شب قدر کدام شب است؟

مجموع مطالبی که از قرآن کریم و احادیث شیعه و اهل سنت، در مورد تعیین شب قدر به دست می‌آید را در موارد زیر می‌توان خلاصه نمود:

• در این که شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد، هیچ گونه تردیدی نمی‌توان به خود راه داد، چون از یک سو خداوند فرموده: قرآن در ماه رمضان نازل شده و از سوی دیگر در سوره قدر هم آمده: آن (قرآن) را در شب قدر نازل کردیم و این که شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد، مورد اتفاق روایات و مفسرین قرآن است.
• شب قدر، در دهه آخر ماه مبارک رمضان قرار دارد. روایات فراوان و نظریه‌های مفسران شیعه و اهل سنت، آن را حتمی می‌شمارد. پس در این مورد هم تردیدی نیست.

عایشه روایت می‌کند: تلاش و کوششی را که می‌دیدم رسول خدا (ص)، در دهه آخر ماه مبارک رمضان انجام می‌داد، در اوقات دیگر انجام نمی‌داد.

حق شب قدر است در شب‌ها نهان

تا کند جان هر شبی را امتحان

نه همه شب‌ها بود قدر ای جوان

نه همه شب ها بود خالی از آن

• طبق روایات فراوانی که در منابع شیعی آمده، شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان شب‌های قدر معرفی شده‌اند. اما امام باقر (ع) دایره آن را محدودتر نموده و در پاسخ عبدالواحد بن مختار انصاری که خواستار تعیین یکی از آن شب‌ها از سوی امام (ع) بود، فرموده‌اند: ما علیک إن تعمل فی لیلتین، هی احدیهما. ایرادی ندارد هر دو شب را به عبادت و شب‌زنده‌داری مشغول باش، زیرا شب قدر یکی از این دو شب است.
• در میان شب بیست و یکم و شب بیست و سوم در عین حالی که خدا و رسول (ص) و امامان (علیهم السلام)، برای زنده نگه داشتن روح امید و نشاط و اهمیت به اطاعت و عبادت بندگان و تقرب آنان، سعی در مخفی داشتن شب قدر داشته‌اند ـ آن طور که از تعدادی از احادیث استفاده می‌شود، احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم را می‌توان تقویت نمود و معتبرتر دانست.

در چند روایت آمده: رسول خدا (ص) به عبادت و شب‌زنده‌داری دهه آخر ماه مبارک رمضان سفارش می‌کرد. امام علی (ع) می‌فرماید: شب بیست و سوم، در عین حالی که باران شدیدی آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود، رسول خدا (ع)، ما را به نماز وا می‌داشت و با وجود این که صورت و بینی آن حضرت، گل آلود شده بود، دست از عبادت و شب‌زنده‌داری نمی‌کشید.

امشب شب بخشایش و انعام و عطاست

امشب شب آن است که همراز خداست

امام باقر (ع) هم فرموده است: عبدالله بن انیس انصاری، که در جهینه زندگی می‌کرد و با مدینه فاصله داشت، به حضور رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: من شتر و گوسفند و چوپان‌هایی دارم و نمی توانم زیاد در شهر بمانم اما دوست می‌دارم، یکی از شبهای ماه رمضان را برایم تعیین کنی تا در آن شب به شهر آمده و به نماز و عبادت بپردازم. رسول خدا (ص) او را نزدیک خویش کشید و در گوش او چیزی گفت. آن مرد هم شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، در مدینه حضور یافت، به عبادت و شب‌زنده‌داری پرداخت و صبح به سراغ کار خود رفت.

همچنین در روایت می‌خوانیم: رسول خدا (ص) شب بیست و سوم، به صورت افراد آب می‌پاشید تا آن ها را خواب نگیرد چنان که حضرت فاطمه زهرا (س) همه اعضای خانواده را وادار می‌کرد روز بخوابند و شب کم غذا بخورند تا بتوانند شب بیست و سوم را بیدار بمانند و می‌فرمود: انسان محروم کسی است که از خیر و فضیلت این شب محروم بماند.

ای دل دو سه شام تا سحرگاه مخسب

هنگام تضرع و نیاز است مخسب

بیداری ما چراغ عالم باشد

یک شب تو چراغ را نگه دار مخسب

باری، اگر چه با توجه به شواهد حدیثی و تاریخی، احتمال شب قدر بودن بیست و سوم ماه مبارک رمضان را تأیید کردیم اما همان طور که در بالا هم اشاره شد، پیغمبر (ص) و امامان معصوم (علیهم السلام)، عنایت داشتند که شب قدر برای افراد مخفی بماند تا آنان با اطاعت و عبادت در چند شب، برای درک شب قدر و معارف و معنویات آن تلاش و جستجوی بیش‌تری داشته باشند.

به روایت ابن ابی الحدید وقتی درباره تعیین شب قدر از امیر مؤمنان (ع) سوال شد، آن حضرت از مشخص کردن، طفره رفت و فرمود: لیس إشک إن الله انما یسترها عنکم نظرا لکم، لا نکم لو إعلمکموها، عملتم فیها و ترکتم غیرها، وإرجو إن لا تخطئکم ان شإ الله. یعنی در این جهت تردید ندارم که خداوند جهت مخفی داشتن شب قدر به شما نظر و عنایت دارد زیرا اگر آن را برای شما اعلام داشته بود، در همان شب به عمل عبادت می‌پرداختید و عبادت در شب‌های دیگر را ترک می‌نمودید و من هم به خواست خداوند (در مورد بهره‌برداری شما از شب‌های دیگر) امیدوارم شما را محروم نگردانم.

• منابع

1ـ بقره، 185. 2- الدر المنثور، ج 6، ص ;376 تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 629. 3ـ الدر المنثور، ج 6، ص 376. 4ـ الدر المنثور، ج 6، ص 376. 5ـ نور الثقلین، ج 5، ص 628. 6ـ بحارالانوار، ج 94، ص 10. 7ـ تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص ;628 بحارالانوار، ج 94، ص 10. 8ـ بحارالانوار، ج 94، ص 10. 9ـ شرح نهج البلاغه، ج 20، ص ;154 بحارالانوار، ج 94، ص 10.