- آسمونی
- مجله اینترنتی
- علمی و دانستنی
- جغرافیا
- خاورمیانه کجاست و خاورمیانه شامل چه کشورهایی می شود؟
خاورمیانه کجاست و خاورمیانه شامل چه کشورهایی می شود؟
اصطلاح «خاورمیانه» را برای نخستین بار یک مورخ آمریکایی به نام «آلفرد ماهان» به کار برده است و منظور وی از خاورمیانه منطقه اطراف خلیج همیشه فارس بوده است. اما آیا می دانید خاورمیانه کجاست؟ آیا می دانید خاورمیانه شامل چه کشورهایی می شود؟ اگر می خواهید در این مورد بیشتر بدانید این بخش آسمونی را حتما مطالعه نمایید چرا که به معرفی کامل خاورمیانه می پردازیم.
خاورمیانه کجاست؟
خاورمیانه منطقه‌ای است تراقارّه‌ای که شامل بیشتر غرب آسیا و مصر است. این ناحیه گروه‌های فرهنگی و نژادی گوناگونی مانند ایرانیان، آشوری‌ها، آذربایجانی‌ها، ترک‌های آناتولی، کردها، اسرائیلی‌ها، عرب‌ها و بربرها را در خود جای داده‌است. زبان‌های اصلی این منطقه عبارت است از فارسی، ترکی آذربایجانی، کردی، لری، بلوچی، آشوری، ترکی استانبولی، عربی و عبری. در برخی زمینه‌ها واژه بسط یافته خاورمیانه به تازگی شامل کشورهای افغانستان، پاکستان، قفقاز، آسیای مرکزی و آفریقای شمالی شده‌است که علاوه بر آنچه یاد شد زبان اردو و پشتو را نیز در بر می‌گیرد.
جغرافیای خاورمیانه
منطقه‌ای از آسیا را که به نام خاورمیانه یا آسیای جنوب غربی شناخته شده می‌توان به دو بخش تقسیم نمود یکی بخش شمالی شامل ترکیه و ایران و دیگری بخش جنوبی شامل شبه جزیره عربستان. بخش شمالی را به یک گره زینتی تشبیه می‌کنند که مرکز آن در محاذات جنوب قفقاز واقع شده و طرف غربی یا چپ آن را آسیای صغیر دربر گرفته‌است. طرف خاوری یا راست گره مورد بحث را ایران فراگرفته که خود سرزمینی است فلاتی با شیب عمومی به طرف خاور که همه اطراف آن را رشته کوه‌های بلندی به وجود آورده‌است.
شبه جزیره عربستان یا بخش جنوبی آسیای جنوب غربی دارای ترکیبی خیلی ساده است بدین معنی که تمام آن از یک تختال (Block) عظیمی تشکیل شده که قسمتهای برآمده آن در مجاورت دریای مدیترانه و سرخ به چشم می‌خورد. دومین منطقه آسیا را شبه قاره عظیم هند و پاکستان به وجود آورده‌است که رشته کوه‌های بزرگی مانند سلیمان در شمال باختری و قره قوروم -هیمالیا در شمال و اراکان (Arakan) و یوما (Yoma) در خاور آن را از نواحی جدا می‌سازد.
جسی ویلر دربارهٔ خاورمیانه در کتاب جغرافیای عمومی جهان (مناطق مهم جغرافیایی) می‌نویسد:
خاورمیانه منطقه ای است که قسمت اعظم آن از بیابان و علفزار تشکیل می‌شود، در مورد وسعت این منطقه بین علما اختلاف فاحشی وجود دارد به طوری که برخی از آنان حتی اصطلاح «خاورمیانه» را اصولاً قبول ندارند چون آن را خیلی مبهم و اشتباه می‌دانند، معهذا این اصطلاح به عنوان نام یک منطقه طوری تثبیت شد که برانداختن آن آسان نیست.
تاریخ خاورمیانه
نقشه‌ای سیاسی از منطقهٔ خاورمیانه که در سال 1866 میلادی توسط آلوین جوئت جانسون ترسیم‌شده است. نام تاریخی خلیج فارس در نقشه مشهود است. خاورمیانه از نخستین خاستگاه‌های تمدن جهان بوده‌است. بسیاری از باورها و آیین‌های جهان از اینجا برخاسته‌اند، نخستین یافته‌های آدمی در اینجا بوده، و همچنین نخستین برخورد انسانهای هوشمند آفریقایی (نسل امروز انسان‌ها) و انسانهای نیاندرتال می‌باشد.
نخستین قانون‌های جهان (قانون حمورابی) در اینجا نوشته شده‌است. خاورمیانه از میانه قرن بیستم، مرکز توجه جهانی و شاید حساسترین منطقه جهان از نظر استراتژیکی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده‌است و مکان کشمکشهای دراز مدت اعراب و اسرائیل است. خاورمیانه زادگاه ادیان مهمی چون یهودیت، مسیحیت، اسلام، و ادیان غیر ابراهیمی مثل دین زرتشتی، آیین مهر و مانوی است. مرزهایی خاورمیانه نقشه کشورهایی که مجموعاً به آنها خاورمیانه گفته می‌شود. اصطلاح خاورمیانه شناسندهٔ منطقه‌ای فرهنگی است، در نتیجه مرز مشخصی برای آن وجود ندارد.
کشورهای خاورمیانه
- اردن
- اسرائیل
- امارات متحده عربی
- ایران
- بحرین
- ترکیه
- حکومت خودگردان فلسطین
- سوریه
- عراق
- عربستان سعودی
- عمان
- قطر
- کویت
- لبنان
- مصر
- یمن
کشورهای غربی این منطقه (الجزایر، تونس، لیبی و مراکش) به دلیل وابستگی شدید تاریخی و فرهنگی پیشتر بخشی از خاورمیانه شمرده می‌شوند. سودان نیز یکی از این کشورها به‌شمار می‌آید. کشورهای آفریقایی موریتانی و سومالی نیز پیوندهایی با خاورمیانه دارند. ترکیه و قبرس که از نظر جغرافیایی درون یا نزدیک این منطقه هستند، خود را بخشی از اروپا می‌دانند و ایران را مرز شرقی خاورمیانه می‌انگارند. البته افغانستان را نیز از کشورهای این بخش‌بندی به‌شمار می‌آورند که درقلب آسیا موقعیت دارد.
اصطلاح اروپایی خاورمیانه
خاورمیانه واژه‌ای است که اروپاییان به این منطقه با توجه به موقعیت جغرافیایی خودشان اطلاق کرده‌اند در حالی که این منطقه تقریباً در مرکز خشکی‌های زمین و نقشهٔ سیاسی جهان است و نه در شرق مرکزی یا همان خاورمیانه. خاورمیانه از نظر جغرافیایی و به‌طور حقیقی باید در مرکز آسیا باشد نه جنوب غربی آسیا به علاوهٔ مصر. برخی افراد از واژهٔ خاورمیانه به دلیل اروپامحوری بودن آن انتقاد می‌کنند. این منطقه تنها از دید اروپای غربی، در مشرق واقع شده در حالیکه همین منطقه برای یک هندی منطقه‌ای غربی و برای یک روسی در جنوب واقع شده‌است. واژهٔ «میانه» نیز به دلیل برداشتهای مختلف باعث سردرگمی‌هایی شده‌است.
قبل از جنگ جهانی اول اصطلاح خاور نزدیک در انگلیسی به مناطق بالکان و امپراتوری عثمانی اطلاق می‌شد در حالیکه اصطلاح خاورمیانه شامل سرزمینهای ایران، افغانستان، آسیای مرکزی، ترکستان و قفقاز بود. همچنین اصطلاح خاور دور به کشورهای شرق آسیا نظیر چین، ژاپن، دو کره، هنگ‌کنگ، تایوان و غیره اطلاق می‌شد. با نابودی امپراتوری عثمانی در سال 1297 خورشیدی، دیگر اصطلاح خاور نزدیک کاربرد زیادی نداشت و این در حالی بود که اصطلاح خاور میانه به کشورهای تازه بنیاد جهان اسلام اطلاق شد.
با این حال استفاده از اصطلاح خاور نزدیک توسط برخی رشته‌های دانشگاهی نظیر باستان‌شناسی و تاریخ کهن زنده شد. (مراجعه کنید به خاور نزدیک باستان). اصطلاح خاورمیانه آنگاه رواج یافت که بخش‌های انگلیسی و فرانسوی‌زبان از آن استفاده کردند. در زبان فارسی نیز در دهه‌های گذشته همین اصطلاح اروپامحور را بی‌چون‌وچرا و بدون در نظر گرفتن دیدگاه خود در اینباره که اصطلاح «جنوب غربی آسیا» که بامعنا و از نظر جغرافیایی درست است برای این منطقه مناسب است.
اما ایران و سایر کشورهای جهان بدون هیچ دلیل موجهی اصطلاح خاورمیانه را به‌طور مستقیم از فرانسوی و انگلیسی کپی کردند. اگر چه گهگاه برخی این نکته را تذکر می‌دهند. مانند سید علی خامنه‌ای که در دیدار با اساتید دانشگاه در 22/5/1391 این نکته را یادآور شد: «البته من اصرار دارم این منطقه را «غرب آسیا» بگویم، نه خاورمیانه. تعبیر خاور دور، خاور نزدیک، خاور میانه درست نیست.
نواحی خاورمیانه
- قفقاز - گرجستان، آذربایجان، ارمنستان
- فلات ایران
- آناتولی - ترکیه
- دریای مدیترانه - قبرس
- شبه جزیره عربستان، نگاه کنید به:حاشیه خلیج فارس - عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، عمان، عراق، بحرین، یمن
- شرق - اسرائیل، اردن، سوریه، لبنان، فلسطین، شبه جزیره سینا
اقتصاد خاورمیانه
خاورمیانه از مناطقی است که به دلیل برخورداری از ذخایر عظیم نفت، یک منبع انرژی برای جهان به‌شمار می‌رود. عربستان، ایران، عراق، کویت، امارات متحده عربی از کشورهایی هستند که دارای بزرگترین منابع نفت در جهان هستند. خاورمیانه همچنین دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است. ایران و قطر به ترتیب اولین و دومین ذخایر گاز طبیعی در جهان را دارند. اقتصاد کشورهای نفت خیز خاورمیانه بیشتر تک محصولی و به صادرات نفت وابسته است و کمتر از منابع نفت در بخش صنعتی این کشورها استفاده می‌شود. یمن یکی از کشورهای فقیر این منطقه به‌شمار می‌رود. تمامی کشورهای تولیدکننده نفت خاورمیانه در گروه کشورهای منا دسته‌بندی می‌شوند.
بزرگترین کشور خاورمیانه کجاست؟
عروس خاورمیانه کجاست؟
چرا خاورمیانه منطقه مهمی است؟
