انواع لیزر و کاربرد آن در بیماریهای پوستی
حتی پیش از کشف لیزر ( LASER) در سال 1960 ، مفهوم آن با عنوان «اشعه مرگ» برای خوانندگان داستان های علمی آشنا بود. هنوز هم خیلی ها همین تصور را دارند، اما امروزه لیزر کاربردهای فراوانی دارد و به صورت ابزارهای متداول در مغازه‌ها، ادارات، کارخانه ها و حتی در خانه‌ها استفاده می شود.
به ساده‌ترین بیان، لیزر را می توان منبعی از نور یا انرژی تابشی توصیف کرد. اما لیزر ویژگی های بسیاری دارد که آن را از دیگر منابع نور مانند خورشید یا چراغ برق متمایز می کند. دستگاه های لیزر به شکل‌ها و اندازه‌های متفاوتی ساخته شده اند. آنها ممکن است کوچکتر از یک نقطه یا آن قدر بزرگ باشند که برای جا دادنشان به یک ساختمان نیاز باشد. اما با وجود این تنوع، همه آنها بر یک اساس کار می کنند.
تابش نور به دو طیف مرئی و نامرئی تقسیم می شود. طیف مرئی (نور سفید) خود از چندین رنگ تشکیل شده است. نیوتن در سال 1665 با تاباندن نور سفید به منشور شیشه ای، طیف رنگ های آن (اصطلاحاً رنگ های متفاوت رنگین کمان) را مشخص کرد. طیف نامرئی نیز شامل تابش مادون قرمز (فرو سرخ)، میکروویو (MICROWAVE) و امواج رادیویی در یک سر طیف؛ و تابش فرا بنفش، اشعه ایکس و اشعه گاما در سر دیگر طیف می شود. مجموع این‌ها (مرئی و نامرئی) تابش الکترومغناطیسی است.
لیزر با نور معمولی تفاوت‌هایی دارد که این ویژگی‌ها باعث توانایی و کاربردهای خاص لیزر می شود.
کاربرد لیزر در پزشکی و از جمله بیماری های پوستی از حدود 40 سال پیش به صورت تحقیقاتی شروع شده و با آمدن دستگاه های جدیدتر که مؤثرتر و کم عارضه‌تر هستند جایگاه ویژه و وسیعی در درمان بیماری ها، پیدا کرده است.
هر یک از این امواج طول موج خاصی دارند (منظور از طول موج، فاصله بین دو قله موج است). اما دستگاه های لیزر طوری ساخته شده اند که نور خارج شده از آنها تنها یک طول موج دارد (اصطلاحاً تکفام) و تمام موج های آن روی هم می افتند (اصطلاحاً همدوس). به این ترتیب باریکه شدیدی از نور تولید می شود.
دستگاه های لیزر بسته به آن که محیط فعال کننده آنها (ماده ای که به عنوان تقویت کننده نور به کار می رود) چه باشد، به انواع لیزر های حالت جامد، گاز و مایع تقسیم می شوند.
مکانیسم اثر لیزر جذب انرژی نورانی توسط مولکول های بافتی است. همانطوری که در اثر تابش نور خورشید اشیاء به تدریج گرم می شوند، تابش لیزر نیز باعث گرم شدن، داغ شدن و نهایتاً تخریب بعضی مولکول های حساس بافتی می شود.
از آنجایی که لیزر تک طول موج است، فقط باعث داغ شدن و تخریب ساختمان های خاصی می شود. در حالی که افزایش حرارت در ساختمان های مجاور که حساس نیستند زیاد قابل توجه نیست. لذا با انتخاب لیزر مناسب و با دانستن ویژگی های بافتی می توان ضایعه مورد نظر را تخریب کرد در حالی که کمترین صدمه ممکن به ساختمان های مجاور آن وارد شود. به طور مثال لیزری که طول موج حدود 585 نانومتر می باشد (Pulse dye Laser) بیشتر روی ساختمان عروقی اثر می کند. لذا در مورد عروق واریسی پوست، ضایعات همانژیومی و لکه ها و خال های عروقی به کار می رود.
همان طور که قبلاً اشاره شد، لیزر در صنایع کاربرد های بسیاری دارد؛ از آن برای برش دادن و سوراخ کردن فلزات، جوشکاری، در مخابرات نوری، در صنایع نظامی برای دستگاه های بردیاب، در صنعت نمایش و فیلم سازی، در فروشگاه ها برای خواندن بارکد (BAR CODE) اجناس، در ویدئو ها و ضبط صوت های با دیسک فشرده و در بسیاری موارد دیگر استفاده می شود.
علاوه بر کاربرد های پر توان در صنایع سنگین، دستگاه های لیزر کاربرد های زیادی در حوزه های ظریف تر مانند پزشکی دارند؛ مثلاً در جوش دادن شبکیه چشم، در جراحی به جای چاقوی جراحی (که باعث جلوگیری از خونریزی در محل عمل می شود)، در آنژیوپلاستی عروق کرونر (باز کردن رگ های صدمه دیده قلب) و درمان بسیاری از مشکلات پوستی، که موضوع اصلی این نوشتار است.
معرفی انواع لیزر پوست
لیزر ابزار مدرن و جدیدی است که به وسیله پرتو های نور با طول موج متناسب و متمرکز کاربرد های فراوانی در رفع مشکلات و ضایعات پوستی، جوانسازی و از بین بردن مو های زائد دارد. فواید این متد نوین از جمله اثربخشی بالا، درد کم و عدم آسیب‌رسانی به پوست، توجه علاقه‌مندان به زیبایی را به خود جلب کرده و این روش را به یکی از محبوب ترین متدها، در میان بیماران و پزشکان بدل نموده است. ادامه این بحث به بررسی انواع لیزر های پوستی و کاربرد آنها در درمان بیماری های پوست، همچنبن زیبایی و جوانسازی به وسیله لیزر اختصاص پیدا کرده. برای آشنایی بیشتر با لیزر ها به ادامه مطلب توجه فرمایید.
کاربرد لیزر در بیماری های پوستی و زیبایی
به طور کلی کاربرد های لیزر را به شکل زیر می توان دسته‌بندی کرد: درمان ضایعات و خال های عروقی که معمولاً رنگ این ضایعات قرمز روشن یا تیره است. درمان انواع ضایعات رنگی و رنگدانه ای پوست که شامل خال های رنگی پوست و خالکوبی ها می شود، درمان و کاهش مو های زائد و ناخواسته بدن، کاهش چین و چروک، فرورفتگی ها و جای زخم های ناشی از بعضی بیماری های پوستی از قبیل آکنه.
درمان بعضی از انواع بیماریهای پوستی از قبیل زگیل، جای زخم های برجسته و خارش دار (کلوئید)، ترک های پوستی ناشی از حاملگی و چاقی (Striae) و ترمیم زخم و همچنین استفاده از آن به عنوان وسیله ای برای برش بافت از کارایی های مهم این پدیده است.
انواع دستگاههای لیزر و کاربرد آنها
برای درمان ضایعات عروقی که شامل رگ های واریسی پوست (درصورت، اندام ها و بدن)، لکه های قرمز عروقی و خال های عروقی (ماه گرفتگی های قرمز) و بعضی تومورهای عروقی (گرانولوم پیوژنیکوم) است، لیزرهای (Pulse dye laser)P.D.L، Nd-YAG، آرگون قابل استفاده هستند که P.D.L مناسب تر است.
برای درمان خال ها و لکه های تیره پوستی (ماه گرفتگی آبی و یا قهوه ای)، خالکوبی ها (آبی، سیاه، گاهی قرمز) از انواع این لیز ها می توان استفاده کرد:
- Q- Switch Ruby
- Q- Switch Alexandrite
- Q- Switch Nd-YAG
برای درمان و کاهش مو های ناخواسته نیز از انواع لیزر های Ruby laser، Alexandrite، Diode، Nd-YAG می توان استفاده نمود. همچنین یک سیستم جدید به نام (I.P.L) Intense Pulse Light که نور پرانرژی معمولی است و از جنس لیزر نیست در کاهش مو های ناخواسته مؤثر است اما تأثیر لیزر در کاستن موهای زائد، دائمی نمی باشد.
برای کاهش چین و چروک و فرورفتگی های جای زخم آکنه و سایر بیماری ها می توان از لیزر های CO2 و Erbium YAG استفاده کرد.
لیزر CO2 پوست را عمیق تر می تراشد و در کاهش چین و چروک مؤثرتر است ولی عوارض آن از جمله ایجاد جای زخم و لکه های تیره شایع تر است، لذا برای کاهش عوارض ناخواسته، Erbium YAG مناسب تر است. نتیجه این لیزرها هیچ کدام صددرصد نیست، ولی در کاهش عمق چین و چروک و زخم ها مؤثر هستند.
انواع مختلف لیزر در درمان بیماری های مختلف پوستی کاربرد دارند ولی باید توجه داشت که برای این بیماری ها، درمان ها و روش های دیگر و ارزان‌تر نیز وجود دارند، لذا در صورت عدم موفقیت سایر روشها می توان نتایج لیزر را نیز امتحان کرد.
شیوه عملکرد لیزر در پوست
لیزرهای متفاوتی برای پوست به کار می روند. بسته به آن که چه نوع آن استفاده شود، سلول یا مولکولِ هدف در پوست متفاوت است. نور خارج شده از هر لیزر طول موج متفاوتی دارد. بنابراین در هر طول موج، این انرژی جذب ماده خاصی می شود که اصطلاحاً به آن کروموفور گویند. مثلاً اگر هدف درمان، برداشتن ضایعات رنگی از جمله لکه های قهوه ای روی پوست باشد، کروموفور آن رنگدانه ملانین است. در گروه دیگری از لیزر ها ماده هدف آب داخل و خارج سلولی است. آب نور را جذب می کند و تبخیر می شود. بنابراین سلول با از دست دادن رطوبت خود از بین می رود. در حالی که سلول های مجاور سالم باقی می مانند. این خاصیت لیزر (جذب توسط ماده کروموفور و یا آب) باعث شده که استفاده از لیزر روشی ایده آل برای از بین بردن بسیاری ضایعات پوستی باشد؛ زیرا:
- - احتیاج به عمل جراحی حذف می شود.
- - درمان معمولاً بدون درد است و یا فقط با بی حسی موضعی انجام می شود.
- - خونریزی و نیز اِسکار= SCAR ( جای زخم ِ عمل) بسیار کمتر از سایر روش هاست.
- - زمان کار اغلب بسیار کوتاه تر از دیگر روش هاست.
- - در بعضی موارد، تنها راه درمان برای مشکل پوستی استفاده از لیزر است.
موارد استفاده از لیزر در پوست
- ضایعات مربوط به عروق پوست (مانند ماه گرفتگی، عروق گشاد شده سطحی در صورت و پاها).
- اِسکارها (شامل لک های قرمز، سفید، قهوه ای و گوشت اضافه که از ضایعات قبلی به جا مانده باشد).
- ترک های پوست، فرورفتگی های ناشی از جوش و…، چین و چروک و زگیل های ویروسی.
- ضایعات رنگدانه ای (مانند لک های ناشی از آفتاب، لک هایی که اصطلاحاً «شیرقهوه» نامیده می شوند، بعضی از خال های عمقی پوست).
- خالکوبی و لک های باقیمانده از خراشیدگی ها و تصادفات.
- برداشتن مو های زاید .
با توجه به تعدد بیماری های پوستی، لازم است بیمار توسط متخصص معاینه و نوع ضایعه دقیقاً تشخیص داده شود. سپس پزشک با در نظر گرفتن میزان کارایی لیزر برای آن بیماری، در مورد انجام لیزر درمانی تصمیم خواهد گرفت.
عوارض جانبی
لیزر در کنار اثرات خوب، به ندرت عوارض جانبی نیز دارد. البته پیش از درمان، این عوارض به اطلاع بیمار می رسد. پزشک نیز با در نظر گرفتن تمام جوانب، سعی خواهد کرد آنها را به حداقل برساند. بسته به این که از چه سیستم لیزری و در درمان چه ضایعه ای از این تکنولوژی استفاده شود، عوارض متفاوت خواهد بود.
در یک نگاه کلی می توان به این موارد اشاره کرد:
- درد؛ که غالباً خفیف است و می توان آن را با استفاده از بی حس کننده های موضعی یا تزریقی، باز هم کاهش داد.
- تورم؛ که بیشتر در اطراف پلک و گردن ایجاد می شود و معمولاً سه تا پنج روز بعد از عمل از بین می رود.
- به وجود آمدن حالتی شبیه به خون مردگی زیر پوست؛ که معمولاً بلافاصله بعد از عمل پدید می آید و طی هفت تا ده روز محو می شود.
- ایجاد تاول یا دَلـَمه در محل؛ که طی یک تا دو هفته بهبود می یابد.
- افزایش رنگ پوست یا کاهش آن در محل؛ که طی سه تا شش ماه بهبود می یابد.
- پدید آمدن اِسکار؛ که بسیار نادر است.
- این که ضایعه مورد نظر کاملاً بهبود نیابد یا عود کند.
در پایان، به این نکته اشاره می کنیم که به لیزر باید نگاهی واقع گرا داشت. انتظار بیش از حد داشتن منطقی نیست و گرفتن نتیجه صد در صد نیز همیشه امکان ندارد.
