تاریخچه سکه طلا در ایران، از قدیم تا سکه بهار آزادی

همانطور که می دانید سکه طلا در ایران تاریخچه ای طولانی دارد چرا که در حکومت های مختلف سکه های مختلفی رواج یافته اند. آسمونی در این بخش تاریخچه سکه طلا در ایران از قدیم تا سکه بهار آزادی را برای شما عزیزان منتشر می کند. دعوت می کنیم تا پایان همراهمان باشید. تاریخچه سکه طلا در ایران سکه های ایران به تمامی سکه‌های ضرب شده و رایج در تمام سلسله‌ها و دودمان‌های حاکم بر ایران زمین اعم از ایرانی و بیگانه، که تا زمان کنونی، بر ناحیه کوچک یا سراسر ایران کنونی حکومت کرده‌اند، اطلاق می‌شود. در لغتنامه دهخدا راجع به اولین وسیله‌ای که در داد و ستد به کاررفته دربارهٔ واژه «پاره» چنین مذکوراست: «پاره یادآور نخستین مرحله سکه‌است. پیش از اینکه فلزات را سکه بزنند و آنها را به نقش یا خطی بیارایند، پاره فلزات از برای داد و ستد بکار می‌رفت.» چگونگی ضرب سکه در ایران معمولاً سکه را با چکش ضرب می‌زدند و طریقه ضرب این گونه مسکوکات آسان بود. قرنها به این ترتیب عمل می‌کردند که ابتدا نقش پشت سکه را روی فلز محکمی که معمولاً از فولاد بود به طور معکوس و منفی حکاکی می‌کردند و آن را در وسط سندان کار می‌گذاشتند و به همان طرز عیناً نقش روی سکه را نیز در سر سنبه‌ای از فولاد حکاکی می‌کردند. پس از تعیین عیار مناسب فلزات و ذوب و شمش نمودن، آنها را خرد کرده، به قطر و وزن لازم به صورت قطعاتی می‌بریدند و آن را گداخته، به ضرب فشار چکش به صورت مسکوک در می‌آوردند. این نوع سکه زدن منحصر به کشور ما نبود، تقریباً در همه جای دنیا به همین شیوه عمل می‌شد، بعدها به صورت بسیار ابتدایی از منگنه‌ها استفاده می‌کردند و پس از سال 1561 م با اختراع ماشین ضرب سکه در اروپا، سکه‌های استاندارد رواج یافت. بر اساس نوشته‌ها و مدارک موجود در ایران، در زمان صفویه نظم و ترتیب خاصی برای ضرب سکه وجود داشت و ضرابخانه، سازمان اداری گسترده‌ای دارای مشاغل متنوع بود که تحت نظر معیرالممالک اداره می‌شود عزل و نصب حکاکان، زرکشان، ضراب باشی، ضابطان، صنعتگران، کارکنان و کارمندان با وی بود و هیچ‌یک از عاملین دیگر حق دخالت نداشتند. دستگاه‌های مهم ضرابخانه عبارت بودند از:

1. دستگاه سیاکی (گدازنده) برای ذوب و خالص کردن طلا و نقره.
2. دستگاه قرص کوبی که فلزات را به شکل قرص در می‌آورد.
3. دستگاه آهنگری برای شمش کردن فلزات.
4. دستگاه چرخ کشی برای نوار کردن شمشها به ضخامت معین.
5. دستگاه قطاعی برای قطعه قطعه کردن نوار فلزات.
6. دستگاه کهله کوبی، فلزات قطعه شده را پهن کرده، به اندازه سکه در می‌آورد.
7. دستگاه سفیدی گری، قرصهای زر و سیم را پاک می‌کرد.
8. دستگاه تخش کنی، قرصهای کم وزن را جدا کرده، مجدداً با وزن صحیح آماده می‌کرد.
9. دستگاه سکه کنی، قرصها را سکه می‌کند.

در دوران افشاریه و زندیه تا اواسط قاجاریه وضع ضرب سکه کم و بیش به همان صورت بود تا در سال 1282 هـ . ناصرالدین شاه دستور داد ضرابخانه‌ای با روش جدید از فرانسه خریداری و به ایران وارد شود و پس از وقفه‌ای دوازده ساله، ضرابخانه جدید در سال 1294 هـ به دستیاری پشان، مستشار اتریشی، کار خود را آغاز نمود. بزرگ‌ترین سکه جهان سکه‌ای زرین است که نوشته روی آن به فارسی است و مشخصات سکه عبارت است از: وزن آن بیش از هفتاد انس (انس = 31 گرم و اندی) - اندازه قطر و دایره این سکه 5/14 سانتیمتر است. نوشته روی سکه «لا اله الا الله محمد رسول الله» و عبارت «ضرب دارالخلافه شاه جهان‌آباد 1064» و درحاشیه آن هم این شعر دیده می‌شود: از صدق ابی بکر شد ایمان انور اسلام قوی دست شد از عدل عمر دین تازه شد از شرم و حیای عثمان و ز علم علی یافت ولایت زیور این سکه منحصربه‌فرد بوده و اکنون در موزه بریتانیاست. تاریخچه سکه بهار آزادی به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی و با تأیید و دستور نخست وزیر دولت موقت، به مناسبت و یادبود نخستین بهار پیروزی انقلاب اسلامی، اجازه ضرب انواع مسکوک طلا بنام «بهار آزادی» صادر شد. از آن زمان تاکنون، سکه های بهار آزادی با دو طرح مختلف ضرب شده اند: از سال 1358 تا 1370 (سکه بهار آزادی طرح قدیم) یک روی این سکه مزین بنام علی بن ابیطالب بود (به سه بار تکرار «علی» به خط معقلی تزیینی در داخل یک شش ضلعی، و قید عبارت «بانک ملی ایران» در زیر آن) و بر روی دیگر آن تصویر بارگاه امام رضا به همراه عبارت «نخستین بهار آزادی» و تاریخ 1358 منقوش بود. از آن پس تا سال 1370، انواع سکه های بهار آزادی با همین طرح تولید می شد. از سال 1370 تاکنون (سکه بهار آزادی طرح جدید) با توجه به ماده 5 قانون نحوه حفظ آثار و یاد سید روح الله خمینی بانک مرکزی ایران موظف شد که تصویر بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی ایران را بر یک طرف سکه های بهار آزادی به گونه ای مناسب نقش کند. از اینرو، بنابر پیشنهاد بانک مرکزی و موافقت وزارت اموراقتصادی و دارایی و به استناد بند 2 قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا، هیئت وزیران در جلسه مورخ 1370/3/19 (راجع به تغییر طرح سکه یک بهار آزادی) چنین تصویب کرد: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مجاز است به مناسبت دومین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (قدس سره) سکه یادبود یک بهار آزادی را با مشخصات ذیل و طبق نمونه ای که در نهاد ریاست جمهوری نگهداری می شود ضرب نماید:

1. عیار طلا:900 در هزار
2. وزن سکه:8/13598 گرم
3. قطر سکه:22 میلیمتر
4. یک روی سکه مزین به تصویر حضرت امام (قدس سره) و قید سال ضرب (1370) در ذیل تصویر
5. یک روی سکه تصویر بارگاه حضرت امام رضا علیه السلام و قید عبارت «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» در بالای تصویر و عبارت «بهار آزادی» در پایین تصویر.

مصوبه مذکور جهت اجرا به بانک مرکزی جمهوری اسلام ایران ابلاغ شد. بدین ترتیب، در دومین سال فوت رهبر جمهوری اسلامی ایران، طرح سکه تمام بهار آزادی تغییر کرد و از آن پس (سال 1370 به بعد) سکه ها بر اساس آن مصوبه ضرب می شوند. گفتنی است طرح سکه های با قطع های ربع و نیم، همانند سابق است. در میزان عیار طلای سکه های طرح قدیم و طرح جدید و قیمت طلا و سکه، هیچ تفاوتی نیست و تنها اختلاف این دو در زمان ضربشان است، چون دیگر بانک مرکزی اقدام به ضرب سکه طرح قدیم نمی کند؛ این مسأله موجب ویژگی خاص این سکه و افزایش قیمت آن شده و گرنه در میزان طلای به کار رفته کوچکترین تفاوتی وجود ندارد. معمولاً در هر سال، انواع مسکوک بهار آزادی بر اساس مجوزی که بانک مرکزی دارد، در ضرابخانه این بانک تولید می شود. طبق آمار اعلام شده در سال 1386، تاکنون 40 میلیون قطعه سکه بهار آزادی در طول دهه های اخیر در کشور ضرب شده است.