جایگاه حضرت زینب (س) در مقام همسر و مادر

حضرت زینب(سلام الله علیها) در محیط خانه نمونه والای یک دختر و زن خانه‏ دار و همسر است. در اداره خانواده و تربیت فرزندان از مسائل تربیتی غافل نیست. عشق، خلوص و پارسایی از در و دیوار خانه بی‏ آلایش او می‏بارد. او در جامعه مظهر یک فرد مسئول در مقابل سرنوشت مردم است. طنین فریاد او همواره بر ضد منحرفان بلند است و اوج این پژواک را در کاخ یزید شاهد هستیم.

هنگامی که حضرت زینب(س) دوران طفولیت را سپری کرد و به سن ازدواج رسید بسیاری از بزرگان قبایل به خواستگاری آن حضرت (س) آمدند

به‌عنوان نمونه، اشعث بن قیس که از ثروتمندان یکی از قبایل عرب به شمار می‌آمد و ازنظر خویشاوندی با خلیفه اول بسیار نزدیک بود، غرور و افتخاری برای خود قائل بود و گمان می‌کرد به خاطر پیوندش با خانواده‌ی خلیفه اول، می‌تواند داماد امیر المومنین علی (علیه‌السلام) نیز باشد.

حتی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) مهریه‌ی زینب(س) را به میزان مهریه‌ی مادرش قرار داد. اما این ازدواج فرخنده، یک شرط نیز به همراه داشت. شرط این ازدواج آن بود که اگر حسین(علیه السلام) به مسافرتی می‌رود، زینب(س) نیز مجاز باشد که او را همراهی کند و عبدالله مانع این کار نشود. این شرط در خصوص ملاقات این دو خواهر و برادر نیز به چشم می‌خورد و البته که کمتر روزی اتفاق می‌افتاد که این دو یکدیگر را ملاقات نکنند.
از سویی دیگر حضرت زینب(س) نیز با عبدا... شرط کرد که من به برادرم علاقه دارم و باید همه روزه به من اجازه دهی، حسین را زیارت کنم و حضرت علی علیه‌السلام نیز شرط کرد که هرگاه حسین علیه‌السلام اراده‌ی سفر کرد و زینب خواست همراهش باشد، عبدا... مانع نشود.

ناگفته نماند که حضرت زینب(س) در دامان مادری تربیت شده بود که درس زندگی را احتیاج به آموختن نداشت زیرا زندگی مادرش حضرت فاطمه (س) خود به تنهایی آموزگاری صامت بود او می‌دانست پیروزی‌های چشم‌گیر پدرش در میدان رزم و در کانون باصفا و صمیمیتشان به دست مادرش شالوده‌ریزی می‌شد و می‌دید که اگر پدرش علی در جبهه‌ها با شمشیر جنگ می‌کرد مادرش فاطمه (س) در خانه جهاد می‌نمود تا جهاد پدرش علی ثمربخش باشد.

او می‌دید هرگاه پدرش علی از جنگ به منزل بازمی‌گشت مادر عزیزش فاطمه مهربان‌تر از همیشه دلگرمی‌هایش بیشتر از روز قبل بود و نوازش‌های او از دقایق پیش لطیف‌تر و بیشتر بود.

حضرت زینب (س)  هنوز صدای پدرش حضرت علی(ع) در کوشش طنین‌انداز است که می‌فرمود:

«هرگاه به خانه می‌آمد و به زهرا نگاه می‌کردم تمام غصه‌هایم برطرف می‌شد و حال زینب باید نقش مادر را داشته باشد زیرا فرزند آن مادر است.»

در دامان چنین مادری بود که دختری چون زینب(س) تربیت شد که باوجود مصیبت‌هایی که در روز عاشورا بر او وارد شد توانست با سخنرانی‌های افشاگرانه خود یزید و یزیدیان را رسوا کند و بعد از کوهی مصیبت با شجاعت تمام در بارگاه یزید بگوید که «در کربلا چیزی جز زیبایی ندیدم.» اما باید دید که باوجود چنین سابقه‌ای در اسلام، طی قرن‌های متمادی که از واقعه عاشورا می‌گذرد زنان چگونه توانسته‌اند این واقعه را به نسل بعدی انتقال دهند و نسل مبارز و انقلابی تربیت کنند.

یکی از مطالبی که بیانگر شخصیت حضرت زینب(س) است موضوع همسر داری آن بانوی معظمه است که در کنار فضایل و مناقب بی شمار و مراجعات عمومی زنان در امور و مسائل شرعی، بانویی خانه دار بود. مدیریت او در خانه عبدالله بن جعفر و رسیدگی کامل به حوائج و خواسته های همسر از امور قابل توجه و درخور دقت است زیرا در تمام این مدت مدیه همسرداری حتی یک خبر ضعیف نقل نشده که حضرت زینب(س) کمترین کوتاهی و تقصیری درباره همسر خود و یا راجع به امور خانه کرده باشد. و کسی نگفته که حضرت زینب(س) بر اثر دلبستگی به امام حسین (ع) در ادای حقوق همسر خود کوتاهی کرده باشد. بلکه منش و بزرگواری رفتار حضرت زینب(س) در قبال شوهر در خانه عبدالله بن جعفر اعجاب نویسندگان عرب حتی برادران اهل سنت را برانگیخته می گوید: «تزوحبّ السیّدة زنیب من ابن عمها هذا فکانت مع زوجها اکمل سیدة ضمتها اهناًدار»؛ بانوی بزرگ زینب(س) با عموزاده خود عبدالله وصلت کرد او نسبت به شوهرش کاملترین بانوئی بودکه شکوهمندترین خانه ها او را در برداشت.

اولین نقش مادر در تربیت فرزندان، خودساخته بودن است

مادران با نقش تربیتی که دارند می‌توانند کمک کنند تا فرزندان به یک شکوفایی از درون برسند و کسی می‌تواند این کار را انجام دهد که خود به این مسیر آشنا باشد و در این فضاها تنفس کرده باشد.

وقتی فرزندان حضرت زهرا (س) به منزل می‌آمدند آن حضرت به استقبال آنان می‌رفت و الفاظ بسیار زیبایی همچون "قرة عینی" به کار می‌برد که در الفاظ امروز جامعه ما به معنای نور چشم و عزیزم است که به عنوان پسوندهای خطاب به فرزندان استفاده می‌شود، بنابراین این ارتباط‌های نزدیک نشان می‌دهد که چه نوع تربیتی از سوی آن بانوی بزرگوار به کار برده می‌شد.

 «چنین تربیتی مسیر بالندگی فرزندان و فضای جامعه را به سوی سعادت پیش می‌برد» حضرت زینب (س) فرزند کوچک خانواده بود، اما مادرشان در زمان ارتحال او را صدا می‌کند و توصیه‌هایی به ایشان دارد و به عنوان فرزند خود به ایشان وصیت می‌کند که این نشان دهنده یک ارتباط بسیار نزدیک، به‌روز و با درک و فهم زمان و در راستای اهداف عالیه میان مادر و فرزند است که می‌تواند فرزندان را در مسیری که لازم است رشد دهد تا خود نیز مسیر آن بانوی عظیم الاشان را در پیش گرفته و از فضایل اخلاقی و سیره ایشان در  مسیر تربیت فرزندان و رشد و کمال بهره مند شوند.

این‌که حضرت زینب(س) تربیت نفس (خودسازی) را از حیث رتبی و زمانی بر تربیت نفوس (ساختن دیگران) مقدم می‌دارد ناظر به تعالی فرد و جامعه است لیکن اولی را مقدم و اولی بر دومی تلقی می‌کند چنان‌چه آدمی قادر به سلطه بر خویشتن شود در پرورش دیگران نیز توفیق خواهد یافت به طوری که پیروزی و موفقیت انسان‌ خواه مرد یا زن، به این است که در تمام شئون زندگی، تلاش صحیح داشته باشد و به اهداف متعالی بیندیشد از جمله امتیازات زنان و موفقیت‌های بزرگ آنان این است که بتوانند مادری با کمال باشند و از نظر تربیتی و اخلاقی، فرزندان خوبی تربیت کنند، حضرت زینب(س) در این راستا هم‌چون مادرش زهرا(س) به این نکته‌ی مهم، دقت و توجه کامل داشت، از این رو فرزندان نمونه‌ای تربیت کرد و دو پسرش محمد و عون آن‌‌چنان دارای روحیه‌ی عالی شهادت‌طلبی بودند که همراه و هم‌داستان با کاروان عاشورائیان شدند.

دختر حضرت زینب(س)، "ام‌کلثوم" نام داشت که در شأن این دختر گفته‌اند: «در صفات و جمال و کمال و عقل و هوشیاری در میان غیرمعصومین، بی‌نظیر بود.»6 در این زمینه، حضرت امام خمینی(ره) می‌فرمایند: «تا اصلاح نکنید نفوس خودتان را، از خودتان شروع نکنید و خودتان را تهذیب نکنید، شما نمی‌توانید دیگران را تهذیب کنید، آدمی که خودش آدم صحیحی نیست، نمی‌تواند دیگران را تصحیح کند، هر چه هم بگوید، فایده ندارد.»7 بنابراین فردی که راه و رسم خودسازی را آموخته باشد و در جان خویش تحقق نموده باشد بهتر از دیگران می‌تواند؛ شیوه‌های عملی را به جامعه انتقال و تعلیم دهد، زیرا در عمل، به کسب تجربه‌ای اخلاقی و تربیتی توفیق یافته است.

«منطقها کمنطق امیرالمؤمنین(ع)»18 «گفتار و خطبه‌های حضرت زینب(س) همانند گفتار و خطبه‌های پدرش حضرت علی(ع) بود.» بنابراین در چنین محیطی فرزندان هم‌چون گل‌های شادابی در آن می‌رویند، تأثیر عامل خانواده تا آن‌جاست که برخی از اندیشه‌وران، سعادت یا شقاوت فرزند را به نوع خانواده مربوط می‌دانند.