- آسمونی
- مجله اینترنتی
- گردشگری
- طبیعت گردی
- پارک ملی گلستان
پارک ملی گلستان
آسمونی : پارک ملی گلستان یا جنگل گلستان منطقهٔ حفاظت شدهای در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی است.
این منطقه قدیمیترین پارک ملی ثبت شده در کشور ایران و پناهگاهی کمنظیر برای حیاتوحش است که 1350 گونهٔ گیاهی و 302 گونهٔ جانوری، از جمله نیمی از گونههای پستانداران ایران را در حدود 900 کیلومتر مربع مساحت خود جای دادهاست و به همنی دلیل از سوی یونسکو به عنوان ذخیرهگاه زیستکره در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
جنگل گلستان بدون تردید ارزشمندترین منطقه ایران چه از لحاظ کمیت و چه از نظر تنوع حیات جانوری و گیاهی است. تنوع زیستی پارک ملی گلستان حتی فراتر از برخی کشورهای اروپایی است که صدها برابر این پارک وسعت دارند. نام استان گلستان هم از روی این منطقه انتخاب شدهاست.
پارک ملی گلستان از بهترین زیستگاههای پستانداران بزرگی چون پلنگ، خرس قهوهای، گرگ، وشق، مرال، شوکا، گوسفند وحشی و بز وحشی، آهوی ایرانی و گراز است و به ویژه به خاطر جمعیت فراوان قوچ و میش اوریال معروف است. جمعیت قوچومیشهای این پارک ملی در دهه 1350 حدود 150 هزار رأس برآورد شدهبود که معادل نزدیک به سهچهارم کل جمعیت گوسفندان اوریال دنیا میشد.
تاریخچه
این جنگل در 19 مرداد 1336 به نام «منطقه حفاظت شده آلمه وایشکی» تحت حفاظت کانون شکار قرار گرفت. در شهریور 1342 به «پارک محمدرضا شاه» تغییر نام داد و در 22 فروردین 1343 «پارک وحش» نامیده شد. در شهریور 1350 محدودهای در شرق پارک به نام «قُرخود» با وسعت 34 هزار هکتار به آن الحاق شد و در 1353 عنوان پارک وحش به «پارک ملی» تغییر داده شد.
در سال 1354 اولین پارک ملی ایران شد که در فهرست میراث جهانی یونسکو به عنوان یکی از 50 ذخیرهگاه زیستمحیطی کره زمین به ثبت رسیدهاست.
بعد از پیروزی انقلاب در بهمن 1357 دو منطقه قرخود و آلمه مجدداً از یکدیگر جدا شدند و پارک فعلی به «پارک ملی گلستان» تغییر نام داد که تحت حفاظت سازمان محیط زیست است.
پارک ملی گلستان همچنین پانزدهمین اثر ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در 3 دی 1387 در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
جاده گلستان
اصلیترین مسیر ارتباطی شمال کشور و استان خراسان و یکی از محورهای ارتباطی تهران-مشهد از این جنگل میگذرد. این جاده دقیقاً در طولانیترین و گودترین دره این منطقه کوهستانی احداث شدهاست که از روستای تنگراه در غرب پارک ملی آغاز شده و تا روستای دشت مماس با حد جنوبی پارک به سمت بجنورد امتداد مییابد.
رودخانه مادرسو دوغ در این دره جریان دارد که نهایتاً به گرگانرود میریزد. کمتر از یکچهارم پارک در جنوب جاده قرار میگیرد که از تنگه تا قریه دشت حدود 20 هزار هکتار را شامل میشود و بقیه در قسمت شمالی است.
یکی از مهمترین خطرات زیستمحیطی جنگل گلستان وجود این جاده و حجم بالای تردد در آن است. آمار کشته شدن پستانداران پارک ملی گلستان در این جاده بسیار بالا است. تنها در سال 1384 بیش از 130 گونه حیوان و حدود 60 جغد در برخورد با ماشینها قربانی شدند.
در سیل مهیب مرداد 1380 در منطقه بسیاری از کشتهشدگان 247 جسد انسان کشف شد از مسافران این جاده بودند. در سالهای 81، 82 و 83 نیز سیلهای دیگری تلفات و خساراتهای زیادی را بر این جاده وارد کرد. سیلهای متوالی علاوه بر تلفات انسانی و حیوانی و خسارات مالی به نابودی بخشهایی از جنگل نیز منجر شد.
از سال 1350 تاکنون گهگاه اعلام شده و حتی در دولت نیز به تصویب رسیده که این جاده به یک مسیر توریستی تبدیل شود و جادهٔ اصلی تهران-شمال-مشهد به مسیر کلاله - چهار داغ – گلیداغ - اسلامآباد - آشخانه منتقل شود.
در داخل پارک 12 پاسگاه محیط بانی وجود دارد که 4 پاسگاه به دلیل کمبود نیرو غیر فعال اند. کل کادر پارک 53 نفر است که از این تعداد 32 نفر تنها مأمور اجرایی هستند و در هر شیفت حداکثر 20 نیرو از پارک حفاظت میکند.
جغرافیا
گلستان، بزرگترین پارک طبیعی ایران است. مساحت آن در برخی منابع بیش از 91 هزار هکتار و در برخی منابع 87402 هکتار ذکر شدهاست. محیط پارک حدود 198 کیلومتر است.
حد غربی پارک ملی گلستان از روستای تنگراه در استان گلستان شروع میشود و حد شرقی آن در روستای رباط قرهبیل واقع در استان خراسان شمالی پایان مییابد. بیشتر پارک در استان گلستان، حدود 34 درصد آن در استان خراسان شمالی و بخش ناچیزی نیز در استان سمنان قرار دارد.
اختلاف ارتفاع در پارک حدود 2000 متر است از 2411 متر تا 400 متر از سطح دریا که همین طیف ارتفاعی تنوع زیستگاهها و ریزبومهای متعددی را ایجاد کردهاست. میانگین بارندگی در مناطق مختلف این جنگل هم از حدود 700 میلیمتر تا 150 میلیمتر در سال متغیر است.
آبشار آق سو و آبشار جنگل گلستان با ارتفاع 70 متر و آبدهی 30 لیتر بر ثانیه از آبشارهای معروف این پارکاند.
همچنین در این پارک رودخانههای متعددی جریان دارد و بیش از 21 دهنه چشمه در آن شناسایی شدهاست که مهمترین آنان را میتوان رودخانه مادرسو، زاو، قرتو، چشمههای گلشن، گلستان، جانو، سردارخانه، دوشان، آق سو، کرکولی نام برد.
از مهمترین کوهها و درههای این بوستان میتوان به ارتفاعات قره قون، تنگه گل، شاخا، یکه قدم، المه، قره قاشلی، قوفی قورچی و درههای آلمه، آنسر، قرغون، آق سو، آلی دالی، آدنس، جمشیدآباد، قزقلعه، آلوباغ و خشک اشاره کرد.
حیات وحش
یکهشتم گونههای گیاهی، یکسوم گونههای پرندگان و بیش از 50 درصد از گونههای پستانداران کشور در این پارک زندگی میکنند.
69 گونه پستاندار وابسته به 6 راسته، 21 خانواده و 50 سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شدهاست. پلنگ و خرس قهوهای از گوشتخواران بزرگ پارک ملی هستند. سمور جنگلی از گوشتخوارانی است که احتمالاً فقط در پارک ملی گلستان زندگی میکند و بر ارزش ژنتیکی پارک افزودهاست.
دیگر پستانداران مهم ساکن این جنگل شامل مرال، شوکا، گراز، آهوی ایرانی، گوسفند وحشی (قوچ و میش)، بز کوهی (کل و بز)، گربه جنگلی، تشی، گرگ، وشق، روباه سرخ و روباه ترکمنی میشود. از راسته خفاشها تاکنون 18 گونه در این پارک شناسایی شدهاست.
این منطقه از بهترین زیستگاههای گوسفند وحشی اوریال بزرگترین و قدیمیترین زیرگونهٔ گوسفند وحشی ایران است و یکی از خالصترین جمعیتهای قوچ و میش اوریال را در خود جای دادهاست. جمعیت این حیوان در جنگل گلستان در دهه 1350 حدود 150 هزار رأس برآورد شدهبود که معادل نزدیک به سهچهارم کل جمعیت گوسفندان وحشی اوریال دنیا میشد.
اکنون گرچه جمعیت آنها قطعا کاهش زیادی داشته، اما هنوز نیز مشاهده آنها بخصوص در ارتفاعات جنوبی پارک آسان است و به نوعی به نماد پارک تبدیل شدهاند.
یکی از ویژگیهای منحصر بهفرد این پارک برای گردشگران، حضور پرتعداد گرازها، بدون ترس از انسان در کنار جادهای است که از مرکز پارک میگذرد. نترسیدن حیوانات وحشی از انسانها در برخی کشورها امری کاملا طبیعی است اما در ایران پدیدهای نادر و عجیب محسوب میشود.
برخی گرازهای پارک به قدری با انسان راحت هستند که حتی از دست مسافران غذا میخورند. البته این وضعیت فقط در مورد گراز وجود دارد و بقیه حیوانات پارک مثل تمام حیوانات ایران بشدت از انسان هراسان و گریزانند.
149 گونه پرنده متعلق به 15 راسته، 42 تیره و 89 سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شدهاست که از این تعداد پرنده 48 نوع در فصل بهار و تابستان در منطقه مشاهده میشود و 62 گونه بومی پارک ملی هستند.
مهمترین این پرندگان شامل قرقاول، کبک، تیهو، زنگولهبال، کوکر سینهسیاه، ابیا، بلدرچین معمولی، دارکوب سیاه، بلبل، توکای باغی، انواع مختلف سهرهها، زردپرهها، مگسگیرها، زنبورکها و دمسرخها و پرندگان شکاری همچون قرقی، جغد خالدار، دلیجه، سارگپه پابلند، سارگپه، عقاب دوبرار، دال سیاه، دال، عقاب دریایی دمسفید، بالابان، و هما میشوند.
گیاهان اصلی پارک بدلیل وجود اقلیمهای مختلف متنوع است. مهمترین گونههای گیاهی شامل بلوط، بلند مازو، ممرز، انجیلی، افرا، نمدار، خرمندی از خانوادهٔ آبنوس، زبان گنجشک، پلت، شیردار، کرکو، آزاد، اوری، توسکا، شیردار، بارانک، انجیر، توت، ملچ، داغداغان، ازگیل، ولیک، زالزالک، سیاه تلو، گوجه وحشی، شیر خشت، گردو، تمشک، انار وحشی، زرشک، تاغ، گز، پرند، کاروانکش، کلاه میرحسن، گون، چوبک، درمنه، خار شتر و ارس میشود.
از مجموع جانوران موجود در این جنگل 19 گونه در خطر انقراض است که هما، بالابان، گیلانشاه خالدار و روباه ترکمنی از جمله آنهاست. مرال، شوکا، کل و بز، و قوچ و میش هم از جمله گونههایی اند که بیشتر مورد شکار غیرمجاز قرار میگیرند.
