لژیونرها در فوتبال ایران و جهان

پاسخ این سوال خیلی سخت و پیچیده نیست. فوتبال را انگلیسی ها به همه جای دنیا بردند و در تمام کشورهای دنیا، تیمهای انگلیسی شکل گرفتند. این تیمها- که بازیکنانش را کارمندان بریتانیایی تشکیل می دادند- در کشورهایی مثل ایران، حتی با تیمهای بومی هم مسابقه می دادند، مسابقاتی کاملا جدی که حتی به برنده های این تورنمنت ها جام هم داده می شد.

در برخی کشورها مثل آرژانتین هم اختیار همه چیز به انگلیسی ها سپرده شد؛ تا جایی که اولین مسوولان فدراسیون فوتبال این کشور هم انگلیسی بودند و بعدها که آرژانتینی ها کار را از آنها یاد گرفتند، خود اداره فوتبال خودشان را در دست گرفتند.

به همین خاطر وقتی به دنبال اولین بازیکنان خارجی در فوتبال ایران هستیم، نباید به آلن ویتل انگلیسی فکر کنیم که در دهه 50 شمسی، اورتون را به مقصد پرسپولیس ترک کرد. بلکه باید نیم قرن عقب تر برویم و از تیمهایی یاد کنیم مثل تیمهای بانک شاهنشاهی، تلگرافخانه، سفارتخانه و کنسولگری انگلیس. چهار تیم با ترکیب 100 درصد انگلیسی که نخستین رقابتهای قهرمانی ایران را بین خود برگزار کردند.

البته استخدام بازیکن خارجی برای تیمهای فوتبال از زمانی حالت جدی به خود گرفت که فوتبال در اروپا و آمریکای جنوبی حرفه ای شد. بعد از جنگ جهانی اول، بسیاری از لیگها از دهه 20 میلادی حرفه ای شدند و شروع به استخدام بازیکنان خارجی کردند. مثلا ایتالیایی ها بیشتر به سراغ بازیکنان آرژانتینی رفتند؛ البته بازیکنانی که عموما اجدادی ایتالیایی داشتند و به اوریوندی معروف بودند. در آن روزها هنوز فیفا استفاده از بازیکنان خارجی در تیمهای ملی را منع نمی کرد و به همین خاطر خیلی از این آرژانتینی ها در تیم ملی ایتالیا هم به میدان رفتند. معروف ترین آنها لویس مونتی بود که در فینال جام جهانی 1930 برای آرژانتین به میدان رفت و چهار سال بعد با ایتالیا قهرمان جهان شد.

در کشورهایی که فوتبال شان حرفه ای نشده بود، بازیکنان با محدودیت های زیادی روبرو بودند. مثلا وقتی سوئد قهرمان المپیک 1948 لندن شد، اکثر ستاره های این تیم راهی لیگ ایتالیا شدند. به این ترتیب با حضور در فوتبال حرفه ای ایتالیا، شانس بازی در تیم ملی کشور خودشان را از دست دادند. بعضی از ستاره ها هم به قدری برتر از سایرین بودند که در هرجا حضور پیدا کردند، پیراهن تیم ملی آن کشور را هم به تن کردند. مثلا لادیسلاو کوبالا که پیراهن تیمهای ملی مجارستان، چکسلواکی و اسپانیا را به تن کرد و آلفردو دی استفانو که برای تیمهای آرژانتین، کلمبیا و اسپانیا به میدان رفت.

از دهه 70 به بعد با پیشرفت امکانات سفر از قاره ای به قاره دیگر و قوانین محدود کننده فیفا، دیگر کمتر بازیکنی این امکان را پیدا کرد که بعد از رفتن به کشوری دیگر، پیراهن تیم ملی آنجا را هم به تن کند. همین امکانات بیشتر برای سفر باعث شد که تعداد لژیونرها در کشورهای مختلف روز به روز بیشتر شود. در دهه 90 هم با تصویب قانون بوسمان، باشگاهها اجازه پیدا کردند به هر تعداد که می خواهند از بازیکن خارجی استفاده کنند؛ فقط با این شرط که این بازیکنان پاسپورت اروپایی داشته باشند.

به این ترتیب فوتبال امروز به نوعی به نقطه آغاز خودش بازگشته است. زمانی تیمهای حاضر در فوتبال کشورهای مختلف از 11 بازیکن انگلیسی در ترکیب خود استفاده می کردند و حالا گهگاه تیمهایی را می بینیم که حتی یک بازیکن بومی در ترکیب 11 نفره خود ندارند و در عوض بازیکنانی از قاره های مختلف در کنار هم قرار گرفته اند؛ بازیکنانی خارجی که برای رسیدن تیم بومی به افتخار تلاش می کنند.