نگاهی کلی به فیلم های حاضر در جشنواره فجر؛ قسمت دوم

شنبه ۲۱ بهمن ۱۴۰۲
محمد حسین صفری

صبحانه با زرافه ها

صحبت در مورد فیلم صبحانه با زرافه های صحت، بسیار ضد و نقیض است نگرانی برای اکران نشدن فیلم صبحانه با زرافه ها بخاطر ممیزی هایش وجود دارد .در نگاه اول این فیلم جهان جذابی دارد صحت تلاش می کند جهانی خیام وار در آثارش ترسیم نماید اما اینکه چقدر در این راه موفق است را بایستی کارشناسان و منتقدان پاسخ بدهند . برخی از مخاطبان کمدی فیلم را دوست دارند و بخشی نیز به ابتذال کلام در آن اشاره دارند. فیلم صحت قصه ندارد اما با موقعیت هایی که متناقض است و رویکرد کمدی دارد پیش می رود برخی در مواجهه با این فیلم از کلمه ابزورد بهره می برند واقعیت این است که نمی شود از این کلمه در تحلیل این فیلم استفاده کرد، صحت در صبحانه با زرافه ها دوست دارد یک نقد اجتماعی از طبقه یا قشری که در جهان فیلم تصویر کرده است داشته باشد اما کامل نیست.
در همین سالنی که صبحانه با زرافه ها اکران می شود فیلم صبح اعدام نیز نمایش داده می شود.

صبح اعدام

به فیلم افخمی می اندیشم فیلمی که می توانست برای بخش سودای سیمرغ انتخاب نشود و فرصت را به فیلم های بهتر یا جوانان خلاق تر واگذار نماید، فیلمی که شاید بتوان در بخش هنر و تجربه اکران کرد اما افخمی می آید مثل همه ی دوره ها، هم برنامه ی تلویزیونی اجرا می کند هم در بخش مسابقه ی جشنواره حضور پیدا می کند .هیچکس از اهالی رسانه، فیلم صبح اعدام را دوست ندارند و با قدرت به ضعیف بودن فیلم از نظر ساختاری و فیلمنامه اشاره می کنند. پرداختن به افخمی در برنامه ها و نقدها به چیزی دامن می زند که او دوست می دارد. او استاد هدر دادن سرمایه ها، زمان ها، موضوعات هنری و…است .

او به دنبال این است که همه جا درباره ی او حرف بزنند حتی اگر کلامی که درباره ی او گفته می شود بسیار منفی بوده باشد. در صبح اعدام دست فیلمساز خالی است فیلمساز دست به ساخت کلیپ هایی می زند که در فیلم نمی نشینند و با ادامه ی فیلم همراه نمی شوند .افخمی برای مخاطب بجای داستان گویی، توضیحات اضافه می آورد درست شبیه کاری که در سریال آخرش در شبکه پنج می کند و جلوی پخش آن به دلیل اشتباهات محرز محتوایی گرفته می شود. افخمی تلاش می کند به یک روایت ژورنالیستی نزدیک شود اما کاری که می کند سینما نیست فیلم صبح اعدام، جذابیتی در درام ندارد یک گزارش ناشیانه ی تاریخی است که ویژگی های نمایشی هم ندارد و سرنوشت قهرمان برای مخاطب چندان مهم نیست. صبح اعدام یک گزارش تاریخی مصور است که در سطح می ماند .مواردی که برای روایت قصه در اختیار افخمی است در صبح اعدام دراماتیزه نمی شود.

پرواز ۱۷۵

فیلم پرواز ۱۷۵ که در بخش نگاه نو حضور دارد از ساختار اپیزودیک برخوردار است حواشی ای که در قصه ی اپیزودها ارایه می شود به درد فیلمنامه نمی خورد، داستان های این اپیزودها تا ابد می توانند ادامه پیدا کنند، فضاسازی های متفاوت در حوزه تصویری دارند و به همین دلیل یکدستی مناسبی در کلیت فیلم وجود ندارد.

دست ناپیدا

همزمان با فیلم حسین ریکی که در دهه ی شصت می گذرد فیلم دست ناپیدا به کارگردانی انسیه شاه حسینی نیز در نمایش اول بازخورد خوبی نمی گیرد این فیلم دفاع مقدسی هزینه ی بسیار بالایی در تولید فیلم دارد و با حمایت ارگان های دولتی ساخته می شود فیلمی که از حفره های فیلمنامه رنج می برد و نمی تواند مخاطب امروزی را با خود همراه نماید سازندگان آن اما پشت توجیه این سرمایه ی هنگفت با سخت نشان دادن تولید چنین کارهایی مانند فیلم قلب رقه پنهان می شوند.

میرو

فیلم میرو هم از طرف اهالی رسانه فیلم ضعیفی ارزیابی شده است به نظر می رسد مخاطب برای این فیلم ها اهمیتی ندارد.

مجنون

درباره ی مجنون نیز حرف و حدیث زیاد است اهالی رسانه فیلم را به لحاظ فیلمنامه و کارگردانی نپسندیده اند.
نکته ی قابل تامل در مورد فیلمساز مجنون این است که ایشان سابقه ی کار داستانی ندارد و بیشتر در حوزه ی مستند فعال بوده است. مجنون فیلمی درباره ی شهید زین الدین است و می تواند در میان فیلم های امسال برای سازمان اوج اعتبار بیاورد .در قصه ی مجنون دشمنی وجود ندارد فیلمساز در جبهه ی خودی کار می کند در چنین شرایطی عینی کردن قهرمان سخت می شود.

زین الدین در یک شرایط بحرانی از یک شکست پیروزی می سازد فیلم میانه ای اضافه دارد که با یک تدوین و حذف یک ربع از اواسط قصه ریتم درستی خواهد گرفت فیلم اما مشکل شخصیت پردازی در قهرمان دارد. مولفه ها و ویژگی های قهرمان به درستی دیده نمی شود بخش خانوادگی شهید زین الدین در فیلم اضافه است و فیلم را در پرداخت و فرم بصری دوپاره می کند. موسیقی مجنون که استاد انتظامی آن را ساخته است از نکات بارز فیلم است .

آغوش باز

در میان اهالی رسانه فیلم آغوش باز با واکنش های بسیار متناقضی روبرو می شود فیلم برای گیشه ساخته شده است .شعیبی پس از دهلیز به این سمت غلطیده است به دلیل آنکه نسبت به قصه کم توجه شده است آغوش باز به جلو نمی رود دغدغه هایی دارد که متعلق به همه ی مردم نیست .فیلم خوش آب و رنگی است اما پایان تاثیرگزاری ندارد .فیلمنامه اش مشکل دارد مانند فیلم قبلی شعیبی، شخصیت پردازی مناسبی ندارد و فیلم ناموفق است.

ساعت جاده ای

ساعت جاده ای یک پویانمایی است که گویا مقبول اهالی رسانه نیفتاده است.

آپاراتچی

آپاراتچی بر اساس زندگی واقعی یک آپارتچی در تبریز ساخته شده است که هنوز در آن شهر زندگی می کند. فیلم از فضای کمدی برخوردار است و یک ادای دین به مرد زنده ی سینماچی تبریزی است که الان در دهه ی هفتاد زندگی اش به سر می برد.

انیمشن شمشیر و اندوه

کارگردانش ادعا می کند اولین انیمیشن رئال ایرانی را ساخته است، هر چه می اندیشم چیزی از این ترکیب "اولین انیمیشن رئال ایرانی" دستگیرم نمی شود، اهمیتی ندارد .او هم دلایل خودش را دارد و می پندارد به واقع گرایی در انیمیشن نزدیک شده است، آنچه که اهمیت دارد کمی درباره ی آن تامل کنیم این است که انیمیشن از هر حیث در ایران و بویژه جشنواره مغفول مانده است و به سبب هزینه های سنگینی که دارد تولید انیمیشن های موفق در ایران هنوز با واقعیت موجود در دنیا فاصله دارد،

نپتون

این فیلم رویکردی اجتماعی دارد و اولین فیلم کارگردانش محسوب می شود.

پروین

فیلم پروین زندگینامه ی خانم اعتصامی یک فیلم پرتره است به فیلم پروین با موضوع شاعره ی خاطره انگیز ادبیات ایران، نگاه صفر و صدی وجود دارد عده ای دوستش داشته اند و عده ای هم دوستش نداشته اند فیلم تلاش می کند بخاطر شخصیت پروین اعتصامی، فضای شاعرانه اش را حفظ کند.

ما معضلات زیادی در فیلم های پرتره داریم اگر قرار است فیلمی زندگینامه ای درباره ی شخصیتی آشنا ساخته شود تصور می کنیم بایستی از کودکی آن شخصیت شروع و تا مرگ ایشان ادامه بدهیم در حالی که باید یک برهه ی مشخص را انتخاب کنیم و روی آن متمرکز شویم.

در فیلم پروین ساخته ی محمد رضا ورزی و محمد رضا شریفی نیا این اتفاق نمی افتد شخصیت های زیادی در فیلمنامه وجود دارد که منفعل هستند. اتفاقات کلیشه ای در روایت زندگی پروین اعتصامی زیاد است به همین دلیل چیز تازه ای اگر قرار است در پس این داستان گفته شود اساسا از بین رفته است.

فیلم های پرتره و این گونه از فیلم ها همواره برای مخاطب تمام دنیا جذابیت خودش را دارد اما در ایران نسبت به اینگونه از فیلم ها اجحاف کرده ایم در حالی که مشاهیر زیادی در حوزه های مختلف داریم اما تجربه اش بسیار کم است. پروین می تواند بهترین تجربه ی ورزی در کارنامه اش باشد مشکل ورزی این است که اساسا نمی تواند دوربینش را به درون شخصیت ها نزدیک نماید در فیلم های زندگینامه ای اگر به جزئیات شخصیت ها نزدیک نشویم شکست می خوریم نمونه ی بارز این گونه از فیلم های سینمایی را در سال گذشته که چندان هم از ذهن ما دور نشده است در فیلم اوپنهایمر دیده ایم که می تواند مثال خوب و در دسترسی باشد.

از منظر جامعه شناختی و در نقد از منظر مطالعات زنان، فیلم های امسال چه تصویری از زن ارائه می دهند امسال دو فیلم بود که قهرمان اصلی آنها در قصه زن بودند یکی پروین و دیگری فیلم نبودنت است. دست تاپیدا هم هست که قهرمان فردی ندارد و بیشتر فضای زنانه دارد. پروین سوژه خوبی دارد اینکه خود خانم پروین اعتصامی آیا درست از آب در آمده یا نه نیاز به مطالعات فرهنگی و تحلیل محتوا دارد. پروین می توانست بهتر از این دیده شود. شاعرانگی پروین را در فیلم کمتر می بینیم پروین یک وجه مثبتی هم دارد و آن این است که نشون میدهد چگونه چنین زن موفقی متولد شده و امکان بروز و ظهور پیدا کرده است پروین در بستر خانواده ای که به استعداش بها می دهند و حمایتش می کنند رشد می کند شاید هر خانواده ی متوسطی بتواند به اقتضای بضاعتی که دارد از فرزندانش حمایت کند در نگاه اول این اتفاق چندان هم ویژه به نظر نمی رسد اما اینکه در کدام دوره ی تاریخی به لحاظ اجتماعی و سیاسی این اتفاق می افتد مهم است.

ممکن است در این بستر کشمکش آنچنانی نبوده باشد. پروین در دوره شکوفایی ادبی حضور پیدا می کند ما اما در حال حاضر بایستی نسبت فیلم پروین را با زمان خودمان یعنی جامعه ی فعلی پیدا کنیم در دوره ی مشروطه در تبریز زنان موفق دیگری نیز داریم زنان مشروطه خواهی هستند که دست به اقدامات گسترده ای می زنند فعال هستند روزنامه چاپ می کنند به همین دلیل بایستی روی تفاوتهایی که صرف حمایت پدر و مادر از یک دختر در دوره مشروطه وجود دارد کمی تامل کنیم . وقتی پروین وارد فضای شعر می شود در ابتدا از سوی جامعه ی مردان تحقیر می شود. فضایی که در فیلم ترسیم شده است کلی بوده و نیاز به جزییات بیشتری دارد تا از بطن دل فیلم بیرون بیاید و دراماتیزه شود.

نبودنت

نبودنت چند تا کاراکتر زن دارد ولی کاراکترها خوب نیستند فیلم از زن معلول استفاده ی ابزاری می برد زن ها درمانده و افسرده و یا واپس رانده هستند چیزی به دست نیاورده اند در جهان این فیلم، زن فعال و پویایی وجود ندارد که کنش داشته باشد. دختران امروز نیاز دارند الگوهای زنان موفق را ببینند.
فیلم "نبودنت" کار سجادی حسینی بدون حضور بازیگران در خانه ی جشنواره به نمایش درآمد.

باغ کیانوش

این فیلم از تولیدات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با مشارکت سوره است. باغ کیانوش هم یک فیلم اولی است. یک کار اقتباسی که می توانست در جشنواره فیلم کودک اصفهان مورد توجه قرار بگیرد اما تهیه کننده ی فیلم علاقه ای به جشنواره ی فیلم کودک از خود نشان نمی دهد و دوست می دارد برای فیلمش از اعتبار جشنواره ی فجر بهره ببرد به زعم آنها در جشنواره فیلم کودک اصفهان سالهاست که فیلم خوبی ارائه نشده و دیگر اعتبار گذشته را ندارد. اساسا باید روی این موضوع تمرکز کنیم که سینمای کودک در ایران اعتبار چندانی ندارد چند سال است که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گویا رسالت اصلی خود را فراموش کرده .

با یک مطالعه ی پژوهشی روی آثار کانونی از دوره های گذشته تا به امروز می توان تاثیر و یا حتی جاودانگی آثاری که در دهه های قبل در کانون توسط بزرگانی چون عباس کیارستمی و... طراحی و تولید شده اند را بازشناخت و به این نتیجه رسید که چرا فیلم های چند سال اخیر کانون، اقبال مطلوبی به لحاظ اثربخشی و جاودانگی در تقویم تاریخ سینمای کودک ایران ندارند.

قصه هایی که در آن، نوجوان ها تبدیل به قهرمانانی دوست داشتنی و ملموس شوند و آموزه های اخلاقی فراموش شده در دنیای بزرگترها را به ما گوشزد کنند. فیلم ساختن درباره ی نوجوانان سخت نیست اما طراحی و تولید فیلم با عناصر و مولفه های درست برای کودک و نوجوان سخت است . درست است که رویاپردازی در نسل نوجوان امروز زیاد شده است و بچه ها، دنیای اطرافشان را شبیه به بازی و گیم می بینند اما آنها اهل تفکرند و قطعا "خانه ی دوست کجاست" را بیش از فیلم هایی که می خواهند ماجراهایی را با ترفندهایی عجیب در دل یک اثر کودکانه جانمایی کنند دوست می دارند. باغ کیانوش را باید از منظر اقتباس مورد بررسی قرار داد و از اینکه به سمت اقتباس از کتاب روی آورده ارج نهاد.

آسمان غرب

یکی از با اهمیت ترین گونه ی فیلم ها در ایران، فیلم های دفاع مقدسی است، که بایستی در حوزه ی این ژانر یا گونه، مطالعات فراوانی با رویکرد آسیب شناسی داشته باشیم فیلم آسمان غرب قرار است در گونه ی دفاع مقدس به سردار شیرودی بپردازد فیلم برای رسیدن به یک استاندارد درست، مسیر دشواری را در پیش دارد آسمان غرب نسبت به فیلم مجنون چند پله جلوتر است، در قصه به دنبال داشتن قهرمان می رود و سینماگری که با حمایت مجیدی وارد سینما شده است دوست دارد قهرمان سازی کند اما در فیلم های دفاع مقدسی، کاراکترهای قهرمان ها وقتی وارد خانواده می شوند وجوه سینمایی شان را از دست می دهند در این بخش ها، حرف ها و روابط تکراری چیده می شود.

قهرمان سازی بایستی در کنش اتفاق بیفتد، فیلم متکی به تدوین خوب مولایی است، فضاسازی بصری بیشتری نیاز دارد. فیلمبرداری و موسیقی خوب اثر هم نمی تواند ضعف های ساختاری فیلم را چه در زمان بندی و چه در روایت پوشش بدهد. فیلم های دفاع مقدس در این سالها تلاش می کنند واقعیت را در بخش جنگ نشان بدهند اما واقعیت دفاع مقدس را به واقعیت جنگ می بازند. این سینمای جنگ است نه گونه ی دفاع مقدس که امروزه بهترین نوع سینمای جنگ در هالیوود ساخته می شود فیلم های ما اساسا ماهیت دفاع مقدسی خود را از دست داده اند.

در آسمان غرب، فیلمساز نمی تواند به شخصیت شیرودی نزدیک شود و خلوت قهرمان را به تصویر بکشد فیلم به سمت یک تصنع در فرم و صحنه پردازی پیش می رود حتی تیپ هم نمی توانند بسازند. فیلم به لحاظ تکنیکال خوب است اما در کلیت از یک شلختگی رنج می برد، جغرافیایی را نمیتواند بسازد و خودی در این فضای شلخته شناخته نمی شود. همه ی منتقدان و اصحاب رسانه درباره ی هزینه ی مصرفی در فیلم آسمان غرب سخن می گویند یا قلم می زنند می گویند هزینه ی پرواز یک ساعت هواپیمای جنگی در حدود دویست میلیون تومان است تصور کنید فیلمی که به قول کارگردانش، در آسمان دکوپاژ شده است فقط و فقط در این یک مورد چقدر هزینه داشته است در حالی که می شد با پول یک پرواز هواپیمای جنگی، دو فیلم کوتاه ارزشمند به لحاظ مضمون، کارگردانی و فیلمنامه تولید کرد، هنوز در سینمای ایران هستند فیلمسازان خوبی که نمی توانند به لحاظ مالی حتی یک فیلم کوتاه تولید نمایند و در بخش دیگری از سینمای ایران، برخی از افراد با اعداد و ارقامی فیلم می سازند که گاه با بازخوردهای مطلوبی در بین هنرمندان و عامه مردم روبرو نمی شوند، سینمای ایران نیاز به عدالت فرهنگی دارد.

آبی روشن

خواجه پاشا کارگردان آبی روشن سال گذشته، فیلم سینمایی "در آغوش درخت" را در فجر داشته است که مورد توجه هم قرار گرفت. آبی روشن محصول سازمان اوج و فارابی است.

نوروز

فیلم "نوروز" سهیل موفق از این جهت خاص است که درباره ی نوروز است و شخصیت عمونوروز را در این فیلم استاد علی نصیریان بازی می کنند .ما در فرهنگ ایرانی مان، آیین های ارزشمند بیشماری داریم که از سوی فیلمسازان، هنرمندان و نویسندگان مغفول مانده است، آیین هایی که اتفاقا می شود در حوزه آثار کودک و نوجوان از آنها بیشتر بهره برد، به طور مثال وقتی کریسمس از راه می رسد فیلم های بیشماری است که به این مناسبت یا برای این مناسبت اکران می شود اما ما برای نوروز چیزی نداریم. بی گمان بر هیچ هنرمندی پوشیده نیست که جشنواره فیلم فجر نیاز به سیاست گذاری های کلان برای ده سال آینده با یک برنامه ریزی مشخص دارد.

ژانرها در تطور با شرایط زیستی و در شکل های مختلفی که پیدا می کنند رشد و نمو دارند برای نجات سینمای ایران بایستی در جشنواره ی فیلم فجر به این تکثر و تطور ژانرها بیشتر پرداخته و توجه شود.

احمد

در بهمن هزار و چهارصد و دو، فیلم سینمایی احمد با پرداختن به هجده ساعت از لحظات ابتدایی زلزله ی بم با حضور شهید احمد کاظمی در آن واقعه به جشنواره ی چهل و دوم آمده است. فیلم سینمایی احمد که از هزینه ی تولید بسیار بالای دولتی بهره برده است در سطح اول، بیگ پروداکشن نسبتا خوبی دارد اما در طراحی شخصیت احمد در چارچوب روایت و ساختار درام چندان موفق نیست. مانند غالب فیلم هایی که از گونه ی پرتره و زندگینامه ای بهره می برند فیلمنامه ی این کار هم در طراحی قهرمان مشکلاتی دارد. بسیاری از اهالی رسانه، دیالوگ ها، بازی و شعاری بودن فضای کار را نپسندیده اند، اما احمد در یک انتخاب از فیلم پروین جلوتر است، فیلمنامه نویس در فیلم احمد یک برهه ی هجده ساعته به لحاظ زمانی از فعالیت ها و کنشگری کاراکتر واقعی فیلم یعنی شهید احمد کاظمی در مواجهه با زلزله بم انتخاب و روی همان هجده ساعت متمرکز می شود.

اما در فیلم پروین اینگونه نیست و قصه ی پروین علیرغم شاعرانگی و جذابیت کاراکتر پروین اعتصامی، به لحاظ درام از همین نقطه ضربه می خورد. درباره ی فیلم احمد بایستی در فرصتی بیشتر به لحاظ مضمونی و ساختاری بنویسیم مضمون فیلم احمد به شکل خاصی چیده شده است و ضد قهرمان غایب گویا برای فیلمنامه نویس مهم است اینکه چقدر فیلم به تاریخ وفادار است بایستی مطالعات فرهنگی و پژوهشی انجام شود تا به پاسخ درستی برسیم فیلم احمد بسیار طولانی است و اضافات زیادی دارد که به راحتی و بدون خدشه به روایت، قابل حذف هستند به طور مثال، ماجرای هواپیمای غول پیکر در ده دقیقه ابتدایی فیلم در مواجهه با آدمها عملا دارد نقض غرض می کند و همین باعث می شود که از دقایق ابتدایی روی هدف مضمونی اثر بیشتر تامل کنیم.

ببعی قهرمان

نسخه سینمایی سریال ببعی بوده و برای مخاطب خردسال تولید شده است.

پرویزخان

این فیلم به کارگردانی ثقفی به لحاظ موضوعی مورد توجه اهالی رسانه قرار گرفت، ثقفی برای اولین کار فیلم نسبتا قابل قبولی ساخته است فیلم درباره ی پرویز دهداری، یکی از مربیان سرشناس فوتبال است. پرویز خان فیلمی بارویکرد ملی است و ما سالهاست که فیلمهایی از ایندست با مضامین ملی کم داریم. فیلم پرویز بخاطر حضور قدرتمند استاد پورصمیمی است که جذاب شده است، بایستی منتظر بمانیم و در اکران عمومی فیلم روی فیدبک های فوتبالیست ها حرف بزنیم که قطعا جالب خواهد بود. اگر چه ما توان ورود به اینگونه فیلم ها به لحاظ پروداکشن نداریم اما پرویزخان به لحاظ روایت و فضاسازی توان ایجاد ملی گرایی وحس مثبت ایرانی را توانسته است در بستر فیلم پیاده کند، از اینرو در روایت فیلم، کشش درام را برای مخاطب دارد. قهرمان فیلم کنش دارد، قصه نیروی مخالف دارد، قهرمان با اعتقادات و نگاهی که به فوتبال دارد روایت را پیش میبرد، قهرمان اصول خودش را دارد، فیلم خیالی نیست و واقعه ای بوده که بازسازی شده است از اینرو با احترام به علاقمندان فوتبال، بایستی صبر کنیم و ببینیم قصه ی پرویز دهداری در این فیلم به لحاظ تاریخی چقدر درست از آب درآمده است.