- آسمونی
- مجله اینترنتی
- فیلم و سینما
- دانستنی سینما
- آشنایی با انواع فیلم مستند
آشنایی با انواع فیلم مستند
شنبه ۲۴ آذر ۱۴۰۳
سید حسام فروزان
به بهانه برگزاری هجدمین دوره جشنواره بینالمللی فیلم مستند ایران سینما حقیقت
آشنایی با انواع فیلم مستند
حسام فروزان
حالا که جشنواره فیلم مستند سینما حقیقت در حال برگزاری است فکر کردیم خوب است در ادامه مباحث آموزشی با انواع فیلم مستند آشنا شویم. در مطالب بعدی به نوشتن نقد بر سینمای مستند هم خواهیم پرداخت .
فیلمهای مستند یکی از مهمترین ژانرهای سینمایی هستند که هدف اصلی آنها ارائهی واقعیت، اطلاعات، یا تحلیل دربارهی موضوعات مختلف است. مستندها میتوانند به موضوعات اجتماعی، تاریخی، علمی، محیطزیستی، فرهنگی و بسیاری دیگر بپردازند. در ادامه، با انواع رایج فیلمهای مستند آشنا میشوید.
1. مستند مشاهدهای (Observational Documentary)
این سبک مستند بدون دخالت مستقیم فیلمساز در وقایع ساخته میشود. در این نوع، دوربین فقط نقش یک ناظر را دارد و تلاش میشود که واقعیت به طور طبیعی و بدون دخالت به تصویر کشیده شود. ویژگیهای اصلی این نوع مستند عبارتند از:
عدم وجود مصاحبه یا روایتگر.
ثبت لحظههای طبیعی و واقعی.
حس واقعگرایی بالا.
نمونهها: آثار مستندسازانی مانند فردریک وایزمن در این سبک برجسته هستند.
2. مستند مشارکتی (Participatory Documentary)
در این نوع مستند، فیلمساز به طور فعال در اتفاقات دخالت میکند و نقش او به عنوان بخشی از داستان مشخص است. این سبک معمولاً شامل مصاحبهها، گفتوگوها و تعامل مستقیم فیلمساز با سوژهها میشود.
فیلمساز در مقابل دوربین حاضر است.
مشارکت مستقیم در روایت داستان.
گاهی شامل سوال و جواب با سوژهها.
نمونهها: فیلمهای مستندسازانی مانند مایکل مور، که خود در فیلم حاضر است و به موضوع وارد میشود.
3. مستند توضیحی (Expository Documentary)
این نوع مستند بر پایهی روایت و ارائهی اطلاعات ساخته میشود. معمولاً یک گوینده یا راوی داستان را برای مخاطبان تعریف میکند و تصاویر و ویدئوها برای پشتیبانی از اطلاعات ارائهشده استفاده میشوند.
استفاده از صدای راوی (Narration).
تمرکز بر ارائه و توضیح یک موضوع خاص.
به کارگیری تصاویر آرشیوی و مصاحبهها.
نمونهها: مستندهای تلویزیونی تاریخی یا علمی مانند سریالهای مستند BBC.
4. مستند انعکاسی (Reflexive Documentary)
این مستند به خود فرآیند ساخت فیلم و همچنین تأثیر فیلمساز بر داستان توجه دارد. این نوع فیلم بیشتر بر ماهیت "ساخت مستند" تمرکز میکند و مخاطب را به تفکر دربارهی خود رسانه و نحوهی ارائهی واقعیت دعوت میکند.
توجه به ساختار فیلمسازی.
گاهی شامل نقد خود فیلم یا ژانر مستند.
تأکید بر نقش فیلمساز در ارائهی داستان.
نمونهها: فیلمهایی که به نحوهی نمایش واقعیت نقد دارند.
5. مستند اجرایی (Performative Documentary)
این سبک بیشتر بر احساسات و تجربیات شخصی تمرکز دارد. در این نوع مستند، فیلمساز یا شخصیتهای اصلی تلاش میکنند تا از طریق اجراهای هنری یا تجربیات شخصی، مخاطب را درگیر موضوع فیلم کنند.
تأکید بر تجربههای احساسی و شخصی.
ترکیب خلاقانهی فرمهای هنری مختلف.
کمتر بر واقعیت عینی تمرکز دارد.
نمونهها: مستندهایی که بر موضوعات اجتماعی یا فرهنگی با رویکرد شخصی تمرکز میکنند.
6. مستند تاریخی (Historical Documentary)
این نوع مستند به بررسی وقایع تاریخی میپردازد و معمولاً از تصاویر آرشیوی، عکسها و مصاحبههای افراد مرتبط با آن دوره استفاده میکند. هدف اصلی این مستند بازسازی و تحلیل وقایع گذشته است.
استفاده از منابع تاریخی.
تحلیل و تفسیر رویدادها.
تمرکز بر دقت و صحت اطلاعات.
نمونهها: مستندهایی دربارهی جنگ جهانی دوم یا انقلابها.
7. مستند علمی (Scientific Documentary)
این سبک مستند به آموزش و اطلاعرسانی در مورد پدیدههای علمی، فناوریها و کشفیات میپردازد. معمولاً این نوع مستندها با استفاده از جلوههای بصری و انیمیشنهای علمی جذاب میشوند.
تمرکز بر واقعیتهای علمی.
استفاده از تصاویر گرافیکی و شبیهسازیها.
مناسب برای عموم مردم یا محققان.
نمونهها: مستندهای علمی مانند برنامهی معروف Cosmos با اجرای نیل دگراس تایسون.
8. مستند محیطزیستی (Environmental Documentary)
این نوع مستند بر مسائل محیطزیستی مانند تغییرات اقلیمی، انقراض گونهها، آلودگی و حفاظت از طبیعت تمرکز دارد. هدف اصلی این مستندها افزایش آگاهی عمومی دربارهی مسائل محیطزیستی است.
نمایش طبیعت و حیات وحش.
هشدار دربارهی تهدیدات زیستمحیطی.
دعوت به اقدامات حفاظتی.
نمونهها: مستندهای دیوید اتنبرو مانند Our Planet و Planet Earth.
9. مستند اجتماعی (Social Documentary
این نوع مستند به مسائل اجتماعی، فرهنگی و انسانی میپردازد. هدف اصلی این مستندها بازتاب مسائل روزمره، نابرابریها، مشکلات اجتماعی و فرهنگی است.
روایت داستانهای انسانی.
بررسی مسائل جوامع مختلف.
گاهی شامل نقد اجتماعی.
نمونهها: مستندهایی دربارهی فقر، مهاجرت یا حقوق بشر.
10. مستند ورزشی (Sports Documentary)
این مستندها به موضوعات مرتبط با ورزشکاران، تیمها، مسابقات و لحظات مهم ورزشی میپردازند. هدف این نوع مستندها ایجاد الهام و نشان دادن تلاش و سختیهای دنیای ورزش است.
داستان زندگی ورزشکاران.
نمایش لحظات برجستهی تاریخ ورزش.
ترکیب هیجان و روایت واقعی.
نمونهها: مستند Last Dance دربارهی مایکل جردن و تیم شیکاگو بولز.
11. مستند تجربی (Experimental Documentary)
این نوع مستند با چارچوبهای سنتی مستندسازی فاصله دارد و از تکنیکهای خلاقانه و هنری استفاده میکند. در این نوع مستند، فرم و ساختار فیلم اهمیت بیشتری نسبت به ارائهی اطلاعات مستقیم دارد.
استفاده از تکنیکهای سینمایی خلاقانه.
ترکیب واقعیت و تخیل.
تأکید بر تجربهی بصری و حسی.
نمونهها: مستندهایی که با فرمهای هنری یا مفهومی ساخته میشوند.
فیلمهای مستند دامنهای وسیع از موضوعات و سبکها را پوشش میدهند و هر یک میتوانند به شکل منحصربهفردی واقعیت را روایت کنند. انتخاب نوع مستند بستگی به هدف، موضوع و مخاطب دارد. از مستندهای مشاهدهای که واقعیت را بیواسطه نشان میدهند تا مستندهای علمی و تاریخی که اطلاعات دقیق ارائه میدهند، این ژانر یکی از تأثیرگذارترین ابزارهای رسانهای برای آگاهیبخشی و الهامبخشی است.
