درد کاذب چیست؟ چرا حسش میکنیم؟

سندروم اندام فنتوم، اندام خیالی (و یا فنتوم لیمب)، درد کاذب و عضو کاذب، نوعی اثر روانی است که برای بالای 80% افراد و حتی حیواناتی که نقص عضو پیدا میکنند، رخ میدهد. اندام قطع شده و اعضای درون بدن مانند آپاندیس یا دندان عقل یا هرآنچه به واسطه جراحی از بدن جدا شده باشد و یا حتی اعضای فلج بدن، همواره حتی پس از بهبود کامل، احساس درد در عضو قطع شده حس میشود و شخص ممکن است اندام خیالی را حس کند و این حس معمولا به شکل درد است. در موارد حاد، این اتفاق ممکن است باعث فشار روانی بسیار و اضطراب طولانی و مزمن در شخص شود. تصور کنید دست شما قطع شده باشد، اما درد را در سراسر دستی که وجود ندارد حس میکنید. عجیب نیست؟

علم عصب شناسی معتقد است که عجیب نیست!

دلیل این اتفاق برای بسیاری هنوز ناشناخته است، اما انتظار میرود که ارتباطی با سیستم عصبی و شبکه عصبی بدن داشته باشد. افراد حس خارش و درد در عضو قطع شده دارند و برخی نیز فکر میکنند عضو قطع شده، و حتی عضو فلج شده، کوتاه تر از حد معمول و یا تحت فشار است، چیزی شبیه به حس خواب رفتگی! این اتفاق به این دلیل رخ میدهد که سیستم عصبی شما، هرگاه اراده به استفاده از عضو قطع شده میکنید، در راستای به حرکت درآوردن آن عضو، از طریق شبکه عصبی بدنتان اطلاعات و دستور حرکت میدهد. اما عضو دریافت کننده دیگر وجود ندارد و هیچگونه حرکتی رخ نمیدهد، در نتیجه در انتهای سیستم عصبی در آن قسمت، جایی که قرار بوده انتقال این اطلاعات حرکتی ادامه یابد، مسیر شبکه عصبی قطع میشود و اینگونه سیستم عصبی شما متوجه مشکلی میشود که برایش تقریبا ناشناخته است؛ چراکه نقص عضو هیچوقت در برنامه ی سیستم عصبی شما نبوده! در ادامه ی آن، سیستم عصبی به رایج ترین شیوه ی ممکن پاسخ میدهد: احساس درد. یا درد همراه قلقلک و خارش حس میکنید.

در مواردی نادر از این اثر، ممکن است حتی خارج از حالت عادی بدن این درد حس شود و فشار روانی زیادی بر بیمار وارد میشود، به طور مثال زانویی که رو به جلو خم میشود، یا دستی که کوتاه تر است.

یک درمان عجیب برای این اثر روانشناختی، استفاده از جعبه ی آینه ای و یا آینه درمانی است که طراحی اش به نحویست که اجازه میدهد شخص حرکت همان عضوی را که ندارد ببیند و حد اقل تصویر حرکت عضو را همزمان با تلاش برای حرکت دادن آن عضو دریافت کند. مانند تصاویر زیر:

گاهی نیز ممکن است با رشد اسکارها یک نرو یا رشته ی عصبی اشتباهاً این حس ها را ایجاد کنند که با جراحی دوباره آن رشته ی عصبی نیز قابل درمان است. البته درمان مربوط به این اثر روانی میتواند با کمک کلینیک های توانبخشی و مراکز فیزیوتراپی و یک روانشناس مجرب به شیوه های مختلف انجام شود.