فیلم ایرانی و فیلم فارسی چه مسیری را می رود؟

سینمای ایران به دلیل گذر از دوران قبل از انقلاب و سیر در دوران بعد از انقلاب و ادامه آن تا کنون، دچار تغییر و تحولات زیادی شده است. آسمونی در این بخش در مورد سینمای ایران مطاب جالب و خواندنی آماده کرده است که دعوت می کنیم تا پایان همراهمان باشید.

پس از انقلاب تعدادی از کارگردانان ایرانی که از ایران خارج شدند، به ساخت فیلم در خارج از کشور مبادرت نمودند. همچنین تعدادی از فیلم‌ها که برای سینمای عامه‌پسند ایران به کار برده شد به فیلم فارسی یا «فیلم‌فارسی» مشهور شدند.

نخستین دستگاه سینماتوگراف

با ورود نخستین دوربین فیلم‌برداری در زمان مظفرالدین‌شاه و ورود آن به ایران آغاز می‌شود. نخستین فیلم صدادار فارسی، فیلم دختر لر بود که در سال 1312 خورشیدی توسط اردشیر ایرانی ساخته شد. ورود نخستین دستگاه سینماتوگراف به ایران در سال 1279 هجری خورشیدی توسط مظفرالدین شاه سر آغازی برای سینمای ایران به حساب می‌آید.

نخستین سالن سینمای ایران در سال 1279 (5 سال پس از اختراع جهانی آن توسط برادران لومیر) با نام «سینما سولی» که توسط کاتولیک‌ها در شهر تبریز تأسیس شده بود، آغاز به کار کرد؛ اما به دلیل عدم دسترسی به فیلم‌های جدید، در سال 1295 تعطیل شد.

تا سال 1309 هیچ فیلم ایرانی ساخته نشد و اندک سینماهای تأسیس شده به نمایش فیلم‌های غربی که در مواردی زیرنویس فارسی داشتند می‌پرداختند. نخستین فیلم بلند سینمایی ایران به نام آبی و رابی در سال 1309 توسط اوانس اوگانیانس ساخته شد.

اولین‌ها

• اولین فیلمبردار ایرانی: میرزا ابراهیم خان عکاس باشی (1279)

• اولین سینمای ایرانی: گراند سینما (1305)

• اولین فیلم صامت ایرانی: آبی و رابی، اوانس اوگانیانس (1309)

• اولین فیلم ناطق ایرانی: دختر لر، اردشیر ایرانی (1312)

• اولین فیلم دوبله فارسی: دختر فراری، اسماعیل کوشان (1325)

• اولین کارگردان زن ایرانی: شهلا ریاحی، فیلم مرجان (1335)

• اولین و قدیمی‌ترین مجله سینمایی ایرانی: ماهنامه سینمایی فیلم (از 1361 تا به امروز)

• اولین و تنها جایزه نخل طلای گیلاس (1376)

• اولین جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین (1391)

• دومین جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم فروشنده (1394)

اولین فیلم ناطق

در سال 1312 خورشیدی اولین فیلم ناطق ایرانی به نام دختر لر توسط اردشیر ایرانی در بمبیی ساخته شد. استقبالی که از این فیلم شد، مقدمات ساخت چند فیلم ایرانی دیگر را فراهم کرد. تغییر جو سیاسی کشور طی سال‌های 1315 تا 1327 و اعمال سانسور شدید و مواجهه با جنگ جهانی دوم فعالیت سینمای نوپای ایران را با رکود مواجه ساخت. هر چند نباید از نظر دور داشت که تا این دوره هنوز سینما در ایران جنبه عمومی نیافته بود و استفاده از معدود سینماهای موجود در تهران و شهرهای بزرگ، تقریباً مختص اشراف و قشرها خاصی از جامعه بود. از طرف دیگر در بین سازندگان فیلم نیز خط فکری خاصی وجود نداشت و به جز عبدالحسین سپنتا که به دلیل ویژگی‌های فرهنگی وی عناصر ادبیات کهن ایران در ساخته‌های وی به چشم می‌خورد، در بقیه موارد فیلم‌های ساخته شده عمد تاً اقتباسی ناشیانه از فیلمهای خارجی بود.

نخستین سالن سینمای عمومی

اولین سینمای عمومی در ایران توسط میرزا ابراهیم خان عکاسباشی در سال 1283 شمسی برابر با 1904 میلادی، افتتاح شد. اما اولین سالن رسمی سینمای ایران در سال 1305 به نام سینما ایران در تهران ساخته شد.

ادوار

دهه‌های بیست و سی

در سالهای بعد از 1322 فعالیت‌های فیلمسازی به دلیل تأسیس چند شرکت سینمایی توسط تعدادی سرمایه‌گذار و همچنین عمومی تر شدن سینما در بین مردم، گسترش یافت. اما متأسفانه از آنجایی که در این گسترش توجه به درآمد و سود حاصل از سرمایه‌گذاری از یک طرف و وضعیت سیاسی جامعه از بعد از کودتای 28 مرداد و تحدید آزادیها، یعنی مهمترین عنصر توسعه فرهنگی، سینمای ایران عمدتاً با محصولاتی عوام پسند و بی محتوا مواجه شد و این عناصر جزو سنت رایج فیلم سازی در این دوره گردید. اسماعیل کوشان ساموئل خاچیکیان، هوشنگ کاووسی، فرخ غفاری فیلم‌سازان مطرح این دوره به شمار می‌آیند که از این میان اسماعیل کوشان در تثبیت جریان سینمای تجاری عامه‌پسند ایرانی موسوم به فیلمفارسی نقش عمده‌ای داشت.

دهه چهل و پنجاه: گنج قارون و موج نوی سینمای ایران

با نمایش گنج قارون در سال 1344، سینمای فیلم‌فارسی اوج خود را تجربه کرد و موجی از فیلم‌های «گنج قارونی» سینماهای ایران را درنوردید. این روند طی سال‌های بعد از فرط تکرار به ابتذال کامل کشیده شد و در سال 1348 با ظهور فیلم‌هایی مانند گاو و قیصر تغییری اساسی کرد؛ جریان تازه‌ای ایجاد شد که موج نوی سینمای ایران لقب گرفت.

از سویی تاًسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1348 فرصت مناسبی برای شکل‌گیری سینمای فرهنگی در ایران شد. همکاری یونسکو با این کانون به عنوان توزیع کننده فیلم‌های کودکان در ایران که با اعزام نورالدین زرین‌کلک به بلژیک عملی گردید، تأثیر مهمی بر ارتقاء سطح فرهنگی کانون گذاشت.

جریان فرهنگی شکل گرفته از سوی سینماگران پیش‌رو همراه با ایجاد کانون پرورش فکری و همچنین کاهش استقبال عمومی از عناصر سرگرم‌کننده‌ای چون خشونت، سکس، جاهل مسلکی در بین قشرها جوان و بخصوص قشر تحصیل‌کرده کشور عواملی بودند که دست در دست هم، جریان نو و سازنده‌ای را در سینمای ایران طی سال‌های 50 تا 57 به وجود آوردند.

سهراب شهید ثالث، بهرام بیضایی، عباس کیارستمی، خسرو سینایی، کامران شیردل، داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی علی حاتمی، امیر نادری ،فریدون گله، بهمن فرمان آرا، خسرو هریتاش، پرویز کیمیاوی و… از افرادی بودند که با بهانه‌های غیر مادی نقش اساسی در این جریان داشتند و مقدماتی را فراهم نمودند تا سینمای ایران گام‌های مهمی در سال‌های بعد بردارد.

سینمای پس از انقلاب

بعد از انقلاب طی سالهای 1357 تا 1362 به دلیل نبودن ضوابط تدوین شده فیلمسازی، سینمای ایران تقریباً در وضعیتی نابسامان بسر می‌برد. پس از سال 1362 با تدوین ضوابط فیلمسازی که با توجه به شرایط پس از انقلاب تنظیم شده بود، عناصری چون خشونت و سکس را اجباراً از سینمای ایران خارج ساخت و از طرف دیگر به دلیل مصادره بسیاری از سینماها و شرکت‌های تولید فیلم و اعمال نظارت دولتی بر آنها به طور غیر مستقیم نقش عامل سودآوری در سینما کمرنگ تر شد. این عوامل همراه با تکامل کیفی فیلمسازان دهه پنجاه چون عباس کیارستمی، بهرام بیضایی، مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی تأثیر مثبتی بر روند فیلمسازی در ایران گذاشت که با توجه به محدودیت‌ها، محصولات بدیعی را آفریدند و تحسین منتقدان جهانی را به همراه داشت. در این دوره فیلمسازان جوانی چون محسن مخملباف، ابراهیم حاتمی کیا، جعفر پناهی، مجید مجیدی و ابوالفضل جلیلی که با تمایلات مختلف پا به عرصه فیلمسازی گذاشتند و به مرور با مطالعه و پشتکار توانستند به صورتی هنرمندانه عناصر این هنر را بکار بگیرند، نقش موًثری در این تحول ایفا نمودند.

همچنین برقراری منظم سالانه دست کم یک جشنواره بین‌المللی فیلم که در بهمن ماه هر سال به نام جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در کشور برگزار می‌گردد نیز در ایجاد علاقه به سینما در قشر جوان کشور از یکسو و توسعه این هنر نقش مهمی ایفا نموده‌است.

آموزش فیلمسازی در ایران

انجمن سینمای جوانان ایران بزرگ‌ترین انجمن فیلمسازی در ایران است که به آموزش فیلمسازی 7 ماهه و دوره‌های تک‌درس کوتاه مدت و همچنین برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه می‌پردازد.

نقش زنان در سینمای ایران

طی سالهای بعد از انقلاب فیلمسازان زن مانند رخشان بنی‌اعتماد، پوران درخشنده، تهمینه میلانی، منیژه حکمت و سمیرا مخملباف حضور جدی‌تر یافتند.

نهادهای صنفی در سینمای ایران

خانه سینما بزرگترین نهاد صنفی عوامل تولید فیلم سینمایی در ایران است.

فشارها به سینمای ایران

سینمای ایران طی تاریخ صدساله خود و به خصوص بعد انقلاب 57 همواره زیر سایهٔ ترس، فشار و سرکوب افراد متعصب، قشری و تندروی مذهبی به کار خود ادامه داده و از جانب آنها لطمات فراوانی دیده است. با این حال این صنعت به رغم تمامی این دشواری‌ها توانسته به وسیلهٔ سینماگران و بازیگران موفق در مجامع بین‌الملل خودی نشان دهد و توفیق‌های قابل قبولی داشته باشد.

دیدگاه‌ها دربارهٔ سینمای ایران

باشو غریبه‌ی کوچک و گوزن‌ها در نظرسنجی‌ برترین فیلم‌ تاریخ سینمای ایران در سال 1381 که توسط 55 فیلم‌شناس ایرانی انجام شد، با آرای یکسان به‌عنوان بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران شناخته شده‌اند.

در همین رأی‌گیری برترین فیلم‌سازان تاریخ سینمای ایران به این ترتیب انتخاب شده‌اند:

• بهرام بیضایی

• داریوش مهرجویی

• ناصر تقوایی

• مسعود کیمیایی

• ابراهیم حاتمی‌کیا

• عباس کیارستمی و امیر نادری (با آرای برابر)

• علی حاتمی

• بهروز افخمی و ابراهیم گلستان (با آرای برابر)

موفقیتهای بین‌المللی سینمای ایران

    از مهمترین رویدادها:

• برنده خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی جشنواره فیلم برلین برای فیلم طبیعت بی جان 1974 سهراب شهید ثالث

• برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه از جشنواره مسکو برای فیلم سفر بهرام بیضایی

• جایزه خرس نقره‌ای جشنواره فیلم برلین برای فیلم باغ سنگی 1976 پرویز کیمیاوی

• جایزه بزرگ بهترین فیلم جشنواره سه قاره نانت، فرانسه، 1989، به فیلم آب، باد، خاک ساخته امیر نادری

• جایزه بزرگ بهترین فیلم جشنواره سه قاره نانت، فرانسه، 1985، به فیلم دونده ساخته امیر نادری

• برنده جایزهٔ نقرهٔ بهترین فیلم جشنواره سه قاره، فرانسه 1993، برای فیلم سارا داریوش مهرجویی

• جایزه پلنگ طلایی جشنواره فیلم لوکارنو، 1997، به فیلم آیینه ساخته جعفر پناهی

• جایزه بزرگ بهترین فیلم در جشنواره سه قاره، فرانسه، 1996 به فیلم یک داستان واقعی کار ابوالفضل جلیلی

• جایزه دوربین طلایی جشنواره فیلم کن، فرانسه، 1995، به فیلم بادکنک سفید اثر جعفر پناهی

• برگزیده شدن بچه‌های آسمان جزء 5 نامزد نهایی جایزه بهترین فیلم خارجی در اسکار 1998

• جایزه روبرتو روسلینی در جشنواره کن، فرانسه، 1992، به عباس کیارستمی به خاطر مجموعه آثارش. جایزه فرانسوا تروفو در جشنواره فیلم جیفونی، 1992، به عباس کیارستمی به خاطر مجموعه آثار

• نامزد نخل طلایی جشنواره فیلم کن برای فیلم زیر درختان زیتون 1994 عباس کیارستمی

  

• نامزد جایزهٔ اسکار بهترین فیلمبرداری برای فیلم اویتا 1996 داریوش خنجی

• برنده شیر طلایی جشنواره فیلم ونیز برای فیلم دایره جعفر پناهی

• برنده نخل طلای جشنواره فیلم کن برای فیلم طعم گیلاس 1997 عباس کیارستمی

• برنده جوایز کلیسای جهانی، تقدیرنامه منتقدان بین‌المللی، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و جایزه ویژه از بیست و یکمین جشنواره فیلم مونترال برای فیلم بچه‌های آسمان 1997 مجید مجیدی

• برنده جایزه طلایی از جشنواره فیلم توکیو برای فیلم مسافر جنوب 1997 پرویز شهبازی

• جایزه دوربین طلایی جشنواره فیلم کن 2000 برای فیلم زمانی برای مستی اسب‌ها بهمن قبادی

• برنده جایزه منتقدین جشنوارهٔ فیلم لندن 2002 برای فیلم من ترانه 15 سال دارم رسول صدرعاملی

• برنده خرس شیشه‌ای جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برای فیلم لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند 2005 بهمن قبادی

• برنده خرس نقری برای از جشنواره بین‌المللی فیلم برلین 2008 به فیلم دربارهٔ الی اصغر فرهادی

• برنده خرس طلایی راز جشنواره بین‌المللی فیلم برلین 2011 به فیلم جدایی نادر از سیمین

• برنده جایزه ویژه فیلم‌های خارجی جایزه گلدن گلوب در سال 2011 به فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی

• دریافت جایزه اسکار 2012 بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی

• دریافت جایزه ستلایت 2011 بهترین فیلم برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی

• دریافت جایزه سزار 2012 بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی

• دریافت جوایز بودیل و دیوید دی دوناتلو 2012 بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی

• دریافت جایزه بهترین فیلم از جشنواره فیلم سیدنی، بهترین فیلم از نگاه مردم در جشنواره فیلم ونکوور، فیلم تحسین شده حلقه منتقدان فیلم نیویورک، بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان از هیئت ملی بازبینی فیلم در سال 2011

• دریافت جایزه بهترین فیلم بیست و چهارمین جشنواره فیلم شیکاگو آمریکا برای فیلم روز روشن حسین شهابی سال2013

• دریافت جایزه قرقاول طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم کرالا هند درسال 2013 برای بهترین فیلم پرویز مجید برزگر

• دریافت جایزه قرقاول نقره‌ای بهترین کارگردانی جشنواره بین‌المللی فیلم کرالا هند درسال 2014 برای فیلم روز روشن حسین شهابی

• دریافت جایزه نخل طلایی کن 2016 توسط اصغر فرهادی برای فیلمنامه ,فروشنده,

• جایزه بهترین فیلم در جشنواره فیلم مونیخ به اصغر فرهادی برای فیلم ,,فروشنده,,

• جایزه انجمن ملی نقد فیلم امریکا به فیلم ,,فروشنده,, اصغر فرهادی

• بهترین فیلم جشنواره فیلم پارسی استرالیا به فیلم,,فروشنده,, اصغر فرهادی

• دریافت جایزه اسکار 2017 بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم فروشنده اصغر فرهادی

وضعیت سینماها در ایران

در سال 1392در ایران 247 سالن سینما وجود داشته است که در 60 شهر ایران پراکنده بوده‌اند و در مقابل، 1081 نقطه شهری ایران فاقد سالن سینما بوده‌اند. شهر تهران و استان تهران بیشترین تعداد سینماهای کشور را دارند و این در حالی است که دو استان خراسان شمالی و کهگیلویه و بویراحمد فاقد سالن سینما هستند. در سال 1391 حدود 8٫5 میلیون نفر از سینماهای ایران بازدید کرده‌اند که به این ترتیب مشخص می‌شود که هر ایرانی هر 9 سال یکبار به سینما می‌رود.

پرفروش‌ترین فیلم‌های ایرانی

با توجه به فهرست پرفروش‌ترین فیلم‌های سینمای ایران پرفروشترین فیلمهای ایرانی تا سال 1394، فیلم‌های محمد رسول‌الله و شهر موشها 2 و اخراجی‌ها (مجموعه فیلم) هستند. در حال حاضر پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران گشت ارشاد دو یا (گشت 2) به کارگردانی سعید سهیلی با بازی ساعد سهیلی و حمید فرخ نژاد و پولاد کمیایی در مقام اول سلام بمبئی به کار گردانی قربان محمد پور فیلمی بین الملمی محصول مشترک ایران و هند با بازی دیا میرزا از هند و محمدرضا گلزار از ایران و بنیامین بهادری در مقام دوم فروشنده در مقام سوم به کارگردانی اصغر فرهادی است که موفق به دریافت جایزه بهترین فیلمنامه برای اصغر فرهادی و بهترین بازیگر نقش اول مرد برای شهاب حسینی از فستیوال کن و همچنین برنده جایزه بهترین فیلم خارجی زبان از آکادمی اسکار شده است.