زندگینامه امام کاظم (ع)

موسی بن جعفر ملقب به کاظم، امام هفتم شیعیان، متولد سال 128 قمری در قریه «ابواء» (میان مکه و مدینه). آن حضرت پس از شهادت پدرش امام جعفر صادق(ع)، از سال 148 تا 183، به مدت 35 سال امامت شیعیان را بر عهده داشت و در بیست و پنجم رجب سال 183 در زندان بغداد به دست سندی بن شاهک مسموم شد و به شهادت رسید.

ابن حجر هیثمی(درگذشت 974ق)، از علمای اهل سنت می‌گوید: او را به سبب گذشت و بردباری بسیارش، "کاظم" خواندند و در نزد عراقیان به باب قضاء الحوائج عندالله معروف و عابدترین، داناترین و بخشنده‌ترین مردم زمانه‌اش بود.

گفته‌اند که امام کاظم(ع) 37 فرزند داشته است. معروف‌ترین پسران وی امام رضا(ع)، احمد، حمزه، محمد و معروف‌ترین دختر وی، حضرت معصومه(س) است.

نام: موسی‏ بن جعفر.

کنیه: ابو ابراهیم، ابوالحسن، ابوالحسن اوّل، ابوالحسن ماضی، ابوعلی و ابواسماعیل.

القاب: کاظم، صابر، صالح، امین و عبدالصالح.

نکته: آن حضرت در میان شیعیان به «باب الحوائج» معروف است.

منصب: معصوم نهم و امام هفتم شیعیان.

تاریخ ولادت: هفتم ماه صفر سال 128 هجری. برخی نیز سال 129 را ذکر کردند.

محل تولد: ابواء (منطقه‏ای در میان مکه و مدینه) در سرزمین حجاز (عربستان سعودی کنونی).

نسب پدری: امام جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‏طالب علیهم السلام.

نام مادر: حمیده مصفّاة. نام‏های دیگری نیز مانند حمیده بربریه و حمیده اندلسیه نیز برای او نقل شده است. این بانو از زنان بزرگ زمان خویش بود و چندان فقیه و عالم به احکام و مسائل بود که امام صادق علیه السلام زنان را در یادگیری مسائل و احکام دینی به

ایشان ارجاع میداد. و درباره ‏اش فرمود: «حمیده، تصفیه شده است از هر دنس و چرکی؛ مانند شمش طلا. پیوسته فرشتگان او را حفاظت و پاسبانی نموده تا رسیده است به من، به خاطر آن کرامتی که از خدای متعال برای من و حجت پس از من است.»

مدت امامت: از زمان شهادت پدرش، امام جعفر صادق علیه السلام، در شوال 148 هجری تا رجب سال 183 هجری، به مدت 35 سال. آن حضرت در سن بیست سالگی به امامت رسید.

تاریخ و سبب شهادت: 25 رجب سال 183 هجری، در سن 55 سالگی، به‏ وسیله زهری که در زندان سندی بن شاهک به دستور هارون ‏الرشید به آن حضرت خورانیده شد.

محل دفن: مکانی به نام مقابر قریش در بغداد (در سرزمین عراق) که هم اکنون به «کاظمین» معروف است.

همسران و فرزندان امام کاظم (ع)

تعداد همسران امام روشن نیست اما نقل شده بیشتر آنان کنیزانی بودند که حضرت آنها را می‌خرید و آزاد می‌کرد و یا با آنان عقد می‌بست. نخستین آنها، نجمه مادر امام رضا(ع) است.

همسران: 1- فاطمه بنت علی 2- نجمه.





فرزندان امام کاظم (ع):

درباره تعداد فرزندان آن حضرت چند قول وجود دارد. بنابر نقل یکی از آنها، آن حضرت 37 فرزند داشت که 18 تن از آنان پسر و 19 تن دختر بودند.

الف) پسران‏ :امام کاظم (ع) به نام های زیر بوده اند:

1- امام علی بن موسی الرضا(ع).

2- ابراهیم.

3- عباس.

4- قاسم.

5- اسماعیل.

6- جعفر.

7- هارون.

8- حسن.

9- احمد.

10- محمد.

11- حمزه.

12- عبداللّه.

13- اسحاق.

14- عبیداللّه.

15- زید.

16- حسین.

17- فضل.

18- سلیمان.

ب) دختران  امام کاظم (ع) به نام های زیر بوده اند:

1 فاطمه کبری.

2- فاطمه صغری.

3- رقیّه.

4- حکیمه.

5- ام ابیها.

6- رقیّه صغری.

7- کلثوم.

8- ام جعفر.

9- لبابه.

10- زینب.

11- خدیجه.

12- علیّه.

13- آمنه.

14- حسنه.

15- بریهه.

16- عائشه.

17- ام سلمه.

18- میمونه.

19- ام کلثوم.

یکی از دختران آن حضرت به نام فاطمه، معروف به حضرت معصومه علیهاالسلام که برای دیدار برادرش امام رضا علیه السلام عازم ایران شده بود، در شهر قم بیمار شد و پس از چند روز بیماری، وفات یافت و در این شهر مدفون گردید. هم اکنون مقبره ایشان زیارتگاه شیعیان سراسر جهان و دانشگاه عالمان و مجتهدان شیعی است.

قبر دختر امام کاظم با نام فاطمه در قم از زیارتگاه‌های معروف شیعیان است که فاطمه کبری بوده و در آثار محدثان بزرگ شیعه از جمله شیخ صدوق و ابن قولویه قمی روایاتی درمورد ثواب زیارت وی نقل شده که با عنوان فاطمه دختر موسی از وی یاد شده است.فاطمه‌ی دیگری مشهور به فاطمه صغری دختر موسی بن جعفر(ع) وجود داشته که بنا بر نقلی در باکو مدفون است و به بی‌بی هیبت شهرت دارد.





نسب، کنیه‌ها و القاب امام کاظم (ع)

نسب امام کاظم(ع) چنین است: موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب(ع). نام مادرش حمیده بربریهو کنیه‌های وی، ابوابراهیم، ابوالحسن اول، ابوالحسن ماضی و ابوعلی است. آن حضرت به سبب کثرت زهد و عبادت به «عبد صالح» معروف بود و او را از آن جهت که در برابر بدرفتاری دیگران، خشم خویش را فروبرده، صبر پیشه می‌کرد «کاظم» می‌گفتند. از القاب دیگر آن حضرت «باب الحوائج» است.

ولادت و شهادت امام کاظم (ع)

امام کاظم(ع) در سال 128 یا 129ه‍.ق هنگام بازگشت امام صادق(ع) و همسرش حمیده از حجدر قریه ابواء -محلی بین مکه و مدینه- به دنیا آمد.برخی مکان ولادت او را مدینه ذکر کرده‌اند.بنا به روایت برقی در محاسن، امام صادق(ع) پس از ولادت این نوزاد، سه روز پیاپی ضیافت برپا کرد و به مردم طعام داد.در مورد ماه و روز ولادت اختلاف است، بعضی بدون ذکر ماه و روز، فقط به مکان ولادت اشاره کرده‌اند برخی گفته‌اند: ماه تولد در هیچ منبعی نیامده و تنها به سال اکتفا شده‌است. ولی این سخن، درست نیست چون برخی از جمله طبری آن را در ماه ذی الحجه و بعضی از جمله طبرسی آن را در هفتم ماه صفر می‌دانند.

شهادت امام کاظم(ع) در 25 رجب سال 183ه‍.ق. در بغداد رخ داد.

امامت امام کاظم (ع)

ایشان پس از شهادت پدر در سال 148ه‍.ق. امامت شیعیان را به مدت 35 سال بر عهده گرفت. هر چند امام صادق(ع) برای از بین بردن توطئه خلیفه عباسی در به قتل رساندن امام کاظم(ع)، پنج وصی، از جمله خود خلیفه را معرفی کرد اما شیعیان واقعی، امامت امام کاظم را پذیرفتند.

دلائل امامت

برخی از خواص فقهاء و یاران مورد اعتماد امام صادق(ع) سخنان وی بر امامت امام کاظم(ع) را نقل کرده‌اند. از جمله: مفضل بن عمر جعفی، معاذ بن کثیر، عبدالرحمن بن حجاج، فیض بن مختار، یعقوب سراج، سلیمان بن خالد، صفوان جمال.

در روایتی آمده است که امام صادق(ع) فرمودند: خداوند به من پسری عطا کرد که بهترین مخلوقات خداست و در حدیث دیگری فرمود: دوست داشتم غیر از او فرزند دیگری نداشتم تا هیچ کس در علاقه‌ام به موسی شریک نمی‌شد.

زمامداران و خلفای معاصر امام کاظم (ع):

امام کاظم(ع) در دوران امامت خویش با شش تن از خلفای عباسی معاصر بود:

1- مروان بن محمد اموی - معروف به مروان حمار- (126 - 132 ق.).

2- ابوالعباس سفاح عباسی (132 - 136 ق.).

3- منصور عباسی یا دوانیقی (136 - 158 ق.).

4- مهدی عباسی (158 - 169 ق.).

5- هادی عباسی (169 - 170 ق.).

6- هارون الرشید (170 - 193 ق.).

امام موسی کاظم علیه السلام در عصر خلافت منصور عباسی به مقام امامت نایل آمد. از آن زمان تا سال 183 هجری، سال وفات آن حضرت، چندین بار توسط خلفای عباسی دستگیر و زندانی گردید. تنها در دوران خلافت هارون الرشید به مدت چهار سال زندانی و در همان زندان به شهادت رسید.

انشعابات شیعیان امام کاظم (ع)

نوشتار‌های اصلی: ناووسیه، اسماعیلیه، فطحیه و واقفیه

برخی از شیعیان در زمان حیات امام صادق(ع) معتقد به امامت اسماعیل بودند و با اینکه وی در زمان حیات پدرش از دنیا رفت، مرگش را باور نکردند و او را همچنان امام می‌دانستند. پس از شهادت امام صادق(ع)، عده‌ای که از حیات اسماعیل مأیوس گردیدند پسر وی «محمد بن اسماعیل» را امام دانستند که به فرقه «اسماعیلیه» شهرت یافتند.

برخی دیگر از شیعیان، پس از شهادت امام صادق(ع)، جانب عبدالله افطح را گرفتند و از او پیروی کردند که به «فَطَحیه» موسوم هستند. از دیگر فرقه‌های عصر امام می‌توان از «ناووسیه» پیروان شخصی به نام ناووس که در امامت امام صادق(ع) توقف کردند و همچنین عده‌ای که به امامت محمد بن جعفر معروف به دیباج معتقد شدند، نام برد.

پس از شهادت امام کاظم(ع) نیز، کسانی که به امامت امام رضا(ع) اعتقاد نداشتند، بر امامت موسی بن جعفر(ع) توقف کردند و بر مهدویت و قائم بودن او معتقد بودند که «واقفه» نامیده شدند.جریان مهدویت و قائمیت، برخاسته از اصول اساسی شیعیان و برگرفته از روایات معصومین(ع) است که فردی با عنوان «قائم» و «مهدی» از خاندان پیامبر(ص)، عدالت را در جهان می‌گستراند.

قیام‌های شیعی در زمان امام کاظم(ع)

نوشتار اصلی: واقعه فخ

حسین بن علی بن حسن مثنی معروف به شهید فخّ علیه عباسیان قیام کرد ولی نهضتش با شکست مواجه شد. هر چند امام(ع) امر به قیام نکرد اما از شکل‌گیری آن آگاه و با حسین بن علی در ارتباط بود. توصیه امام(ع) به کوشا بودن در پیکار و جهاد و خبر از شهادت او، نشان از آگاهی امام(ع) نسبت به قیام شهید فخ دارد.

نوشتار اصلی: ادریسیان

از دیگر قیامهای سادات علوی می‌توان به قیام یحیی بن عبدالله و ادریس بن عبدالله اشاره کرد.

دستگیری و زندان امام کاظم (ع)

نقل قولهای متفاوتی از علت دستگیری امام کاظم(ع) بیان شده است که جایگاه و موقعیت موسی بن جعفر(ع) در میان شیعیان را روشن می‌سازد. بنا بر گزارش تاریخ نویسان علت دستگیری امام(ع)، بدگویی یحیی برمکی یا یکی از برادران امام نزد هارون بود. امام کاظم(ع) دو بار به دست هارون به زندان افتاد که درباره اولین بار آن، مدت زمانی قید نشده ولی مرتبه دوم را از سال 179ق تا 183ق ذکر می‌کنند که به شهادت آن امام منجر شده است.

هارون الرشید، امام را در سال 179ق در مدینه دستگیر کرد. ایشان هفتم ذی حجّه در زندان بصره، معروف به زندان عیسی بن جعفر، محبوس گردید. سپس وی را به زندان فضل بن ربیع در بغداد روانه کردند. زندان فضل بن یحیی و زندان سندی بن شاهک، زندانهایی بود که حضرت تا پایان عمر در آن زندانی بود.





چگونگی شهادت امام کاظم (ع)

شهادت امام کاظم(ع) در 25 رجب سال 183 در بغداد و زندان سندی بن شاهک رخ داد. پس از شهادت امام(ع)، سندی دستور داد جنازه امام را روی پل بغداد نهادند و به مردم اعلام کرد که به مرگ طبیعی از دنیا رفته است.در باب شهادت امام کاظم(ع) نقلهای متفاوتی است. بیشتر تاریخ نویسان قائل به مسمومیت امام(ع) شده و یحیی بن خالد و سندی بن شاهک را قاتل او معرفی می‌کنند اما برخی گفته‌اند: با پیچیدن در فرش، وی را خفه کردند و عده‌ای نیز قائل به ریخته شدن سرب گداخته در حلق امام کاظم(ع) شده‌اند.

مدفن و ثواب زیارت  امام کاظم (ع)

نوشتار اصلی: حرم کاظمین

شیعیان پس از دریافت خبر شهادت امام کاظم(ع) پیکر او را تشییع و در قبرستانی معروف به «قبرستان قریش» بغداد دفن کردند که امروزه در شهر کاظمین قرار دارد. امام رضا(ع) می‌فرماید: «کسی که قبر پدرم را زیارت کند مانند آن است که قبر رسول خدا(ص) و علی بن ابی طالب(ع) را زیارت کرده است» و در بیانی دیگر اجر زیارت قبر پدر خویش را بسان ثواب زیارت قبر امام حسین(ع) می‌شمارد.

سخن خطیب بغدادی خطیب بغدادی از حسن بن ابراهیم ابوعلی خلال -شیخ حنبلی‌ها در زمان خودش- نقل می‌کند که:

«هیچ مشکلی برایم پیش نیامد که کنار قبر موسی بن جعفر بروم و بدو متوسل شوم مگر اینکه خدای تعالی آنچه را دوست داشتم برایم آسان می‌نمود.»

اصحاب ویاران امام کاظم (ع):

تعداد یاران، اصحاب و راویان امام موسی کاظم علیه السلام بسیار است. در این جا نام تعدادی از اصحاب بزرگ آن حضرت ذکر می‏گردد:

1- علی بن یقطین.

2- ابوصلت بن صالح هروی .

3- اسماعیل بن مهران.

4- حمّاد بن عیسی.

5- عبدالرحمن بن حجّاج بجلی.

6- عبداللّه بن جندب بجلی.

7- عبداللّه بن مغیره بجلی.

8- عبداللّه بن یحیی کاهلی.

9- مفضّل بن عمر کوفی.

10- هشام بن حکم.

11- یونس بن عبدالرحمن.

12- یونس بن یعقوب.

اصحاب و راویان امام کاظم (ع)

اسامی اصحاب و راویان فراوانی که از امام(ع) حدیث نقل کرده‌اند در کتب معتبر نقل شده است. شیخ مفید می‌گوید: امام هفتم فقیه‌ترین عالم زمان خود بود و مردم روایات بسیاری از وی نقل می‌کردند. شیخ طوسی تعداد راویان و اصحاب امام کاظم را 272 نفر ذکر می‌کند.

برخی از مهمترین آنها عبارتند از:

حماد بن عیسی علی بن یقطین هشام بن حکم ابو صلت هروی صفوان بن مهران صفوان بن یحیی محمد بن ابی عمیر ازدی ابان بن عثمان مفضل بن عمر.

رویدادهای مهم زمان امام کاظم (ع):

1- شهادت امام جعفر صادق علیه السلام، پدر ارجمند امام موسی کاظم علیه السلام، به دست منصور دوانیقی، در سال 148 هجری.

2- پیدایش انشعاباتی در مذهب شیعه، مانند: اسماعیلیه، اَفْطَحیه و ناووسیه، پس از شهادت امام صادق علیه‌السلام و معارضه آنان با امام موسی کاظم علیه السلام در مسئله امامت.

3- ادعای امامت و جانشینی امام جعفر صادق علیه السلام، توسط عبدالله اَفْطَحْ، برادر امام موسی کاظم علیه السلام و به وجود آوردن مذهب افطحیه در شیعه.

4- اعراض بیشتر اصحاب امام صادق علیه السلام از عبدالله اَفْطَحْ، و گرایش آنان به امام‏ موسی کاظم علیه‌السلام.

5- مرگ منصور دوانیقی، در سال 158 هجری، و به خلافت رسیدن ابوعبدالله مهدی عباسی، فرزند منصور.

6- احضار امام موسی کاظم علیه السلام به بغداد و زندانی نمودن ایشان در آن شهر، به دستور مهدی عباسی.

7- زندانی شدن امام موسی کاظم علیه السلام در بغداد، در دوران حکومت هادی عباسی.

8- مبارزات منفیِ امام موسی کاظم علیه السلام با دستگاه حکومتیِ هارون‏الرشید، در مناسبت‏های گوناگون.

9- بدگویی و سعایت علی بن اسماعیل، برادرزاده امام موسی کاظم علیه السلام از آن حضرت، نزد هارون الرشید با توطئه‏چینی یحیی برمکی، وزیر اعظم هارون.

10- دستگیری امام کاظم علیه السلام در مدینه و فرستادن آن حضرت به زندان عیسی بن جعفر در بصره، به دستور هارون‏الرشید، در سال 179 هجری.

11- انتقال امام علیه السلام از زندان بصره به زندان فضل بن ربیع در بغداد.

12- انتقال امام علیه السلام از زندان فضل بن ربیع به زندان فضل بن یحیی برمکی.

13- مراعات کردن حال امام علیه السلام در زندان، توسط فضل بن یحیی و عکس‏العمل شدید هارون به این قضیه.

14- مضروب و مقهور شدن فضل بن یحیی، توسط هارون، به خاطر مراعات حال امام علیه السلام در زندان.

15- انتقال امام علیه السلام از زندان فضل بن یحیی به زندان سندی بن شاهک.

16- مسموم کردن امام علیه السلام با خرمای زهر آلود، توسط سندی بن شاهک در زندان.

17- شهادت امام کاظم علیه السلام به خاطر مسمومیت در زندان سندی بن شاهک، در 25 رجب سال 183 هجری.

18- انتقال پیکر مطهر امام موسی کاظم علیه السلام به جِسر (پل) بغداد و فراخوانیِ مردم برای دیدن آن توسط مأموران هارون‏الرشید.

19- انزجار سلیمان بن جعفر بن منصور دوانیقی از تحقیر پیکر امام موسی کاظم علیه السلام، توسط مأموران حکومتی، و دستور او به تجهیز و تکفین مناسب شأن پیکر آن حضرت و به خاک سپاری در مقابر قریش بغداد.