- آسمونی
- مجله اینترنتی
- مناسبت های روز
- جشن بتیکان
جشن بتیکان
از آنجا که در فرهنگ و باورهای ایرانی، مناسبتی در گرامیداشت هنر دیده نشده و یا تاکنون شناخته نشده است، به ناچار می‌باید یا بر اساس رویدادهای هنری معاصر چنین روزی را برگزید و یا اینکه به سراغ آیین‌ها و باورداشت‌های کهنی رفت که تا اندازه‌ای با هنر پیوستگی داشته باشند. در حالت دوم، «جشن بتیگان/ پیکرتراشی» در نیمه دی ماه پیوندهای چشمگیری با هنر و آفرینش‌های خلاقانهٔ هنری دارد.
با اینکه منابع مطالعه و بررسی پیرامون این جشن بسیار محدود هستند و به مرور زمان از میان رفته‌اند، اما با همان اندک منابع نیز می‌توان تا اندازه‌ای با این آیین کهنسال و فراموش‌شده آشنا شد.
ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه» گزارشی بسیار کوتاه در بارهٔ این جشن آورده است که به‌رغم کوتاهی، مهم‌ترین سند برگزاری چنین جشنی در متون کهن است:
«الیوم الخامس عشر، و هو روز دیبمهر، یسمّی بتیکان. کان یُتَّخَذُ شخص من عجین او طین علی هیئه انسان، و یُوضَعُ فی مداخل الأَبواب؛ و لم یکن یُسْتَعْمَلُ ذلک فی دور الملوک، و تُرِکَ الآن لما فیه، مِن التَشبُّه بالشرک و الضَّلال».
در روز پانزدهم که دی‌به‌مهر روز باشد و نامبر است به بتیکان، پیکری را از خمیر یا گل به شکل انسان می‌سازند و آنرا جلوی درهای ورودی می‌گذارند. اکنون این سنت نزد پادشاهان متروک شده، چرا که همچون شرک و ضلالت است» (ترجمه از نگارنده).
نام‌واژهٔ «بتیکان» در اثر دیگر بیرونی به نام «قانون مسعودی» با همین نگارش آمده و افزون بر آن، از این جشن به سبب مشابهت با بت‌پرستی به عنوان جشنی ممنوع یاد کرده است. اما در گزارش خلیل عمران المنصور از متن اصلی آثارالباقیه، بجای «بتیکان»، نام‌واژهٔ «سیکان» آمده که ظاهراً ناشی از ناخوانا بودن نسخه مرجع و خوانش و کتابت نادرستِ نسخه‌پرداز بوده است.
با این حال به درستی دانسته نیست که نام بتیکان چگونه خوانده و تلفظ می‌شود و صورت اصلی آن چگونه بوده است. برخی پژوهشگران همچون اکبر دانا سرشت، آنرا «دیبگان» ثبت کرده‌اند و آنرا گونه‌ای تطور یافته از نامِ روز پانزدهم ماه یعنی «دی‌به‌مهر» دانسته‌اند. برخی دیگر همچون سید حسن تقی‌زاده، تلفظ درست آنرا «بُتیکان» دانسته‌اند و آنرا با بُت از یک ریشه و خاستگاه دانسته‌اند. ادوارد زاخائو در نخستین چاپ کتاب آثارالباقیه (لایپزیک، ۱۸۷۸)، آنرا به همین شکل «بتیکان» آورده است.
