آشنایی با استان خراسان رضوی

استان خراسان رضوی را در پورتال آسمونی ببینید و با اماکن مختلف آن آشنا شوید

مشخصات طبیعی خراسان رضوی

استان خراسان رضوی بخشی از استان پهناور خراسان بزرگ می باشد که با مصوبه دولت در سال 1383 و پس از تقسیم خراسان به سه قسمت شمالی ، رضوی و جنوبی ایجاد شده است . این استان در سال 1385 دارای وسعتی بیش از 127 هزار کیلومترمربع می باشد که بین مدار جغرافیایی 33 درجه و 52 دقیقه تا 37 درجه و 42 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 56 درجه و 19 دقیقه تا 61 درجه و 16 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرارگرفته است . استان خراسان رضوی از شمال و شمال شرقی به طول حدود 6/531 کیلومتردارای مرزمشترک با جمهوری ترکمنستان و از شرق به طول حدود 302 کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور افغانستان بوده و از لحاظ مرزهای داخلی از شمال غربی با استان خراسان شمالی ، از جنوب با استان خراسان جنوبی و از غرب و نیمه شمال غربی به استانهای یزد و سمنان محدود می باشد . ارتفاعات خراسان را می توان به ارتفاعات شمالی و جنوبی تفکیک کرد . ارتفاعات شمال خراسان عموماً شرقی غربی هستند و حال آنکه ارتفاعات جنوب ، امتداد شمالی جنوبی دارند . بلندترین نقطه استان قله بینالود در 3615 متری و پست ترین نقطه استان در دشت سرخس با ارتفاع 299متر از سطح دریا واقع شده است .

تقسیمات کشوری خراسان رضوی

استان خراسان رضوی با وسعتی بیش از116349 کیلومتر مربع بر اساس آخرین تقسیمات کشوری درسال 1387 دارای 19 شهرستان 64 بخش 69 شهر و 161 دهستان می باشد.حدود9/31 درصد از جمعیـــــت استــان در روستـاها زندگی می کنند.

موقعیت جغرافیایی خراسان رضوی

استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران واقع شده است و از سمت شمال به کشور ترکمنستان و افغانستان و از غرب به استانهای خراسان شمالی، سمنان و از جنوب به استان یزد و خراسان جنوبی متصل است. دارای اقلیم کوهستانی کویری و آب و هوای گرم و خشک است. در منطقه شمال آن که کوهستانی است از بارندگی متوسط برخوردار است و در نواحی جنوب آب و هوای گرم و خشک و کویری است.

پیشینه تاریخی خراسان رضوی

خراسان رضوی با مراکز جمعیتی کهن چون طوس، نیشابور و سبزوار از قدمت تاریخی برخوردار است به گونه ای که تا قبل از اسلام و سپس قرون اخیر از مهمترین مراکز تاثیر گذار در تاریخ و فرهنگ ایران زمین بوده است. مردم آن به زبان های فارسی، ترکی و کردی با لهجه های متفاوت صحبت می کنند. به تعداد محدودی در مشهد و بعضی شهرهای جنوب عرب زبان نیز وجود دارند. مذهب مردم استان عمدتا شیعه و در چند شهر مرزی چون تایباد، خواف، تربت جام ، درگز و ... تعدادی از خواهران و برادران اهل سنت نیز زندگی می کنند.

فرهنگ آداب و رسوم خراسان رضوی

فرهنگ مردم خراسان در اکثریت مناطق استان همان فرهنگ مردم ایران است البته کمی در جزئیات در شمال و جنوب و در بین ترک و کرد تفاوتهایی دارد که قابل تامل نیست.





آثار تاریخی خراسان رضوی

خراسان به لحاظ قدمت تاریخی، آثار تاریخی فراوانی دارد که برحسب اعلام سازمان میراث فرهنگی تعداد 903 اثر تاریخی فرهنگی در خراسان رضوی وجود دارد که به ثبت قطقی فهرست آثار ملی کشور رسیده است. استان خراسان رضوی بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی جمهوری اسلامی ایران است که بناهای آرامگاهی بیش ترین و مهم ترین چشم انداز معماری این منطقه را تشکیل می دهند. مجموعه های آرامگاهی، بناهایی هستند که طی سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیت‌های مذهبی و محبوب شکل گرفته‌اند و معمولاً شامل بنای حرم،‌مساجد، مدارس،‌ کتابخانه‌ها، کاروانسراها، آب انبارها، خانقاه‌ها و فضاهایی ازاین قبیل می شوند. گسترش چنین مجموعه‌هایی، با گسترش مذهب، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیمی دارد.

برخی ازمجموعه‌های آرامگاهی (مانند آستان قدس رضوی) در شکل گیری و پیدایش شهرها، نقش اساسی و مهمی ایفا کرده‌اند و به مرکز فعالیت‌های مختلف مذهبی، سیاسی،‌ اقتصادی و غیره تبدیل شده‌اند. مجموعه ی آستان قدس رضوی یکی از با شکوه ترین بناهای آرامگاهی سراسرجهان اسلام است که وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) را در برگرفته و سبب شده استان خراسان رضوی به بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی ایران تبدیل شود. مجموعه ی آستان قدس رضوی که خود به تنهایی جاذبه ی معماری کم نظیری به شمار می رود، همراه با سایربناها و آثار معماری این سرزمین؛ سبب شده اند که استان خراسان رضوی علاوه بر جاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت زیادی باشد. صحن‌های مجموعه ی آستان قدس رضوی دارای پنج صحن؛ عتیق(انقلاب)، جدید(آزادی)، امام خمینی(موزه)، جمهوری اسلامی و قدس است که دو صحن آخری نوساز هستند. هر یک از صحن های مجموعه ی مقدس آستان قدس رضوی شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش میگذارند. از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی، سه محراب با شکوه مربوط به قرن های هفتم هجری است که بر روی دو محراب، ‌کتیبه‌هایی به خط کوفی و بر سومی، کتیبه‌های یبه خط کوفی و ثلث و به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید، مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است. درب های سه گانه حرم مطهر نیز از آثار با ارزش هنری به شمار می‌آیند. صندوق و ضریح مرقد کنونی، مربوط به دوره ی قاجار و بعد از آن است. صحن های حرم رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها؛ گویای روندمعماری زمانه ی خود است.

مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهررضوی قرار گرفته و به سبب دارا بودن انواع تزیینان چشم گیر و غنی، از دیدنی ترین مسجد های منطقه به شمار می آید. آرامگاه فردوسی شاعر بزرگ پارسی در سرزمین توس زیارتگاه مشتاقان ادبی است و شهر توس، شهرتوس معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ این شاعر ارجمند است. شهر توس که به نظر می سد در اواخر دوره ساسانیان، ساخته شده و زندان و گنبد هارونیه را در بر گرفته یکی دیگر از دیدنی ترین مناطق استان خراسان رضوی به شمار می آید.

بنای کاخ خورشید در مشهد مقدس و در وسط باغ بزرگی قرار گرفته که از آثار دوره ی نادر شاه افشار است و امروزه به مکانی برای بازدید همه ی مردم تبدیل شده است. بناهای تاریخی و معماری متعددی در مناطق مختلف استان خراسان رضوی پراکنده شده اند؛ ولی مهم ترین و بیش ترین این بناها در شهرستان مشهد قرار گرفته اند. مجموعه ی کلات نادری مانند دره‌ای است که توسط دو رشته کوه مرتفع محاصره شده و آثار باستانی آن به دوره ی نادرشاه افشار تعلق دارند. کتیبه ی نادری واقع در خارج از قلعه ی نادری (دربند نفتی) به زبان ترکی و به خط نستعلیق در بدنه ی کوه قرار گرفته؛ دروازه ی ورودی، دروازه ی دهچه، دروازه ی چوب بست، دروازه یگشتانه، دروازه ی نفتی، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشید و تخت دختر مجموعه بناهایی هستند که بر روی تپه‌ای، به امر نادرشاه ساخته شده و اکنون آثار پراکنده ای از آن ها به جای مانده که برای گردشگران جذاب و دیدنی هستد. درفاصله ی 6کیلومتری شهر قاین و در دامنه کوه معروف به ابوذر، آرامگاه بوذرجمهر؛ شاعر و ادیب بزرگوار زمان سلطان محمود غزنوی قرار گرفته که بسیار زیبا و دلگشا بوده و از قدمتی دیرینه برخوردار است. آتشکده بازه هور در روستای رباط سفید تربت حیدریه واقع شده واز بناهای باستانی این منطقه به شمار می رود. مسجد جامع رشتخوار در تربت حیدریه،مسجد مولانا در تربت جام، مسجد کوشک درقاین، مسجد جامع سنگان در خواف از دیگربناهای تاریخی و قدیمی استان خراسان رضوی به شمار می روند. مدرسه های زیادی نیزدر کنار مسجد های متعدد استان خراسان رضوی بنا شده اند که برخی از آن ها از جمله مدرسه های دومناره گلشن، میرزا جعفر و مدرسه نواب و مدرسه های سبزوار از ارزش های خاص معماری و تاریخی برخوردار هستند. تپه های باستانی که برخی از باستان شناسان اکتشافات مهمی روی آن ها انجام داده اند، پل های تاریخی که در دوره های مختلف ساخته شده اند، سدهای قدیمی که برخی از آن ها هنوز مورد استفاده قرار می گیرند و بازماندههای شهرهای قدیمی بخش دیگری از جاذبه های گردشگری تاریخی و معماری استان خراسان رضوی را تشکیل می دهند.

مکان های دیدنی و تاریخی خراسان رضوی

خراسان رضوی هرچند از جاذبه‌ای بسیار زیادی برخوردار است اما وجود مرقد مطهر آقا علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) بزرگترین انگیزه سفر به این استان است. وجود بارگاه روحانی و ملکوتی رضوی باعث شده است که هرساله میلیونها نفر از داخل و صدها هزار نفر از خارج از کشور به این استان و شهر مقدس مشهد سفر کنند. آمارهای مختلفی از ورود زائران و گردشگران به این استان وجود دارد که از 12 تا 20 میلیون نفر در نوسان است که همین عدم ارایه آمار دقیق و رسمی می‌تواند سیاست‌گذاران شهری را با مشکل مواجه کند. وجود مرکزی واحد برای بررسی میزان دقیق گردشگران و زائران و ارایه یکدست این آمار می‌تواند کمک موثری برای برنامه‌ریزی‌های مختلف از نظر حمل و نقل، اقامت و سایر نیازها باشد.

شهر مشهد در فاصله 909 کیلومتری شمال شرق تهران واقع شده است. این شهر که در مدار 36 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 38 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است، از شمال و شمال غربی به درگز و قوچان، از مشرق به جمهوری ترکمنستان و سرخس، از جنوب و جنوب‌غربی به تربت جام و تربت حیدریه و از مغرب به نیشابور محدود می‌شود.

شهر مشهد در جلگه‌ای بین دو رشته کوه مهم خراسان به نام‌های بینالود و هزارمسجد واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 985 متر است. وسعت شهرستان مشهد برابر 27478 کیلومتر مربع است و بیش از دو میلیون نفر جمعیت دارد. هسته اصلی شهر مشهد در سال 203 هجری قمری پس از شهادت و دفن حضرت رضا(ع) در .سناباد پدید آمد. این حوقل در صوره الارض نیز از مقبره امام رضا(ع) در دهکده سناباد نام برده است، و پس از آن مکرراً در تاریخ خراسان بدین نام برمی‌خوریم. در قرن هفتم مردمی که از ویرانه‌های توس و مغولان گریخته بودند، به این مکان پناه آوردند. توس به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص در دوره‌های ایلخانان و تیموریان بارها بین حاکمان وقت دست به دست شده است. در سال 548 هجری قمری ها به خراسان حمله کردند، مغول‌ها در سال 617 هجری قمری خراسان را غارت کردند و در 791 هجری قمری میرانشاه پسر تیمور لنگ خراسان را به آشوب کشید. در شورش سال 791 هجری قمری در توس طابران ده‌هزار نفر کشته شدند و در پای دروازه‌های شهر از کله کشتگان برج‌ها ساختند.در آخرین سال‌های سلطنت ابوسعید، پیش از آن که حکومت ایلخانان در ایران تمام شود (736 هجری قمری) ابن بطوطه مغربی سیاح مشهور به خراسان و مشهد آمده است، آنچه وی در سفرنامه خود نوشته و همچنین اخبار کتاب نزهه القلوب، از مهم‌ترین منابع درباره شهر مشهد در نیمه اول سده هشتم هجری است.





موزه‌های آستان قدس رضوی

موزه‌ها از جمله مهم‌ترین مراکز فرهنگی در دنیا هستند و اعتبار آنها در جهت شناخت مراحل تکامل جامعه بشری و تاریخ بی‌همتاست. موزه‌های آستان قدس از نظر آثار نفیس هنری و شاهکارهای دوره‌های سلجوقی، نادری، صفوی و قاجاری در نوع خود کم نظیر است. از آثار دیدنی این موزه‌ها مجموعه‌ای از قرآن‌های قدیمی است. قدیمی‌ترین قرآن موجود، قرآنی معروف به قرآن ابن کثیر است که در سال 393 هجری توسط علی‌بن‌منصور‌بن محمد کثیر وقف آستانه گردیده و بر روی پوست آهو نوشته شده است. قرآن دیگری نیز در موزه است که منسوب به حضرت امیر و به خط کوفی است که واقف آن شاه عباس صفوی و وقف‌نامه آن به دستخط شیخ بهایی است، قرآن بایسنقری نیز که از آثار بی‌مانند بایسنقر میرزا پسر شاهرخ تیموری است و همچون دست نوشته‌های او بر روی کاشی‌ها از شاهکارهای هنر خط اسلامی است. طول هر صفحه از قرآن بایسنقری 180 سانتیمتر و عرض آن 105 سانتیمتر است. یکی دیگر از قرآن‌ها، قرآنی منسوب به امام حسن(ع) است و به شکل بیاض با 122 ورق از پوست می‌باشد که واقف آن شاه عباس است و وقفنامه آن به خط بهایی است.

قرآنی مرسوم به قرآن بابری، نیز توسط سلطان حسین صفوی وقف آستان قدس شده است و می‌گویند به خط ظهیرالدین محمد بابر است. اولین سنگی که مزار مطهر حضرت رضا(ع) نصب گردیده در موزه قرار دارد. این سنگ مرمر با ابعاد 6×30×40 سانتیمتر و متعلق به سال 516 قمری است و دارای کتیبه‌ای با نام ابوالقاسم احمدبن علی بن احمد العلوی الحسینی است. دیگر سنگاب خوارزمشاهی است که به نام سلطان محمد خوارزمشاه و وزیرش در سال 597 ساخته شده است. غیر از این نفایس، این موزه‌ها صدها اثر هنری و تاریخی دیگر را از دوران‌های مختلف به یادگار دارند، مانند کنده‌کاری‌ها، طراحی‌ها، گلابتون دوزی، میناکاری، منبت‌کاری، قالی‌های نفیس، سلاح‌ها، ظروف و درهای منبت و آثاری از خوشنویسی و نقاشی که موزه‌های آستان قدس را چون گنجینه‌ای گرانبها و تاریخی زنده و ارجمند ساخته است.

 موزه مرکزی

این موزه در سال 1324 خورشیدی افتتاح و در سال 1356 به ساختمان فعلی منتقل گردید. موزه مرکزی در ضلع شرقی صحن مطهر امام خمینی (ره) قرار دارد و مساحت آن 1500 مترمربع است و دارای آثار نفیسی برای بازدیدکنندگان می‌باشد.

 موزه قرآن و نفایس

این موزه در سال 1364 افتتاح گردیده است و مجموعه‌ای از قرآن‌های نفیس به خط ائمه اطهار(ع) و استادان بزرگ تاریخ خوشنویسی چون یاقوت مستعصمی، بایسنقرمیرزا، استادعبدالقادر حسینی شیرازی و استاد تبریزی در آنجا نگهداری می‌شود. بازدید این موزه برای هنرمندان و علاقمندان به سیر تحول هنر خوشنویسی و تذهیب در ایران بسیار ارزشمند است.

موزه هدایای مقام معظم رهبری

این موزه شامل هدایا و اشیاء نفیسی است که توسط روسای جمهوری کشورهای مختلف و شخصیت‌های علمی و فرهنگی به مقام رهبری اهداء شده است.

موزه تمبر

این موزه شامل پنجاه هزار قطعه تمبر خارجی و ایرانی نفیس است که نهصد قطعه آن به عنوان نمونه از 183 کشور جهان به نمایش گذارده شده است. این موزه در سال 1369 افتتاح گردیده است.

 موزه تخصصی فرش

موزه فرش در دو سال با 800 مترمربع فضا در سال 1377 افتتاح گردید و در آن 34 تخته فرش با قدمت حداکثر 500 سال به نمایش گذارده شده است. موزه فرش گنجینه‌ای از هنر اصیل ایرانی را در طی صدها سال به نمایش می‌گذارد. این موزه در ضلع شرقی صحن امام دایر شده است.

موزه تاریخ مشهد

مشهد دارای تاریخی 1200 ساله است. قدمت و صلابت فرهنگی، تاریخ طولانی، بناهای تاریخی و اماکن مذهبی در قالب نقاشی و عکس به بیننده فرصت مرور گذشته این سرزمین را می‌دهد. این موزه در اواخر سال 1372 ایجاد گردیده است.





آرامگاه فردوسی

حکیم ابوالقاسم فردوسی در سال 229 هجری، در قریه پاژ در ناحیه توس به دنیا آمد، وی از نجیب‌زادگان توسی بود و خود املاکی داشت که از عایدی آن روزگار می‌گذرانید. فردوسی در حدود 40 سالگی به سرودن شاهنامه پرداخت و با مدد گرفتن از تاریخ شاهان قدیم ایران و شاهنامة ابومنصوری که به امر ابومنصور محمدبن عبدالرزاق توسی فراهم آمده است، به سرودن بزرگ‌ترین منظومه حماسی و ملی ایرانیان دست یازید. زمانی که فردوسی پنجاه و هشت ساله بود و پس از برچیده‌ شدن خاندان ادب‌پرور سامانیان و بعد از آن حکومت سیمجوریان بر خراسان، محمود غزنوی در سال 387 جانشین پدر شد و فرمانروایی پراقتدار و بزرگی را در شرق و شمال شرق و مرکز ایران به وجود آورد. قدرناشناسی سلطان محمود غزنوی از کار بی‌همتای فردوسی، او را دلشکسته و رنجیده خاطر ساخت و در فقر و تنگدستی در سال 411 یا 416 هجری درگذشت. مشهور است هنگامی که جنازه فردوسی را از دروازه رزان بیرون می‌بردند، کاروان هدایای محمود که به بزرگی و عظمت کار فردوسی پی برده بود، وارد توس می‌شد.

شاهنامه فردوسی نقشی به«نخستین داستان‌های شاهنامه از آغاز تمدن و سپس قیام کاوه و روی کار آمدن فریدون، مرگ فریدون و تقسیم جهان بین سه پسر وی و بردار کشی‌ها و جنگ‌های آنان است. سپس به حماسه جنگ‌های طولانی ایران و توران، داستان زال و رستم و حوادث بزم‌ها و رزم‌های سیاوش، پادشاهی منوچهر پرداخته و در قسمتی دیگر با اشاراتی بر حوادث دوران اشکانیان و ساسانیان، مندرجات حماسی خود را از زندگانی اردشیر تا یزدگرد و انوشیروان پی می‌گیرد.سزا در ماندگاری زبان و فرهنگ ایرانی دارد و به لحاظ حماسی آثاری ماندگار از زندگی پیشینیان ما را به تصویر کشیده است. براساس دست نویس‌هایی که پس از فردوسی از شاهنامه شده است، شاهنامه بین پنجاه تا شصت‌هزار بیت است و پهنه تاریخ چندهزار ساله قوم ایرانی را از کیومرث تا حیات خود با زبانی فصیح و پالوده شرح داده است. فردوسی خود در میان این ابیات همه جا انسان را به آزاد اندیشی، دادخواهی و پند و عبرت و خرد راهنمون شده و از روی کمال و صفای ذهن به نقل داستان‌هایی می‌پردازد که پیش از آن که تاریخی جذاب باشند، امروزی و انسانی‌اند.

در چهار مقاله عروضی داستان تدفین فردوسی بدین صورت نقل شده است که: به دلیل شیعه بودن نگذاشتند جسد وی را در قبرستان مسلمانان دفن کنند، ناچار جنازه‌اش را به باغ و ملک شخصی وی بردند و «او را در آن باغ دفن کردند، امروز هم در آنجاست، و من در سنه عشر و خمسمائه (510) آن خاک را زیارت کردم».

در سال 1313 بر مقبرة فردوسی آرامگاهی با طرح آتشکده ساختند. در سالهای 7-1343 نیز دوباره تغییراتی در آن داده شد. ساختمان فعلی آرامگاه که طراح آن از مهندس سیحون بوده است، در نماهای بیرونی برگرفته از معماری هخامنشیان است، فضای داخلی نیز از معماری دوره اشکانی و اسلامی اقتباس شده و شکل کلی ساختمان شبیه بنای مقبره کوروش در پاسارگاد است. بنا از چهار سمت دارای پله است و ابعادی در حدود 30×30متر دارد. بدنه بنا با سنگ مرمر و اشعار فردوسی با خط نستعلیق و نشان «فره‌وهر اهورامزدا» با نقش برجسته تزیین شده است. در قسمت داخلی بنا داستانهایی از فردوسی مانند پیکار رستم و اشکبوس، جنگ ایرانیان و تورانیان، نبرد رستم و سهراب، داریوش هخامنشی، پناه آوردن پادشاه هند به دربار ساسانی، رفتن رستم به نزد کیکاووس، جنگ رستم با پیلتن مازندران، به کمند گرفتن رستم رخش را، جنگ رستم با اژدها و دیو سفید و … به صورت حجاری و نقش برجسته سنگی بر دیواره نصب شده است. آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی همچون نگینی در دشت توس می‌درخشد و هر ساله مشتاقان فراوان از تمام دنیا به زیارت او می‌آیند. مهدی اخوان ثالث (م.امید) شاعر بزرگ خراسانی معاصر نیز در محوطه آرامگاه فردوسی و در کنار آن استاد بی‌نظیر زبان فارسی به خاک سپرده شده است.

بازار رضا

این بازار که در ضلع شرقی خیابان امام رضا واقع شده است، از مهم‌ترین مراکز خرید زوار به شمار می‌آید. بازار رضا در دو طبقه احداث شده است، در طبقه دوم آن کارگاه‌های کوچک صنایع دستی، طلاکاری، فیروزه تراشی و گلدوزی ایجاد شده است.

پارک ملت

این بوستان که در سال 1345 در ابتدای بلوار وکیل‌آباد احداث شده است، یکی از بزرگترین باغ‌ها و مراکز استراحتی- تفریحی مشهد می‌باشد که هر ساله اکثر میهمانان و زوار مشهد از آن دیدن می‌کنند. این بوستان شامل مسجد، گلخانه، زمین‌های متعدد بازی فوتبال، تنیس، والیبال، بسکتبال، استخرشنا و شهربازی به مساحت چهار هکتار است. به تازگی مجتمع فرهنگی امام رضا، محل نمایشگاههای هنرهای تجسمی و کتابخانه در این پارک احداث و افتتاح شده است. بلوارهای اطراف پارک نیز هر ساله محل اتراق عده زیادی از مسافران می‌شود.

دیگر بوستان‌های عمده مشهد به قرار زیرند:

بوستان وحدت: بلوار وحدت بوستان میرزا کوچک‌خان: خیابان دانش بوستان وکیل‌آباد: انتهای بلوار وکیل‌آباد کوهستان پارک شادی: انتهای بلوار وکیل‌آباد





 حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام 

به جرات می توان گفت که آستان مقدس رضوی، قدمتی فراتر از قرن ها دارد و همان طور که در ساختار کم نظیر معماری اش، هر محراب و هر رواق آن، بخشی از تاریخ و پیشکش هنرمندان عصر و قرنی خاص به ساحت کبریایی حضرت رضا علیه السلام است، تشکیلات اداری و مدیریتی آن نیز از حیث قدمت و اساس، به سده های دور وابسته می باشد. واضع است که «آستان قدس» به عنوان سازمانی متشکل و صاحب مسئولیت که اداره امور بارگاه مطهر هشتمین امام شیعیان را عهده دار است. از این هنگام حیثیت و موجودیت یافت که ضایعه تالم بار شهادت حضرت رضا علیه السلام در قرن سوم هجری حادث شد و سرزمین توس شرافت خاک سپاری پیکر حضرتش را یافت. هزار و دویست و بیست سال پیش، در سالهای آغازین قرن سوم هجرت، مامون، هفتمین خلیفه عباسی، انگور آلوده به شقاوت خویش را به اجبار، به آن عزیز نبوی خوراند و سپس، محض عوام فریبی و تظاهر، گریبان چاک کرد و بسیار شیون نمود و در تشییع پیکر مطهر امام حرکت کرد، تا آنجا که به نشانه حرمت و احترامی نمادین، حضرتش را در «بقیه هارونیه» کنار قبر پدرش هارون به خاک سپرد.

و این ثلمه آنگاه واقع شد که هنوز چندی از سخن امام علیه السلام نمی گذشت که وقتی از مدینه الرسول هجرت می نمود فرمود: «من از سفر به توس باز نخواهم گشت و در غربت، دیده از جهان خواهم بست و در کنار هارون دفن خواهم شد.» اینچنین شد که هزار و دویست و بیست سال اشک و ارادت پروانه گون محبان و حاجت مندانی بی شمار، برگرد شمع مزار حضرتش، تاریخ حیات‌ «آستان قدس» را در طول دوازده قرن پر نشیب و فراز تشکیل داد، و علی الدوام آن را جاودانه خواهد ساخت. از آن زمان تا کنون، هر چه از آخرین روز صفر المظفر 203 هجری قمری گذشته و می گذرد، بر ارج و عظمت «آستان قدس رضوی» افزوده شده و می شود.

تلاشهای فرهنگی، عمرانی، خدماتی، کشاورزی و صنعتی «آستان قدس» بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، روند پر شتابی به خود گرفته، و نتیجه این که اقدامات انجام شده در همه ادوار گذشته، قابل قیاس با کارهای انجام شده در 24 سال اخیر نیست تلاشهای مورد اشاره که از سال 1358 که اداره آستان قدس به دستان با کفایت تولیت عظمای آستان قدس رضوی حضرت آیه ا… واعظ طبسی سپرده شد تا کنون صورت گرفته است، چهره این نهاد مقدس را به کلی دگرگون کرده و توان آن را به مقیاس زیادی افزایش داده، و نیز باعث شده است تا آن را از وضعیت یک موسسه معمولی به نهادی عظیم و قدرتمند که کلیه زمینه های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و خدماتی داخلی و خارجی را تحت پوشش فعالیتهای خود دارد، تبدیل نماید. در طی دوازده قرنی که از رخ داد اسف بار شهادت امام رضا علیه السلام می‌گذرد، صفحه صفحه تاریخ پر فخامت «آستان قدس» اندوده از هجمه ها، تخریبها و غارتهای ادواری است که از سوی معاندان و مخالفان تشیع رضوی علیه السلام، بارها و بارها بر پیکره جلیل حرم مطهر امام وارد آمده است.به یقین می توان گفت که پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و در بیست و چهار سال اخیر، این تشکیلات، به درخشان ترین و منسجم ترین شکل خویش رسید، و همچنان نیز مسیر تعالی و پایندگی خود را می پیماید.

 از ضریح چوبی، تا ضریح نگین نشان:

اولین ضریح، ضریحی چوبی، و با تسمه‌های فلزی، پوششی از صفحات طلا و نقره بوده است، که در اواسط قرن دهم یعنی در دوران شاه طهماسب صفوی به سال 957 هجری قمری ساخته و بر روی صندوقچة چوبی نصب شده است. دومین ضریح، ضریح مرصع فولادی، معروف به ضریح نگین نشان بوده است، که در سال 1160 هجری قمری به آستان مقدس تقدیم و نصب شده است. براساس شواهد تاریخی، واقف ضریح، شاهرخ فرزند رضاقلی‌میرزا، فرزند نادرشاه افشار و نوه شاه سلطان حسین صفوی است. ضریح نگین نشان که اکنون در زیر ضریح فعلی جای دارد، از فولاد ساخته شده است. در عصر سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، سومین ضریح (فولادی) و ساده به ابعاد 3×4 و ارتفاع 2 متر ساخته و روی ضریح نگین نشان نصب می‌شود. سقف این ضریح با چوب‌هایی که با ورق زر، طلاکوب شده بود، پوشش یافت و در طرف پایین‌ پای مبارک در مرصع تقدیمی فتحعلی شاه قاجار نصب شده بود. در سال 1330 شمسی نایب تولیت وقت تصمیم می‌گیرد که این ضریح را برچیده و به جای آن ضریحی از طلا و نقره ساخته و نصب کند، اما به دلیل دگرگونی اوضاع عمومی و اجتماعی، کار معوق می‌ماند، تا این که ضریح چهارم، معروف به شیر و شکر، ساخته می‌شود

 ضریح 40 ساله چگونه نصب شد

فکر تغییر ضریح مرقد مطهر ثامن‌الائمه حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) از سال 1311 هجری شمسی به وجود آمد و لزوم ساختن ضریح جدید از نقره و طلا مورد توجه قرار گرفت تا این که تصمیم ساخت آن در سال 1336 گرفته شد. قراردادی فیمابین نایب التولیه وقت آستان قدس رضوی از یک طرف و سیدابوالحسن حافظیان و محمدتقی ذوفن از طرف دیگر، منعقد و مبادله گردید، تا آنان طبق تعهدی در هفت ماه این کار را انجام دهند. آنان شروع به کار کردند و در مدت متجاوز از دو سال کار ساخت ضریح مطهر پایان یافت و در مورخه چهارشنبه 29 دی‌ماه 1338 هجری شمسی مطابق با 21 رجب 1379 هجری قمری، نصب گردید. چهارمین ضریح حرم، به «شیر و شکر» شهرت یافت و پس از برداشتن ضریح سوم و انتقال آن به موزه، روی ضریح نگین‌نشان نصب شد.

افتخاری ماندگار

همان‌طور که گفته شد، ضریح فولادی نگین نشان، واقفش شاهرخ فرزند رضا قلی‌ میرزا فرزند نادرشاه افشار بوده است که با توجه به این که واقف آن، وقف کرده بود که مستمراً و به صورت دایم بر مرقد مطهر حضرت رضا(ع) نصب باشد، لذا این امر، تاکنون رعایت شده و در تعویض ضریح قدیم (شیر و شکر) و نصب ضریح جدید (سیمین و زرین)، ضریح فولادی مذکور در اطراف مضجع شریف حضرت رضا (ع) به منهای 5/2 متر از کف روضه منوره منتقل شد.

 ضریحی برای 400 سال آینده

ضریح شیر و شکر که در سال 1338 ساخته و نصب شده بود، به دلیل فرسودگی و عدم استحکام کافی، پس از گذشت بیش از 40 سال، برداشته شد و ضریح جدید که یکی از شاهکارهای هنری معاصر می‌باشد، در پی درخواست تولیت عظمای آستان قدس رضوی و موافقت رهبر معظم انقلاب اسلامی، عملیات نصب آن از چندی قبل آغاز شد و همزمان با عید سعید قربان ضریح جدید رضوی بر روی عاشقان گشوده شد. ساخت این ضریح از سال 1372 آغاز شد، پنجمین ضریح مرقد مطهر ثامن‌الائمه (ع) از نظر صلابت و استحکام برای 400 سال آینده پیش‌بینی شده است. ابن بطوطه در سال 734 به مشهد می‌رسد، توصیف وی چنین است: «شهری بزرگ و پرجمعیت است… مشهد امام رضا(ع) قبه بزرگی دارد و قبر امام در داخل زاویه‌ای است که مدرسه و مسجدی در کنار آن وجود دارد و این عمارت‌ها همه با سبکی بسیار زیبا و ملیح ساخته شده و دیوارهای آن کاشی است. روی قبر ضریحی چوبی قرار گرفته که سطح آن نقره کوب است. از سقف مقبره قندیل‌های نقره آویزان است. آستان در قبه هم از نقره است و پرده ابریشم زردوزی از در آویخته شده است. داخل بقعه با فرش‌های گوناگون مفروش گردیده، روبروی قبر امام، قبر امیرالمؤمنین هارون الرشید واقع شده که آن هم ضریحی دارد وشمعدان‌ها روی قبر گذاشته‌اند.