارسی و ادبیات جهان مطالعات خوبی داشته‌است. گاهی هم به مصداق سخن یکی از اساتید سه تار که گفته بود فقط برای کسی بزند که لااقل زخمه‌ای به سیمی زده باشد با بعضی سازها مانند تار و سه تار و غیره ملامساتی دارد نه برای نواختن بلکه برای فهمیدن نکته‌ها. نقد هنر از رشته‌های مورد علاقه وی بوده و در آن مطالعات گسترده‌ای، بخصوص در آثار مغرب زمین دارد و معتقد است نقد هنر غیر از هنر است و ضرورتی ندارد کسی که به نقد نقاشی یا معماری می‌پردازد خود هنرور یا معمار یا نقاش باشد. نقد هنر بخشی از فلسفه‌است که به زیبایی شناسی اختصاص دارد. 

او ارتباط نزدیکی با هنرمندان تئاتر و سینما، خوشنویسان، نقاشان و موسیقی دانان داشته و در نوشته‌ها و سخنرانیهای خود به ترویج زیبایی و حتی تشکیل وزارت زیبایی اشاره کرده‌است. یکی از استادان موسیقی گفته‌است من هیچ سخنرانی از الهی قمشه‌ای نشنیدم که مطلبی درباره موسیقی در آن نباشد. گاه اصحاب سینما و تئاتر با او بیشتر در آنچه به ادبیات و فلسفه هنرشان مربوط می‌شود مشورت می‌کنند.

همکاری فرهنگی دکتر الهی قمشه‌ای با موسسات خیریه

الهی قمشه‌ای با بسیاری از سازمانهای خیریه از جمله موسسه خیریه حمایت از کودکان سرطانی (محک)، جامعه یاوری، آسایشگاه خیریه کهریزک، مجتمع نیکوکاری رعد، موسسه خیریه حمایت از کودکان بیمار و بی سرپرست (جوانه)، همکاری فرهنگی دارد و گاه‌و‌بیگاه در جمع نیکوکاران به سخنرانی و ترغیب مردمان به کار نیک و بحث در مباحث زیربنایی خوبی و نیکوکاری می‌پردازد و افتخار دارد که گاه زدن نخستین کلنگ برخی سازمانهای خیریه از جمله محک را به وی داده‌اند.

قمشه‌ای ارادتی خاص به شیخ محمود شبستری دارد و کتاب گلشن راز او را مقدمه و شرح نوشته و شاید بیش از یکصد سخنرانی درباره این کتاب به عمل آورده‌است. در یکی از سخنرانی‌ها که مدتی پیش در شبستر ایراد شد، تشویق او عده‌ای را برانگیخت که مقبره شیخ را که بسیار کوچک و مورد بی اعتنایی بود گسترش دهند و به مکانی مجلل و در خور شان شیخ محمود تبدیل کنند.

سایر فعالیتهای دکتر الهی قمشه‌ای

• عضو هیئت موسس و رئیس هیئت مدیره موسسه فرهنگی هنری الهی قمشه‌ای

• عضو هیئت موسس و عضو هیئت مدیره موسسه فرهنگی، هنری پژوهشی مولانا جلال الدین محمد مولوی (خانه مولانا)

• مدیر مسئول و سردبیر فصلنامه چلیپا – نشریه خط و خوشنویسی و هنرهای سنتی

• عضو آکادمی تمنوس (Temenos) (انگلستان)

• عضو شورای مشورتی نشریه Mawlana Rumi Review (انگلستان )