معرفی پارک ملی خجیر در تهران

آسمونی : پارک ملی خجیر و پارک ملی سرخه حصار قسمتی از منطقه حفاظت شده جاجرود در منتهی الیه شرق تهران می باشند. پارک ملی خجیر و پارک ملی سرخه حصار از قدیمی ترین مناطق حفاظت شده در جهان می باشند و مدیریتی یکپارچه دارند. وجود مناظر بکر و طبیعی و تنوع زیستی مناسب، همچنین تاثیر بسیار بالای این منطقه در کاهش آلودگی هوای شهر تهران اهمیت این پارک های ملی را دو چندان می کند.

پارک ملی خجیر پس از انتخاب شهر تهران به عنوان پایتخت کشور (1133 خورشیدی) در زمان قاجاریه با نامهای قرق سلطنتی یا شکارگاه سلطنتی تحت حفاظت قرار گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با تصویب شورای انقلاب اداره آن به سازمان حفاظت محیط زیست محول گردید و طی مصوبه شماره 90 مورخ 1361/6/21 شورای عالی حفاظت محیط زیست با حدود و مشخص به مساحت 9971 هکتار به عنوان پارک ملی خجیر تعیین گردید.

پارک ملی خجیر از کوهستان های بلند و تپه ماهورهای مرتفع و نیمه مرتفع تشکیل شده است که ارتفاع آن از 1200 متر تا 2138 متر متغیر است. قله های مهم پارک ملی خجیر عبارت اند از: قله زلزله، بارجمالی، زیرک چال، سروکوه، آسمان کوه، گویداغ، جنگل سوخته و دربندک

مسیر دسترسی :

مهم‌ترین مسیر دسترسی به خجیر از طریق جاده پاسداران به پارچین است. بخشی از جاده تهران به دماوند در نزدیکی منطقه صنعتی کمرد هم از حاشیه شمالی خجیر می‌گذرد.

اقلیم :

این منطقه از نظر آب و هوایی جزو اقلیم های سرد به شمار وی رود و در چهار اشکوب تقسیم بندی می شود.

1- اقلیم خشک و سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 2- تا 2/4 درجه بر حسب ارتفاع تغییر می کند) که مرز ارتفاعی این اقلیم 1530 متر است.

2- اقلیم نیمه خشک و سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 2/4- تا 8/5- درجه متغیر است) که این اقلیم در ارتفاعات بین 1530 تا 1744 متر واقع است.

3- اقلیم نیمه مرطوب سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از 8/5 تا 7- درجه تغییر می کند) که این اقلیم در ارتفاعات بین 1744 تا 1904 متر واقع است.

4- اقلیم ارتفاعات فوقانی که این اقلیم در ارتفاعات بالاتر از 1904 متری قرار دارد. جهت وزش چیره باد، جهت جنوب غربی و غربی است و از نظر شدت‌، شمال‌ و شمال‌ شرقی است‌. بیشترین‌ میزان‌ وزش‌ باد نیز در فصل‌ بهار اتفاق‌ می افتد.

بارندگی در پارک ملی خجیر و سرخه حصار بیشتر ناشی از جریان های غربی و مدیترانه ای است که نزدیک به 8 ماه از سال، از اوایل پاییز تا نیمه های بهار، به تناوب منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد.

زمین شناسی :

پارک ملی خجیر از نظر زمین شناسی و ژئومورفولوژی وضعیت بسیار پیچیده ای دارد. یک واحد شامل تشکیلات آبرفتی حاوی سنگ های کنگولومرا، ماسه سنگ، مارنهای ماسه سنگی همراه با گچ آهن دار و بخش هایی از منطقه حاوی توده های آتشفشانی نظیر آندزیت و ریولیت است.

بررسی خاک به طور عمده می تواند در تعیین زیستگاههای مناسب برای برخی از گونه های جانوری حیات وحش دارای اهمیت بسیار باشد. در این منطقه خاک ها جوان و کم تحول یافته اند و به علت تراکم بیشتر پوشش گیاهی و ملایم بودن شرایط اقلیمی غنی تر از پارک ملی سرخه حصار می باشد.

براین اساس خاک های پارک ملی خجیر در هفت تیپ 1- تیپ سرو کوه 2- تیپ بیدک 3- تیپ باغشاه 4- تیپ اصلان 5- تیپ فیروزه 6- تیپ کافرهومند-میدانک 7- تیپ جاجرود قرار می گیرد.

منابع آب :

منابع آبی در پارک ملی خجیر عبارتند از :

رودخانه جاجرود که پس از عبور از سد لتیان در پارک جریان دارد. همچنین چشمه ها که آبدهی بیشتری نسبت به پارک ملی سرخه حصار دارند. ازچشمه های مهم این منطقه می توان به چشمه باغ انگوری، باغ اناری، دره چنار، سنگ بندی، باغشاه، نایب علی و سیدرضا اشاره کرد. کم باران ترین ناحیه پارک ملی خجیر دره مرکزی آن است که بارندگی آن از 300 میلیمتر کمتر و از 275 میلیمتر بیشتر است.

حفاظت : 

پارک های ملی خجیر، سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود بوسیله پاسگاه های محیط بانی باغ شاد، جاجرود، ماملو، قصرفیروزه و توچال تحت حفاظت قرار دارند.

پوشش گیاهی :

در پارک ملی خجیر 35 جامعه گیاهی متشکل از جوامع طبیعی، نیمه طبیعی، فرنگی و زراعی وجود دارند. علاوه بر این گونه های نادری نظیر زیره سیاه در پارک ملی خجیر دیده می شود.

از گونه های دارویی، صنعتی و خوراکی مشخص پارک ملی خجیر می توان به موارد ذیل اشاره کرد: بابونه، سیرش زرین، باریحه، ریواس، پیاز صورتی، جاشیر کوتوله، بادیان کوهی، زیره سیاه، شنگ، تلخ بیان، شیر خشت و پیچک قندرونی.

بخش دشتی باغشاد با ارتفاع 1420 متر شامل گیاهانی نظیر درمنه، انواع گون، چوبک و اسفند می باشد و اشکوب فوقانی کوهها دارای درختانی مانند بنه، بادام خارآلود، ارس و نسترن که اصولا تیپ پوشش گیاهی ارتفاعات بالای کوه منطقه است.

گونه های شاخص جانوری :

پستانداران :

منابع آب کافی، پناهگاه زیاد، و پوشش گیاهی متناسب با نیاز گونه ها، مجموعا زیستگاه مناسبی در دو پارک ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود فراهم کرده است، به خصوص پارک ملی خجیر از جنبه های زیبا شناختی، بوم شناسی، ژنتیکی، آموزشی، گردشگری و اجتماعی- اقتصادی ارزش های بسیار مهم بوده بطوری که از بهترین زیستگاههای البرز مرکزی می باشد.

به‌ علت‌ قطع‌ ارتباط با مناطق‌ همجوار، این‌ منطقه به‌ صورت‌ جزیره‌ای شده‌ و ‌پستانداران‌ این‌ منطقه‌ را در رابطه با مهاجرت‌ها و جابجائی های عادی فصلی خود دچار مشکل نموده است.

تعداد گونه‌های جانوری موجود پارک ملی خجیر در هر یک از راسته‌ها به‌ شرح‌ زیر است‌ :

3 گونه‌ از راسته‌ حشره‌ خواران‌ Erinaceidae شامل :

خارپشت‌ اروپائی، حشره‌ خور دورنگ‌، حشره‌ خور دندان‌سفید

5 گونه‌ از راسته‌ خفاش‌ها Chiropter شامل :

خفاش‌ بال‌سفید، خفاش سبیل‌دار، خفاش‌ گوش‌ موشی کوچک، خفاش‌ گوش‌پهن، خفاش‌ دم‌ آزاد اروپائی

16 گونه‌ از راسته‌ جوندگان Rodentia شامل :

تشی، موش‌ صحرائی، موش‌ قهوه‌ای، موش سیاه، موش خانگی، موش‌ ورامین، هامستر دم دراز، هامستر خاکستری، جرد ایرانی، جرد لیبی، ول‌ آبزی، ول‌ اجتماعی، ول‌ معمولی، ول‌ حفار افغانی، دوپای کوچک، دوپای ناشناخته

1 گونه‌ از راسته‌ خرگوشها Lagomorpha شامل :

خرگوش

9 گونه‌ از راسته‌ گوشتخواران‌ Carnivora شامل :

گرگ، شغال، روباه‌ معمولی، سمور، رودک، شنگ، کفتار، گربه‌ وحشی، پلنگ

4 گونه‌ از راسته‌ زوج‌ سمان‌ Artiodactyla شامل :

گراز،کل و بز، قوچ‌ و میش وحشی، آهو

پرندگان :

پارک های ملی خجیر و سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود به‌ علت‌ دارا بودن‌ زیستگاههای مختلف‌ اعم‌ از رودخانه‌، کوهستان‌، استپ‌، دارستان‌، کشتزار، باغات‌ و همچنین‌ قرار گرفتن‌ در مسیر مهاجرت‌ تعداد زیادی از گونه‌های مهاجر از موقعیت‌ بسیار خوبی جهت‌ زندگی پرندگان‌ برخوردار می باشد و به‌ همین‌ دلیل‌ گونه‌ های متنوعی ازپرندگان‌ در زیستگاههای مختلف‌ آن‌ مشاهده‌ می گردند.

در مجموع‌ پرندگان پارک های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود 115 گونه بوده‌ که‌ 22٫6 درصد پرندگان‌ ایران‌ را تشکیل‌ می دهد :

تعداد 34 گونه‌ بومی (29٫5 درصد) شامل پرندگانی از قبیل‌ کبک معمولی (Alectoris chukar) و تیهو (Ammoperdix griseogularis)

تعداد 30 گونه مهاجر زمستان‌گذران‌‌ (26درصد) پرندگانیی از قبیل‌ اردک سرسبز (Anas platyrhynchos) خوتکا (Anas crecca) و نوک پهن‌ (Anas clipeata)

تعداد 41 گونه‌ مهاجر تابستان‌ گذران‌ (35٫5 درصد) شامل پرندگان‌ راسته‌ Passeriformes از قبیل‌ انواع‌ زردپره‌ (Emberiza) پری شاهرخ‌ Oriolus oriolus و پرندگان‌ دیگری مانند هدهد (Upupa epops) و سبز قبا (Coracias garrulus)

تعداد 7 گونه‌ عبوری (6درصد) شامل بسیاری از اردک ها نظیر فیلوش‌ (Anas acuta) گیلار (Anus penelope) و پرندگان‌ شکاری مانند عقاب‌ شاهیAquila) heliaca) از این‌گروه‌ می باشند.

تعداد 3 گونه‌ رها شده‌ از قفس‌ (2٫5 درصد) این‌ پرندگان‌ که‌ شامل‌ طوطی طوق‌ صورتی (Psittacala krameri)، بلبل‌ خرما (Pycnonotus leucotis) و مینا (Acridotheres tristis) می باشند، بومی منطقه‌ نبوده‌ و توسط انسان‌ از مکان‌های دیگر به‌ تهران‌ منتقل‌ گردیده‌ و رها شده‌اند. تعداد این‌ پرندگان‌ روبه‌ افزایش‌ می باشد.

خزندگان :

در پارک های ملی خجیر، سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود تعداد 27 گونه‌ خزنده‌ شناسائی گردیده‌اند که‌ شامل‌ 9 گونه‌ از راسته‌ سوسمارها 17 گونه‌ از راسته‌ مارها و یک گونه‌ لاک پشت‌ می باشد. گونه‌ شاخص‌ خزنده منطقه بزمجه ‌بیابانی تعیین گردیده است و البته‌ در منطقه‌ گونه‌های با اهمیت‌ دیگری نظیر لاک پشت‌ مهمیزدار غربی (‌Testudo graeca ibera) وجود دارد که‌ علاوه‌ بر اینکه‌ حمایت‌ شده‌ می باشد در طبقه‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت IUCN نیز در طبقه آسیب پذیر قرار دارد.

از سایر گونه‌ های با اهمیت‌ دیگر از قبیل افعی البرزی (Vipera ursine)، افعی شاخدار، بزمجه دشتی در منطقه وجود دارند که در لیست اتحادیه جهانی حفاظت ‌IUCN به عنوان گونه های در معرض‌ خطر انقراض‌ می باشند.

دوزیستان :

در پارک های ملی خجیر و سرخه‌ حصار و منطقه‌ حفاظت‌ شده‌ جاجرود دو گونه‌ دوزیست‌ بنام‌ وزغ‌ سبز (Bufo viridis) و قورباغه‌ معمولیRama) (ridibunda ‌زندگی می کنند.

ماهیان :

در این مناطق یک گونه‌ غیربومی بنام ‌قزل‌آلای رنگین‌کمان‌ (Onchorynchus mykiss) ‌و 6 گونه‌ بومی وجود دارد که عبارتند از:‌

ماهیی سیاه گونه ( Capoeta damascinas )، ماهی سیاه گونه (Capoeta aculeta)، سس‌ ماهی (Barbus sp)، سگ‌ ماهی جویباری( Noemachilus sp) عروس‌ ماهی (Leuciscus cephalus) ماهی کولی ( Alburnoides bipuntatus)

تعارضات و تهدیدهای منطقه :

پارک ملی خجیر همیشه در معرض فشار همه جانبه توسعه ناپایدار بوده است. ساخت و سازهای غیرمجاز در داخل مستثنیات جهاد کشاورزی و اشخاص، تعارضات و تصرفات حضور صنایع نظامی پارچین و هوا فضا، تخریب حاصل از اجرای پروژه های ملی و احداث راههای دسترسی متعدد، حفر چاه های غیرمجاز در منطقه، شکار و صید غیرمجاز، ایجاد آتش سوزی در عرصه های طبیعی و بکر، ورود دام و کوچ عشایر در فصل کوچ، احداث گلخانه های غیرمجاز و ورود سموم کشاورزی به چرخه محیط، احداث سد ماملو، احداث اتوبان اصلاحی پارچین، ورود غیرمجاز مصالح و افزایش ساخت و ساز های غیرمجاز، ایجاد صداهای مهیب حاصل از انفجار در صنایع نظامی، جنگل کاری های منابع طبیعی با درختان غیربومی، برداشت غیرمجاز سنگ و ماسه از بستر رودخانه، آبگیری سد ماملو و هجوم مردم برای تفریح در کنار رودخانه و دریاچه سد و کمبود نیرو و امکانات حفاظتی از مهمترین عوامل تهدید کننده این منطقه به شمار می روند.

رخدادهای منطقه :

• مجری توسعه شهر جدید پردیس در اقدامی غیرمنتظره در آذرماه 1391 وارد پارک ملی خجیر شد تا در ادامه ساخت‌ و سازهای شهر پردیس برخلاف تمام معیارهای زیست‌ محیطی بخشی از این پارک ملی را به شهر جدید پردیس ضمیمه کند.

• دستگیری شکارچی 3 راس قوچ وحشی در مهرماه 1391 

• دستگیری شکارچی میش وحشی در آذر 1392

• دستگیری شکارچی قوچ وحشی در دیماه 1392 

• بازگشت بره میش وحشی به آغوش مادرش با تلاش محیط بانان در خرداد 1393 

• رفع تصرف 17هزار مترمربع از اراضی پارک ملی خجیر و تخریب سازه های مربوطه در خرداد 1393 

• دستگیری شکارچیان غیرمجاز میش وحشی در تیرماه 1393 

• 6 ساختمان غیرمجاز در آبان 1393 از متصرفان خلع ید و تخریب گردید