28 ربیع الاول؛ پیروزی مسلمانان بر ساسانیان و انقراض سلسله ساسانی - 31 ق

آسمونی : ساسانیان که بیش از 400 سال بر ایران حکومت کرده بودند در روزگار پس از قتل خسروپرویز به دست فرزندش، به دلائل گوناگونی در سراشیبی سقوط و انحطاط قرار گرفتند.

در همین هنگام آشفتگی بسیاری در اوضاع ایران پدید آمد و در طی چهار سال بیش از 10 نفر به سلطنت رسیدند، تا سرانجام یزدگرد سوم بر تخت سلطنت نشست. در زمان وی دولت ساسانی در اوج ضعف و درماندگی خود بود و خوش‏گذرانی امرا و ظلم و ستم بیش از حد پادشاهان، فشار زیادی بر مردم محروم وارد می‏ آورد.

استبداد پادشاهان، قدرت بی‏ حساب مُغان یا مقامات مذهبی، عدم تساوی اجتماعی، نظام غلط طبقاتی، اخذ مالیات‏های سنگین و شکل‏ گیری یک نوع بردگی فکری از جمله دلائلی بودند که باعث شد هرگونه ندای اصلاح‏ طلبی و جنبش آزادی خواهی مورد استقبال عمومی مردم ستم‏دیده ایران واقع شود.

از سوی دیگر اسلام به عنوان دینی مطرح گردید که اعتقادات آن با مبانی عقلی و فکری منطبق بود و جای‏گزینی توحید و یکتاپرستی به جای دو خدایی و پذیرش احکام و عمل به آن، برای ایرانیان که خواهان خروج از سخت‏گیری‏های موبدان زرتشتی بودند به عنوان مائده‏ای آسمانی تلقی گردید.

آنان با پذیرش دین اسلام، مساوات، برابری و برادری میان ضعیف و قوی و رهایی از جامعه طبقاتی ساسانیان را به دست می‏آوردند. هم‏چنین مدارا و عدم سخت‏گیری اولیه مسلمانان و آزادی در عقیده و مذهب بدون تعرض، از عواملی بود که به سقوط ساسانیان وحاکمیت مسلمانان انجامید.

در این اوضاع و احوال بود که سپاهیان اسلام در زمان خلیفه دوم به ایران حمله کردند و در طی جنگ‏های قادسیه و نهاوند، ارتش مجهز ایران را شکست داده و اسلام را در آن نواحی منتشر ساختند. عقب‏ نشینی برخی امرا و اشراف و دهقانان ایرانی و حتی موبدان در برابر امواج هجوم نیروهای اسلام، نارضایتی از حکومت ساسانیان و اسلام آوردن ایرانیان و همدلی با مسلمانان از عوامل مهم سقوط و اسلامی شدن تدریجی ایران بود و مقاومت‏ها و شورش‏های ضدعربی که در خلال فتح و پس از آن، در شهرها رخ می‏داد، مانعی جدی دربرابر گسترش اسلام نبود.

همدلی برخی از اشراف و امرای ایرانی با مسلمانان باعث شد که بر جان و مال خود ایمن شوند و حتی از عطایای اسلامی بهره‏ مند گردند و گاه موقعیت اجتماعی و سیاسی خود را نیز حفظ کنند.