استادیوم های قرن 21، چه خصوصیاتی دارند؟

اختصاصی آسمونی

نوشته از مهدی زارعی

استادیوم ها ساختمان های شگفت انگیزی هستند. آن ها بیش از هر ساختمان دیگری توانسته اند به شکل گیری و شهرت یک شهر و جامعه کمک نمایند. به لطف المپیک ها و سایر رقابت های ورزشی، این ساختمان ها در شمار پربازدید ترین مکان های کلان شهرها قرار گرفته اند و علاوه بر جذب میلیون ها تماشاگر، می توانند نمادی از آرمان های یک ملت باشند. ورزشگاه ها هر چند بناهای بسیار پرهزینه ای هستند اما در عین حال می توانند درآمد قابل توجهی نیز تولید نمایند. باید توجه داشت که در قرن بیست و یکم، ورزش به فرهنگی جهانی بدل شده است، قدرت مالی ورزش نیز افزایش یافته است و نقش پراهمیت استادیوم ها به عنوان یک ابزار برنامه ریزی شهری سبب شده که آن ها یه یکی از مهم ترین بناهای شهری بدل شوند.

***

یک استادیوم استاندارد

استادیوم استاندارد، نوعی ساختمان است که تمام المان های مورد نیاز، شامل بخش های مسکونی، تجاری، خرده فروشی و فراغت و تفریح را نیز در خود جای دهد. همه این مکان ها همراه با سایر خدمات و زیر ساخت های حمل و نقل، یک « استادیوم- شهر» را می سازند.

***

برنامه ریزی و فازهای ساختن استادیوم

مجتمع های ورزشی اغلب در دوره های مختلف و طی سال ها( و گهگاه طی دهه ها) ساخته و تکمیل شده اند. برای این که در ساخت این مجموعه ها از کار بیهوده جلوگیری شود و همچنین کار از لحاظ زیبایی شناسی در بهترین درجه قرار گیرد، ساخت استادیوم باید در چند مرحله مختلف انجام گیرد. این مراحل عبارت اند از:

فاز 1: اولین لایه از جایگاه اصلی تماشاگران با سقف موقت

فاز 2: جایگاه تماشاگران سمت مقابل و تاسیسات روشنایی

فاز 3: تکمیل جایگاه فاز اول و دوم و گذرگاه بیرونی

فاز 4: ساخت نخستین جایگاه انتهای زمین

فاز 5: ساخت دومین جایگاه انتهایی که تکمیل کننده استادیوم است

فاز6: افزودن سقف متحرک یا ثابت روی زمین مسابقه

لازم به ذکر است که در فرآیند اجرای فازها به هیچ یک از فازهای قبلی گزندی وارد نمی شود و کار هر فاز با حفظ ساختار قبلی آغاز و ادامه می یابد. به این ترتیب برنامه ریزی برای ساخت استادیوم های بزرگ به یک هنر بدل می شود. هنر تقسیم کردن زمین و تفکیک کاربری های آن. زمین مورد نظر تنها به بخش های ورزشی محدود نمی شود بلکه باید محدود های پارکینگ، پیاده رو، ماشین رو و..نیز مشخص شوند.

فاکتورهای تعیین کننده در برنامه ریزی:

• منطقه مرکزی:
  نقطه شروع طرح، منطقه مرکزی یا میدان بازی است. شکل، ابعاد و جهت گیری آن باید به گونه ای باشد که بتواند تمامی کارکردهای مورد نیاز را به انجام برساند.

• ظرفیت:

با توجه به تفاوت رشته هایی که در استادیوم ها برگزار می شود، اندازه زمین برای رشته ای چون دوومیدانی با زمین مسابقه فوتبال تفاوت دارد. به همین دلیل باید ظرفیت زمین را به دو شکل بیان کرد: تعداد صندلی ها حول زمین مسابقه با اندازه بیشینه و حداکثر ظرفیت حول کوچک ترین فضای کاربری. به این ترتیب صاحبان استادیوم، بیشترین سود ممکن را به دست خواهند آورد.

• جهت گیری:

پلان اصلی زمین بر  مبنای رویدادهایی است که در برابر تماشاگران انجام می شود. موقعیت زمین به شرایط طبیعی و جغرافیایی نیز بستگی دارد. سایر مسائلی که اهیمت فراوانی در جهت استادیوم دارند، عبارت اند از:

نیمکره ای که استادیوم روی آن واقع است

دوره ای از سال که ورزش مشخص شده در آن، انجام می گیرد

ساعت و لحظاتی از روز که مسابقه در استادیوم برگزار می شود

شرایط محیطی محل، مانند جهت وزش باد و زاویه تابش خورشید.

به عنوان مثال، بازی های فوتبال در اروپا در طول پاییز و زمستان در اوایل بعد از ظهر انجام می گیرند. این بدان معنی است که خورشید در آسمان پایین است و از جنوب غرب به غرب در حرکت است. بنابراین جهت گیری ایده آل برای منطقه بازی این است که محور طولی آن از« شمال- جنوب» یا « شمال غرب- جنوب شرق» باشد. با این جهت گیری ها، خورشید در طول بازی در جهت مناسبی خواهد بود و هر طبح به بیشترین مساحت زمین خواهد تابید. در نتیجه کمک خواهد کرد که یخ زدگی های زمین، قبل از بازی برطرف شود. همچنین خورشید باید در طول مسابقه در کناره زمین بازی باشد تا برای بازیکنان، تماشاگران و دوربین های تلویزیونی، دید خوبی فراهم آورد.

اما ورزش هایی مثل دوومیدانی در اروپا بیشتر در ماه های تابستان و پاییز انجام می شوند. زیرا خورشید نباید با پرتوافکنی خود در دیدگان دونده ها و تماشاگران، از قدرت دید آن ها بکاهد. جهت گیری ایده آل در نیمکره شمالی، این است که محور طولی از شمال 15 درجه به غرب حرکت کند.

• منطقه بندی:

نظم و انضباط برای همه بخش های استادیوم- از زمین مسابقه در مرکز تا فضای پارکینگ در خارج- و دقت به مسائل امنیتی، دیگر ویژگی با اهمیت در ساخت استادیوم ها است. به همین دلیل در ساخت هر استادیوم باید 5 ناحیه را در استادیوم مشخص کرد:

الف) منطقه فعالیت( محل برگزاری مسابقه)

ب) جایگاه تماشاگران

ج)محل های اجتماع اطراف محل فعالیت

د)مسیر و محدوده میان ساختار استادیوم و حصار محوطه

ه) فضای باز خارج از محوطه

******

فاکتورهای تعیین موقعیت:

امروزه از لحاظ فنی در هر موقعیتی که زمین کافی در دسترس باشد؛ اعم از مرکز یا حومه شهر، می توان یک استادیوم امن، مناسب و کارا ساخت. فاکتورهای لازم برای تصمیم گیری در ساخت استادوم عبارت اند از:

• کاربرد: استادیوم باید به سادگی قابل دسترس باشد. به همین منظور باید تحلیلی دقیق از محل سکونت تماشاگران، تعداد تقریبی آن ها و چگونگی دسترسی آنان به استادیوم داشت.
• موجود بودن زمین: یک استادیوم به فضایی برابر 15 جریب( حدود 60 هزار متر مربع) زمین فقط برای استادیوم و امکانات فرعی نیاز دارد. همچنین به ازای هر اتومبیل به 25 متر مربع پارکینگ احتیاج است.
• هزینه زمین: هزینه زمین باید کم ترین میزان ممکن باشد. به همین دلیل اکثر امکانات ورزشی در زمین های کم ارزش – که برای مصارف مسکونی یا صنعتی بسیار ضعیف است- ساخته می شوند. البته این امر ممکن است بعضی هزینه های ساخت را افزایش دهد.
• مقررات استفاده از زمین: قوانین مربوط به برنامه ریزی منطقه ای یا محلی باید مورد بررسی قرار گیرند تا مجاز بودن طرح پیشنهادی در منطقه تضمین شود.

*******

طراحی:

موفقیت در طراحی استادیوم زمانی به دست می اید که سازه، محوطه و جزئیات نهایی در تمایم مقیاس ها بیان شوند. همچنین از طرح کلی تا کوچک ترین جزئیات بیانگر مفهومی واحد باشند هیچ تضادی در آن وجود نداشته باشد.« استادیوم باری» که توسط« رنزو پیانو» طراحی شده است، نمونه ای از استادیوم با طراحی برتر است. اما طرح هر استادیوم، مشکلات خاص خود را نیز به همراه دارد. از جمله شکل ظاهری:

وجود حصارهای امنیتی و سایر معیارهای کنترل جمعیت در کنار نمای مقابل خیابان و چشم اندازهای اطراف استادیوم، نمای استادیوم را متفاوت از سایر بناهای اطراف می سازد. مقیاس فیزیکی غول اسای آن نیز هر چند که در خارج از شهر، مشکلی ایجاد نمی کند اما گنجاندن آن به صورتی مطلوب در فضای شهری، بسیار دشوار است. وجود پارکینگ های اتومبیل و اتوبوس در اطراف استادیوم نیز سبب می شود که ورزشگاه هر چقدر نیز ظاهر زیبایی داشته باشد، در همان حال از محیط اطراف جدا شود. المان های هر ورزشگاه نیز غیر قابل انعطاف هستند از جمله ردیف های صندلی، پله ها، رمپ ها، ورودی ها. به همین دلیل ترکیب آن ها با یک نمای سنتی یا ترکیب هنری دشوار است. همچنین باید سطح هر استادیوم بسیار سخت و ارتجاع ناپذیر باشد تا بدون نیاز به نگهداری زیاد، در بدترین شرایط اب و هوایی، ازدحام جمعیت و خرابکاری تعمدی انبوه جمعیت، پا برجا بماند. لازم به ذکر است که هر استادیوم ممکن است برای هفته ها بدون استفاده باقی بماند و در این مدت، سردی و مردگی را به محیط اطراف انتقال دهد. اما در بازه هایی از زمان، به شدت مورد استفاده قرار گرفته و محیط را سرشار از انرژی سازد. این الگوی استفاده تفاوتی آشکار بین یک ورزشگاه و یک ساختمان عادی ایجاد می نماید.