سکته مغزی (علائم ، دلایل و پیشگیری)

سکته مغزی آسیب عصبی حاد ناشی از اختلال خونرسانی به قسمتی از بافت مغز که ناشی از انسداد رگ مغزی به وسیله یک لخته خونی و یا پارگی یکی از عروق تغذیه کننده آن قسمت بافت مغز می‌باشد.

به بیان دیگر اگر خونرسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شده و متوقف گردد٬این قسمت از مغز دیگر نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد. این وضعیت را اصطلاحاً سکته مغزی می‌نامند. سکته مغزی می‌تواند به عللی مانند بسته شدن یا پاره شدن یکی از رگ‌های خون رسان مغز ایجاد شود. به نظر برخی پزشکان و متخصصان، خطر بروز سکته مغزی در زنان به علت بیماری‌های ژنتیک، موارد هورمونی، مصرف برخی داروها و پیامدهای ناشی از زایمان بیشتر از مردان است.

معمولاً قبل از بروز سکته مغزی علائم هشدار دهنده‌ای وجود ندارد یا اینکه علائم بسیار جزئی هستند. بعد از بروز سکته مغزی بیمار باید بلافاصله در بیمارستان بستری گشته تا از بروز صدمات دائمی به مغز جلوگیری شود. عوارضی که بعد از سکته مغزی ایجاد می‌شود بستگی به محل سکته و وسعت بافت‌های گرفتار شدهٔ مغز دارد. عوارض سکته مغزی از عوارض خفیف و گذرا مثل تاری دید تا عوارض فلج کننده دائمی و یا حتی مرگ را شامل می‌شود.

اگر این علائم در طول 24 ساعت از بین بروند، این وضعیت را اصطلاحاً حمله ایسکمی گذرا (transient ischemic attack)می‌نامند که یک علامت هشدار دهنده از یک سکته مغزی احتمالی در آینده می‌باشد. سکته مغزی سومین عامل مرگ و میر در جهان است.

آمار سکته مغزی در ایران نیز چندان مناسب نیست. پزشکان ایرانی می‌گویند افراد در ایران 10 سال زودتر از سایر کشورها به سکته مغزی مبتلا می‌شوند. متخصصان کم‌تحرکی، مصرف بی‌رویه نمک و چربی، چاقی، استعمال دخانیات و در مجموع رژیم نامناسب غذایی را عاملی برای حرکت به سمت سکته‌های مغزی ایرانیان می‌دانند. بر اساس آمار میدانی سکته‌های مغزی در مردان ایرانی 25 درصد بیشتر از زنان است. دبیر انجمن سکته مغزی ایران اعتقاد دارد که این سکته به عنوان دومین عامل مرگ و میر در ایران و برخی از کشورهای در حال پیشرفت است.

پژوهش‌ها نشان می‌دهند گرچه اشراف بر زبان دوم احتمالاً بی ارتباط با سلامت فیزیکی به نظر می‌رسد، اما ظاهراً این مهارت از مغز در برابر آسیب‌های ویرانگر به عملکردهای مغزی محافظت می‌کند و افرادی که در سخن گفتن به دو زبان مهارت دارند، احتمال بهبودی و درمان آنها در صورت بروز سکته مغزی، دو برابر دیگران است.

در بیشتر افراد علایم سکته مغزی به سرعت و در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه بعد از وقوع سکته خود را نشان می‌دهند. علایم هر سکته مغزی بستگی به قسمتی از مغز دارد که دچار گرفتاری شده‌است. این علایم امکان دارد شامل موارد زیر گردد:

1. ضعف و کرختی صورت و بازوها یا پاها به خصوص در یک طرف بدن (همی پارزی)
2. فلج صورت. بازو و پاها در همان طرف (همی پلژی)
3. عدم تعادل و لنگ زدن (آتاکسی)
4. اختلال در تکلم یا در درک کلام (دیس آرتری)
5. اشکال در بلع (دیس فاژی)
6. کرختی و سوزش قسمت‌های بدن-اشکال در درک وضعیت و موقعیت (پارستزی)
7. دو بینی-تاری دید یا از دست دادن بینایی به خصوص در یک چشم
8. سردرد شدید و ناگهانی
9. از دست دادن حافظه کوتاه مدت و طولانی مدت-اختلال در قضاوت
10. سرگیجه بدون دلیل و سقوط ناگهانی
11. بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
12. اشکال در پیدا کردن کلمات و فهمیدن آن چیزی که دیگران می‌گویند.
13. عدم توانایی در انجام حرکات ظریف.

اگر سکته مغزی شدید باشد، قسمت‌هایی از مغز که کنترل تنفس و فشار خون را بر عهده دارند ممکن است گرفتار شده و یا اینکه ممکن است شخص به اغماء رفته و نتایج مرگباری را به دنبال داشته باشد.

1 - کاهش فشار خون بالا

فشار خون بالا، فشار خون بالای مزمن است  که خطر سکته مغزی را افزایش می دهد و آن نیز سبب توسعه بیماری های قلبی عروقی شده که از عوامل خطر سکته مغزی شناخته شده شده اند اولین گام در مدیریت موثر فشار خون بالا نیاز به تشخیص از طریق آزمایشات منظم فشار خون است درمان فشار خون بالا می تواند یک رژیم غذایی کم نمک، کنترل وزن، ورزش منظم و یا کنترل استرس باشد گاهی دارو درمانی برای کاهش فشار خون مورد نیاز است دکتر شما می تواند بهترین روش برای حفظ فشار خون طبیعی را توصیه کند.

2- کنترل بیماری های قلبی

بیماری قلبی می تواند در زمان تولد وجود داشته باشد و ممکن است در مراحل بعدی زندگی به علت ارثی رخ دهد بیماری قلبی می تواند در نتیجه فشار خون بالا، چاقی، دیابت یا کلسترول بالا توسعه یابد بیماری قلبی می تواند شامل بیماری عروق کرونر ( بیماری رگهای خونی تغذیه کننده قلب )، مشکلات دریچه قلب، مشکلات عضله قلب، بزرگی قلب و یا یک ضربان قلب نامنظم باشد بسته به علت، بسیاری از راه های موثر برای تشخیص و درمان بیماری های قلبی وجود دارد اگر فشار خون بالا دارید بهترین روش این است که به طور منظم توسط پزشک چک شوید تا مشکلات اولیه قبل از پیشرفت، تشخیص داده شود و اقدامات لازم انجام شود.

3- کاهش کلسترول بالا

کلسترول بالا می تواند به بیماری های قلبی و بیماری عروق مغزی کمک کند این معمولا در نتیجه یک رژیم غذایی با انواع چربی ناسالم بالا رخ می دهد پایین آوردن کلسترول به یک رژیم غذایی با چربی متوسط، ورزش با شدت متوسط و گاهی دارو درمانی نیاز دارد.

4- کنترل دیابت

دیابت می تواند به بیماری های قلبی عروقی و بیماری های عروقی مغز کمک کند دیابت یک اختلال سوخت و ساز قند خون است دیابت ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیاز به مدیریت دقیق سطح قند خون دارند که معمولا با انسولین درمانی است افراد مبتلا به دیابت نوع 2 نیاز به مدیریت مصرف غذا، کنترل وزن و گاهی دارو درمانی برای حفظ سطح مطلوب قند خون دارند.

5- مدیریت چاقی

چاقی یک عامل خطر برای سکته مغزی است این می تواند به فشار خون بالا و کلسترول بالا کمک کند چاقی اغلب با رژیم غذایی و ورزش اداره می شود زمانی که از دست دادن وزن با رژیم غذایی و ورزش به تنهایی دشوار باشد گاهی اوقات، مکمل های کاهش وزن و یا جراحی برای کاهش وزن کمک می کند ژنتیک نقش مهمی در چاقی برخی از افراد مستعد اضافه وزن، نسبت به افراد دیگر دارد و از دست دادن وزن در این افراد یک چالش بزرگ است.

6- سیگار کشیدن را متوقف کنید

سیگار کشیدن به بیماری های قلبی، بیماری عروق مغزی و فشار خون بالا کمک می کند سیگار کشیدن می تواند یک عادت دشوار باشد روش های مختلف مانند ( کنترل رفتار، مشاوره، گروه های پشتیبانی، نیکوتین و برنامه های ترک سیگار ) می تواند برای کمک به ترک سیگار مورد استفاده قرار گیرد تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از اثرات مضر سیگار کشیدن پس از قطع سیگار در طول زمان می تواند معکوس شود اغلب، ترک سیگار هنگامی که توسط یک متخصص مراقبت های بهداشتی آموزش دیده هدایت شود موفق تر است.

7- مدیریت استرس

استرس می تواند به عوامل خطر سکته مغزی ( فشار خون بالا، بیماری های قلبی، دیابت و بیماری عروق مغزی ) کمک کند مدیریت استرس و اضطراب اغلب شامل یک رویکرد جامع به رفتار و واکنش های احساسی است استرس قابل اندازه گیری نیست و نیاز به یک رویکرد بلند مدت برای کنترل بهینه دارد

علل کمتر شایع سکته مغزی، ممکن است پیچیده تر مانند بیماری های خودایمن و اختلالات لخته شدن خون باشد که این مشکلات نیاز به مدیریت پزشکی موفق و طولانی مدت توسط یک پزشک دارد.

8- فعالیت بدنی

فعالیت بدنی می تواند به شما کمک کند تا وزن سالم را حفظ و سطح کلسترول و فشار خون خود را پایین بیاورد برای بزرگسالان، توصیه عمومی 2 ساعت و 30 دقیقه ورزش با شدت متوسط مثل پیاده روی سریع یا دوچرخه سواری در هر هفته و برای کودکان و نوجوانان باید 1 ساعت فعالیت بدنی هر روز داشته باشند.

درمان اولیه پس از وقوع یک سکته مغزی شامل تحت نظر گرفتن دقیق فرد و انجام اقدامات پرستاری برای محافظت راه تنفسی او می‌باشد. اگر در سی تی اسکن دیده شد که یک لخته خون در شریان وجود دارد، باید فوراً با استفاده از داروهای ترومبولیتیک اقدام به حل کردن آن نمود. این درمان ممکن است باعث بهبود عواقب سکته مغزی بشود اما در هر موردی نباید آن را بکار برد، زیرا باعث افزایش خطر بروز خونریزی در مغز می‌شود.

انجام درمان طولانی مدت برای کاهش خطر وقوع سکته‌های مغزی بعدی بستگی به این دارد که علت ایجاد این سکته مغزی چه بوده‌است. یکی از راه‌های درمان سکته مغزی ناشی از انسداد عروق، حل کردن لخته مسدود کننده رگ است. این کار با استفاده از دارویی به نام Alteplase یا به اختصار tPA انجام می‌شود. هر قدر این درمان سریعتر انجام شود نتیجه بهتری دارد و حداکثر ظرف چهار ساعت و نیم از شروع سکته مغزی قابلیت تزریق وجود دارد. هر قدر تزریق از شروع سکته به تأخیر بیفتد احتمال بروز خونریزی مغزی بدنبال این درمان بیشتر می‌شود. این دارو از طریق ورید بازویی یا داخل شریانی تزریق می‌شود.

اگر زمان فوق از دست برود و علت سکته آمبولی یا ترومبوز عروق مغزی بوده‌باشد، داروهایی مثل آسپیرین یا وارفارین تجویز می‌شود تا با رقیق کردن خون از وقوع لخته‌های خون جلوگیری کند. اگر مشخص شد که یک شریان دچار تنگی شده‌است ممکن است با جراحی بتوان آن را باز نمود. بعد از بروز یک سکته مغزی که علتش خونریزی و پاره شدن یک شریان بوده‌است، درمان بر روی زمینهٔ ایجاد کننده آن متمرکز می‌شود. درمان طولانی مدت آن ممکن است شامل تجویز داروهای ضد فشار خون باشد تا فشار خون را پایین آورده و از احتمال خونریزی‌های بعدی جلوگیری کند. اگر سکته مغزی بر اثر التهاب شریان باشد ٬داروی کورتون دار تجویز می‌شود.

در بیشتر موارد سکته‌های مغزی، درمان‌های توانبخشی مثل فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی چه در بیمارستان و چه در خانه ضروری می‌باشد. بدون شک یکی از مهمترین مراحل درمانی بیماران سکته مغزی توانبخشی تحت نظر یک تیم توانبخشی است که اعضای تیم شامل متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، کاردرمانگر فیزیوتراپیست ارتوپدی فنی، شنوایی شناس، گفتار درمان، بینایی شناسی روانشناس، کارشناس تغذیه، پرستار توانبخشی مددکار اجتماعی و خانه ساز (home maker)می‌باشد. یکی از روشهای جدیدی که در توانبخشی و درمان بیماران سکته مغزی استفاده شده‌است استفاده از تحریک غیر تهاجمی مغز می‌باشد که شامل دو تکنولوژی تحریک مغناطیسی مغز یا rTMS و تکنولوژی تحریک الکتریکی مغز یا «تی دی سی اس» می‌باشد در بررسی بازبینی مقالات که توسط انجمن نوروفیزیولوژی بالینی در سال 2009 انجام شده و در ژورنال نوروفیزیولوژی بالینی به چاپ رسیده‌است به مطالب زیر اشاره شده‌است.

تغییر عادات و نحوه زندگی مثل کم کردن میزان چربی در رژیم غذایی ترک کردن استعمال دخانیات می‌توانند باعث کاهش خطر بروز یک سکته مغزی دیگر آینده شوند. پیش بینی عاقبت یک سکته مغزی بسیار دشوار است و بستگی زیادی ه عوامل ایجاد کننده آن دارد. معمولاً یک سوم افراد بعد از سکته مغزی به بهبودی کامل یا نسبتاً کامل دست می‌یابند. یک سوم دیگر از افراد نیز دچار ناتوانی‌هایی به صورت دائمی می‌شوند. اگر مشکلاتی که برای افراد بعد از سکته مغزی ایجاد شد در طول 6 ماه بهبود نیابد احتمالاً این مشکلات دائمی خواهند بود. حدود 20٪ از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند در عرض یک ماه فوت می‌کنند.

تشخیص زودهنگام این عارضه می‌تواند کمک چشمگیری به جلوگیری از آن یا کاهش آسیب‌های سکته مغزی داشته باشد. بتازگی محققان دانشگاه کورنل آمریکا با استفاده از یک روش جدید، زمان تشخیص را به 10 دقیقه کاهش داده‌اند. در این روش، محققان یک آنزیم را به نانوذرات متصل کرده و وارد جریان خون می‌کنند. زمانی که آنزیم وارد جریان خون می‌شود، روشن شده و محققان با استفاده از آن می‌توانند نشانگر زیستی ایجاد شده بر اثر آسیب‌های مغزی را مشاهده کنند.