بانکداری متمرکز الکترونیکی چیست؟

این سیستم بر اساس رویکردهای استراتژیک بانکی و به منظور بهبود عملیات، کاهش هزینه‌ها و ایجاد آمادگی برای رشد بانک مورد بهره‌ برداری قرار می‌گیرد.

به‌طور کلی این سیستم کلیه محصولات، خدمات بانکی، عملیات راهبری و مدیریت آن‌ها را از طریق دسترسی به پایگاه داده‌های مشترک و متمرکز در قالب یک سیستم ارائه می‌کند که انعطاف‌ پذیری این سیستم و مشتری محوری از ویژگی‌های مهم آن است. بدون ایجاد یک بانک اطلاعاتی متمرکز و یکپارچه، خدمات بانکداری الکترونیک به صورت جزیره‌ای و غیر همسان خواهد بود. در اجرای یک سیستم متمرکز بانکی، مدولار و مبتنی بر تکنولوژی‌های نوین نرم‌ افزاری مبتنی بر کامپوننت عملیات تجمیع با تکنولوژی‌های قدیمی بانک را میسر می‌نماید.

مزایا و نتایج حاصل از راه‌ اندازی سیستم بانکداری متمرکز و توسعه بانکداری الکترونیکی مواردی همچون افزایش رضایتمندی مشتریان را به دلیل ارائه محصولات و خدمات متنوع، افزایش بهره وری عملیاتی، افزایش کارایی و بهره وری منابع انسانی، مدیریت هزینه‌های عملیاتی و نگهداشت و توانایی بیشتر را در برمی‌گیرد.

از آنجایی که حضور مشتریان در شعب بانک‌ها هزینه‌آور است، توسعه خدمات الکترونیک مبتنی بر بانکداری متمرکز امکان کنترل لحظه‌ای سود و زیان و روند تأمین منابع و اعطای تسهیلات را فراهم می‌آورد. بنابراین فراهم آوردن امکانات بانکداری متمرکز الکترونیک برای بانک‌های بسیار ضروری است.

براساس یک تعریف کلی سیستم بانکداری الکترونیکی یکپارچه سیستمی است که کلیه محصولات و خدمات بانکی و عملیات راهبری و مدیریت آنها را از طریق دسترسی به پایگاه داده‌های مشترک و متمرکز در قالب یک سیستم ارایه می‌کند که انعطاف پذیری این سیستم و مشتری محوری از ویژگی‌های مهم آن است. بدون ایجاد یک بانک اطلاعاتی متمرکز و یکپارچه، خدمات الکترونیک به صورت جزیره ای و غیر همسان ارائه خواهد شد.

مزایا و نتایج حاصل از راه‌ اندازی سیستم‌های جامع بانکی در برنامه توسعه بانکداری الکترونیکی مواردی همچون افزایش رضایتمندی مشتریان از طریق ارایه محصولات و خدمات متنوع، افزایش بهره‌وری عملیاتی، افزایش کارایی و بهره وری منابع انسانی، مدیریت هزینه‌های عملیاتی و نگهداشت و توانایی بیشتر در تبعیت و انطباق با الزامات قانونی داخلی و خارجی را در برمی‌گیرد.

صرف حضور مشتری در شعبه برای بانک هزینه آور است. توسعه خدمات الکترونیک مبتنی بر بانکداری جامع امکان کنترل لحظه ای سود و زیان و روند جذب منابع و اعطای تسهیلات فراهم می آورد. بنابراین فراهم آوردن امکانات بانکداری متمرکز الکترونیک در دراز مدت سبب کاهش چشم گیر هزینه ها خواهد بود.

همچنین ایجاد زیر ساخت‌های اطلاعاتی و عملیاتی مناسب جهت تصمیم گیری و دسترسی به اطلاعات (درون سازمانی و برون سازمانی)، بهبود توانایی پاسخگویی به نیازها و تغییرات بازار، افزایش سرعت پاسخگویی و روان‌ سازی فرآیندها، افزایش توان ارزیابی عملکرد بانک‌ها، ایجاد توانایی رهگیری و پیگیری مشتریان، محصولات، کاربران، اسناد، مستندات و تراکنش‌ها، براساس انواع شاخص‌های بازیابی و افزایش قابلیت نظارت بر عملیات بانکی از جمله سایر مزایای راه‌ اندازی سیستم‌های جامع بانکی است.

بیشتر آمارهایی که امروزه ارائه می شود بسیاری از افراد به طور قطعی خوب یا غلط بودن آن را نمی دانند. حتی پردازش نیز کمک نمی کند تا اطلاعات لحظه‌ای و به روز باشد. در صورتی که سیستم متمرکز الکترونیک راه اندازی شود این مشکلات به سهولت برطرف خواهد شد.

تاریخچه بانکداری الکترونیکی در جهان

زمان شروع پرداخت الکترونیکی در دنیا به سال 1918 میلادی بر می‌گردد. یعنی هنگامی که بانک‌های فدرال رزرو آمریکا به انتقال وجوه از طریق تلگراف می‌پرداختند. اینترنت درسال 1970 توسط متخصصین دانشگاهی، به منظور اشتراک دریافت‌ها توسعه یافت و تا سال 1993 محبوبیت اینترنت برای عموم و خصوصاً تجاری که امید به گسترش مشتریانشان داشتند، افزایش پیدا کرد. عواملی که بانکداران را به سمت اینترنت متوجه ساخت عبارتند از مواجه شدن با مبالغ هنگفت و رقابت بین غیربانکی‌ها. در سال 1994، بانک‌ها شروع به کاوش در اینترنت کردند تا به عنوان یک سیستم تحویل داری پیشنهادی برای محصولات و خدماتشان از بانکداری اینترنتی استفاده کنند. این نوع بانک برای هر تراکنشی قیمت کمتری را از بانک‌های شعبه دار پیشنهاد کرد، همچنین به دسترسی بازارهای جهانی و آسایش بیشتر مشتریان توجه بیشتری نشان داد. تا ژانویه 1995، فقط 24 بانک بر روی شبکه اینترنت وجود داشت. اما به فاصله یک سال، 800 بانک به این تعداد افزوده شد.

تاریخچه بانکداری الکترونیک در ایران

با رشد هر چه بیشتر سیستم‌های جدید ، بانک‌ها خود را در برابر تعداد زیادی سیستم مجزا و منفک از یکدیگر (سیستم های جزیره‌ای) دیدند که ادامه فعالیت را برایشان دشوار می‌ساخت. در اواخر دهه 1360 بانک‌های کشور به سیستم اتوماسیون عملیات بانکی و رایانه‌ای کردن ارتباطات خود توجه نشان دادند. بر این اساس، نیاز به سیستمی یکپارچه که کلیه خدمات بانکی را از طریق پایگاه داده های متمرکز ارائه و مدیریت نماید بیش از پیش احساس گردید. بنابراین بانک‌ها به سوی استفاده از سیستم جامع متمرکز بانکداری روی آوردند. حرکت به سمت بانکداری الکترونیکی از اوایل دهه 70 آغاز شد و پس از ان کارت های اعتباری، خودپردازها، سیستم‌های گویاو… وارد خدمات نوین بانکی شد. سیستم شتاب یا شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی درسال 1381 ایجاد شد. همانطور که اشاره شد، زیرساخت‌های بانکداری الکترونیکی یکپارچه، در دهه 70 ایجاد گردید و دو بانک بزرگ کشور (بانک ملی ایران و بانک صادرات ایران) سیستم یکپارچه بانکی خود را عملیاتی نمودند. با راه اندازی این سیستم‌ها، به تدریج حساب‌های سنتی که دسترسی به آن ها برای صاحب حساب تنها از طریق مراجعه حضوری به شعبه افتتاح کننده حساب مقدور بود، به حساب های سیبا در بانک ملی ایران و سپهر (سیستم پردازش هوشمند رایانه‌ای) در بانک صادرات ایران تبدیل گردید. با استفاده از این سیستم‌ها، صاحب حساب برای انجام امور بانکی، دیگر نیازی به مراجعه حضوری به شعبه افتتاح کننده حساب ندارد. شماره این حساب‌های جدید 13 رقمی بوده و در سطح همان بانک منحصر بفرد می‌باشند.

رویکرد اول مدل‌های بانکداری الکترونیکی

دو نوع کلی از بانکداری الکترونیکی وجود دارد:

• بانک‌های الکترونیکی: در واقع موسسه‌ای است که فقط روی اینترنت موجود است و دارای هیچ گونه شعب فیزیکی نیست.
• شعبات الکترونیکی: در این مدل بانک‌های معمولی و مرسوم، خدمات بانک الکترونیکی را به کاربران خود ارائه می‌دهند. علت وجود این مدل این است که تمامی کاربران اینترنت و مشتریان بانک‌ها از خدمات بانک‌های الکترونیکی استفاده نمی‌کنند لذا وجود بانک‌های قدیمی هنوز تا مدتی لازم به نظر می‌رسد.

رویکرد دوم روش‌های ارائه خدمات بانکداری الکترونیکی

نخست، بانکداری دوگانه (Brick and Click): ترکیبی از کانال‌های تحویل الکترونیکی و بانکداری سنتی است. بانک‌هایی که فعالیت بانکداری مرسوم را که در آن خدمات بانکی با مراجعه مستقیم مشتریان و در محلی مانند اداره انجام می‌شود، همراه با ارائه خدمات بانکداری اینترنتی انجام می‌دهند در این دسته جای می‌گیرند.

دوم بانک‌های مجازی (Virtual Bank): بانکی است که صرفا تولیدات و خدمات خود را از طریق کانال‌های توزیع الکترونیکی بدون وجود شعبه انجام می‌دهند. اینگونه بانک‌ها به دلیل صرفه جویی هایی که از هزینه های غیر مستقیم (Over head) بهره مند می‌شوند معمولا سودی بالاتر از حد متوسط آن کشور پرداخت می‌کنند و صرفا در اینترنت موجود می‌باشند.

مزایای بانکداری الکترونیک

می‌توان آن را از دو جنبه مشتریان و موسسات مورد بررسی قرار داد:

از جنبه مشتریان می‌توان به صرفه جویی در هزینه‌ها اشاره کرد و از جنبه موسسات می‌توان به حفظ مشتریان علی رغم تغییرات مکانی بانک‌ها اشاره کرد، همچنین جلوگیری از اختلاس یکی دیگر ازمزایای مهم ان است. در بانک‌های پیشرو در خدمات بانکداری الکترونیک،کانال‌های مختلف بانکداری با هم تلفیق وسیستم‌های جزیره‌ای یکپارچه می‌شود پس مدیریت اطلاعات و مدیریت ارتباط با مشتریان بهبود می‌یابد و رضایت مشتریان، صرفه جویی در هزینه‌های تولید و درآمد بیشتر برای بانک‌ها را به همراه خواهد داشت اما قبل از اقدام به ایجاد و پیاده سازی سیستم بانکداری الکترونیک باید امکان پذیر بودن آن را در رابطه با محیط فنی، اقتصادی، مالی و نیروی انسانی مورد توجه قرار داد. این چهارچوب کاری باعث می‌شود که بانکی داشته باشیم که نیازی به امور کاغذی ندارد، محدود به مناطق جغرافیایی خاص نیست و هیچ گاه در آن به روی مشتریان بسته نمی‌شود و می‌تواند به صورت 24 ساعته به مشتریان سرویس دهد.

در حال حاضر برخی مشکلات موجود بر سر راه توسعه بانکداری متمرکز الکترونیک (core banking) عبارت اند از:

1. دشواری دسترسی و خرید نرم‌ افزار‌های خارجی
2. دشواری انطباق نرم افزارهای خارجی با عملیات بانکی داخلی
3. عدم طراحی و تهیه نرم‌ افزار core banking بانک های دولتی داخل
4. دشواری جذب و نگهداری نیروهای متخصص در این زمینه
5. دشواری‌های ناشی از عدم شناخت مدیران و دستگاه‌های ناظر و بازرس
6. محدودیت‌های ناشی از آیین نامه‌های معاملاتی

از سوی دیگر عدم پوشش مخابراتی در همه نقاط کشور، کندی توسعه شبکه زیر ساخت، ارایه نشدن خدمات پشتیبانی به صورت شبانه روزی، ارایه نشدن خدمات مخابراتی متناسب با کیفیت مورد نیاز عملیات بانکی و بالا بودن میانگین زمان تعمیر خرابی با توجه به حساسیت سامانه‌های بانکی، رعایت نشدن دقیق SLA از سوی شرکت مخابرات و پایین بودن قابلیت اطمینان ارتباطات شبکه‌ای موجود (اختصاصی نبودن شبکه) از جمله موانع و چالش‌های شبکه ارتباطی بانک‌ها ذکر شده است.

زمانی به وضعیت مطلوب در زمینه بانکداری متمرکز الکترونیک دست خواهیم یافت که سیستم جامع بانکی با ویژگی های پوشش کامل شعب، پوشش کامل محصولات و خدمات بانکی، تمرکز، یکپارچگی با قابلیت توسعه آتی از دو بعد کمی و کیفی، پاسخگوی و انعطاف پذیر نسبت به الزامات قانونی و انتظارات جدید، مشتری مداری محور، ارایه خدمات با معماری نوین بدون وجود محدودیت زمانی و مکانی، شبانه روزی بدون وقفه و بهره وری، کارایی و اثر بخشی راه اندازی شود.

با کمک بانکداری الکترونیک، حداقل 70 درصد عملیات پولی، بانکی به صورت الکترونیکی انجام خواهد شد و همه مردم از خدمات بانکی به صورت یکسان بهره مند می شوند.