کنترل جمعیت و تنظیم خانواده

کنترل جمعیت انجام اعمالی است که به‌طور ارادی میزان زادوولد را کاهش می‌دهد. کنترل جمعیت معمولا در کنار تنظیم خانواده مطرح می‌شود و هدف از آنها، کمک به والدین است تا از داشتن فرزند ناخواسته جلوگیری کنند و فاصله بین فرزندان را خود تنظیم کنند. آسمونی در این بخش به طور مفصل در مورد کنترل جمعیت و تنظیم خانواده صحبت می کند.

کنترل جمعیت چیست؟

کنترل جمعیت انجام اعمالی است که به‌طور ارادی میزان زاد و ولد را کاهش می‌دهد. کنترل جمعیت معمولاً در کنار تنظیم خانواده مطرح می‌شود و هدف از این دو، کمک به والدین است تا از داشتن فرزند ناخواسته جلوگیری کنند و فاصله بین فرزندان را خود تنظیم نمایند. کنترل جمعیت در ابعاد خرد، باعث کاهش مرگ و میر نوزادان و مادران و پرهیز به دنیا آمدن فرزندهای ناخواسته، و در ابعاد کلان باعث بهبود وضعیت آموزش و برخورداری خانواده‌ها از سطح زیستی مناسب و نیز کنترل رشد جمعیت و هماهنگی آن با توسعه اجتماعی و اقتصادی می‌گردد.

کنترل جمعیت انسان

منظور از کنترل جمعیت در انسان، ایجاد تغییری عامدانه و ساختگی در نرخ رشد جمعیت انسان است. از نظر تاریخی، کنترل جمعیت انسانی از طریق محدودسازی نرخ زایش، و معمولاً به دستور دولت صورت گرفته است. تا به امروز، کنترل جمعیت انسانی به عنوان یک واکنش به عواملی نظیر سطح بالا یا رو به افزایش فقر، نگرانی‌های زیست‌محیطی، دلایل مذهبی و دینی، و جمعیت بیش از اندازه صورت گرفته است. در حالی که کنترل جمعیت می‌تواند شامل اقداماتی باشد که زندگی انسان‌ها را با دادن کنترل بیشتر به آنها بر روی تولیدمثل‌شان بهبود بخشد، برخی برنامه‌ها این معیارها را نوعی سوءاستفاده می‌دانند.

در سطح جهانی، جنبش کنترل جمعیت از دهه‌های 1960 و 1970 فعال است، و پروژه‌های بسیاری در زمینهٔ بهداشت تولیدمثل و برنامه‌ریزی برای خانواده‌ها انجام داده است. در دههٔ 1980، بین طرفداران کنترل جمعیت و فعالان سلامت زنان تنش بالا گرفت، چرا که فعالان سلامت زنان، حقوق تولیدمثلی زنان را به عنوان بخشی از یک رویکرد حقوق بشری قبول داشتند. مخالفت فزاینده با رویکرد محدود و تک‌بعدی به کنترل جمعیت، منجر به تغییری قابل توجه در سیاست‌های کنترل جمعیت در سال‌های ابتدایی دههٔ 1990 گردید.

روش‌های کنترل جمعیت

برای کنترل جمعیت ممکن است از یک مورد یا موارد بیشتری از روش‌های زیر استفاده شود، هر چند که روش‌های دیگری نیز غیر از این‌ها وجود دارد:

• پیشگیری از بارداری
• خودداری (abstinence)
• سقط جنین پزشکی
• کاستن از مهاجرت
• عقیم‌سازی (سترون‌سازی)
• مرگ خودخواسته (Euthanasia)
• نسل‌کشی

روش یا روش‌های گزینش‌شده برای کنترل جمعیت، می‌تواند به‌شدت تحت تاثیر باورهای مذهبی و فرهنگی اعضای جامعه باشد. ناکامی در استفاده از سایر روش‌های کنترل جمعیت، می‌تواند منجر به استفاده از سقط‌جنین یا نوزادکشی به عنوان راه‌حل‌هایی در این زمینه باشد. همان‌طور که عمل کنترل جمعیت ممکن است در یک کشور جلوه‌ای قانونی - اجباری داشته باشد، ممکن است در کشوری دیگر غیرقانونی یا مشروط باشد، که حاکی از مجادله‌ها پیرامون این موضوع است.

جنبش کنترل جمعیت

در قرن بیستم، حامیان کنترل جمعیت جذب بینش‌های توماس مالتوس، روحانی و اقتصاددان بریتانیایی شدند، که در سال 1798 اثری را زیر عنوان «دربارهٔ اصل جمعیت (An Essay on the Principle of Population)» منتشر کرد. مالتوس معتقد بود که، «جمعیت جامعه، هنگامی که کنترل نشود، با ضریب هندسی (2، 4، 8، 16، 32، پ - م) افزایش می‌یابد، در حالی که منابع غذایی با ضریب محاسباتی (1، 2، 3، 4، – م) افزایش می‌یابند.» وی همچنین مفاهیم «کنترل‌کننده‌های مثبت» و «کنترل‌کننده‌های پیشگیرانه» را مطرح کرد. «کنترل‌کننده‌های مثبت» مانند بیماری‌ها، جنگ، فجایع و قحطی، از جمله عواملی هستند که مالتوس آنها را در افزایش ضریب مرگ‌ومیر مؤثر می‌دانست.

کنترل جمعیت در ایران

کنترل جمعیت در ایران از سال 1337 شروع شد اما برنامه‌های منسجم کنترل جمعیت از سال 1348 آغاز شدند. در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی ایران، رشد جمعیت ایران در اثر این برنامه‌ها از 1٫3 درصد به 1٫2 درصد کاهش نشان داد. بعد از انقلاب و به واسطه عوامل مختلف از جمله جنگ ایران و عراق رشد جمعیت در ایران به شدت افزایش یافت به طوری که در سال 1365 به بالاتر از 3٫2 درصد رسید. در سال 1367 سیاست‌های جلوگیری از موالید در دستورکار دولت قرار گرفت که شامل ارائه خدمات پیشگیری از بارداری رایگان (ارائه کاندوم رایگان در مراکز بهداشت شهری و روستایی، و نیز انجام رایگان وازکتومی) و حذف کلیه سیاست‌های تشویقی 3 اولاد به بالا بود. (قانون حذف سیاست‌های تشویقی فرزند سوم به بعد، در سال 1372 رسماً به تایید شورای نگهبان رسید) این اقدامات منجر به سریع‌ترین کاهش ثبت شده در نرخ رشد جمعیت یک کشور شد و نرخ رشد جمعیت ایران را در مدت کوتاهی از 3٫2٪ به 1٫2٪ در سال رساند. با این وجود در سال‌های اخیر مسئولان بلندپایه مانند محمود احمدی‌نژاد با سیاست کنترل جمعیت مخالفت کرده‌اند.

کنترل جمعیت در چین

قانون منسوخ‌شده تک‌فرزندی در چین که از سال 1979 میلادی وضع شده بود، باعث شده است جمعیت این کشور حدود 400 میلیون نفر کمتر از تعداد کنونی (2015) باشد.

تنظیم خانواده در ایران چیست؟

در سال 1337 اولین برنامه‌های تنظیم خانواده در ایران به اجرا گذاشته شد. این برنامه‌ها از سال 1348 به صورت متمرکز آغاز گشت. سیاست «فرزند کمتر، زندگی بهتر»(از سال 1345 تا 1355) و سیاست «تنظیم خانواده» از سال 1368 از جمله سیاست‌های تنظیم خانواده درایران هستند. از دست آوردهای سیاست‌های تنظیم خانواده، افزایش نرخ رواج پیشگیری از بارداری از 37 درصد درسال 1976 به 75 درصد در سال 2000 می‌باشد. طی یک چرخش 180 درجه‌ای، سیاست تنظیم خانواده در اوایل دهه 90 به دلیل نگرانی از سالخوردگی جمعیت کنار گذاشته شد و مقابله با آن از اولویت‌های نظام به شمار می‌رود.

دیدگاه مقامات به تنظیم خانواده در ایران

در سال 1389 محمود احمدی نژاد از سیاست‌های کنترل جمعیت انتقاد و نسبت به عواقب آن هشدار داد. او همچنین شعار «دو بچه کافیست» را زیر سؤال برد و آن را یک شعار غربی دانست. احمدی نژاد همچنین اعلام کرد که ایران می‌تواند جمعیتی معادل 150 میلیون نفر داشته باشد. در اکتبر 2013، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران، در پیامی، خواهان افزایش جمعیت ایران دست کم تا 150 میلیون نفر شد.

حذف جراحی پیشگیری از بارداری در ایران از خدمات عمومی

در تاریخ 22 مرداد 1392 (13 اوت 2013) وزارت بهداشت ایران جراحی‌های پیشگیری از بارداری را از چرخه ارائه خدمات عمومی در ایران حذف کرد. این تصمیم در راستای سیاست‌های نظام برای تشویق خانواده‌ها به داشتن فرزند بیشتر صورت گرفت. عقیم‌سازی مردان (وازکتومی) و عقیم‌سازی زنان (توبکتومی) دو عمل جراحی در راستای نابارورسازی به شمار می‌رود که از دایره خدمات عمومی به مراجعان حذف شد. وزارت بهداشت اتخاذ چنین تصمیمی را در راستای برنامه‌های تشویقی دولت برای افزایش فرزند بیشتر در خانواده‌ها دانست. این وزارت در این راستا اعلام کرد: «از آنجا که روش‌های جراحی پیشگیری از بارداری به میزان زیادی برگشت ناپذیرند و البته هزینه زیادی هم به دنبال دارند، از سیکل عمومی ارائه خدمات حذف شده و تنها در صورت تشخیص و تایید کمیته‌های تخصصی مربوطه در دانشگاه‌ها، قابل بررسی است.»