رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی

رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی یکی از رشته های دانشگاهی است که در مقاطع مختلفی تدریس می شود. اگر می خواهید با رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی آشنا شوید این بخش آسمونی را تا پایان مطالعه نمایید چرا که به معرفی رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی می پردازیم و اطلاعات کاملی در مورد رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی از جمله، دروس رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی ، بازار کار رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی ، مقاطع رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی و ... برای شما عزیزان منتشر می کنیم.

تعدد، تنوع و اهمیت بناها و محوطه‌های تاریخی و بالا بردن کیفیت توان اجرایی در زمینه مرمت و حفاظت از این بناها، بیانگر ضرورت تربیت متخصص حفاظت و مرمت بناهای تاریخی است. متخصصانی که می‌توانند فاصله تخصصی و اجرایی بین کارشناسان مرمت و عوامل اجرایی و کارگاهی در امور مربوط به حفظ و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی را پر نمایند. فارغ‌التحصیلان این رشته نقش عمده‌‌ای در تهیه طرح‌های تعمیراتی بناها و محوطه‌های تاریخی ایفا می‌کنند و می‌توانند در اداره کارگاه مرمت یا اجرای طرح‌های مرمتی شرکت نمایند.

از آنجا یی که مطالعه، حفاظت، مرمت و احیای بناها، مجموعه ها، محوطه ها و بافتهای تاریخی عرصه های مسکونی کشور ضرورت دارد، معماران و مهندسینی که در این امر فنی، فرهنگی و هنری مهارت دارند باید مانند یک معمار و هنرمند اشراف و تسلط لازم را بر ابعاد تخصصی و مفاهیم امروزی حرفه خود داشته باشند.

ضمن اینکه نظری هوشیارانه و عالمانه به گذشته داشته باشند فارغ التحصیلان این رشته در واقع مهندسین معماری خواهند بود که میاموزند چگونه امروز را با بهره گیری از تجربیات گذشته برای آینده بسازند. افرادی خواهند بود که پلی بین معماری گذشته و آینده می توانند ایجاد کنند. این افراد تاریخ را باید خوب بشناسند و قادر باشند آثار تاریخی را تجربه و تحلیل کرده و بخوانند و مفاهیم و ارزشهای آن را استخراج و هوشیارانه بکار گیرند. و با بیانی امروزی به جامعه معرفی نمایند. از این رو سه مرحله آموزشی را باید طی کنند:

1. شناخت مبانی و بیان معماری امروز و کارآموزی آن
2. شناخت مبانی و بیان معماری گذشته و کارآموزی آن
3. شناخت چگونگی حفاظت و عرضه ارزشهای معماری گذشته در متن زندگی امروز و کارآموزی آن

در دوره کارشناسی تاکید مرحله سوم می باشد که جنبه های اجرایی در آن بیشتر لحاظ می شود. در دوره های کارشناسی ارشد و دکترای این رشته مکث کافی در مراحل اول و دوم که جنبه های تجربه و تحلیل و تحقیقاتی بیشتری دارد خواهد شد. که در جای خود در آینده مطرح خواهد گردید. دوره کارشناسی مرمت و احیای بناهای تاریخی یکی از دوره های آموزش عالی است که هدف آن تربیت کارشناسان و متخصصین متعهد و آشنا به شیوه های پیشرفته مطالعه، مرمت و احیای مجموعه ها و بافت های تاریخی ارزشمند کشور است. فارغ التحصیلان این رشته با کارآیی و دانش نظری و علمی می توانند نیازهای کشور را در امر نگهداری و مرمت و احیای علمی میراث گرانبها و تاریخی برطرف نمایند.

درس‌های رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی در طول تحصیل :

دروس پایه رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی:

کارگاه عکاسی پایه، هندسه مناظر و زوایا (پرسپکتیو)، ترسیم فنی، آشنایی با باستان‌شناسی و روش‌های نقشه‌برداری آن، آشنایی با حفاظت و مرمت آثار و روش‌های آن.

دروس اصلی رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی:

هنر و تمدن اسلامی، آشنایی با باستان‌شناسی و آثار تاریخی دوره اسلامی ایران، آشنایی با باستان‌شناسی و آثار، خطوط و خواندن کتیبه‌های اسلامی، مبانی نظری مرمت و احیاء ابنیه و بافت‌ها، شناخت مواد و مصالح، مدیریت امور ساختمان (تشکیلات دفتری و کارگاهی)، آشنایی با مرمت تزئینات وابسته به معماری

دروس تخصصی رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی:

تعمیر ونگهداری ساختمان، برآورد، عناصر و جزئیات ساختمان، آشنایی با ساختار معماری سنتی ایران ، آشنایی با هنر معماری پیش از اسلام، کارآموزی ایران،‌ آشنایی با معماری بومی ایران.

با توجه به این که کشور ما دارای آثار فرهنگی – هنری زیادی از دوره‌های مختلف تاریخی است؛ حفظ و صیانت از این میراث به جای مانده که بیانگر هویت و شخصیت تاریخی و اسلامیمان است، به متخصصان هنرمندی نیاز دارد که علاوه بر شناخت جنبه‌های هنری، آشنایی کافی نیز با ساختار و مواد تشکیل دهنده این آثار و کنش و واکنش آن داشته باشند. از آنجایی که این آثار از نظر جنس دارای تنوع هستند، لذا متخصصان زیادی می‌توانند بسته به علاقه خود دررشته مرمت آثار تاریخی فعالیت کنند.

با گسترش فعالیتهای باستان‌شناسی در کشور از یک طرف و رشد کتابخانه‌ها و موزه‌ها و گالریها از طرف دیگر، نیاز به فارغ‌التحصیلان رشته مرمت آثار تاریخی هر روز بیشتر احساس می‌شود، به طوری که بیشتر مراکز یاد شده اقدام به تاسیس بخشهای مرمتی و حفاظتی جهت حفظ و نگهداری و مرمت این آثار نموده‌اند. اگرچه رشته مرمت آثار تاریخی در ایران نوپاست و چندان در جامعه شناخته شده نیست، لیکن مجموعه مطالب فوق و نیز جذب سریع فارغ‌التحصیلان رشته مرمت آثار تاریخی در مراکز فرهنگی کشور همچون موزه‌ها، گالریها ، کتابخانه‌ها ، شرکتهای خصوصی و … اهمیت و نیاز خاص به متخصصان رشته مرمت آثار تاریخی را نشان می‌دهد.

آینده شغلی و بازار کار و درآمد رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی

کلیه طرحهای فوق می‌توانند در قالب کار دولتی و یا خصوصی در مراکزی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم دست‌اندرکار حفظ، نگهداری و مرمت آثار تاریخی هستند اجرا گردند، همچون موزه‌ها، گالریها، سازمان میراث فرهنگی کشور، کتابخانه‌های دولتی، سازمانهایی که مسوولیت نگهداری از اسناد را به عهده دارند (مثل سازمان اسناد ملی ایران و سازمان اسناد و مدارک انقلاب اسلامی و … ) ، کتابخانه‌ها، موزه‌های خصوصی، شرکتهای خصوصی و … .

همان‌طور که اشاره شد، فارغ‌التحصیلان رشته مرمت آثار تاریخی می‌توانند پس از اتمام دوره مسوولیتهای متفاوتی نظیر : اجرا، نظارت، طراحی پروژه های مرمت، مدیریت و برنامه‌ریزی طرحهای مختلف مرمتی و حفاظتی را به عهده گیرند؛ به عنوان مثال ، مراحل مختلف طرحهای مرمتی و حفاظتی آثار سفالی، مرمت آثار سنگی، مرمت آثار شیشه‌ای، مرمت آثار فلزی، مرمت آثار چوبی، مرمت آثار پارچه‌ای، مرمت آثار کاغذی، مرمت نقاشی، مرمت فرش، مرمت عاج و استخوان و تزئینات وابسته به معماری نظیر: مرمت کاشی‌کاری، مرمت مقرنس کاری، مرمت اینه‌کاری، مرمت گچ‌بری، مرمت گره‌چینی و … از آن موارد است.

توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی

برای ادامه تحصیل در رشته مرمت آثار تاریخی با توجه به تنوع و گستردگی درسهای رشته مرمت آثار تاریخی ، داوطلب باید از توان و دانش کافی در زمینه‌هایی همچون : طراحی، رسم فنی، شیمی، آشنایی با شکلها و حجمها، خواص مواد، فیزیک و ریاضی و تاریخ هنر ایران و جهان برخوردار باشد؛ همچنین توان جسمی و قدرت تجزیه و تحلیل آثار هنری، قدرت تجسم، دقت و صبر و شکیبایی کافی را در مسائل داشته باشد. باید به این نکته توجه نمود که کار مرمت همواره در ارتباط با باستان‌شناسان، موزه‌ها ، مراکز اسناد و کتابخانه‌هاست و محل اجرای طرحها نیز بستگی به این ارتباط دارد.

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی

ادامه تحصیل در رشته مرمت آثار تاریخی در دوره‌های بعد از کارشناسی، شامل کارشناسی ارشد مرمت (فوق‌لیسانس) و دکترای تخصصی مرمت در داخل کشور، در حال حاضر امکان‌پذیر است.

در دوره کارشناسی ارشد رشته مرمت آثار تاریخی، دانشجو 34 واحد آموزشی تخصصی را می‌گذراند و در دوره دکترای تخصصی رشته مرمت آثار تاریخی، تعداد واحدها بستگی به کشور و دانشگاه محل تحصیل دارد.

تعداد و عناوین واحدهای اصلی و اختصاصی رشته حفاظت و مرمّت بناهای تاریخی

مقطع کارشناسی مرمت آثار تاریخی: جمعا 149 واحد که از این تعداد، 24 واحد آن درسهای عمومی، 28 واحد درسهای پایه، 39 واحد درسهای اصلی ، 51 واحد درسهای تخصصی و 7 واحد را درسهای اختیاری به خود اختصاص می‌دهند.

درسهای پایه رشته مرمت آثار تاریخی : 14 واحد از درسهای پایه در زمینه شیمی و فیزیک است، شامل شیمی 1 و 2 و 3 و فیزیک 1 و 2 که پایه درسهای تخصصی را در مرمت آثار تاریخی- فرهنگی تشکیل می‌دهد. این درسها مکمل درسهای دوره دبیرستان است. درسهای شیمی در ارتباط با شیمی معدنی و آلی و پلیمرهاست. 9 واحد دیگر از درسهای پایه در زمینه ترسیم فنی، هندسه نقوش و پرسپکتیو است که کار عملی زیادی را می‌طلبد.

دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی در این درسها با اصول کلی رسم فنی و پرسپکتیو و نمایش قطعه‌ها به صورت تصویری آشنا می‌شود و چگونگی رسم نقشه‌های مختلف و پرسپکتیوی متفاوت را فرا می‌گیرد. 4 واحد دیگر از این درسها شامل طراحی و عکاسی است که دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی به صورت عملی روشهای طراحی از اشیا و نحوه عکاسی و ظهور فیلم و چاپ عکس را فرا می‌گیرد.

درسهای اصلی رشته مرمت آثار تاریخی: 16 واحد از درسهای اصلی در زمینه تاریخ هنر اسلامی ایران و جهان است که دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی ضمن آن با فرهنگ، تمدن و هنرهای مختلف ایران و جهان‌ آشنا می‌شود. 6 واحد دیگر از این درسها در زمینه قوانین و تشکیلات مرمت و مبانی نظری آن و 4 واحد دیگر در زمینه روشهای موزه‌داری و نحوه ارائه اشیاء در موزه‌ می‌باشد.

این درسها که بسیاری از آنها به یکدیگر وابسته‌اند و یکی پیش‌نیاز دیگری است در طول نیمسالهای مختلف تحصیلی به دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی ارائه می‌گردد. 8 واحد از این درسها در زمینه آسیب‌شناسی آثار و 15 واحد دیگر در زمینه روشهای مختلف مرمتی آثار با ساختار گوناگون است که به صورت عملی تدریس می‌شود. 15

واحد دیگر این درسها نیز در زمینه شیمی مرمت است که به صورت عملی در آزمایشگاه تدریس می‌شود و دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی ضمن آن با انواع روشهای آزمایشگاهی حفاظت و مرمت و ساختار شیمیایی و واکنشهای شیمیایی انواع آثار (با ساختارهای گوناگون) آشنا می‌شود. به طور کلی کلیه درسهای تخصصی رشته مرمت آثار تاریخی بر پایه شیمی و فیزیک استوار است. در ذیل خلاصه‌ای از مطالب طرح شده در درسهای تخصصی رشته مرمت آثار تاریخی بیان می‌شود.

آسیب‌شناسی آثار 1 و 2 و 3 : این درسها طی سه درس 1 و 2 و 3 در سه نیمسال تحصیلی به صورت نظری ارائه می‌شود. دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی طی گذراندن 8 واحد این درس با انواع مختلف آسیبهایی که به آثار تاریخی- فرهنگی وارد می‌شود، آشنا می‌گردد. از آن‌جایی که ساختار و مواد تشکیل‌دهنده آثار تاریخی با یکدیگر متفاوت است، لذا دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی باید با نحوه آسیبهای وارد شده بر آثار که سبب خسارت می‌گردد، آشنایی کافی داشته باشد؛ به طور مثال، نوع آسیبهایی که به آثار سفالی یا سنگی وارد می‌گردد با نوع آسیبهایی که به آثار کاغذی وارد می‌شود کاملا متفاوت است .

آزمایشگاه حفاظت و مرمت آثار 1 ، 2 ، 3 ، 4 و 5 : 15 واحد از درسهای تخصصی تحت عنوان درسی فوق در طول پنج نیمسال تحصیلی به صورت نظری و عملی به دانشجویان ارائه می‌شود. مباحث هر یک از درسها به یک نوع جنسیت و یا ساختار آثار مربوط می‌شود؛ برای مثال ، در آزمایشگاه حفاظت و مرمت آثار 1 ، مباحث درس پیرامون آثار فلزی و تاثیرات شیوه‌های مختلف حفاظتی و مرمتی و واکنشهای مربوط بر روی این گونه آثار می‌باشد و یا در درس آزمایشگاه حفاظت و مرمت 2 ، مباحث درس پیرامون انواع نقاشیها و شیوه‌ها و روشهای حفاظت و مرمت آن است. به طور کلی طی 15 واحد درسی فوق دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی با کلیه فرایندهای شیمیایی حفاظتی و مرمتی انواع ساختارهای آثار تاریخی همچون: کاغذ، پارچه، سفال، شیشه، سنگ ، فلز ، کاشی، چرم، نقاشی و … آشنا می‌گردد.

کارگاه مرمت آثار 1 ، 2 ، 3 ، 4 ، 5 : 15 واحد درسی دیگر از درسهای تخصصی ، مربوط به عنوان درسی فوق است. این درسها صرفا به صورت عملی ارائه می‌شود و دانشجو طی آن با روشهای عملی مرمت و بازسازی آثار تاریخی به صورت عملی آشنا می‌گردد. کلیه روشها و مهارتهای مرمتی مطرح، ضمن گذراندن این درسها به دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی آموزش داده می‌شود؛ برای مثال، دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی در درس کارگاه مرمت آثار 1 کلیه روشها و مهارتهای مرمتی آثار فلزی را بر روی یک شیء فلزی تجربه می‌کند و یا در کارگاه مرمت 3 روشهای عملی مرمت پارچه و کاغذ را آموزش دیده، تجربه می‌نماید.

کارآموزی کارگاه مرمت: دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی طی این واحد تخصصی به طور عملی بسته به علاقه خود بر روی یک نوع جنسیت آثار (مثلا سفال، کاغذ، پارچه و …) در یکی از مراکز مرمتی کشور دوره کارآموزی را می‌گذراند.

طرح تحقیقاتی 1 و 2 : درس تخصصی فوق همان‌طور که از نامش پیداست، پیش طرح رساله نهایی پایان تحصیل دانشجویان رشته مرمت آثار تاریخی است. انتخاب موضوع طرح بسته به علاقه دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی می تواند یک گونه از آثار تاریخی (مثل: سفال، پارچه، کاغذ، چرم، کاشی و … ) را شامل گردد. در واقع 4 واحد درسی فوق که به صورت نظری و عملی ارائه می‌شود، دانشجوی رشته مرمت آثار تاریخی را جهت انتخاب موضوع رساله پایان‌ تحصیلی و نحوه پژوهش آن آماده می‌سازد