- آسمونی
- مجله اینترنتی
- فرهنگ و تاریخ
- آداب و رسوم
- آداب و رسوم مردم ایران در ماه رمضان
آداب و رسوم مردم ایران در ماه رمضان
در ماه رمضان، مردم به شکل هماهنگ برای انجام تکالیف شرعی آماده میشوند و برای به جای آوردن این وظایف، هر جمعیت و گروهی با آداب و تشریفات خاص خود مراسم رمضان را برگزار میکنند. این ماه از دیرباز، حال و هوای ویژهای را برای مردم این مرز و بوم به ارمغان آورده است. در شهرهای مختلف ایران هم آداب و رسوم گوناگونی در این ماه برگزار میشده است. در این مطلب آسمونی، به گوشهای از آداب و سنن ماه رمضان در شهرهای مختلف میپردازد.
آداب و رسوم تهران قدیم در ماه مبارک رمضان
تا چند دهه قبل، ماه رمضان برای مردم ایران شبیه نوروز بود. با آداب و رسوم خاصی که از آخرین روزهای شعبان شروع می شد و تا وقتی نقاره چی ماهی که خریدها چندبرابر می شد و برکت به خانه مردم راه باز می کرد.
از آخرین روزهای شعبان، پیشواز شروع می شد. زن ها خانه را تمیز می کردند، آذوقه و خوار و بار می خریدند و مردها به غبارروبی مساجد می رفتند و از همان شبی که قرار بود ماه مبارک رمضان در آسمان تهران ظاهر شود خانواده های زیادی با آب و آیینه و سبزه راهی پشت بام می شدند تا هلال آغاز ماه را به چشم خود ببینند.
ماه رمضان که می آمد، رخت و لباس مردم هم عوض می شد. مردها که از شب عید غدیر یا نوروز صورتشان را اصلاح نکرده بودند، در مراسمی به نام «کلوخ اندازان» که از سه تا یک روز قبل از ماه شروع می شد، صفایی به سر و صورتشان می دادند و به سر و وضع خود می رسیدند. آنها با خانواده به طبیعت می رفتند و هنگام غروب کلوخی دست می گرفتند و رو به قبله می ایستادند و می گفتند: «خدایا گناهان خود را شکستیم و خود را برای عبادت و روزه ماه رمضان آماده کردیم.» بعد، کلوخ را محکم به زمین می زدند و عقیده داشتند با شکستن کلوخ تمام اعمال بدشان نابود می شود.
ماه رمضان، ریش مردها را کوتاه تر می کرد و چادر زن ها را بلندتر. آنها چادرهای معروف به عبایی شان را که تا روی پنجه پاها را می پوشاند از گنجه ها بیرون می کشیدند و به سر می کردند. روبندهای بلند تا نزدیک زانو هم جای نقاب های چهار انگشتی قبلی را می گرفت و بزک و سرخاب سفیدآب و هر نوع آرایشی تا هلال ماه شوال منسوخ می شد.
در آن زمان اکثر اعیان هر شب در بیرونی خانه (جایی که محل پذیرایی از ارباب رجوع بود) مراسم افطاری برپا می کردند و به مردم افطاری می دادند. جایی که عده ای از زنان برای حاجت گرفتن راهی اش می شدند تا نذرشان را ادا کنند. بین زنان تهران قدیم نذر ظرفشویی برای حاجت گرفتن مرسوم بود و آنها در مهمانی های عمومی بعد از آن که سفره افطار جمع شد به حیاط می رفتند و ظرف ها را می شستند. از دیگ های دودگرفته تا دوری و دیس و کفگیر ملاقه.
آداب و رسوم مردم یزد در ماه رمضان
در ماه مبارک رمضان جلسات قرائت قرآن مجید در سطح مساجد یا منازل برای مردان و زنان مؤمن این دیار از شور و هیجان ویژهای برخوردار است. از روز نخست ماه مبارک رمضان، بیشتر بانوان در منزل یکی از داوطلبان و یا در مکتب خانههایی گرد هم جمع شده و هر فردی جای خود را مشخص میکند. در طول 30 روز ماه مبارک رمضان هر روز یک جزء از کلام وحی قرائت میشود تا کل قرآن مجید ختم شود.بانوان مؤمن یزدی اعتقاد دارند که در جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه مبارک رمضان در پایان، سوره توحید به هر کسی برسد در کارش گشایش و زندگی اش توأم با خیر و برکت در طول سال خواهد بود.
آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی در ماه رمضان
در این ماه نیز برخی از آداب و سنتهای مردم آذربایجان شرقی متمایز از دیگر مناطق کشور و منحصر به این خطه از ایران اسلامی است.
در آذربایجان شرقی، دو سنت "قاباخلاما" و "کیسهدوزی" با گذشت قرون همچنان پابرجاست و به خصوص قاباخلاما با جدیت اجرا میشود.
علی فلسفی، کارشناس مردمشناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی گفت: به طور کلی مردم آذربایجان شرقی از نیمه ماه شعبان، خود را برای استقبال از ماه رمضان آماده میکنند.
آخرین جمعه ماه رمضان، 27 ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه، روزی است که در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گرد هم میآیند و هر خانواده برای خود کیسهای میدوزد.
سپس مقداری پول در این کیسهها میگذارند، بر آن دعا می خوانند، فوت میکنند و آن را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه میدارند. این کیسه را "برکت کیسه سی" یا کیسه برکت مینامند و اعتقاد دارند بدین صورت، هرگز دچار فقر و بیپولی نخواهند شد.
در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی، در روز جمعه آخر ماه رمضان، زنانی که بچه دار نمیشوند، هنگام عصر به مسجد میروند و دو رکعت نماز حاجت به جا میآورند.
سپس از مسجد خارج میشوند و به منزل هفت زن که اسم آنها فاطمه است، می روند و از هرکدام یک تکه پارچه میگیرند. آنها از پارچههای یاد شده، پیراهنی بچه گانه به نام «پیراهن فاطمه» میدوزند و نزد خود نگاه میدارند و عقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتماً بچه دار خواهند شد.
آداب و رسوم ترکمن های ایران در ماه رمضان
ترکمنهای ایران به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم بهدلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار کهن، تقریباً برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند که یکی از این مناسبتها، ماه مبارک رمضان است. فرارسیدن این ماه، سبب خوشحالی هر ترکمن میشود. آنها در ماه رمضان از مرد و زن و پیر و جوان با شور و شعفی بسیار، غیر از به جا آوردن فرایض، در تمامی مراسمی که ویژه این ماه است، شرکت میکنند.
ترکمنها حداقل یک هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان، مقدمات ورود به این ماه پرفیض و برکت را فراهم میکنند. زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل میپردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات این ماه را خریداری میکنند. در بسیاری از مناطق ترکمن نشین، رسم است که مردم در آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شکل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت کنند.
برخی از خانوادهها نیز سجادههایی را از جنس قالیچه و نمد که به آن "نماز لیق" می گویند، به مسجد محل خود اهدا میکنند. رویت هلال ماه رمضان نیز در میان ترکمنها با هیجان خاصی همراه است.
آداب و رسوم دختران و پسران کرمانی در ماه رمضان
مردم کرمان نیز در ماه مبارک رمضان، آداب و رسوم ویژهای را دنبال میکنند و در تزکیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم کرمان سعی میکنند هرگونه جشن و مراسمی را که تدارک دیدهاند، قبل از حلول ماه مبارک رمضان در ماه شعبان برگزار کنند.
در قدیم، اوایل ماه مبارک رمضان در میان خانمها بهویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی که قهوه دارد، پس از حل کردن آن در آب، آن را به پیشانی خود میمالیدند. در کرمان بزرگترها با دادن "سرروزهای" به دختران وپسران که نوعی هدیه و کادوی مناسب بود، بچههایی را که به سن تکلیف میرسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب میکردند.
یکی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان کرمان، خواندن "الله رمضونی" پسران و "کلیدزنی" دختران در شبهای قدر است.
ثبت آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در فهرست میراث معنوی کشور، نشان از اهمیت این فرهنگ در میان ایرانیان دارد که هر کدام به نوعی و با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود، این روزها را گرامی میدارند.
آداب و رسوم استان لرستان در ماه رمضان
مردم استان لرستان همواره با حلول ماه رمضان، از مدتها قبل، خود را برای برگزاری آیینهای ویژه این ماه مبارک آماده میکنند. یکی از سنتهای رایج مردم این دیار که در ایام ماه مبارک رمضان بیشتر مورد توجه قرار میگیرد، فرستادن بخشی از غذای افطار و سحر به منزل همسایگان است که به اصطلاح عامیانه به آن "کاسم سا" میگویند.
بانوان لرستانی نیز توجه ویژهای به پخت غذاییافطار و سحر دارند و با پختن انواع آش، شله زرد، فرنی، حلوا و شیربرنج، جلوهای خاص به سفره خود میبخشند.
آداب و رسوم مردم شیراز در ماه رمضان
شیرازیها، آخرین جمعه ماه شعبان را "کلوخاندازان" میگویند. در این روز رسم است که مردم دسته دسته به گردشگاههای اطراف شهر میروند و آن روز را با خوشی به شام میرسانند، چون باور دارند که رمضان، ماه عبادت است و در این ماه فقط باید عبادت کرد. از چند روز مانده به رمضان، بعضی از خانوادهها نذر دارند و افطاری میدهند و بیشتر میهمانیها به شکل افطاری برگزار میشود.
همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می روند و گاهی تا وقت سحر دور هم مینشینند، صحبت میکنند و شب چرهای شامل تنقلاتی مانند رنگینک، زولبیا و بامیه میخورند.
خانوادههایی که دختری را شوهر داده باشند، در نخستین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف میدانند افطاری کاملی به نام "روز والون" تهیه کنند و همراه با گل برای عروس بفرستند. در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارک رمضان، زنان خانهدار به فکر تهیه خواربار، انواع ترشی و ادویه، عرقیات و چاشنیهای گوناگون میافتند.
