دوره MBA چیست ؟

دوره MBA از جمله دوره های آموزشی مدیریتی پررونق سالهای اخیر است که متاسفانه دوره دکتری آن در ایران وجود ندارد و کسانی که قصد ادامه تحصیل در دکتری دوره MBA دارند باید از کشور خارج شوند. آسمونی در این بخش به معرفی دوره MBA می پردازد. دعوت می کنیم تا پایان همراهمان باشید. 

دوره MBA

مدیریت ارشد کسب و کار ((MBA) مخفف عبارت Master of Business Administration) درجهٔ کارشناسی ارشد در رشته مدیریت و اعلی درجه علمی (مدرک ) حرفه ای در رشته تجارت است. از اوایل قرن بیستم سازمانهای سنجش بین‌المللی برای ارزیابی ارزش این دوره ها وجود دارد. این دوره برای اولین بار در اواخر قرن نوزدهم در آمریکا طرح‌ریزی شد که حاصل صنعتی شدن این کشور و رویکرد علمی به مدیریت بود.

دوره‌های مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شوند تا دانشجویان را با جنبه‌های مختلف مدیریت یک کسب و کار همچون حسابداری، بازاریابی، منابع انسانی، مدیریت عملیات، مدیریت تبلیغات و برنامه‌ریزی استراتژیک آشنا سازند.

بیشتر دانشجویان مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) یک زمینه تخصصی را برای مطالعه و تحصیل انتخاب می‌کنند و تقریباً یک سوم از واحدهای تحصیلی خود را در این زمینه برمی‌گزینند. برای مثال، دانشجویانی که گرایش بازاریابی را انتخاب می‌کنند دوره‌های ویژه‌ای را که بر روی بازاریابی دیجیتال یا بازاریابی بین‌المللی تمرکز دارد برمی‌گزینند. 

موسسات و آموزشگاه‌های بازرگانی در حال حاضر مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) را در دوره‌های آموزشی تمام وقت، پاره وقت، کاربردی و از راه دور ارایه می‌دهند. 

تاریخچه دوره MBA 

اولین مقطع کارشناسی ارشد کسب و کار در ایالات متحده، در مدرسه کسب و کار تاک (Tuck School of Business)، قسمتی از کالج دارتموث (Dartmouth College)، دایر شد. تاریخ تأسیس آن به 1900 بر می‌گردد، در حالی که مدرسه تاک اولین مدرسه‌ای بود که مدرک کارشناسی ارشد در علوم تجاری به خصوص کارشناسی ارشد بازرگانی، مولد MBA، اعطا می‌کرد. در 1908 دانشگاه هاروارد (Harvard University) مدرسه مدیریت کسب و کار را برای مقطع کارشناسی ارشد تأسیس کرد؛ که در این مدرسه برای اولین بار در جهان دوره MBA با 15 عضو هیئت علمی به علاوه 33 دانشجوی عادی و 47 دانشجوی خاص ارائه می‌شد. 

در سال 1943 مدرسه کسب و کار دانشگاه شیکاگو بوث (University of Chicago Booth School of Business)، اولین دانشگاهی بود که به کارکنان حرفه‌ای، مدیریت کسب و کار اجرایی را ارائه داد، که اولین پردیس دائمی در سه قاره (شهرهای شیکاگو، لندن و کشور سنگاپور) می‌باشد. این نوع از برنامه درسی امروزه نیز در بسیاری از مدارس ارائه می‌شود. در سال 1946، مدرسه مدیریت جهانی تاندربرد (Thunderbird School of Global Management) اولین مدرسه‌ای بود که MBA را با تمرکز بر روی مدیریت جهانی ارائه داد. 

در سال 1950 اولین مدرک دوره MBA در خارج از ایالات متحده توسط مدرسه کسب و کار ریچارد آیوی (Richard Ivey School of Business) در دانشگاه وسترن انتاریو (The University of Western Ontario) در کشور کانادا اعطا شد. به دنبال آن در سال 1951 دانشگاه پرتوریا (University of Pretoria) در آفریقای جنوبی نیز این مدرک را اعطا کرد. 

در سال 1955 نیز مؤسسه مدیریت کسب و کار کراچی (Institute of Business Administration, Karachi)، تأسیس شده تحت نظر دانشگاه کراچی (University of Karachi) در پاکستان، با همکاری مدرسه وارتون دانشگاه پنسیلوانیا (Wharton School of the University of Pennsylvania) به عنوان اولین مدرسه کسب و کار آسیایی، مدرک MBA را به مدل ایالات متحده ارائه کرد.

در سال 1957 اینسید (INSEAD) اولین مدرسه کسب و کار اروپایی بود که برنامه درسی MBA را اجرا کرد. در 1986، مدرسه کارشناسی ارشد کسب و کار «روی ای. کرامر» (Roy E. Crummer Graduate School of Business) در کالج رولینز (Rollins College) در فلوریدا اولین دوره MBA را ارائه کرد که همهٔ دانشجویان باید در کلاس درس به همراه خود لپ‌تاپ می‌داشتند. استادان، دفعه اول در کلاس درس، لپ‌تاپ‌ها را برای دانشجویان می‌آوردند. مدرک MBA در سراسر جهان توسط دانشگاه‌ها به تصویب رسیده، و همچنین این دوره هم برای کشورهای توسعه یافته و هم برای کشورهای در حال توسعه در دانشگاه‌ها مصوب شده است. 

هدف اصلی مدیریت ارشد کسب و کار دوره MBA

هدف اصلی مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) پذیرش فارغ التحصیلان دوره‌های کارشناسی در رشته‌های مختلف (به خصوص رشته‌هایی غیر از مدیریت) و پرورش افرادی است که قادر باشند در زمینه‌های زیر انجام وظیفه نمایند:

• اداره و راهبری مؤثر و کارآمد سازمان یا یکی از زیر مجموعه‌های آن
• ایجاد تحول در یک بخش تخصصی سازمان
• طراحی، هدایت و رهبری تحول در کل سازمان پس از کسب تجارب عملی در مدیریت
• کارآفرینی با ایجاد فعالیت‌های جدید در درون سازمان یا ایجاد سازمانهای جدید
• ارائه خدمات مشاوره‌ای و مطالعاتی در زمینه‌های مدیریتی به مدیران سازمانها

منظور از کسب و کار یعنی کلیه عملیاتی که از تولید تا فروش و خدمات پس از فروش کالا یا خدمات را شامل می‌شود و به صورت مکرر اتفاق می‌افتد.

برای رشته مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) حدود 30 گرایش مختلف در کشورهای مختلف تعریف شده است. اما چهار گرایش اصلی این رشته که تقریباً در همه دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند به شرح زیر است:

• بازاریابی و مدیریت فروش (Marketing)
• مدیریت مالی و مدیریت موسسات مالی (Finance)
• مدیریت تولید و سیستمهای تولید و پروژه (Operation)
• مدیریت منابع انسانی (Human Resources)

امروزه مدیریت ارشد کسب و کار با گرایش‌هایی مانند تجارت الکترونیک و فناوری اطلاعات نیز ارائه می‌شود که نشان از انعطاف‌پذیری بالا و نیاز روزافزون به فارغ التحصیلان این رشته است. 

تحصیلات تکمیلی دوره MBA 

این رشته دوره تحصیلات تکمیلی رشته مدیریت بازرگانی است. به دلیل اشتباه در ترجمه عبارت Business به بازرگانی (در حالیکه ترجمه صحیح آن کسب و کار است) و عدم اطلاع از مباحث آموزشی دوره کارشناسی مدیریت کسب و کار (بازرگانی) و تقسیم نابجای این رشته به دو رشته در ایران (که در اصل هر دو یکی هستند، اما ملاحظات درآمدی و حرفه‌ای باعث این تفکیک شده) باعث این تصور اشتباه گردیده که این رشته جدا از رشته‌ای است که در دوره کارشناسی از آن به مدیریت بازرگانی یاد می‌شود یا به اشتباه فرض می‌گردد که این رشته جدای از دیگر گرایش‌های مدیریت است. 

با اینحال مراجعه به سایتهای دانشگاه‌های برتر دنیا در زمینه کسب و کار (بازرگانی) نشان می‌دهد که این رشته چیزی غیر از رشته مدیریت بازرگانی می‌باشد. از سوی دیگر برخی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی ایران این رشته را به مدیریت اجرایی ترجمه کرده‌اند که این مورد نیز صحیح نیست. چرا که رشتهٔ مدیریت اجرایی در واقع گرایش اجرایی این رشته در مقطع دکترا می‌باشد که به آن EMBA می‌گویند و مخفف عبارت EXEXCUTIVE Master of Business Administration است. 

با همه این اوصاف افرادی که مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) را به عنوان رشته تحصیلی خود در دوره تحصیلات تکمیلی انتخاب می‌کنند، حداقل دوره کارشناسی را در یکی از رشته‌های دانشگاهی گذرانده و با حوزه تخصصی دوره کارشناسی آشنائی پیدا کرده‌اند. این افراد پس از فراگرفتن دانش مدیریت و کسب تجارب مدیریتی، نیروهای ارزنده‌ای خواهند شد که می‌توانند با ترکیب دانش تخصصی و مدیریتی خود و کار در زمینه‌های بالا نقش مهمی در بهبود مدیریت جامعه و کار آفرینی ایفا نمایند. لازم است ذکر شود آموزش دوره‌های مدیریت کسب و کار در آموزشگاه‌های آزاد نیز انجام می‌گردد. در چند سال اخیر سازمان فنی حرفه‌ای نیز مبادرت به برگزاری دوره‌های کاملاً عملی و کارگاهی مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) نموده است.

زمینه‌های فعالیت فارغ التحصیلان مدیریت ارشد کسب و کار دوره MBA

فارغ التحصیلان این دوره با فراگیری دانش و فنون مدیریت قادر خواهند بود در زمینه‌های ذیل فعالیت نمایند:

• اداره امور واحدهای ستادی سازمانهای تولیدی و اجتماعی در جهت کمک به مدیران این سازمانها برای اداره مؤثرتر سازمانهای خود
• اداره و راهبری مؤثر و کارآمد یک سازمان یا یک بخش تخصصی از آن نظیر بخش‌های تولید، تحقیق و توسعه، مالی، فروش، پرسنلی و اطلاعات
• ایجاد تحول در یک بخش تخصصی سازمان با تجدید تشکیلات، رویه‌ها و شیوه‌های اداری آن بخش
• کارآفرینی در یک سازمان برای شروع فعالیت‌های جدید یا ایجاد و اداره سازمانهای جدید
• طراحی تحول در کل یک سازمان و رهبری و هدایت تحولات کلی بعد از کسب تجربیات مدیریتی

ضرورت و اهمیت مدیریت ارشد کسب و کار دوره MBA 

توسعه کشور و ارتقاء استاندارد زندگی در آن مستلزم بهبود و ارتقاء کیفیت مدیریت در سازمانهای اقتصادی و اجتماعی است. با بهبود مدیریت است که می‌توان بهره‌وری را افزایش داد و از ظرفیت‌ها و امکانات موجود کالا و خدمات بیشتری را تولید نمود و ظرفیت‌های زیادتری را بوجود آورد. 

بهبود مدیریت نیز مستلزم آگاهی و تسلط به دانش مدیریت است. امروزه مدیریت به عنوان یکی از شاخه‌های معرفت بشری پیشرفت زیادی نموده است و آموزش و تحقیق در زمینه آن گسترش فراوانی یافته است. باتوجه به اهمیت مدیریت در رشد و ارتقاء سازمانها و جوامع، نظامهای آموزش عالی کشورها آموزش و تحقیق در حوزه مدیریت را از نظر کیفی و کمی به سرعت توسعه داده‌اند. 

یکی از زمینه‌های بارز توسعه آموزش مدیریت ایجاد رشته کارشناسی ارشد مدیریت سازمان (MBA) در کشورهای مختلف جهان است. این رشته به سرعت نخست در آمریکا و کشورهای صنعتی و سپس در کشورهای در حال توسعه موفق، گسترش یافته است. 

همانطوری که قبلاً ذکر شد، فارغ التحصیلان دوره‌های کارشناسی از تمامی رشته ها از جمله علوم انسانی و بالاخص رشته های مختلف مدیریت وارد این دوره شده و در یک آموزش فشرده و پرکار به فراگیری دانش و فنون مدیریت می‌پردازند. ترکیب دانش تخصصی دوره کارشناسی و آگاهی و تسلط به دانش و فنون مدیریت در دوره کارشناسی ارشد، از فارغ التحصیلان این دوره مدیران کارآمد و مؤثری می‌سازد که در افزایش کارایی و رشد سازمانهای اقتصادی - اجتماعی تأثیر بسزایی دارند. به خاطر کسب همین توانایی هاست که در سه دهه اخیر دوره‌های مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) در کشورهای مختلف جهان به سرعت گسترش یافته و تنها در کشور آمریکا حدود 700 مؤسسه آموزش عالی دوره مدیریت ارشد کسب و کار (MBA) ارائه می‌دهند.

نحوه ارزیابی و اعتبار مدارک ام‌بی‌ای دوره MBA 

با پدید آمدن دوره های ام‌بی‌ای در آمریکا، سه سازمان هم مسئول بررسی صلاحیت و کیفیت این دوره ها در آن کشور شدند که تایید هر کدام از این سازمانها لزوماً به مفهوم عضویت یا تایید سازمان دیگر نیست. قدیمی ترین و معتبرترین این سازمان ها موسسه ارزیابی علمی دانشکده های بازرگانی (انگلیسی: Association to Advance Collegiate Schools of Business) یا AACSB است که تقریباً تمامی دانشگاههای سطح بالای آمریکا مورد تایید آن قرار دارند. با این حال این سازمان صرفاً اعتبار پنج درصد از دوره های آموزشی ام‌بی‌ای در جهان را تایید می کند.

دو سازمان دیگر به نامهای انجمن ارزیابی دوره ها و دانشکده های بازرگانی (ACBSP) و مجمع بین‌المللی ارزیابی دانشکده های بازرگانی (IACBE) نیز این دوره ها را در داخل آمریکا و دیگر کشورهای جهان ارزیابی می کنند. موسسه ارزیابی علمی دانشکده های بازرگانی (AACSB) که از سال 1916 و با عضویت هفده دانشگاه آمریکایی پدید آمد، امروزه بیش از 780 دانشگاه را در 53 کشور جهان مورد ارزیابی و تایید قرار می دهد. علاوه بر سازمانهای فوق اعتبار دوره های آموزشی و مدارک علمی به تایید سازمانهای محلی و ملی کشورهای متبوع می رسد. 

اعتبار مدارک ام‌بی‌ای در ایران دوره MBA 

در ایران مسئولیت بررسی اعتبار دوره های علمی و ارزشیابی مدارک علمی دانشگاهها بر عهده وزارت علوم و تحقیقات و فناوری است. علاوه بر دوره های مورد تایید وزارت علوم، برخی از موسسات آموزشی علمی کاربردی نیز اقدام به صدور گواهینامه هایی با عنوان گواهینامه ام‌بی‌ای و گواهینامه دی‌بی‌ای کرده اند که بنابر بخشنامه معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی ریاست جمهوری به عنوان مقطع تحصیلی قابل ارزشیابی نیستند و مدارک دریافتی از موسسات آموزش عالی جهت نشاندن تخصص افراد دارنده گواهینامه می باشد.

دانشگاه‌های ارائه کننده در ایران دوره MBA

امروزه در ایران دانشگاه‌های مختلفی به پذیرش دانشجو در این رشته اقدام می‌کنند. اما این رشته برای اولین بار در ایران، به همت دکتر علینقی مشایخی، در دانشگاه صنعتی شریف آغاز به کار کرد. دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف اولین دانشکده وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که باهدف آموزش علوم مدیریت و اقتصاد با رویکردی نو و متفاوت از سایر مراکز آموزشی و تحصیلی، در سال 1378 شمسی تأسیس شد. احساس نیاز مبرم سازمان‌های مختلف کشور به افرادی که علاوه بر دانش کاربردی خود ، نیاز به فراگیری دانش مدیریت دارند و خَلَئی که توسط مدیران رده بالا و رده‌های میانی حس می‌شد، انگیزه اصلی برای ایجاد رشته MBA در این دانشگاه گردید. از طرف دیگر، پیچیدگی زیاد مسائل اقتصادی کشور و ضرورت استفاده از دانش روز اقتصاد در سیاستگذاری و ترسیم چشم‌اندازهای آتی، موجب راه‌اندازی رشته علوم اقتصادی و مهندسی سیستمهای اقتصادی اجتماعی در گرایش اقتصاد در این دانشکده گردید.

در حال حاضر دانشگاه‌های زیر اقدام به پذیرش دانشجو به صورت حضوری در این رشته می‌نمایند:

• دانشگاه آزاد اسلامی
• دانشگاه صنعتی شریف
• دانشگاه صنعتی امیرکبیر
• دانشگاه تهران
• دانشگاه شهید بهشتی
• دانشگاه اصفهان
• دانشگاه خواجه نصیر
• دانشگاه مالک اشتر
• دانشگاه پیام نور
• دانشگاه علوم اقتصادی
• دانشگاه شاهرود
• دانشگاه تبریز
• دانشگاه محقق اردبیلی
• دانشگاه قزوین
• دانشگاه سمنان
• دانشگاه الزهرا
• دانشگاه خوارزمی
• دانشگاه علم و فرهنگ
• دانشگاه شهید باهنر کرمان
• دانشگاه شیراز