زمان مطالعه: 167 دقیقه
تفسیر سوره یوسف

تفسیر سوره یوسف

تفسیر سوره یوسف بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ به نام خداوند بخشنده مهربان الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِنّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ...

تفسیر سوره یوسف

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند بخشنده مهربان

الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِنّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ

الف لام را.آن است آیات کتاب روشنگر.

همانا ما آن را قرآنی عربی نازل کردیم،باشد که بیاندیشید.

نکته ها:

درباره حروف مقطّعه نظرات مختلفی بیان شده است،از جمله:

.قرآن،این معجزه الهی از همین حروف الفبا تألیف یافته که در اختیار همگان است.

.نام سوره ای است که با آن حروف آغاز شده است.

.نوعی سوگند و قسم الهی است.

.اسرار و رموزی بین خدا و پیامبر است.

امّا با توجّه به اینکه از میان سوره ای که با حروف مقطّعه آغاز شده،در بیست و چهار مورد پس از آن،سخن از قرآن و معجزه بودن آن است،شاید بهترین وجه،همان نظر اوّل باشد.

قرآن به هر زبانی که نازل می شد،دیگران باید با آن زبان آشنا می شدند.امّا نزول قرآن به زبان عربی دارای مزایایی است،از جمله:

الف:زبان عربی دارای چنان گستردگی لغات و استواری قواعد دستوری است که در زبان های دیگر یافت نمی شود.

ب:طبق روایات زبان اهل بهشت،عربی است.

ج:مردم منطقه ای که قرآن در آن نازل شد،عرب زبان بودند و امکان نداشت که کتابِ آسمانی آنها به زبان دیگری باشد.

خداوند در مورد قرآن و باران،هر دو تعبیر به نزول نموده است،بین این دو مشابهت هایی است که ذکر می کنیم:

الف:هر دو از آسمان نازل می شوند. وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً

ب:هر دو طاهر و مطهّرند. یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ ، رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولاً ... یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ یُزَکِّیهِمْ

ج:هر دو وسیله ی حیاتند. دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ ، لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَهً مَیْتاً

د:هر دو مبارک و مایه ی برکت اند. وَ هذا کِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَکٌ ، وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً

ه:قرآن چون باران،قطره قطره و آیه آیه نازل شده است.(نزول تدریجی)

شاید تأکید بر عربی بودن قرآن،ردّ کسانی باشد که گفتند:قرآن را فردی عجمی به پیامبر آموخته است.... أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّما یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانُ الَّذِی یُلْحِدُونَ إِلَیْهِ أَعْجَمِیٌّ وَ هذا لِسانٌ عَرَبِیٌّ مُبِینٌ

پیام ها:

-قرآن،از همین حروف الفبا(الف،لام،را،...)،تألیف یافته است.اگر می توانید شما هم از همین حروف،کتابی مثل قرآن بیاورید. الر

-قرآن،دارای مقامی بس والا است. تِلْکَ

-قرآن،مخاطب و خواننده را در آغاز،نسبت به استحکام آیات خود واقف ساخته،سپس به بیان مطالب دیگر می پردازد. آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ *

-نزول قرآن به زبان عربی از یک سو و فرمان تدّبر در آن از سوی دیگر،نشانه ی آن است که مسلمانان باید با زبان عربی آشنا شوند. قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ

-قرآن،تنها برای تلاوت و تبّرک نیست،بلکه وسیله ی تعقّل و رشد بشر است.

لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ

-نوشته ها باید روشن وروشنگر،هدفدار و هدایتگر باشد. اَلْکِتابِ الْمُبِینِ ... لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ*

-برای رسیدن به سعادت،تنها نزول قرآن کافی نیست؛بلکه باید درباره ی آن تعقّل هم کرد. أَنْزَلْناهُ ... لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ*

نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَیْنا إِلَیْکَ هذَا الْقُرْآنَ وَ إِنْ کُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلِینَ

ما با این قرآن که به تو وحی کردیم بهترین داستان را بر تو بازگو می کنیم، در حالی که تو پیش از آن،از بی خبران بودی.

نکته ها:

قصص هم به معنای داستان وهم به معنای نقل داستان است.

قصّه و داستان در تربیت انسان سهم بسزایی دارد.زیرا داستان،تجسّم عینی زندگی یک امت و تجربه عملی یک ملّت است.تاریخ آئینه ی ملّت هاست و هر چه با تاریخ و سرگذشت پیشینیان آشنا باشیم،گویا به اندازه عمر آن مردم زندگی کرده ایم.حضرت علی علیه السلام در نامه سی ویکم نهج البلاغه خطاب به فرزندش امام حسن علیه السلام جمله ای دارند که می فرمایند:

فرزندم! من در سرگذشت گذشتگان چنان مطالعه کرده ام و به آنها آگاهم که گویا با آنان زیسته ام و به اندازه ی آنها عمر کرده ام.

شاید یکی از دلایل اثرگذاری قصّه و داستان بر روی انسان،تمایل قلبی او به داستان باشد.

معمولاً کتاب های تاریخی و آثار داستانی در طول تاریخ فرهنگ بشری رونق خاصی داشته و قابل فهم و درک برای اکثر مردم بوده است،در حالی که مباحث استدلالی و عقلانی را گروه اندکی پیگیری می کرده اند.

در روایات،به کلّ قرآن احسن القصص اطلاق شده است و این منافاتی ندارد که در میان کتب آسمانی،قرآن احسن القصص باشد و در میان سوره های قرآن،این سوره احسن القصص باشد. 

تفاوت داستان های قرآن با سایر داستان ها:

.قصّه گو خداوند است. نَحْنُ نَقُصُّ

.هدفدار است. نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْباءِ الرُّسُلِ ما نُثَبِّتُ بِهِ فُؤادَکَ

.حقّ است،نه خیال. نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ

.بر اساس علم است،نه گمان. فَلَنَقُصَّنَّ عَلَیْهِمْ بِعِلْمٍ

.وسیله ی تفکّر است،نه تخدیر. فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ

.وسیله ی عبرت است،نه تفریح و سرگرمی. لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَهٌ

داستان حضرت یوسف، أَحْسَنَ الْقَصَصِ است،زیرا:

.معتبرترین داستان ها است. بِما أَوْحَیْنا

.در این داستان،جهاد با نفس که بزرگ ترین جهاد است،مطرح می شود.

.قهرمان داستان،نوجوانی است که تمام کمالات انسانی را در خود دارد. (صبر، ایمان، تقوا، عفاف،امانت،حکمت،عفو و احسان)

.تمام چهره های داستان،خوش عاقبت می شوند.مثلا یوسف به حکومت می رسد، برادران توبه می کنند،پدر بینایی خود را بدست می آورد،کشور قحطی زده نجات می یابد و دلتنگی ها و حسادت ها به وصال و محبّت تبدیل می شود.

.در این داستان مجموعه ای از اضداد در کنار هم طرح شده اند:فراق و وصال،غم و شادی، قحطی و پرمحصولی،وفاداری و جفاکاری،مالک و مملوک،چاه و کاخ،فقر و غنا،بردگی وسلطنت،کوری و بینایی،پاکدامنی و اتهام ناروا بستن.

نه فقط داستان های الهی،بلکه تمام کارهای خداوند، أَحْسَنَ است.زیرا:

.بهترین آفریدگار است. أَحْسَنُ الْخالِقِینَ

.بهترین کتاب را دارد. نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ

.بهترین دین را دارد. وَ مَنْ أَحْسَنُ دِیناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ

.بهترین پاداش را می دهد. لِیَجْزِیَهُمُ اللّهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا

و در برابر این بهترین ها،خداوند بهترین عمل را از انسان خواسته است. لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً

غفلت در قرآن به سه معنی مطرح شده است:

الف:غفلت بد،نظیر آیه ی وَ إِنَّ کَثِیراً مِنَ النّاسِ عَنْ آیاتِنا لَغافِلُونَ همانا بسیاری مردم از آیات ما غافلند.

ب:غفلت خوب،نظیر آیه ی إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ کسانی که بر زنان پاکدامن و غافل از فحشا،تهمت زنا می زنند در دنیا و آخرت لعنت شده اند.

ج:غفلتِ طبیعی به معنای بی اطلاعی،نظیر همین آیه مورد بحث؛ وَ إِنْ کُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلِینَ که خدا برای حفظ حرمت و احترام پیامبر نمی فرماید: کنت من قبله لمن الجاهلین

پیام ها:

-در داستان های قرآن،قصّه گو خداوند است. نَحْنُ نَقُصُّ

-قصّه گو(و نویسنده آن)،باید معتبر و مطمئن باشد. نَحْنُ نَقُصُّ *

-از نظر روانی و تربیتی،برای تأثیر بهتر،باید مقدّمه چینی کرد.(قبل از شروع قصّه، مقدّمه چینی می کند که می خواهم قصه بگویم،آن هم بهترین قصّه.) نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ *

-بهترین سخن ها،در اختیار بهترین افراد است. نَحْنُ نَقُصُّ ... أَحْسَنَ الْقَصَصِ*

-برای الگو دادن به دیگران،بهترین ها را انتخاب ومعرّفی کنیم. أَحْسَنَ ...

-قرآن بازگوکننده ی داستان ها،با بهترین وزیباترین بیان است. أَحْسَنَ الْقَصَصِ

-بهترین داستان،آن است که بر اساس وحی باشد. أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَیْنا

-پیامبر امّی قبل از نزول وحی،نسبت به تاریخِ گذشته بی خبر و ناآشنا بود.

... لَمِنَ الْغافِلِینَ

-قرآن،از میان برنده غفلت ها و بی خبری هاست. مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلِینَ

إِذْ قالَ یُوسُفُ لِأَبِیهِ یا أَبَتِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی ساجِدِینَ

آنگاه که یوسف به پدر خویش گفت:ای پدر! همانا من(در خواب)یازده ستاره با خورشید و ماه دیدم،آنها را در برابر خود سجده کنان دیدم.

نکته ها:

داستان حضرت یوسف،با رؤیا شروع می شود.به گفته علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان، داستان یوسف با خوابی شروع می شود که او را بشارت می دهد و نسبت به آینده ای روشن امیدوار می سازد تا او را در مسیر تربیت الهی صابر و بردبار گرداند.

به جز بنیامین،دیگر برادران او از مادر جدایی بوده اند.حضرت یعقوب نیز فرزند حضرت اسحاق و او فرزند حضرت ابراهیم علیهم السلام است.

خواب اولیای الهی،متفاوت است؛گاهی نیازمند تعبیر است،مثل خوابِ حضرت یوسف و گاهی به تعبیر نیاز ندارد،بلکه عین واقع است.مانند خواب حضرت ابراهیم که مأمور می شود تا اسماعیل را ذبح کند.

سخنی درباره ی رؤیا و خواب دیدن

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: الرؤیا ثلاثه:بشری من اللّه،تحزین من الشیطان،و الّذی یحدث به الانسان نفسه فیراه فی منامه ،خواب بر سه قسم است:یا بشارتی از سوی خداوند است،یا غم و اندوهی از طرف شیطان است و یا مشکلات روزمره انسان است که در خواب آن را می بیند.

برخی از دانشمندان و روان شناسان،خواب دیدن را در اثر ناکامی ها و شکست ها دانسته و به ضرب المثلی قدیمی استشهاد کرده اند که: شتر در خواب بیند پنبه دانه و برخی دیگر خواب را تلقینِ ترس گرفته اند،بر اساس ضرب المثلی که می گوید: دور از شتر بخواب تا خواب آشفته نبینی و بعضی دیگر خواب را جلوه غرائز واپس زده دانسته اند.امّا علیرغم تفاوت هایی که در خواب ها و رؤیاها وجود دارد،کسی اصل خواب دیدن را انکار نکرده است و البتّه باید به این نکته توجّه داشت که همه خواب ها با یک تحلیل،قابل بررسی نیستند.

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می گوید:سه عالم وجود دارد؛عالم طبیعت، عالم مثال،عالم عقل.روح انسان به خاطر تجردّی که دارد،در خواب با آن دو عالم ارتباط پیدا می کند و به میزان استعداد و امکان،حقایقی را درک می کند.اگر روح کامل باشد،در فضای صاف حقایق را درک می کند.و اگر در کمال به آخرین درجه نرسیده باشد،حقایق را در قالب های دیگر می یابد.همانطور که در بیداری، شجاعت را در شیر و حیله را در روباه و بلندی را در کوه می بینیم،در خواب، علم را در قالب نور،ازدواج را در قالب لباس و جهل و نادانی را به صورت تاریکی مشاهده می کنیم.

ما بحث ایشان را با ذکر مثال هایی بیان می کنیم؛کسانی که خواب می بینند چند دسته اند:

دسته اوّل،کسانی که روح کامل و مجردی دارند و بعد از خواب رفتنِ حواس،با عالم عقل مرتبط شده و حقایقی را صاف و روشن از دنیای دیگر دریافت می کنند.(نظیر تلویزیون های سالم با آنتن های مخصوص جهت دار که امواج ماهواره ای را از نقاط دور دست می گیرد.) اینگونه خواب ها که دریافت مستقیم و صاف است،نیازی به تعبیر ندارد.

دسته دوم،کسانی هستند که دارای روح متوسط هستند و در عالم رؤیا،حقایق را ناصاف و همراه با برفک و تشبیه و تخیّل دریافت می کنند.(که باید مفسّری در کنار دستگاه گیرنده، ماجرای فیلم را توضیح دهد وبه عبارتی،عالمی آن خواب را تعبیر کند.)

دسته سوم،کسانی هستند که روح آنان به قدری متلاطم و ناموزون است که خواب آنها مفهومی ندارد.(نظیر صحنه هایِ پراکنده و پربرفک تلویزیونی که کسی چیزی سردرنمی آورد.)این نوع رؤیاها که قابل تعبیر نیستند،در قرآن به أَضْغاثُ أَحْلامٍ تعبیر شده است.

قرآن در سوره های مختلف،از رؤیاهایی نام برده که حقیقت آنها به وقوع پیوسته،از جمله:

الف:رؤیای یوسف علیه السلام درباره سجده ی یازده ستاره و ماه و خورشید بر او که با رسیدن او به قدرت و تواضع برادران و پدر و مادر در برابر او تعبیر گردید.

ب:رؤیای دو یار زندانیِ یوسف که بعداً یکی از آنها آزاد ودیگری اعدام شد.

ج:رؤیای پادشاه مصر درباره گاوِ لاغر و چاق که تعبیر به قحطی و خشکسالی بعد از فراخ شد.

د:رؤیای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله درباره عدد اندک مشرکان در جنگ بدر که تعبیر به شکست مشرکان شد

ه:رؤیای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله درباره ورود مسلمانان با سر تراشیده به مسجدالحرام که با فتح مکّه و زیارت خانه خدا تعبیر شد

و:رؤیای حضرت ابراهیم در مورد ذبح فرزندش حضرت اسماعیل. 

از قرآن که بگذریم در زندگی خود،افرادی را می شناسیم که در رؤیا از اموری مطلع شده اند که دست انسان به صورت عادّی به آن نمی رسد.

حاج شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح الجنان،به خواب فرزندش آمد و گفت:کتابی نزدم امانت بوده،آنرا به صاحبش برگردان تا من در برزخ راحت باشم.وقتی بیدار شد به سراغ کتاب رفت،با نشانه هایی که پدر گفته بود تطبیق داشت،آن را برداشت.وقتی می خواست از خانه بیرون برود،کتاب از دستش افتاد و کمی ضربه دید.او کتاب را به صاحبش برگرداند و چیزی نگفت،دوباره پدرش به خواب او آمد و گفت:چرا به او نگفتی کتاب تو ضربه دیده است تا اگر خواست خسارت بگیرد و یا رضایت دهد.

پیام ها:

-فرزندان،باید به درایت و دلسوزی پدر اعتماد و در مسائل زندگی با او مشورت کنند. قالَ یُوسُفُ لِأَبِیهِ *

-پدر را به اسم صدا نزنیم. یا أَبَتِ

-پدر و مادر،بهترین مرجع برای حلّ مشکلات فرزندان هستند. یا أَبَتِ

-پدران و فرزندان در خطاب به یکدیگر،از واژه هایی که نشانه ی صمیمیّت، رحمت و شفقت است،استفاده کنند. یا أَبَتِ *

-والدین به خواب های فرزندانشان توجّه کنند. یا أَبَتِ

-حضرت یوسف در ابتدا،تعبیر خواب نمی دانست و لذا برای تعبیر رؤیایش از پدر استمداد کرد. یا أَبَتِ

-گاهی رؤیا وخواب دیدن،یکی از راه های دریافت حقایق است. إِنِّی رَأَیْتُ

-در فرهنگِ خواب،اشیا،نماد حقایق می شوند.(مثلاً خورشید نشان پدر و ماه تعبیر از مادر و ستارگان نشان برادران است.) رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً ...

-دیدن ماه و خورشید و ستارگان(به صورت هم زمان)،از شگفتی های رؤیای یوسف است. کَوْکَباً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ *

-خوابِ اولیایِ خدا،واقعی است. رَأَیْتُ در این آیه رَأَیْتُ تکرار شده است تا بگوید حتماً دیدم و گمان نشود ماجرا خیالی بوده است.

-یوسف علیه السلام در خواب چنان دید که خورشید و ماه و ستارگان،همانند موجودات دارای عقل،بر او سجده می کنند.(جمله رَأَیْتُهُمْ برای افراد عاقل بکار می رود)*

-انسان های برگزیده،به مقامی می رسند که مسجود دیگر انسان ها می شوند.

رَأَیْتُهُمْ لِی ساجِدِینَ *

-گاهی در نوجوان،استعدادی هست که بزرگترها را به تواضع وامی دارد.

ساجِدِینَ

-شروع داستان با رؤیا و پایان آن با تعبیر آن،از بهترین روشها برای نوشتن داستان و سناریو است. أَحْسَنَ الْقَصَصِ - رَأَیْتُهُمْ لِی ساجِدِینَ *

قالَ یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ رُؤْیاکَ عَلی إِخْوَتِکَ فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ

(یعقوب)گفت:ای پسر کوچکم! خوابت را برای برادرانت بازگو مکن که برایت نقشه ای(خطرناک)می کشند.همانا شیطان،برای انسان دشمنی آشکار است.

نکته ها:

یکی از اصول زندگی،رازداری است.اگر مسلمانان به مفاد این آیه عمل می کردند،این همه کتب خطی،آثار علمی،هنری و عتیقه های ما،در موزه کشورهای خارجی جای نمی گرفت و به اسم کارشناس،دیپلمات و جهانگرد از منابع و امکانات و منافع ما آگاه نمی شدند و در اثر سادگی یا خیانت،اسرارمان در اختیار کسانی که دائماً در حال کید و مکر بر علیه ما هستند، قرار نمی گرفت.

حضرت یوسف،خواب خود را دور از چشم برادران،به پدر گفت که این خود نشانه ی تیزهوشی اوست.

پیام ها:

-فرزندان را با مهربانی مورد خطاب قرار دهید. یا بُنَیَّ *

-پدر و مادر بایستی رابطه ای صمیمانه با فرزندان داشته باشند تا فرزندان بتوانند سخن خود را با آنان مطرح کنند. یا بُنَیَّ *

-خطر حسادت در محیط خانه و جامعه را به فرزندان گوشزد کنیم. یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ ...

-از کودکی و در خانواده رازداری را به فرزندان بیاموزیم. یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ *

-دانسته ها و اطلاعات،باید طبقه بندی شود و محرمانه و غیرمحرمانه از هم جدا گردد. لا تَقْصُصْ

-هر حرفی را به هر کسی نزنیم. لا تَقْصُصْ

-کتمان فضایل به خاطر جلوگیری از حسادت ها،کاری بایسته است. لا تَقْصُصْ *

-با پی بردن به استعداد یک فرزند،آن را با سایر فرزندان مطرح نکنیم. لا تَقْصُصْ *

-در معرّفی افراد تیزهوش و نابغه،باید احتیاط کرد. لا تَقْصُصْ *

-حضرت یعقوب نیز دارای علم و موهبت تعبیر خواب بوده است. لا تَقْصُصْ رُؤْیاکَ *

-گاهی شیطان در آستین است. إِخْوَتِکَ *

-پیشگیری بهتر از درمان است.(نگفتن خواب به برادران،نوعی پیشگیری از تحریک حسادت است) لا تَقْصُصْ رُؤْیاکَ عَلی إِخْوَتِکَ فَیَکِیدُوا *

-در خانواده انبیا نیز،مسایل ضد اخلاقی همچون حسد و حیله میان فرزندان مطرح است. یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ ... فَیَکِیدُوا ...

-زمینه های حسادت را شعله ور نکنید. لا تَقْصُصْ ... فَیَکِیدُوا

-حسادت،موجب نادیده گرفته شدن حقوق حتّی حقّ خویشاوندی می گردد.

لا تَقْصُصْ ... فَیَکِیدُوا*

-برادران یوسف علیه السلام که از خواب وی و مقام آینده او اطلاعی نداشتند چنان کردند.اگر اطلاع می یافتند چه می کردند؟! لا تَقْصُصْ ... فَیَکِیدُوا*

-پیش بینی و آینده نگری صفاتی ارزنده هستند. لا تَقْصُصْ ... فَیَکِیدُوا*

-افشای اسرار و برخی اخبار،ممکن است بسیار گران تمام شود. لا تَقْصُصْ ...

فَیَکِیدُوا*

-برخی اسرار به قدری مهم هستند که افشای آن زندگی فرد یا افرادی را به مخاطره می اندازد. فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً *

-در موارد مهم و حسّاس باید خطر را قبل از وقوع آن گوشزد کرد. فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً *

-حضرت یعقوب در مورد کید برادران نسبت به یوسف اطمینان داشت.

فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً *

-در پیش بینی مسایل مهم،گاهی اظهار سوءظن و یا پرده برداشتن از خصلت ها مانعی ندارد. فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً

-لازم است والدین،از روحیات فرزندانشان نسبت به هم آگاه باشند تا بتوانند اعمال مدیریّت کامل نمایند. فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً

-کید وحیله،کاری شیطانی است. فَیَکِیدُوا ... إِنَّ الشَّیْطانَ

-شیطان با استفاده از زمینه های درونی بر ما سلطه می یابد.(حسادت برادران، زمینه را برای بروز دشمنی شیطان نسبت به انسان فراهم ساخت.) فَیَکِیدُوا ...

إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ

-شیطان دشمن انسان است،حتّی اگر پیامبر زاده باشد. إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ *

-از کودکی،شیطان را به کودکان معرّفی و نقش او را بیان نمایید. إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ *

وَ کَذلِکَ یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ وَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ عَلی آلِ یَعْقُوبَ کَما أَتَمَّها عَلی أَبَوَیْکَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّکَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ

و اینگونه پرودگارت تو را برمی گزیند و از تعبیر خواب ها(و سرانجام امور)تو را آگاه می سازد و نعمتش را بر تو و بر خاندان یعقوب تمام می کند.همان گونه که پیش از این بر پدرانت ابراهیم و اسحاق تمام کرد.

همانا پرودگارت دانای حکیم است.

نکته ها:

تأویل خواب به معنای بیانِ باطن و نحوه ی تحقّق خواب است. احادیث جمع حدیث به معنای نقل ماجراست.از آنجایی که انسان رؤیای خود را برای دیگران نقل می کند،به خواب نیز حدیث گفته اند.

حضرت یعقوب در این آیه،خواب فرزندش یوسف را برای او تعبیر می کند و از آینده اش خبر می دهد.

گرچه ظاهر آیه آن است که گوینده ی جمله وَ کَذلِکَ یَجْتَبِیکَ یا خداوند است و یا حضرت یعقوب که چون علم او از طرف خداوند است،یک پیشگویی صحیح است و مانعی ندارد به خصوص با توجّه به اینکه در آن زمان یوسف،پیامبر نبوده با جمله ی یَجْتَبِیکَ مورد خطاب مستقیم خداوند واقع شود.

پیام ها:

-پیامبران،برگزیدگان خداوند هستند. یَجْتَبِیکَ

-چون یوسف علیه السلام برگزیده و...بود به انواع گرفتاری ها مبتلا شد تا گوهر وجودش در گرفتاری ها نمایانده شود. یَجْتَبِیکَ (البلاء للولاء...)*

-ارزش انسان به سن و سال نیست،ممکن است کسی از نظر سنی کوچکتر ولی از نظر خصلت ها و ارزش والاتر باشد.(چنانکه یوسف از برادران خود کوچک تر بود) یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ *

-اولیای خدا از یک خواب،آینده افراد را می بینند. یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ

-علوم مهم و دانش های کلیدی و اساسی را نباید به هر کس آموخت؛اوّل باید افراد لایق را گزینش کرد و سپس علوم را در اختیار آنان قرار داد. یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ *

-علم،اولین هدیه الهی به برگزیدگان خود است. یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ

-انبیا،شاگردان بلاواسطه خداوند هستند. یُعَلِّمُکَ

-تعبیر خواب،از اموری است که خداوند به انسان عطا می کند. یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ

-از جمله راههای ارتباط با غیب،تعبیر رؤیا و خواب است. یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ *

-علم آموخته شده به یوسف علیه السلام نیز محدود بوده است.( من در جمله ی مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ ،به معنای بخشی از علم تعبیر خواب است)*

-مقام نبوّت و حکومت،سرآمد نعمت هاست. وَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ

-در فرهنگ قرآن،اجداد در حکم پدر هستند. أَبَوَیْکَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ

-علم و هدایت و لیاقت یک فرد علاوه بر خود او برای خانواده و خویشاوندان او نیز نعمت و موهبت الهی است. عَلَیْکَ وَ عَلی آلِ یَعْقُوبَ *

-اتمام نعمت بر آل یعقوب نشان از عاقبت به خیری برادران یوسف دارد.

یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ عَلی آلِ یَعْقُوبَ *

-انتخاب انبیا،بر اساس علم و حکمت الهی است. یَجْتَبِیکَ ... عَلِیمٌ حَکِیمٌ

لَقَدْ کانَ فِی یُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آیاتٌ لِلسّائِلِینَ

به تحقیق در(داستان)یوسف و برادرانش نشانه هایی(از حاکم شدن اراده خداوندی) برای جویندگان است.

نکته ها:

در داستان زندگی حضرت یوسف،آیات و نشانه های زیادی از قدرت نمایی خداوند به چشم می خورد که هر کدام از آنها مایه ی عبرت و پند برای اهل تحقیق و جستجو است؛از آن جمله است: .خواب پر راز و رمز حضرت یوسف. .علم تعبیر خواب. .تشخیص و اطلاع یافتن یعقوب از آینده فرزند خود. .در چاه بودن و آسیب ندیدن. .نابینا شدن و دوباره بینا شدن حضرت یعقوب علیه السلام. .قعر چاه و اوج جاه. .زندان رفتن و به حکومت رسیدن. .

پاک بودن و تهمت ناپاکی شنیدن. .فراق و وصال. .بردگی و پادشاهی. .زندان برای فرار از گناه. .بزرگواری و عفو سریع برادران خطاکار.

در کنار این نشانه ها،سؤال هایی قابل طرح است که پاسخ هر کدام روشنگر راه زندگانی است؛

.چگونه حسادت،انسان را به برادرکشی می کشاند؟!

.چگونه ده نفر در یک خیانت،هم رأی و هم داستان می شوند؟!

.چگونه یوسف با بزرگواری از مجازات برادران خیانتکار خود،صرف نظر می کند؟!

.چگونه انسان با یاد خدا،زندان را بر لذّت گناه ترجیح می دهد؟

این سوره،در زمانی نازل شد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در محاصره شدید اقتصادی و اجتماعی قرار گرفته بود و این داستان برای حضرت،مایه ی دلداری شد که ای پیامبر! اگر بعضی بستگانت ایمان نیاوردند ناراحت مباش،برادران یوسف او را به چاه انداختند!.

پیام ها:

-قبل از بیان داستان،شنونده را برای شنیدن و عبرت گرفتن آماده کنید. لَقَدْ کانَ فِی یُوسُفَ ...

-حسد،مرز خانواده و عواطف خویشاوندی را نیز درهم می شکند. لَقَدْ کانَ فِی

یُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ

-داستان یکی است،امّا نکات و درسهایی که از آن استفاده می شود بسیار است.

آیاتٌ

-پرسش و طرح سؤال از جمله راههای رسیدن به حقیقت است. آیاتٌ لِلسّائِلِینَ *

-تا تشنه ی شنیدن و عاشقِ آموختن نباشیم،از درسهای قرآن استفاده کامل نمی بریم. لِلسّائِلِینَ

-داستان های قرآن،پاسخ سؤال های زندگی مردم را می دهد. لِلسّائِلِینَ

إِذْ قالُوا لَیُوسُفُ وَ أَخُوهُ أَحَبُّ إِلی أَبِینا مِنّا وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ

آنگاه که(برادران او)گفتند:همانا یوسف و برادرش(بنیامین)نزد پدرمان از ما که گروهی نیرومند هستیم محبوب ترند.همانا پدرمان(در این علاقه به آن دو)در گمراهی روشنی است.

نکته ها:

عُصْبَهٌ به گروه متحد و قوی می گویند زیرا با وحدت و همبستگی همچون اعصاب یک بدن،از همدیگر حمایت می کنند.

دو نفر از پسران حضرت یعقوب،(یوسف و بنیامین)از یک مادر و بقیه از مادری دیگر بودند.علاقه پدر به یوسف،به دلیل خردسال بودن یا به دلیل کمالاتی که داشت،موجب حسادت برادران شده بود.آنها علاوه بر حسادت با گفتن: وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ نشان دادند که دچار غرور و تکبّر شده و در اثر این غرور و حسد،پدر را متّهم به اشتباه و انحراف در مهر ورزی به فرزندان می کنند.

افرادی در جامعه،به جای آنکه خود را بالا ببرند،بزرگان را پایین می آورند.چون خود محبوب نیستند،محبوب ها را می شکنند.

فرق است میان تبعیض و تفاوت.تبعیض؛برتری دادن بدون دلیل است.ولی تفاوت؛ برتری بر اساس لیاقت است.مثلاً نمره های یک معلّم،تفاوت دارد،ولی این تفاوت حکیمانه است،نه ظالمانه.

علاقه ی حضرت یعقوب به یوسف،حکیمانه بود نه ظالمانه،ولی برادران یوسف،این علاقه را بی دلیل پنداشتند و گفتند: إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ

گاهی علاقه زیاد،سبب دردسر می شود؛یعقوب،یوسف را خیلی دوست داشت و همین امر موجب حسادت برادران و افکندن یوسف در چاه شد.چنانکه علاقه زلیخا به یوسف،به زندانی شدن یوسف انجامید.

لذا زندان بان که شیفته اخلاق یوسف شده بود،وقتی به او گفت:من تو را دوست دارم.

یوسف گفت:می ترسم این دوستی نیز بلائی بدنبال داشته باشد.

پیام ها:

-حسادت موجب می گردد افراد بزرگسال سن و شخصیّت خود را فراموش کرده و با کودکان کینه توزی کنند.(با توجّه به اینکه یوسف کوچک تر بود، بزرگترها به او حسادت ورزیدند) لَیُوسُفُ ... أَحَبُّ إِلی أَبِینا*

-اگر فرزندان احساس تبعیض کنند،آتش حسادت در میان آنان شعله ور می شود. أَحَبُّ إِلی أَبِینا مِنّا

-عشق وعلاقه به محبوب شدن،در نهاد هر انسانی وجود دارد.انسان ها از کم توجّهی وبی مهری به خود،رنج می برند. أَحَبُّ إِلی أَبِینا

-حضرت یعقوب به همه فرزندان محبّت داشت. أَحَبُّ إِلی أَبِینا مِنّا (برادران می گفتند:یوسف محبوب تر است،یعنی ما نیز محبوب هستیم)*

-زور وقدرت،محبّت نمی آورد.(برادران قدرت داشتند،ولی محبوب نبودند) لَیُوسُفُ ... أَحَبُّ ... وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ

-با هم بودن موجب احساس نیرومندی و قدرت می شود. نَحْنُ عُصْبَهٌ *

-گروه گرایی،اگر بدون رهبری صحیح و خداپسندانه باشد،عوامل سقوط را سریعتر فراهم می کند.( وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ نشان انسجام است،ولی انسجامی رها وبدون رهبری صحیح)*

-انسان برای ارتکاب خطا و گناه،اوّل خود را توجیه و کار خود را تئوریزه می کند.(برادران هم خود را متّحد و قوی می دانند، وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ و هم پدر را منحرف، إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ و با این دلیل،حسادت خود را توجیه می کنند.)*

-جوانان نوعاً خود را عقل کل دانسته و به نظرات پدران کمتر اهمیّت می دهند.

نَحْنُ عُصْبَهٌ إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ *

-احساس قدرت و نیرومندی،عقل را کور می کند. نَحْنُ عُصْبَهٌ إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ *

-معیارهای نادرست،نتایج نادرست به دنبال دارد.(اگر معیار فقط قدرت و تعداد شد،نتیجه اش نسبت انحراف به اقلّیت می شود.) إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ *

-خودخواهان عوامل ناکامی را به جای آن که در خود جستجو کنند به دیگران نسبت می دهند. إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ (به جای آنکه بگویند ما حسودیم، گفتند:پدر ما منحرف است)*

-حسادت،مرز نبوّت واُبوّت(پیامبری وپدری)را نیز می شکند و فرزندان به پیامبری که پدرشان است،نسبت انحراف و بی عدالتی می دهند. إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ

-غفلت انسان ممکن است به جایی برسد که در عین انحراف و خطاکاری خود دیگران را خطاکار قلمداد کند.(برادران یوسف به جای آنکه خود را حسود و توطئه گر بدانند،پدر را منحرف دانستند) إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ *

اُقْتُلُوا یُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً یَخْلُ لَکُمْ وَجْهُ أَبِیکُمْ وَ تَکُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صالِحِینَ

(برادران به یکدیگر گفتند:)یوسف را بکشید یا او را به سرزمینی دور بیافکنید تا توجّه پدرتان مخصوص شما شود و پس از انجام طرح(با توبه) گروهی شایسته باشید.

نکته ها:

انسان در برخورد با نعمت،چهار حالت دارد:حسادت،بُخل،ایثار،غبطه.اگر پیش خود گفت:حال که ما فلان نعمت را نداریم،دیگران هم نداشته باشند،حسادت است.اگر گفت:

فقط ما برخوردار از این نعمت باشیم ولی دیگران نه،این بُخل است.اگر گفت:دیگران از نعمت برخوردار باشند،اگر چه به قیمتی که ما محروم باشیم،این ایثار است.اگر گفت:حالا که دیگران از نعمت برخوردارند،ای کاش ما هم بهره مند می شدیم،این غبطه است.

امام باقر علیه السلام فرمودند:من گاهی به بعضی از فرزندانم محبّت می کنم و آنها را روی زانوانم می نشانم در حالی که استحقاق این همه محبّت را ندارند،تا مبادا علیه سایر فرزندانم حسادت بورزند و ماجرای یوسف تکرار شود.

پیام ها:

-فکر خطرناک،انسان را به کار خطرناک می کشاند. لَیُوسُفُ ... أَحَبُّ ... اُقْتُلُوا

-احساس تبعیض در محبّت از طرف فرزندان،آنها را تا حدّ برادرکشی سوق می دهد.(گرچه شدّت علاقه ی پدر به یوسف بی دلیل نبود،بلکه به خاطر کمالات او بود،ولی برادران احساس تبعیض کردند و خیال کردند علاقه ی بی دلیل است و همین احساس،آنان را به توطئه وادار کرد) أَحَبُّ إِلی أَبِینا ...

اقْتُلُوا*

-از منظر کوته نظران،حذف فیزیکی رقیب بهترین راه است. اقْتُلُوا یُوسُفَ *

-حسادت،انسان را تا برادرکشی سوق می دهد. اقْتُلُوا یُوسُفَ

-گناهکاران یکدیگر را در انجام گناه وسوسه کرده و از همداستانی با یکدیگر نیرو می گیرند.(برادران به یکدیگر دستور بکشید و بیفکنید می دادند) اُقْتُلُوا ... أَوِ اطْرَحُوهُ*

-انسان،خواهان محبوبیّت است و کمبود محبّت مایه ی بزرگ ترین خطرات و انحرافات است. یَخْلُ لَکُمْ وَجْهُ أَبِیکُمْ

-حسودان گمان می کنند که:از دل برود هر آنچه از دیده برفت. اُقْتُلُوا یُوسُفَ ...

یَخْلُ لَکُمْ وَجْهُ أَبِیکُمْ (برادران گمان می کردند اگر پدر یوسف را نبیند،از فکر یوسف بیرون خواهد رفت و تمام فکرش در ما متمرکز خواهد شد)*

-با اینکه قرآن راه کسب محبوبیّت را ایمان و عمل صالح معرّفی می کند؛ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا ، امّا شیطان،راه محبوب شدن را برادرکشی ترسیم می کند. اُقْتُلُوا ... یَخْلُ لَکُمْ وَجْهُ أَبِیکُمْ

-حسود خیال می کند با نابود کردن دیگران،نعمت ها برای او می شود. اُقْتُلُوا ...

یَخْلُ لَکُمْ وَجْهُ أَبِیکُمْ

-شیطان با وعده ی توبه در آینده،راه گناه امروز را باز می کند. وَ تَکُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صالِحِینَ

-علم وآگاهی،همیشه عامل دوری از انحراف نیست.برادران با آنکه قتل یا تبعید یوسف را بد می دانستند؛ تَکُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صالِحِینَ امّا اقدام کردند.

-سخن از توبه قبل از انجام گناه،فریب دادن وجدان و گشودن راه گناه است.

(برادران به یکدیگر می گفتند:شما یوسف را نابود کنید بعد با توبه از افراد صالح می شویم) تَکُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صالِحِینَ *

قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ لا تَقْتُلُوا یُوسُفَ وَ أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ یَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّیّارَهِ إِنْ کُنْتُمْ فاعِلِینَ

گوینده ای از میان آنان گفت:یوسف را نکشید و اگر قصد این کار را دارید، او را به نهان خانه چاه بیفکنید تا بعضی کاروان ها(که از آنجا عبور می کنند)او را برگیرند.

نکته ها:

جب به معنای چاهی است که سنگ چین نشده باشد. غَیابَتِ نیز به طاقچه هایی می گویند که در دیواره ی چاه،نزدیک آب قرار می دهند که اگر از بالای چاه نگاه شود،دیده نمی شود.

نهی از منکر دارای برکاتی است که در آینده روشن می شود.نهی لا تَقْتُلُوا یوسف را نجات داد و در سال های بعد،او مملکت را از قحطی نجات داد.همان گونه که آسیه،همسر فرعون با نهی لا تَقْتُلُوا ،جان موسی را نجات داد و او در سال های بعد،بنی اسرائیل را از شر فرعون نجات داد.

این نمونه روشن وعده الهی است که می فرماید: وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النّاسَ جَمِیعاً هر کس یک نفر را زنده کند،گویا همه مردم را زنده کرده است.

پیام ها:

-گاهی نهی از منکر یک فرد می تواند نظر جمع را عوض کند و بر آن تأثیر بگذارد.(یکی گفت:نکشید،ولی نظر جمع را تغییر داد) قالَ قائِلٌ *

-نام گوینده ی سخن مهم نیست،محتوای کلام مهم است. قالَ قائِلٌ ...

-مرعوب اکثریّت و همرنگ جماعت نشویم.(یک نفر بود،ولی همرنگ جماعت نشد) قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ لا تَقْتُلُوا *

-اگر نمی توان جلو منکر را به کلی گرفت،هر مقدار که ممکن است باید آنرا پایین آورد. لا تَقْتُلُوا ... وَ أَلْقُوهُ

-مشورت در کار ناپسند نیز راهگشا است،تا چه رسد در کارهای خوب.(برای کشتن برادر مشورت کردند) لا تَقْتُلُوا ...*

-برای مبارزه با فساد،گاهی دفع افسد به فاسد لازم است.(او را نکشید،در چاه بیندازید) لا تَقْتُلُوا یُوسُفَ وَ أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ *

-در کنار نهی از منکر،جایگزین ارائه کنیم.(اگر گفتیم این کار را نکنید،پس بگوییم چکار کنند) لا تَقْتُلُوا ... أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ*

قالُوا یا أَبانا ما لَکَ لا تَأْمَنّا عَلی یُوسُفَ وَ إِنّا لَهُ لَناصِحُونَ

گفتند:ای پدر تو را چه شده که ما را بر یوسف امین نمی دانی،در حالی که قطعاً ما خیرخواه او هستیم؟!

پیام ها:

-کسانی که پوچ ترند،ادّعا وتبلیغات بیشتری می کنند. إِنّا لَهُ لَناصِحُونَ

-حتّی به هر برادری نمی توان اطمینان کرد.(گویا یعقوب بارها از اینکه یوسف همراه برادرانش برود جلوگیری کرده است که برادران با گفتن ما لَکَ لا تَأْمَنّا انتقاد می کنند.)

-فریب هر شعاری را نخورید و از اسم های بی مسمّی بپرهیزید.(خائن نام خود را ناصح می گذارد) لَناصِحُونَ

-دشمن برای برطرف کردن سوءظن،هرگونه اطمینانی را به شما ارائه می دهد.

إِنّا لَهُ لَناصِحُونَ

-خائن،تقصیر را به عهده ی دیگران می اندازد. ما لَکَ

-از روز اوّل،بشر به اسم خیرخواهی فریب خورده است.شیطان نیز برای اغفال آدم و حوا گفت:من خیرخواه شما هستم. وَ قاسَمَهُما إِنِّی لَکُما لَمِنَ اَلنّاصِحِینَ

إِنّا لَهُ لَناصِحُونَ

-حسد،آدمی را به گناهانی همانند دروغ و نیرنگ،حتّی به محبوب ترین نزدیکانش وادار می سازد. إِنّا لَهُ لَناصِحُونَ

أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ وَ إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ

او را فردا با ما بفرست تا(در صحرا)بگردد و بازی کند و قطعاً ما نگهبانان (خوبی)برای او خواهیم بود.

نکته ها:

انسان،نیازمند تفریح و ورزش است و چنانکه در این آیه مشاهده می شود قوی ترین منطقی که توانست حضرت یعقوب را تسلیم خواسته فرزندان کند،این بود که یوسف نیاز به تفریح دارد.

در روایات آمده است:مؤمن باید زمانی را برای تفریح و بهره برداری از لذّت های حلال اختصاص دهد تا به وسیله ی آن،بر انجام سایر کارها موفّق گردد.

نه تنها دیروز،بلکه امروز و حتّی آینده نیز به نام ورزش و بازی،جوانان را از هدف اصلی جدا و در غفلت نگه خواهند داشت.بازی ها را جدّی می گیرند تا جدّی ها بازی تلقّی شود.

استکبار و توطئه گران،نه تنها از ورزش سوءاستفاده می کنند،بلکه با هر نام پسندیده و مقبول دیگری نیز،اهداف شوم خود را تعقیب می کنند.

به نام دیپلمات خطرناک ترین جاسوس ها را به کشورها اعزام می کنند.به نام مستشار نظامی، توطئه گری می کنند و به اسرار نظامی دست می یابند.به نام حقوق بشر،از مزدوران خود حمایت می کنند.به نام دارو،برای مزدوران خود اسلحه می فرستند.به نام کارشناس اقتصادی،کشورهای ناتوان را ضعیف نگه می دارند.به نام سم پاشی،باغها و مزارع را از بین می برند و حتّی به نام اسلام شناس،اسلام را وارونه جلوه می دهند.

پیام ها:

-تفریح فرزند باید با اجازه ی پدر باشد. أَرْسِلْهُ

-جوان،نیازمند تفریح و ورزش است. یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ

-برادران از وسیله ای مباح و منطقی برای فریب دادن سوءاستفاده کردند.

أَرْسِلْهُ ... یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ

-اگر پدر و مربّیان دلسوز برای اوقات فراغت و تفریح و بازی کودکان و نوجوانان برنامه ریزی مناسب داشته باشند،دیگران نمی توانند از این فرصت سوءاستفاده کنند.(برادران یوسف از نیاز یوسف به ورزش سوء استفاده کردند) یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ *

-در بازی و تفریح کودکان مواظب باشیم آسیب نبینند. لَحافِظُونَ *

-گاه اصرار زیاد بر یک موضوع نشان دهنده نقشه و توطئه است.(در آیه قبل إِنّا لَهُ لَناصِحُونَ و در این آیه إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ )*

قالَ إِنِّی لَیَحْزُنُنِی أَنْ تَذْهَبُوا بِهِ وَ أَخافُ أَنْ یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ وَ أَنْتُمْ عَنْهُ غافِلُونَ

(یعقوب)گفت:همانا اینکه او را ببرید مرا غمگین می سازد و از این می ترسم که گرگ او را بخورد و شما از او غافل باشید.

پیام ها:

-فراق و جدائی حتّی برای انبیا حزن آور است. لَیَحْزُنُنِی *

-امتحان الهی از همان ناحیه ای است که افراد روی آن حساسیّت دارند.

(یعقوب نسبت به یوسف حسّاس بود و فراق یوسف،وسیله آزمایش او شد) لَیَحْزُنُنِی ... أَخافُ*

-پرده دری نکنید. أَخافُ أَنْ یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ

(پدر از حسادت فرزندان آگاه بود و به همین دلیل به یوسف فرمود:خوابی را

که دیده ای برای برادرانت بازگو مکن.ولی در اینجا حسادت آنان را مطرح نمی کند،بلکه خطر گرگ و غفلت آنان از یوسف را بهانه می آورد.)

-به فرزند خود،استقلال بدهید.

(عشق پدری به فرزند و دفاع از او در برابر احتمال خطر،دو اصل است،ولی استقلال فرزند نیز اصل دیگری است.یعقوب،یوسف را به همراه سایر برادران فرستاد.زیرا نوجوان باید کم کم استقلال پیدا کرده و از پدر جدا شود، برای خود دوست انتخاب کند،فکر کند و روی پای خود بایستد،هر چند به قیمت تحمّل مشکلات و اندوه باشد.)

-حساسیّت ها را در نزد هر کس بازگو نکنیم و گرنه ممکن است علیه خود انسان مورد استفاده قرار گیرد. أَخافُ أَنْ یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ *

-غفلت موجب ضربه و آسیب پذیری می گردد. یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ وَ أَنْتُمْ عَنْهُ غافِلُونَ *

قالُوا لَئِنْ أَکَلَهُ الذِّئْبُ وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ إِنّا إِذاً لَخاسِرُونَ

(فرزندان یعقوب)گفتند:اگر گرگ او را بخورد،با آنکه ما گروهی قوی هستیم،در آن صورت ما زیانکار(و بی کفایت)خواهیم بود.

پیام ها:

-گاهی بزرگترها از روی تجربه و آگاهی،احساس خطر می کنند،امّا جوان ها به قدرت خود مغرورند و خطر را شوخی می گیرند. وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ (پدر نگران، ولی فرزندان مغرور قدرت خود بودند.)

-قوی بودن،دلیلی بر امین بودن نیست.(برادران یوسف قوی بودند، نَحْنُ عُصْبَهٌ ،ولی امین نبودند)*

-برادران از این که گرگ یوسف را پاره کند ابراز نگرانی نکردند ولی در برابر این که نیرومندی و قدرت آنان مخدوش گردد عکس العمل نشان دادند.

وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ إِنّا إِذاً لَخاسِرُونَ *

-اگر کسی مسئولیّتی را بپذیرد و خوب انجام ندهد،سرمایه،شخصیّت،آبرو و وجدان خود را در معرض خطر قرار داده و زیانکار خواهد بود. لَخاسِرُونَ

-ظاهر فریبی و ابراز احساسات دروغین،از دسیسه های افراد دو رو و منافق است.(برادران در حضور پدر گفتند:) إِنّا إِذاً لَخاسِرُونَ

-برخی برای رسیدن به اهداف شوم خود حتّی حاضرند از آبرو و شخصیّت خود صرف نظر کنند. إِنّا إِذاً لَخاسِرُونَ *

فَلَمّا ذَهَبُوا بِهِ وَ أَجْمَعُوا أَنْ یَجْعَلُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ

پس چون او را با خود بردند وهمگی تصمیم گرفتند که او را در مخفی گاه چاه قرار دهند،(تصمیم خود را عملی کردند)وما به او وحی کردیم که در آینده آنها را از این کارشان خبر خواهی داد،در حالی که آنها(تو را)نشناسند.

نکته ها:

از آنجا که خداوند اراده کرده یوسف را حاکم کند،باید دوره هایی را ببیند؛برده شود تا به بردگان رحم کند.به چاه و زندان افتد تا به زندانیان رحم کند.

همان گونه که خداوند به پیامبرش می فرماید:تو فقیر و یتیم بودی تا فقیر و یتیم را از خود نرانی. أَ لَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً ... فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ ...

پیام ها:

-اتّفاق نظر و اجماع گروهی از انسان ها،نشانه ی حقانیّت نیست. أَجْمَعُوا أَنْ یَجْعَلُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ

-گاهی میان طرح و نقشه تا عمل،فاصله است.(طرح برادران،پرتاب یوسف در چاه بود، أَلْقُوهُ ولی در عمل،یوسف را در چاه قرار دادند. یَجْعَلُوهُ )

-زمانی وحی به یوسف علیه السلام آغاز شد که وی از خانواده دور شد و مورد بی مهری برادران قرار گرفت. فَلَمّا ذَهَبُوا بِهِ ... أَوْحَیْنا إِلَیْهِ*

-امداد الهی،در لحظه های حساس به سراغ اولیای خدا می آید. فِی غَیابَتِ الْجُبِّ وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِ

-بهترین وسیله ی آرامش یوسف در دل چاه،الهام خدا نسبت به آینده روشن است. أَوْحَیْنا إِلَیْهِ

-یوسف در نوجوانی،شایستگی دریافت وحی الهی را دارا بود. أَوْحَیْنا إِلَیْهِ

-خداوند اولیای خود را با سختی ها آزمایش و آنان را هدایت می کند. أَوْحَیْنا إِلَیْهِ *

-آگاهی موجب آرامش است.(آنچه سبب آرامش یوسف در چاه شد،وحی الهی بود) أَوْحَیْنا إِلَیْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا *

-امید،بهترین سرمایه برای ادامه زندگی است.ما به یوسف وحی کردیم که در آینده از چاه نجات پیدا می کنی و برادران را از کارشان شرمنده خواهی کرد) أَوْحَیْنا إِلَیْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا *

-وقتی پایان رذایل رسوایی است،انسان عاقل بایستی نفس خود را مهار کند.

لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ ...

-از کارهای زشت با اشاره و کنایه یاد کنید. بِأَمْرِهِمْ *

وَ جاؤُ أَباهُمْ عِشاءً یَبْکُونَ

و(بعد از انجام نقشه خود)شب هنگام گریه کنان نزد پدرشان آمدند.

نکته ها:

در قرآن چهار نوع گریه و اشک داریم؛

.اشک شوق:گروهی از مسیحیان با شنیدن آیات قرآن اشک می ریختند. تَری أَعْیُنَهُمْ

تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ

.اشک حزن و حسرت:مسلمانان عاشق همین که از رسول اکرم صلی الله علیه و آله می شنیدند که امکانات برای جبهه رفتن نیست گریه می کردند. تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَناً أَلاّ یَجِدُوا ما یُنْفِقُونَ

.اشک خوف:همین که آیات الهی برای اولیا تلاوت می شد،گریه کنان به سجده می افتادند، خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا ، وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً

.اشک قلابی و ساختگی:همین آیه که برادران یوسف گریه کنان نزد یعقوب آمدند که گرگ یوسف را درید. یَبْکُونَ

پیام ها:

-توطئه گران،از نقش احساسات و زمان،غفلت نمی کنند. عِشاءً

-گریه،همیشه نشانه ی صداقت نیست.به هر گریه ای اطمینان نکنید. یَبْکُونَ

قالُوا یا أَبانا إِنّا ذَهَبْنا نَسْتَبِقُ وَ تَرَکْنا یُوسُفَ عِنْدَ مَتاعِنا فَأَکَلَهُ الذِّئْبُ وَ ما أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنا وَ لَوْ کُنّا صادِقِینَ

گفتند:ای پدر! ما رفتیم که مسابقه دهیم و یوسف را نزد وسایل خود(تنها) گذاشتیم، پس گرگ او را خورد و البتّه تو سخن ما را هر چند راستگو باشیم باور نداری.

پیام ها:

-دروغ،دروغ می آورد.برادران برای توجیه خطای خود،سه دروغ پی درپی گفتند:مسابقه رفته بودیم،یوسف را نزد وسایل گذاشتیم،گرگ او را خورد.

نَسْتَبِقُ،تَرَکْنا،فَأَکَلَهُ الذِّئْبُ

-دروغگو فراموش کار است.با وجود این که برادران،یوسف را برای بازی بردند؛ولی در گزارش خود به پدر وی را مراقب اثاث خود اعلام کردند.

تَرَکْنا یُوسُفَ عِنْدَ مَتاعِنا *

-مسابقه در بازی،دارای سابقه ای طولانی است. نَسْتَبِقُ

-خائن،ترسو است ودروغگو از افشا شدن می ترسد. ما أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنا وَ لَوْ کُنّا صادِقِینَ

-دروغگو اصرار دارد که مردم او را صادق بپندارند. وَ ما أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنا وَ لَوْ کُنّا صادِقِینَ *

وَ جاؤُ عَلی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَ اللّهُ الْمُسْتَعانُ عَلی ما تَصِفُونَ

و پیراهن یوسف را آغشته به خونی دروغین(نزد پدر)آوردند.(پدر)گفت:

چنین نیست،(که یوسف را گرگ دریده باشد)،بلکه نفسِتان کاری(بد)را برای شما آراسته است.پس صبری جمیل و نیکو لازم است و خدا را بر آنچه(از فراق یوسف)می گویید،به استعانت می طلبم.

نکته ها:

سؤال: صبر بر مقدرات الهی زیباست،ولی صبر بر ظلمی که در حقّ کودکی مظلوم روا شده، چه زیبایی دارد که یعقوب می گوید: فَصَبْرٌ جَمِیلٌ ؟

پاسخ:اولاً یعقوب از طریق وحی می دانست که یوسف زنده است.

ثانیاً اگر یعقوب حرکتی می کرد که ظن و گمان آنها را بیافزاید،برادران بر سر چاه رفته، یوسف را از بین می بردند.

ثالثاً نباید کاری کرد که راه توبه حتّی بر ظالمان به کلّی بسته شود.

پیام ها:

-مراقب جوسازی ها باشید. بِدَمٍ کَذِبٍ

-فریب مظلوم نمایی ها را نخورید.(یعقوب،فریب پیراهن خون آلود و اشک ها را نخورد بلکه گفت:امان از نفس شما.) بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ

-شیطان و نفس،گناه را نزد انسان زیبا جلوه می دهند و انجام آن را توجیه می کنند. سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ

-یعقوب علیه السلام می دانست یوسف را گرگ نخورده،لذا از برادران استخوان ویا بقایای جسد را مطالبه نکرد. بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ *

-حوادث دو چهره دارد:بلا و سختی، بِدَمٍ کَذِبٍ صبر و زیبائی. فَصَبْرٌ جَمِیلٌ *

-انبیای الهی در برابر حوادث سخت،زیباترین عکس العمل را نشان می دهند.

فَصَبْرٌ جَمِیلٌ *

-در حوادث باید علاوه بر صبر وتوانایی درونی،از امدادهای الهی استمداد جست. فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَ اللّهُ الْمُسْتَعانُ

-برای صبر باید از خداوند استمداد کرد. فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَ اللّهُ الْمُسْتَعانُ *

-بهترین نوع صبر آن است که علیرغم آنکه دل می سوزد و اشک جاری می شود،خدا فراموش نشود. وَ اللّهُ الْمُسْتَعانُ

-تحمّل توطئه فرزندان علیه برادر خود،سخت و درد آور است،لذا باید از خدا برای تحمّل آن استمداد کرد. وَ اللّهُ الْمُسْتَعانُ *

-حضرت یعقوب با جمله ی وَ اللّهُ الْمُسْتَعانُ عَلی ما تَصِفُونَ به جای عَلی ما فَعَلْتُمْ ،به برادران فهماند که مدّعای آنان باور کردنی نیست.*

وَ جاءَتْ سَیّارَهٌ فَأَرْسَلُوا وارِدَهُمْ فَأَدْلی دَلْوَهُ قالَ یا بُشْری هذا غُلامٌ وَ أَسَرُّوهُ بِضاعَهً وَ اللّهُ عَلِیمٌ بِما یَعْمَلُونَ

و(یوسف در چاه بود تا)کاروانی فرا رسید و مأمور آب را فرستادند(تا آب بیاورد)،پس او دلو خود را به چاه افکند،(یوسف به طنابِ دلو آویزان شد و به بالای چاه رسید) مأمور آب فریاد زد:مژده که این پسری است.او را چون کالائی پنهان داشتند(تا کسی ادّعای مالکیّت نکند)،در حالی که خداوند بر آنچه انجام می دادند آگاه بود.

نکته ها:

خداوند،بندگان مخلص خود را تنها نمی گذارد و آنها را در شداید و سختی ها نجات می دهد.

نوح را روی آب،یونس را زیر آب و یوسف را کنار آب،نجات داد.همچنان که ابراهیم را از آتش،موسی را در وسط دریا و محمّد صلی الله علیه و آله را درونِ غار و علی علیه السلام را در بستر که به جای پیامبر خوابیده بود،نجات داد.

با اراده الهی،ریسمان چاه وسیله شد تا یوسف از قعر چاه به تخت و کاخ برسد،پس بنگرید با حبل اللّه چه می توان انجام داد!؟ وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ ...

پیام ها:

-گاهی خودی ها انسان را در چاه می اندازند،ولی خداوند از طریق بیگانگان، انسان را نجات می دهد. جاءَتْ سَیّارَهٌ

-تقسیم کار،یکی از اصول مدیریّت و زندگی جمعی است.( وارِدَهُمْ به معنای مسئول آب است.)

-گروهی،انسان را به دید کالا می نگرند. بِضاعَهً

-کتمان حقیقت،در برابر مردم امکان دارد،با خدا چه می کنیم که به همه چیز آگاه است. أَسَرُّوهُ ... وَ اللّهُ عَلِیمٌ

وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَراهِمَ مَعْدُودَهٍ وَ کانُوا فِیهِ مِنَ الزّاهِدِینَ

و(کاروانیان)یوسف را به بهایی اندک چند درهمی فروختند و درباره او بی رغبت بودند.

نکته ها:

هرکس یوسفِ وجودش را ارزان بفروشد،پشیمان می شود.عمر،جوانی،عزّت،استقلال و پاکی انسان،هریک یوسفی هستند که باید مواظب باشیم ارزان نفروشیم.

پیام ها:

-مالی که آسان به دست آید،آسان از دست می رود. وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ

-نظام برده داری وبرده فروشی،سابقه ای دراز دارد. وَ شَرَوْهُ

-بی رغبتی به یوسف در مقطعی،به نفع آینده ی او شد. وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ ...

-هر کس ارزش چیزی را نداند،آنرا ارزان از دست می دهد. بِثَمَنٍ بَخْسٍ (کاروانیان،ارزش یوسف را نمی شناختند.)

-اشخاص ارزشمند بالاخره ارزششان آشکار خواهد شد،هر چند در برهه ای مورد بی مهری قرار گیرند.(اگر امروز یوسف را به عنوان برده می فروشند، روزگاری او حاکم خواهد شد) شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ ...*

-تاریخ پول،به هزاران سال قبل باز می گردد. دَراهِمَ

-مردان ناآگاه و غافل،یوسف را به بهای کم فروختند،ولی زنان آگاه و عاشق،او را به فرشته ای کریم توصیف نمودند. شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ - إِنْ هذا إِلاّ مَلَکٌ کَرِیمٌ

امام صادق علیه السلام فرمودند:

رُبّ امرئه أفقه من رجل چه بسا زنی که از مرد فهیم تر باشد.

وَ قالَ الَّذِی اشْتَراهُ مِنْ مِصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَکْرِمِی مَثْواهُ عَسی أَنْ یَنْفَعَنا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً وَ کَذلِکَ مَکَّنّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ وَ لِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ وَ اللّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِهِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ

و کسی از مردم مصر که یوسف را خرید،به همسرش گفت:مقام او را گرامی دار(او را به دید برده،نگاه مکن)امید است که در آینده ما را سود برساند یا او را به فرزندی بگیریم.و اینگونه ما به یوسف در آن سرزمین جایگاه و مکنت دادیم(تا اراده ما تحقق یابد)و تا او را از تعبیر خواب ها بیاموزیم و خداوند بر کار خویش تواناست،ولی اکثر مردم نمی دانند.

نکته ها:

جمله ی عَسی أَنْ یَنْفَعَنا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً در دو مورد در قرآن به کار رفته است:یکی در مورد حضرت موسی وقتی که صندوق او را از آب گرفتند،همسر فرعون به او گفت:این نوزاد را نکشید،شاید در آینده به ما سودی رساند.  و دیگری در اینجاست که عزیز مصر به همسرش می گوید:احترام این برده را بگیر،شاید در آینده به درد ما بخورد.آری،به اراده ی خداوندی،محبّتِ نوزاد و برده ای ناشناس،چنان در قلب حاکمانِ مصر جای می گیرد که زمینه های حکومت آینده ی آنان را فراهم می سازد.

پیام ها:

-بزرگواری در سیمای یوسف نمایان بود.تا آنجا که عزیز مصر سفارش او را به همسرش می کند. أَکْرِمِی مَثْواهُ

-زن در خانه،نقش محوری دارد. أَکْرِمِی مَثْواهُ *

-اطرافیان و آشنایان را به نیکی با مردم دعوت کنید. أَکْرِمِی مَثْواهُ *

-در معاملات آینده نگر باشید. اِشْتَراهُ ... عَسی أَنْ یَنْفَعَنا*

-با احترام به مردم،می توان انتظار کمک ویاری از آنان داشت. أَکْرِمِی ... یَنْفَعَنا

-دلها به دست خداوند است.مهر یوسف،در دل خریدار نشست. عَسی أَنْ یَنْفَعَنا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً

-تصمیم های مهم را پس از ارزیابی و آزمایش و مرحله ای اتّخاذ کنید.(اوّل یوسف را به عنوان کمک کار در خانه، عَسی أَنْ یَنْفَعَنا کم کم به عنوان فرزند قرار دهیم) أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً *

-فرزندخواندگی،سابقه تاریخی دارد. نَتَّخِذَهُ وَلَداً

-عزیز مصر فاقد فرزند بود. نَتَّخِذَهُ وَلَداً *

-عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد.(برادران او را در چاه انداختند و او امروز در کاخ مستقر شد) کَذلِکَ مَکَّنّا لِیُوسُفَ *

-زیردستان را دست کم نگیرید،چه بسا قدرتمندان و حاکمان آینده باشند.

مَکَّنّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ *

-علم و دانش،شرطِ مسئولیّت پذیری است. مَکَّنّا ... لِنُعَلِّمَهُ

-پایان تلخی ها،شیرینی است. شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ - مَکَّنّا لِیُوسُفَ

-اراده غالب خدا،یوسف را از چاه به جاه کشاند. مَکَّنّا لِیُوسُفَ

-آنچه را ما حادثه می پنداریم،در حقیقت طراحی الهی برای انجام یافتن اراده ی اوست. وَ اللّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِهِ

-چه بسا حوادث ناگوار که چهره واقعی آن خیر است.(یوسف در ظاهر به چاه افتاد،ولی در واقع طرح چیز دیگری است) کَذلِکَ مَکَّنّا لِیُوسُفَ ... أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ*

-مردم،ظاهر حوادث را می بینند،ولی از اهداف و برنامه های الهی بی خبرند.

لا یَعْلَمُونَ

وَ لَمّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ

و چون(یوسف)به رشد و قوّت خود رسید به او حُکم(نبوّت یا حکمت)و علم دادیم و ما اینگونه نیکوکاران را پاداش می دهیم.

نکته ها:

اشد از شد به معنای گِره محکم ،اشاره به استحکام جسمی و روحی است.این کلمه در قرآن؛گاهی به معنای بلوغ استعمال شده است،چنانکه در آیه سوره اسراء آمده: حَتّی یَبْلُغَ أَشُدَّهُ یعنی به مال یتیم نزدیک نشوید تا زمانی که به سنّ بلوغ برسد.

گاهی مراد از اشد سنّ چهل سالگی است.نظیر آیه سوره ی احقاف که می فرماید:

بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهً و گاهی به سن قبل از پیری گفته می شود،مانند آیه سوره غافر: ثُمَّ یُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ ثُمَّ لِتَکُونُوا شُیُوخاً

پیام ها:

-علم وحکمت،ظرفیّت وآمادگی می خواهد. بَلَغَ أَشُدَّهُ

-ترفیعات الهی بدون فوت زمان و در وقت خود صورت می گیرد. لَمّا بَلَغَ ...

آتَیْناهُ*

-حکمت،غیر از علم است.(علم،دانش است،ولی حکمت،بینش و بصیرتی است که انسان را به حقّ می رساند) آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً *

-علوم انبیا،اکتسابی نیست. آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً

-وجود علم و حکمت در کنار یکدیگر،بسیار ارزشمند و کارساز است. حُکْماً وَ عِلْماً *

-دلیلِ عزل و نصب ها را برای مردم بیان کنید. آتَیْناهُ حُکْماً ... کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ*

-باید احسان کنیم تا لایق دریافت پاداش خاصّ الهی باشیم. نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ

-نیکوکاران،در همین دنیا نیز کامیاب می شوند. کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ

-هر کس که توان علمی و جسمی داشته باشد،مشمول لطف الهی نمی شود، بلکه محسن بودن نیز لازم است. نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ

وَ راوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَیْتَ لَکَ قالَ مَعاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ إِنَّهُ لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ

و زنی که یوسف در خانه او بود،از یوسف از طریق مراوده و ملایمت، تمنای کام گیری کرد و درها را(برای انجام مقصودش)محکم بست و گفت:

برای تو آماده ام.یوسف گفت:پناه به خدا که او پروردگار من است و مقام مرا گرامی داشته،قطعاً ستمگران رستگار نمی شوند.

نکته ها:

در تفسیر مَعاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ دو احتمال داده اند:

الف:خداوند پروردگار من است که مقام مرا گرامی داشته و من به او پناه می برم.

ب:عزیز مصر مالک من است و من سر سفره او هستم و درباره ی من به تو گفت: أَکْرِمِی مَثْواهُ و من به او خیانت نمی کنم.

هر دو احتمال،طرفدارانی دارد که بر اساس شواهدی بدان استناد می جویند.ولی به نظر ما، احتمال اوّل بهتر است.زیرا یوسف به خاطر تقوای الهی مرتکب گناه نشد،نه به خاطر اینکه بگوید:چون من در خانه عزیز مصر هستم و او حقّی بر من دارد،من به همسرش تعرّض و سوء قصد نمی کنم!.چون ارزش این کار کمتر از رعایتِ تقواست.

البتّه در چند جای این سوره، رَبُّکَ که اشاره به عزیز مصر است،به چشم می خورد،ولی رَبِّی هر کجا در این سوره استعمال شده،مراد خداوند است.

از طرفی دور از شأن یوسف است که خود را چنان تحقیر کند که به عزیز مصر رَبِّی بگوید.

اولیای خدا،به خدا پناهنده می شوند و نتیجه می گیرند:موسی از شرّ فتنه های فرعون به

خدا پناه می برد، إِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَ رَبِّکُمْ مِنْ کُلِّ مُتَکَبِّرٍ لا یُؤْمِنُ بِیَوْمِ الْحِسابِ مادر مریم می گوید:من مریم و نسل او را در پناه تو قرار می دهم، إِنِّی أُعِیذُها بِکَ وَ ذُرِّیَّتَها مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ و در این آیه یوسف به خدا پناه می برد، قالَ مَعاذَ اللّهِ و خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دستور پناهندگی به خودش را می دهد. قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ...

به جای گفتن: أَعُوذُ بِاللّهِ یک سره به سراغ پناه دادن خدا رفت وگفت: مَعاذَ اللّهِ تا پناهندگی خود را مطرح نکند.در واقع برای خود ارزشی قائل نشد.

پیام ها:

-گناهان بزرگ،با نرمش و مراوده شروع می شود. راوَدَتْهُ

-پاک بودن مرد کافی نیست،زیرا گاهی زنها مزاحم مردان هستند. وَ راوَدَتْهُ

-قدرت شهوت به اندازه ای است که همسر پادشاه را نیز اسیرِ برده خود می کند.

وَ راوَدَتْهُ الَّتِی

-سعی کنیم نام خلافکار را نبریم وبا اشاره از او یاد کنیم. الَّتِی

-پسران جوان را در خانه هایی که زنان نامحرم هستند،تنها نگذارید.زیرا احتمال دارد باب مراوده باز شود. وَ راوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِها

-معمولاً عشق در اثر مراوده و به تدریج پیدا می شود.وجود دائمی یوسف در خانه کم کم سبب عشق شد. فِی بَیْتِها

-مسائل مربوط به مفاسد اخلاقی را سربسته و مؤدّبانه مطرح کنید. راوَدَتْهُ ...

غَلَّقَتِ* -حضور مرد و زن نامحرم در یک محیط در بسته،زمینه را برای گناه فراهم می کند. غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَیْتَ لَکَ

-زشتی زنا،در طول تاریخ مورد پذیرش بوده است و به همین دلیل،زلیخا همه ی درها را محکم بست. غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ

-همه ی درها بسته،امّا درِ پناهندگی خدا باز است. غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ ... مَعاذَ اللّهِ

-موقعیّت های امتحان الهی متفاوت است؛گاه در چاه و گاه در کاخ. راوَدَتْهُ ...

قالَ مَعاذَ اللّهِ*

-تقوا واراده ی انسان،می تواند بر زمینه های انحراف و خطا غالب شود.

مَعاذَ اللّهِ

-توجّه به خدا،عامل بازدارنده از گناه ولغزش است. مَعاذَ اللّهِ

-اگر رئیس یا بزرگ ما دستور گناه داد،نباید از او اطاعت کنیم. هَیْتَ لَکَ قالَ مَعاذَ اللّهِ (به خاطر اطاعت از مردم،نباید نافرمانی خدا نمود.

لا طاعه لمخلوق فی معصیه الخالق

 

-به هنگام خطرِ گناه باید به خدا پناه برد. قالَ مَعاذَ اللّهِ *

-در کاخ حکومتی نیز می توان پاک،عفیف،صادق و امین بود. قالَ مَعاذَ اللّهِ *

-خطر غریزه ی جنسی به قدری است که برای نجات از آن باید خدا به فریاد برسد. مَعاذَ اللّهِ *

-انسان هواپرست از رسوایی ظاهری هراس دارد(زلیخا درها را محکم بست ولی خداپرست از خدا) مَعاذَ اللّهِ *

-انجام گناه(زنا)،با کرامت انسانی ناسازگار است. مَعاذَ اللّهِ *

-یاد خدا به نفس،نقش مهمی در ترک گناه دارد. مَعاذَ اللّهِ *

-اولین اقدام علیه گناه،یاد خدا و پناه بردن به اوست. مَعاذَ اللّهِ *

-بهترین نوع تقوا آن است که به خاطر لطف،محبّت و حقّ خداوندی گناه نکنیم،نه از ترس رسوایی در دنیا یا آتش در آخرت. مَعاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ

-یاد کردن الطاف الهی،از عوامل ترک گناه است. إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ *

-یاد عاقبت گناه،مانع از ارتکاب آن است. لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ

-تشویق به زنا یا زمینه سازی برای گناه جوانان پاک،ظلم به خود،همسر، جامعه و افراد است. لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ

-یک لحظه گناه،می تواند انسان را از رستگاری ابدی دور کند. لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ

-ارتکاب گناه،ناسپاسی و کفران نعمت ها است. لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ

-در هر کاری،باید عاقبت اندیشی کرد. لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ *

-یوسف علیه السلام در بحبوبه درگیری با زلیخا به فکر فلاح بود. لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ *

-انسانی که مقام و منزلت خود را می داند خود را به بهای کم و زودگذر نمی فروشد. لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ *

-اگر از دری ظلم وارد شود،فلاح از در دیگر بیرون می رود. لا یُفْلِحُ الظّالِمُونَ *

وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصِینَ

و همانا(همسر عزیز مصر)قصد او(یوسف)را کرد و او نیز اگر برهان پروردگارش را نمی دید(بر اساس غریزه)قصد او را می کرد.اینگونه(ما او را با برهان کمک کردیم)تا بدی و فحشا را از او دور کنیم،چرا که او از بندگانِ برگزیده ما است.

نکته ها:

امام صادق علیه السلام فرمود: برهان ربّ همان نور علم،یقین و حکمت بود که خداوند در آیات قبل فرمود: آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً . 

و آنچه در بعضی روایات آمده که مراد از برهان،مشاهده قیافه ی پدر یا جبرئیل است،سندمحکمی ندارد.

در قرآن بارها از همّت و تصمیم دشمنان خدا برای توطئه نسبت به اولیای الهی،سخن به میان آمده که خداوند نقشه های آنان را نقش بر آب نموده است.

در برگشت از جنگ تبوک منافقان خواستند با رم دادن شتر پیامبر،حضرت را به شهادت برسانند ولی نشد؛ وَ هَمُّوا بِما لَمْ یَنالُوا   یا تصمیم بر منحرف کردن پیامبر گرفتند؛ لَهَمَّتْ طائِفَهٌ مِنْهُمْ أَنْ یُضِلُّوکَ و یا تصمیم بر تجاوز گرفتند که نشد. إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَنْ یَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ فَکَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنْکُمْ

یوسف،معصوم و پاکدامن بود؛به دلیل گفتار همه ی کسانی که به نحوی با یوسف رابطه داشته اند و ما نمونه هایی از آن را بیان می کنیم:

.خداوند فرمود: لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصِینَ (ما یوسف را با برهان کمک کردیم)تا بدی و فحشا را از او دور کنیم،زیرا او از بندگان برگزیده ی ماست.

.یوسف می گفت: رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ پرودگارا! زندان برای من از گناهی که مرا به آن دعوت می کنند بهتر است.در جای دیگر گفت: أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ من به صاحبخانه ام در غیاب او خیانت نکردم.

.زلیخا گفت: لَقَدْ راوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ فَاسْتَعْصَمَ به تحقیق من با یوسف مراوده کردم و او معصوم بود.

.عزیز مصر گفت: یُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا وَ اسْتَغْفِرِی لِذَنْبِکِ ای یوسف تو این ماجرا را مسکوت بگذار و به زلیخا گفت:از گناهت استغفار کن.

.شاهدی که گواهی داد و گفت:اگر پیراهن از عقب پاره شده معلوم می شود که یوسف پاکدامن است. إِنْ کانَ قَمِیصُهُ ...

.زنان مصر که گفتند: ما عَلِمْنا عَلَیْهِ مِنْ سُوءٍ ما هیچ گناه وبدی درباره ی او سراغ نداریم.

.ابلیس که وعده ی فریب همه را داد،گفت: إِلاّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ من حریف

برگزیدگان نمی شوم و این آیه یوسف را مخلص نامیده است.

پیام ها:

-اگر امداد الهی نباشد،پای هر کسی می لغزد. هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ

-در هر صحنه ای،امکان رؤیت برهان ربّ وجود دارد. هَمَّتْ بِهِ ... رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ*

-انبیا در غرایز مانند سایر انسان ها هستند،ولی به دلیل ایمان به حضور خدا، گناه نمی کنند. هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ

-غفلت از یاد الهی،زمینه ی ارتکاب گناه و توجّه به آن،عامل محفوظ ماندن در گناه است. هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ *

-مخلص شدن موجب محفوظ ماندن شخص از گناه می گردد. لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ ... إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصِینَ*

-عبادت خالصانه رمز موفقیّت در دوری از گناه است. لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ ... إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصِینَ*

-خداوند،بندگان مخلص را حفظ می کند. لِنَصْرِفَ عَنْهُ ... إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصِینَ

-بدی و فحشا با مخلص بودن یکجا جمع نمی شود. لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ ...

الْمُخْلَصِینَ*

-مخلص شدن مخصوص یوسف علیه السلام نیست،می توان با پیمودن راه آن حضرت به مقام مخلصین نزدیک شد. إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصِینَ *

وَ اسْتَبَقَا الْبابَ وَ قَدَّتْ قَمِیصَهُ مِنْ دُبُرٍ وَ أَلْفَیا سَیِّدَها لَدَی الْبابِ قالَتْ ما جَزاءُ مَنْ أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً إِلاّ أَنْ یُسْجَنَ أَوْ عَذابٌ أَلِیمٌ

و هر دو بسوی در سبقت گرفتند و آن زن پیراهن او را از پشت درید.

ناگهان شوهرش را نزد در یافتند.زن(برای انتقام از یوسف یا تبرئه خود با چهره حقّ به جانبی)گفت:کیفر کسی که به همسرت قصد بد داشته جز زندان ویا شکنجه دردناک چیست؟

نکته ها:

استباق به معنای سبقت و پیشی گرفتن دو یا چند نفر از یکدیگر است،یوسف برای فرار از گناه به سوی در فرار کرد و زلیخا نیز به دنبال او می دوید.گویا به سوی در مسابقه گذارده اند. قد به معنای پاره شدن پارچه از طرف طول است. لفاء به یافتن ناگهانی چیزی گفته می شود.

پیام ها:

-گفتن مَعاذَ اللّهِ به تنهایی کفایت نمی کند،باید از گناه فرار کرد. اسْتَبَقَا

-گاهی ظاهر عمل یکی است،ولی هدف ها مختلف است.(یکی می دود تا به گناه آلوده نشود،دیگری می دود تا آلوده بکند.) اسْتَبَقَا

-هجرت و فرار از گناه،لازم است. اسْتَبَقَا الْبابَ

-بهانه ی بسته بودن در برای تسلیم شدن در برابر گناه کافی نیست،باید به سوی درهای بسته حرکت کرد شاید باز شود. اسْتَبَقَا الْبابَ

-مجرم معمولاً از خود جای پا باقی می گذارد. قَدَّتْ قَمِیصَهُ مِنْ دُبُرٍ *

-گاه بایستی سرزده به منازل و محل کار سرکشی کرد. أَلْفَیا *

-گاهی شاکی،خود مُجرم است. قالَتْ ما جَزاءُ ...

-گنهکار برای تبرئه خود،از عواطف واحساسات بستگان خود استمداد می کند. بِأَهْلِکَ

-صاحبان قدرت معمولاً اگر مقصّر باشند،دیگران را متّهم می کنند. مَنْ أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً *

-مجرم برای تبرئه خود،به دیگران اتهام می بندد. أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً

-چه بسا سخن حقّی که از آن باطل طلب شود.(کیفر برای کسی که سوء قصد به زن شوهردار دارد،حرف حقّی است،امّا چه فردی سوء قصد داشته باید بررسی شود) أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً إِلاّ أَنْ یُسْجَنَ *

-زلیخا عاشق نبود،بلکه هوس باز بود؛چرا که عاشق حاضراست جانش را فدای معشوق کند،نه این که او را متهم و به زندان افکند. أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً ...*

-زندان و زندانی نمودن مجرمان،سابقه تاریخی دارد. یُسْجَنَ

-اعلام کیفر،نشانه ی قدرت همسر عزیز بود. یُسْجَنَ أَوْ عَذابٌ أَلِیمٌ

-عشق هوس آلود،گاهی عاشق را قاتل می کند. أَنْ یُسْجَنَ أَوْ عَذابٌ أَلِیمٌ

-زلیخا دارای نفوذ در دستگاه حکومتی و خط دهنده بوده است. إِلاّ أَنْ یُسْجَنَ أَوْ عَذابٌ أَلِیمٌ *

قالَ هِیَ راوَدَتْنِی عَنْ نَفْسِی وَ شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ أَهْلِها إِنْ کانَ قَمِیصُهُ قُدَّ مِنْ قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَ هُوَ مِنَ الْکاذِبِینَ وَ إِنْ کانَ قَمِیصُهُ قُدَّ مِنْ دُبُرٍ فَکَذَبَتْ وَ هُوَ مِنَ الصّادِقِینَ

(یوسف)گفت:او خواست که از من(برخلاف میلم)کام گیرد و شاهدی از خانواده زن،شهادت داد که اگر پیراهن یوسف از جلو پاره شده،پس زن راست می گوید و او از دروغگویان است.(زیرا در این صورت او وهمسر عزیز،از روبرو درگیر می شدند وپیراهن از جلو چاک می خورد.) و اگر پیراهن او(یوسف)از پشت پاره شده،پس زن دروغ گفته و او از راستگویان است.

نکته ها:

در برخی روایات،شاهد را کودکی معرّفی کرده اند که مثل عیسی علیه السلام در گهواره به سخن آمد،ولی چون سند محکمی ندارد،نمی توان به آن اعتنا کرد.امّا بهتر است شاهد را یکی از مشاوران عزیز بدانیم که فامیل همسر و دارای هوش و ذکاوت بود و همانند عزیز مصر، شاهد این اتّفاق گردید،و الاّ اگر خود شاهد اصل ماجرا بود،معنی نداشت که به صورت جمله شرطیه،شهادت دهد و بگوید: إِنْ کانَ ....

یوسف،ابتدا سخنی نگفت و شاید اگر همسر عزیز حرفی و تهمتی نمی زد،یوسف حاضر نمی شد آبروی او را بریزد و بگوید: هِیَ راوَدَتْنِی

گاهی برخی از پاکان در معرض تهمت قرار گرفته اند:در میان زنان،پاکدامن تر از مریم نبود، امّا او را متّهم به ناپاکی کردند،در میان مردان نیز کسی به پاکی یوسف یافت نمی شد،به او هم نسبت ناروای زنا دادند.امّا خداوند در هردو مورد به بهترین وجه پاکی آنان را ثابت نمود.

در داستان یوسف،پیراهن او نقش آفرین است:در اینجا؛پارگی پیراهن از پشت،دلیل بی گناهی او و کشف جرم همسر عزیز گردید و در جای دیگر؛پاره نشدن پیراهن موجب کشف جرم برادران او گردید.زیرا بعد از انداختن یوسف به چاه،وقتی برادران پیراهن او را آغشته به خون کرده و به پدر نشان دادند و گفتند:یوسف را گرگ خورده است،پدر پرسید:

پس چرا پیراهن او پاره نشده است؟! در پایان داستان نیز،پیراهنِ یوسف،وسیله ی بینا شدن چشم پدر گردید.

پیام ها:

-متّهم باید از خود دفاع و مجرم اصلی را معرفی کند.حضرت یوسف علیه السلام در برابر جمله ما جَزاءُ مَنْ أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً با گفتن هِیَ راوَدَتْنِی ،پاسخ مناسبی به زلیخا داد.*

-کسی که در مقام قضاوت است باید شکایت شاکی و دفاع متهم را بشنود و مدارک را بررسی کند و سپس نظر دهد.(در این ماجرا همسر گفت که یوسف سوء قصد داشته، أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً یوسف تهمت را رد کرد و گفت: هِیَ

راوَدَتْنِی شاهد نیز علامت صدق و کذب را از راه پاره شدن پیراهن جلو تا پشت سر مطرح کرد)*

-دفاع از بی گناه،واجب است و سکوت در همه جا زیبا نیست. شَهِدَ شاهِدٌ

-کمک به روشن شدن حقیقت،کاری پسندیده است. وَ شَهِدَ شاهِدٌ *

-خداوند از راهی که هیچ انتظارش نمی رود،افراد را حمایت می کند. شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ أَهْلِها

-آنجا که خدا بخواهد،بستگان مجرم علیه او شهادت می دهند. شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ أَهْلِها

-در شهادت و داوری،مراعات حسب،نسب،موقعیّت و خویشاوندی متّهم، جایز نیست. شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ أَهْلِها

-شهادت خویشان علیه یکدیگر،سبب اطمینان بیشتری می شود. شاهِدٌ مِنْ أَهْلِها *

-در قضاوت،بیش از توجّه به گفته های شاکی و متهم،به بررسی مدارک و اسناد توجّه شود. قالَتْ ما جَزاءُ ... قالَ هِیَ راوَدَتْنِی ... شَهِدَ شاهِدٌ ... إِنْ کانَ قَمِیصُهُ ...*

-در قضاوت،هر جرمی کارشناس نیاز دارد. شَهِدَ شاهِدٌ ... إِنْ کانَ قَمِیصُهُ ...*

-در جرم شناسی از آثار ظریف به جای مانده،مجرم شناخته و مسایل کشف می شود. إِنْ کانَ قَمِیصُهُ ...

-قاضی می تواند بر اساس قرائن،حکم کند. إِنْ کانَ قَمِیصُهُ قُدَّ مِنْ قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَ هُوَ مِنَ الْکاذِبِینَ

-بکارگیری روشهای جرم شناسی برای تشخیص جرم و مجرم،لازم است.

إِنْ کانَ قَمِیصُهُ قُدَّ مِنْ دُبُرٍ ...

فَلَمّا رَأی قَمِیصَهُ قُدَّ مِنْ دُبُرٍ قالَ إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ

پس همین که(عزیز مصر)پیراهن او را دید که از پشت پاره شده است، (حقیقت را دریافت و)گفت:بی شک این از حیله شما زنان است.البتّه حیله شما شگرف است.

نکته ها:

با اینکه قرآن،کید شیطان را ضعیف می داند: إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطانِ کانَ ضَعِیفاً   ولی در این آیه،کید زنان بزرگ شمرده شده است.به گفته ی تفسیر صافی،این به خاطر آن است که وسوسه شیطان غیابی و سارقانه است،ولی وسوسه زن با لطف و محبّت و حضوری و دائمی است.

گاهی خداوند کارهای بزرگ را با وسیله های کوچک انجام می دهد.مثلاً سرنگونی سپاه ابرهه را با پرندگان ابابیل،حفظ جان پیامبر اسلام را با تار عنکبوت،آموزش دفن میّت را با کلاغ،اثبات پاکی مریم علیها السلام را با سخن گفتن نوزاد،پاکی یوسف را با پاره شدن پیراهن، ایمان آوردن یک کشور را با سفر هُدهُد و کشف اصحاب کهف را با نمونه پول،تحقّق بخشیده است.

پیام ها:

-قضاوت بر اساس ادلّه و بدور از حبّ و بغض ها،مقتضای عدالت است. فَلَمّا رَأی قَمِیصَهُ ... قالَ إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ*

-استدلال منطقی،هر انسانی را مطیع و منقاد می کند.(عزیز مصر مطیع سخن شاهد شد) شَهِدَ شاهِدٌ ... قالَ إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ*

-آثار و مدارک صحنه جرم باید به دقت مشاهده و بررسی شود. قُدَّ مِنْ دُبُرٍ *

-وقتی به نتیجه قطعی رسیدید،در اعلان حکم تردید نکنید. فَلَمّا رَأی ... قالَ*

-عزیز مصر دارای عدالت نسبی و انصاف در برخورد با موضوعات بوده است.

(چون بدون پرسش و پاسخ کسی را متهم نکرد و پس از آن نیز حقّ را به یوسف داد). فَلَمّا رَأی ... إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ*

-حقّ،پشت پرده نمی ماند و مجرم روزی رسوا می شود. إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ

-سخن حقّ را گرچه تلخ و بر ضرر باشد بپذیریم.(عزیز پذیرفت که مقصّر همسر اوست) إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ *

-از مکر زنان ناپاک بترسید که حیله ی آنان خطرناک است. إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ

-گاهی مکر و حیله هر قدر هم بزرگ باشد،قابل کشف و افشاست. فَلَمّا رَأی ...

قالَ إِنَّهُ مِنْ کَیْدِکُنَّ إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ

یُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا وَ اسْتَغْفِرِی لِذَنْبِکِ إِنَّکِ کُنْتِ مِنَ الْخاطِئِینَ

(عزیز مصر گفت:)یوسف از این مسئله صرف نظر کن و(آن را بازگو نکن وبه همسرش نیز خطاب کرد:و)تو برای گناهت استغفار کن،چون از خطاکاران بوده ای.

پیام ها:

-عزیز مصر می خواست مسئله مخفی بماند،ولی مردم دنیا در تمام قرن ها از ماجرا با خبر شدند،تا پاکی یوسف ثابت شود. یُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا

-اعمال زشت افراد را نباید بر ملا کرد. أَعْرِضْ عَنْ هذا *

-عزیز مصر به خاطر جایگاهش از یوسف خواست تا از جریان صرف نظر کند.

أَعْرِضْ عَنْ هذا *

-عزیز مصر نیز همچون سایر کاخ نشینان،نسبت به مسئله ی ناموس و غیرت تساهل کرد و به استغفار اکتفا کرد و از توبیخ همسر به صورت جدّی خودداری نمود!. وَ اسْتَغْفِرِی

-رهبران غیرالهی،قدرت برخورد قاطع نسبت به بستگان متخلف خودشان را ندارند. وَ اسْتَغْفِرِی

-تلاش زن برای برقراری رابطه با غیر همسر خویش،امری ناروا و نامشروع است. وَ اسْتَغْفِرِی لِذَنْبِکِ

-روابط لجام گسیخته جنسی و هوسرانی،حتّی در بین غیر متدیّنین به ادیان الهی،کاری ناپسند شمرده می شده است. اسْتَغْفِرِی لِذَنْبِکِ *

وَ قالَ نِسْوَهٌ فِی الْمَدِینَهِ امْرَأَتُ الْعَزِیزِ تُراوِدُ فَتاها عَنْ نَفْسِهِ قَدْ شَغَفَها حُبًّا إِنّا لَنَراها فِی ضَلالٍ مُبِینٍ

زنانی در شهر(زبان به ملامت گشودند و)گفتند:همسر عزیز با غلامش مراوده داشته و از او کام خواسته است.همانا یک غلام او را شیفته خود کرده است.به راستی ما او را در گمراهی آشکار می بینیم.

نکته ها:

شغاف به پیچیدگی بالای قلب یا پوسته نازک روی قلب،که همچون غلاف آنرا در برمی گیرد،گفته شده است.جمله ی شَغَفَها حُبًّا یعنی علاقه ی یوسف به قلب زلیخا گره خورده و عشق شدید شده است.

دو گروه درباره یوسف گفتند:علاقه ی بیش از حدّ به او نشانه ی گمراهی است:یکی برادرانش که به جهت محبّت پدر به یوسف،پدر را گمراه خوانده و گفتند: إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ و دیگری زنانِ مصر که به جهت علاقه ی شدید زلیخا به یوسف،زلیخا را گمراه خوانده و گفتند: إِنّا لَنَراها فِی ضَلالٍ مُبِینٍ .

هر کس یوسف را برای خود می خواهد؛یعقوب او را فرزند خود می داند؛ یا بُنَیَّ کاروان او را سرمایه خود می داند؛ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ عزیز مصر او را فرزند خوانده می داند؛ نَتَّخِذَهُ وَلَداً زلیخا او را معشوق خود می داند؛ شَغَفَها حُبًّا زندانیان او را تعبیر کننده خواب خود می دانند؛ نَبِّئْنا بِتَأْوِیلِهِ ولی خداوند او را برگزیده و رسول خود می داند؛ یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ و آنچه برای یوسف ماند،همین مقام رسالت بود. وَ اللّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِهِ

پیام ها:

-اخبار مربوط به خانواده مسئولان،زود شایع می گردد،پس باید مراقب رفتارهای خود باشند. قالَ نِسْوَهٌ ... اِمْرَأَتُ الْعَزِیزِ

-بستن درها برای انجام گناه نیز مانع رسوایی نمی شود. قالَ نِسْوَهٌ ... اِمْرَأَتُ الْعَزِیزِ تُراوِدُ

-خطاهای افراد خانواده به مرد و سرپرست خانواده منتسب می شود. امْرَأَتُ الْعَزِیزِ تُراوِدُ فَتاها *

فَلَمّا سَمِعَتْ بِمَکْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَیْهِنَّ وَ أَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّکَأً وَ آتَتْ کُلَّ واحِدَهٍ مِنْهُنَّ سِکِّیناً وَ قالَتِ اخْرُجْ عَلَیْهِنَّ فَلَمّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ وَ قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ وَ قُلْنَ حاشَ لِلّهِ ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلاّ مَلَکٌ کَرِیمٌ

پس چون(همسر عزیز)نیرنگ(وبدگویی)زنان(مصر)را شنید،(کسی را برای دعوت)به سراغ آنها فرستاد و برای آنان(محفل و)تکیه گاهی آماده کرد و به هر یک چاقویی داد(تا میوه میل کنند)و به یوسف گفت:بر زنان وارد شو.همین که زنان او را دیدند بزرگش یافتند و دست های خود را(به جای میوه)عمیقاً بریدند و گفتند:منزّه است خداوند،این بشر نیست،این نیست جز فرشته ای بزرگوار.

نکته ها:

قَطَّعْنَ از ریشه ی قطع ،به معنای بریدن است که چون به باب تفعیل در آمده،این معنا را نیز می رساند که زنان حاضر در جلسه چون یوسف را دیدند به قدری مبهوت شدند که مواضع متعدّدی از دست خویش را بریدند و قطعه قطعه کردند.

حاشا به معنی در حاشیه و کنار بودن است.رسم بوده که هرگاه می خواستند شخصی را از عیبی منزه بدانند،اوّل خدا را تنزیه می کردند سپس آن شخص را

همسر عزیز مصر زن سیاستمداری بود و با مهمانی دادن توانست مشت رقبا را باز کند و آنان را غافلگیر نماید.

پیام ها:

-گاهی هدف از بازگو کردن مسایل دیگران،دلسوزی نیست،بلکه حسادت و توطئه و نقشه علیه آنان است. بِمَکْرِهِنَّ

-شاید زنان مصر با انتشار خبر عشق زلیخا به یوسف علیه السلام می خواستند بدین وسیله یوسف را مشاهده کنند. بِمَکْرِهِنَّ *

-گاهی باید پاسخ مکر را با مکر داد.(زنان با بازگوکردن راز همسر عزیز مصر، نقشه کشیدند و او با یک میهمانی،نقشه آنان را پاسخ داد.) أَرْسَلَتْ إِلَیْهِنَّ

-زلیخا برای کنترل جوسازی علیه خود،اقدام به توجیه افراد عمده ای که در جوسازی و انتشار اخبار دخیل بودند پرداخت.(واضح است که دعوت شدگان همه ی زنان منطقه نبودند) فَلَمّا سَمِعَتْ بِمَکْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَیْهِنَّ *

-مجرم گاه برای تنزیه خود،جرم را گسترش می دهد و آن را عادّی جلوه می دهد. فَلَمّا سَمِعَتْ بِمَکْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَیْهِنَّ *

-سرویس جداگانه برای هر میهمان کاری پسندیده و ارزشمند است. آتَتْ کُلَّ واحِدَهٍ مِنْهُنَّ سِکِّیناً *

-اطاعت از مولی و صاحب تا وقتی معصیت نباشد لازم است. قالَتِ اخْرُجْ عَلَیْهِنَّ فَلَمّا رَأَیْنَهُ *

-شنیدن کی بود مانند دیدن. فَلَمّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ *

-انسان به طور فطری در برابر بزرگی و بزرگواری،تواضع می کند. أَکْبَرْنَهُ

-زلیخا خواست به زنان مصر تفهیم کند که شما یک لحظه یوسف را دیدید، طاقت از کف دادید؛او شبانه روز در خانه من است؟! فَلَمّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ وَ قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ *

-در انتقاد عجله نکنید،شاید شما هم اگر به جای او بودید مثل او می شدید.

قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ (انتقاد کنندگان وقتی یوسف را دیدند،همه مثل زن عزیز مصر گرفتار شدند)

-انسان تا وقتی در معرض امتحان قرار نگرفته ادّعایی دارد؛امّا گاهی که مورد آزمایش قرار گرفت،ناخودآگاه ماهیّت خود را نشان می دهد. فَلَمّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ وَ قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ *

-عشق که آمد،انسان بریدن دست خودش را نمی فهمد. قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ (اگر شنیده اید که حضرت علی علیه السلام به هنگام نماز،از پایش تیر را کشیدند و متوجّه نشد، تعجّب نکنید.زیرا اگر عشق سطحی دنیوی تا بریدن دست پیش می رود،عشق معنوی و عمیق به جمال واقعی،چه خواهد کرد!.)

-یوسف در زیبایی بی نظیر و در عین حال در عفت الگویی برای همگان است. فَلَمّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ ... قُلْنَ حاشَ لِلّهِ*

-جمال یوسف علیه السلام موجب گرفتاری او شد،ولی علم و تقوایش موجب نجات او گردید.(آری جمال معنوی مهم تر از جمال ظاهری است)*

-مردم مصر در آن زمان،به خداوند و فرشتگان ایمان داشتند. حاشَ لِلّهِ ... مَلَکٌ کَرِیمٌ

قالَتْ فَذلِکُنَّ الَّذِی لُمْتُنَّنِی فِیهِ وَ لَقَدْ راوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ فَاسْتَعْصَمَ وَ لَئِنْ لَمْ یَفْعَلْ ما آمُرُهُ لَیُسْجَنَنَّ وَ لَیَکُوناً مِنَ الصّاغِرِینَ

(همسر عزیز مصر به زنانی که دست خود را بریده بودند،)گفت:این همان کسی است که مرا درباره او ملامت می کردید.و البتّه من از او کام خواستم، ولی او پاکی ورزید.واگر آنچه را به او دستور می دهم انجام ندهد،حتماً زندانی خواهد شد و از خوارشدگان خواهد بود.

نکته ها:

شرایط اجتماعی و روانی،در نوع عکس العمل افراد تأثیر دارد.همسر عزیز آنگاه که از افشای کار زشت خود می ترسد،درها را می بندد، غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ ،امّا هنگامی که زنان مصر را همراه و همداستان خود می بیند،علناً می گوید: أَنَا راوَدْتُهُ من او را فرا خواندم.در جامعه نیز وقتی حساسیّت به زشتی گناه از بین برود،گناه آسان می شود.

شاید برای جلوگیری از همین امر است که در دعای کمیل می خوانیم: اللّهم اغفر لی الذنوب الّتی تَهتک العِصَم خداوندا! گناهانی که پرده حیا را پاره می کند برایم بیامرز.زیرا گناه در ابتدا انجامش برای انسان سنگین است،امّا همین که پرده حیا برافتاد آسان می شود.

پیام ها:

-دیگران را ملامت نکنید که خود گرفتار می شوید. فَذلِکُنَّ الَّذِی لُمْتُنَّنِی فِیهِ

-عشق گناه آلود،سبب رسوائی می شود. لَقَدْ راوَدْتُهُ

-دروغگو رسوا می شود.کسی که دیروز گفت:یوسف قصد سوء داشته؛ أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً امروز می گوید: لَقَدْ راوَدْتُهُ من قصد کام گرفتن از او را داشتم.

-اخلاص و عفّت پاکان،سبب رسوایی ناپاکان می شود. وَ لَقَدْ راوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ *

-گاهی دشمن هم به پاکی شخص مقابل،گواهی می دهد. فَاسْتَعْصَمَ (وجدان مجرم نیز گاهی بیدار می شود.)

-پاکی،لازمه ی نبوّت است. فَاسْتَعْصَمَ ...

-چه پاکانی که به خاطر خودکامگان به زندان می روند. فَاسْتَعْصَمَ ... لَیُسْجَنَنَّ

-گناهکاران برای رسیدن به هدف خویش از هر وسیله ای استفاده می کنند. وَ لَئِنْ لَمْ یَفْعَلْ ما آمُرُهُ لَیُسْجَنَنَّ *

-قدرت اگر با ایمان و تقوا همراه نباشد برای هوای نفس مورد استفاده قرار می گیرد. ما آمُرُهُ لَیُسْجَنَنَّ *

-زلیخا در دستگاه حکومتی مصر دارای نفوذ بوده است. لَیُسْجَنَنَّ *

-سوء استفاده از قدرت،حربه ی طاغوتیان است. لَیُسْجَنَنَّ

-تهدید به حبس وتحقیر،حربه وشیوه ی طاغوتیان است. لَیُسْجَنَنَّ، ...الصّاغِرِینَ

-هوای نفس به قدری نیرومند است که حتّی با رسوایی نیز به راه خود ادامه می دهد. راوَدْتُهُ ... وَ لَئِنْ لَمْ یَفْعَلْ ما آمُرُهُ ...*

-عاشقِ شکست خورده،دشمن می شود. قالَتْ ... لَیُسْجَنَنَّ وَ لَیَکُوناً مِنَ الصّاغِرِینَ

قالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ وَ إِلاّ تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَ أَکُنْ مِنَ الْجاهِلِینَ

(یوسف)گفت:پرودگارا! زندان برای من از آنچه مرا به سوی آن می خوانند محبوب تر است.و اگر حیله آنها را از من باز نگردانی،به سوی آنها تمایل می کنم و از جاهلان می گردم.

نکته ها:

یوسف سراپا جوانمرد بود؛یکبار فدای حسادت برادران شد و خصومت نکرد.بار دیگر هدفِ عشقِ زلیخا شد،ولی گناه نکرد.بار سوم به هنگام قدرت،از برادران انتقام نگرفت.بار چهارم همین که کشور را در خطر دید به جای تقاضای برگشت به وطن، تقاضای تدبیر امور اقتصادی و نجات کشور را داد.

برای هر کس،محبوبی است؛برای یوسف پاکدامنی از زندان محبوب تر است.برای گروهی دنیا محبوب تر است؛ الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیاهَ الدُّنْیا اما برای مؤمن خداوند محبوب تر است. وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلّهِ

پیام ها:

-توجّه به ربوبیّت خدا،از آداب دعاست. رَبِّ

-اولیای خدا،فشار زندگی شرافتمندانه را،از رفاه در گناه بهتر می دانند. رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ

-هر آزادی ارزش نیست وهر زندانی عیب نیست. رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ

-انسان با استمداد از خداوند،می تواند در هر شرایطی از گناه فاصله بگیرد.

رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ (هجرت از محیط گناه لازم است.)

-رنج و سختی نمی تواند مجوز ارتکاب گناه باشد. رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ ...

-دعا و نیایش و استمداد از خداوند،یکی از راههای مصون ماندن از گناه و انحرافات جنسی است. رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ ...

-شخصیّت انسان به روح اوبستگی دارد،نه جسم او.اگر روح آزاد باشد،زندان بهشت است واگر روح در فشار باشد،کاخ هم زندان می شود. السِّجْنُ أَحَبُّ

-جداسازی محیط به خاطر مصون ماندن افراد از گناه،کاری شایسته است.

(یوسف خواهان جدا شدن بود،حتّی اگر به قیمت زندان رفتن باشد)*

-رضایت خداوند بر رضایت مردم ترجیح دارد. رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ *

-هیچ کس بدون لطف خداوند،محفوظ نمی ماند. وَ إِلاّ تَصْرِفْ عَنِّی ...در شرایط بحرانی تنها راه نجات،اتکا به خداوند است.

-آزمایش های الهی هر لحظه سخت تر میشود.(یوسف قبلاً گرفتار یک زن بود،حال گرفتار چندین زن شده است.) کَیْدَهُنَّ، إِلَیْهِنَّ

-راضی کردن مردم به قیمت ناخشنودی خدا،جهل است. أَکُنْ مِنَ الْجاهِلِینَ

-گناه،موجب سلب علوم خدادادی و موهبت های الهی است.(در آیات قبل خواندیم: آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً و در اینجا یوسف می فرماید:) أَکُنْ مِنَ الْجاهِلِینَ

-جهل تنها بیسوادی نیست،انتخاب لذّت آنی و چشم پوشی از رضای خدا، جهل محض است. أَکُنْ مِنَ الْجاهِلِینَ

-گناه،کاری جاهلانه است. أَکُنْ مِنَ الْجاهِلِینَ *

-عمل نکردن به دانسته ها،انسان را در ردیف جاهلان قرار می دهد. أَکُنْ مِنَ الْجاهِلِینَ *

فَاسْتَجابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ

پس پرودگارش(در خواست)او را اجابت کرد و حیله زنان را از او برگرداند،زیرا که او شنوای داناست.

پیام ها:

-مردان خدا،مستجاب الدعوه هستند. فَاسْتَجابَ لَهُ

-گاهی شداید و سختی ها زمینه ی پیدا شدن امداد الهی و راه نجات است. رَبِّ السِّجْنُ ... فَاسْتَجابَ*

-پاکدامنی و عفاف،موجبات استجابت دعا را فراهم می سازد. رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ ... فَاسْتَجابَ*

-درخواست خالصانه از خداوند،استجابت و عنایت او را در پی دارد. رَبِّ ...

فَاسْتَجابَ*

-دعای یوسف برای مصون ماندن از کید زنان مصر سریعاً مستجاب شد.

 (حرف فاء در فَاسْتَجابَ ،رمز سرعت است)*

-هر کس به خدا پناه ببرد،محفوظ می ماند. فَاسْتَجابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ

-گاهی کار دشمن به نفع ما تمام می شود.(دشمن یوسف را به زندان انداخت، که مایه ی خلاصی یوسف از زلیخا بود) فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ *

-استجابت دعا،دلیل بر شنوایی و بینایی و علم خداوند است. فَاسْتَجابَ ... هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ

-کسانی که مورد مراجعه مردم هستند باید در آغاز خوب بشنوند،سپس با دانش خود به حلّ و فصل مشکل بپردازند؛چنانکه خداوند نیز در مقام اجابت دعا چنین است. فَاسْتَجابَ ... هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ*

ثُمَّ بَدا لَهُمْ مِنْ بَعْدِ ما رَأَوُا الْآیاتِ لَیَسْجُنُنَّهُ حَتّی حِینٍ

سپس بعد از آن همه نشانه ها و شواهدی که(برای پاکی یوسف)دیدند، این گونه برایشان جلوه کرد که او را تا مدّتی زندانی کنند.

پیام ها:

-یک دیوانه،سنگی را در چاه می اندازد،صد نفر عاقل نمی توانند آنرا در آورند.

یک زن عاشق شد،مردان متعدّد و رجال مملکتی نتوانستند این رسوایی را چاره اندیشی کنند. بَدا لَهُمْ مِنْ بَعْدِ ما رَأَوُا

-کاخ نشینی معمولاً با بی پروایی و پررویی همراه است. مِنْ بَعْدِ ما رَأَوُا الْآیاتِ لَیَسْجُنُنَّهُ با این همه دلیل بر پاکی یوسف،باز هم او محکوم به زندان می شود.

-زیبایی،همیشه خوشبختی آور نیست،دردسر هم دارد. ثُمَّ بَدا لَهُمْ ... لَیَسْجُنُنَّهُ

-معمولاً در دربارها و کاخهای طاغوتیان،دادگاه و محاکمه غیابی و تشریفاتی است،تا بی گناهان محکوم شوند. لَیَسْجُنُنَّهُ (البتّه در مواردی این گونه نیست)

-در جامعه ی آلوده،هوسرانان آزاد و تقواپیشگان در زندانند. لَیَسْجُنُنَّهُ *

-افراد خاطی به ویژه قدرتمندان کمتر مسئولیّت عمل خود را می پذیرند ومی خواهند دیگران را قربانی کنند. لَیَسْجُنُنَّهُ *

-در نظام های طاغوتی معصوم تر مظلومتر است. لَیَسْجُنُنَّهُ *

-پاک بودن و پاک ماندن هزینه دارد. لَیَسْجُنُنَّهُ *

-جلوگیری از رسوایی خاندان عزیز مصر و پایان یافتن شایعات،هدف حکمرانان مصر از زندانی ساختن یوسف بود. لَیَسْجُنُنَّهُ حَتّی حِینٍ *

-وقتی دستگاه قضایی بر طبق خواسته سیاستمداران و افراد ذی نفوذ تصمیم می گیرد،مدّت زمان زندان نیز نامشخّص است. حَتّی حِینٍ *

وَ دَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَیانِ قالَ أَحَدُهُما إِنِّی أَرانِی أَعْصِرُ خَمْراً وَ قالَ الْآخَرُ إِنِّی أَرانِی أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِی خُبْزاً تَأْکُلُ الطَّیْرُ مِنْهُ نَبِّئْنا بِتَأْوِیلِهِ إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ

و با یوسف،دو جوان دیگر وارد زندان شدند.یکی از آن دو(نزد یوسف آمد و)گفت:من در خواب خود را دیدم که(انگور را)برای شراب می فشارم و دیگری گفت:من خود را در خواب دیدم که بر سرم نانی می برم و پرندگان از آن می خورند،ما را از تعبیر خوابمان آگاه ساز! همانا ما تو را از نیکوکاران می بینیم.

نکته ها:

در حدیث می خوانیم:دلیل آنکه زندانیان،یوسف را نیکوکار نامیدند،این بود که به افراد مریض در زندان رسیدگی می کرد و به نیازمندان کمک و برای دیگران،جا باز می کرد

پیام ها:

-زندان یوسف،عمومی بوده است. مَعَهُ السِّجْنَ

-خواب ها را ساده نگیریم،در بعضی از آنها اسراری نهفته است. أَرانِی أَعْصِرُ خَمْراً (ممکن است انسان های عادّی نیز خواب های مهمی ببینند.)

-انسان همه جا می تواند مثمر ثمر باشد،حتّی در زندان. نَبِّئْنا بِتَأْوِیلِهِ *

-نیکوکاران با صفای دل چیزهایی درک می کنند که دیگران آن را نمی یابند.

نَبِّئْنا بِتَأْوِیلِهِ إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ *

-اگر مردم اعتماد به کسی پیدا کنند،تمام رازهای خود را با او در میان می گذارند. إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ

-انسان های وارسته،در زندان نیز روی افراد تأثیر می گذارند. إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ

-حتّی مجرمان و گناهکاران نیز برای نیکوکاران،جایگاه شایسته ای قایلند. إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ

-نیکوکاران همه جا حتّی در زندان مورد احترام و پناهگاه مردم هستند. إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ *

-نیکوکاری یوسف علیه السلام قدم اوّل او در جذب و تبلیغ بود.(احسان و خدمت رسانی به زندانیان،سبب جذب قلوب و دریافت لقب محسن از زندانیان شد)*

-بدون تمکن مالی و آزادی هم می توان محسن بود.(یوسف در زندان نه ثروت داشت،نه آزادی) إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ *

-اوّل نیکوکاری خود را اثبات کنید،سپس به تبلیغ دین بپردازید.(یوسف که در نظر مردم نیکوکار شناخته شد،قبل از تعبیر خواب دوستان زندانی،به تبلیغ و ارشاد آنان پرداخته و به یکتاپرستی دعوت نمود)*

-دادن آگاهی های صحیح از مصادیق احسان است.(ما را از اسرار خوابی که دیده ایم آگاه ساز) إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ *

قالَ لا یَأْتِیکُما طَعامٌ تُرْزَقانِهِ إِلاّ نَبَّأْتُکُما بِتَأْوِیلِهِ قَبْلَ أَنْ یَأْتِیَکُما ذلِکُما مِمّا عَلَّمَنِی رَبِّی إِنِّی تَرَکْتُ مِلَّهَ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ هُمْ بِالْآخِرَهِ هُمْ کافِرُونَ

(یوسف به آن دو نفر که خواب دیده بودند)گفت:من قبل از آنکه جیره غذایی شما برسد،تأویل خوابتان را خواهم گفت.این از اموری است که پرودگارم به من آموخته است.همانا من آئین قومی را که به خدا ایمان ندارند و به قیامت کفر می ورزند،رها کرده ام.

نکته ها:

در ترجمه بخش اوّل آیه،این احتمال نیز وجود دارد که معنای آیه اینگونه باشد:من از جانب خداوند می دانم غذایی که برای شما خواهند آورد چیست؟پس می توانم خواب شما را تعبیر کنم.یعنی یوسف علاوه بر تعبیر خواب از چیزهای دیگر نیز خبر می داده است.مثل حضرت عیسی علیه السلام که از غذای ذخیره شده در منازل و یا آنچه می خوردند،خبر می داد.

سؤال: چرا حضرت یوسف علیه السلام خواب آنان را فوری تعبیر نکرد و آن را به وقتی دیگر و ساعتی بعد موکول کرد؟

پاسخ: فخررازی در تفسیر کبیر،چند وجه برای آن بیان کرده است:

.می خواست آنها را در انتظار قرار دهد تا کمی تبلیغ و ارشاد کند،شاید شخص اعدامی ایمان آورد و با حسن عاقبت از دنیا برود.

.می خواست با بیان نوع غذایی که نیامده،اعتماد آنان را جلب کند.

.می خواست آنها را تشنه تر کند تا بهتر بشنوند.

.چون تعبیر خواب یکی از آنها اعدام بود،کمی طفره رفت تا قالب تهی نکند.

پیام ها:

-گاهی برای تأثیرگذاری بیشتر،لازم است انسان قدرت علمی و کمالات خود را به دیگران عرضه کند. قالَ ... نَبَّأْتُکُما بِتَأْوِیلِهِ

-از علم خود برای بهره رساندن به دیگران استفاده کنیم. نَبَّأْتُکُما ... مِمّا عَلَّمَنِی رَبِّی*

-معلومات و دانسته های خود را از خدا بدانیم. مِمّا عَلَّمَنِی رَبِّی

-هدف از آموزشها نیز پرورش است. عَلَّمَنِی رَبِّی

-خداوند حکیم است وبی جهت دری را به روی کسی باز نمی کند. عَلَّمَنِی رَبِّی زیرا من؛ تَرَکْتُ مِلَّهَ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ

-کسی که از ظلمات کفر فرار کند،به نور علم می رسد. عَلَّمَنِی رَبِّی إِنِّی تَرَکْتُ (دلیل علم من ترکِ کفر است.)

-از فرصت ها،بهترین استفاده را بکنید. نَبَّأْتُکُما بِتَأْوِیلِهِ ... إِنِّی تَرَکْتُ مِلَّهَ (یوسف قبل از تعبیر خواب،کار فرهنگی و اعتقادی خود را شروع کرد.)

-اساس ایمان،تبرّی و تولّی است.در این آیه برائت از کفّار، إِنِّی تَرَکْتُ و در آیه بعد پیروی از ولایت اولیای الهی مطرح است. وَ اتَّبَعْتُ

-باید از انتساب مستقیم افراد به انحراف پرهیز کرد و با روش غیر مستقیم تبلیغ کرد.(یوسف نفرمود:شما از کفر دست بکشید،بلکه فرمود:من راه کفر را رها کردم) إِنِّی تَرَکْتُ مِلَّهَ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ *

-در تمام ادیان،عقیده به توحید و معاد در کنار یکدیگر بوده است. قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ هُمْ بِالْآخِرَهِ هُمْ کافِرُونَ

وَ اتَّبَعْتُ مِلَّهَ آبائِی إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ ما کانَ لَنا أَنْ نُشْرِکَ بِاللّهِ مِنْ شَیْءٍ ذلِکَ مِنْ فَضْلِ اللّهِ عَلَیْنا وَ عَلَی النّاسِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَشْکُرُونَ

و آیین پدرانم ابراهیم و اسحاق و یعقوب را پیروی کرده ام.برای ما سزاوار نیست که چیزی را شریک خداوند قرار دهیم.این از فضل خدا بر ما وبر مردم است،ولی بیشتر مردم سپاس گزاری نمی کنند.

نکته ها:

اصالت خانوادگی،همچنان که در ساختار شخصیّت افراد مؤثر است،در پذیرش مردم نیز اثر دارد.لذا حضرت یوسف برای معرفی خود،به پدران خود که انبیای الهی هستند تکیه می کند تا هم اصالت خانوادگیش را ارائه دهد و هم قداست دعوت خود را.

این همان روشی است که پیامبر صلی الله علیه و آله نیز در معرّفی خود به کار می برد و می فرمود:من همان پیامبر امّی هستم که نام ونشانم در تورات و انجیل آمده است.سیدالشهدا حسین ابن علیّ علیهما السلام در کربلا و امام سجاد علیه السلام نیز در برابر مردم شام،خود را چنین معرّفی کردند: انا ابن فاطمه الزّهرا

مِلَّهَ در قرآن به معنای آیین بکار رفته است.سیمای ملّه ابراهیم اینگونه ترسیم شده است: با تمام قُوا در راه خدا جهاد کنید و اهل نماز و زکات و اعتصام به خدا باشید.در دین سختی و حرجی نیست،تسلیم خدا باشید،این است ملّت پدرتان ابراهیم.

پیام ها:

-رسیدن به حقّ،در گرو شناخت باطل و ترک آن است. تَرَکْتُ مِلَّهَ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ وَ اتَّبَعْتُ مِلَّهَ ...

-جدّ انسان،در حکم پدر انسان است و أب به او نیز اطلاق شده است. مِلَّهَ آبائِی إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ

-انبیا باید از خاندان پاک باشند. آبائِی إِبْراهِیمَ وَ ...

-پیامبران الهی از یک هدف برخوردارند. مِلَّهَ آبائِی إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ وَ ...

-در کنار راههای منفی،راه مثبت را نیز نشان دهیم. تَرَکْتُ مِلَّهَ ... وَ اتَّبَعْتُ مِلَّهَ ...

-افتخار به پدران و پیروی از آنان در صورتی که راه حقّ و توحید را پیموده باشند پسندیده و رواست. وَ اتَّبَعْتُ مِلَّهَ آبائِی ...*

-پدران انبیا علیهم السلام مشرک نبوده اند. ما کانَ لَنا أَنْ نُشْرِکَ *

-پرهیز از شرک و مبارزه با آن،پایه و اساس ادیان الهی است. ما کانَ لَنا أَنْ نُشْرِکَ *

-شرک،در تمام ابعادش(ذات،صفات و عبادت)،منفور است. مِنْ شَیْءٍ

-پرهیز از شرک و گرایش به توحید،توفیق الهی می خواهد. ذلِکَ مِنْ فَضْلِ اللّهِ

-تعالیم انبیا،نعمتی الهی و سزاوار شکر و سپاس است. ذلِکَ مِنْ فَضْلِ اللّهِ عَلَیْنا ... وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَشْکُرُونَ*

-نبوّت و هدایت،توفیق وفضل الهی برای همه است. عَلَیْنا وَ عَلَی النّاسِ

-اکثریّت،معیار شناخت صحیح نیست. أَکْثَرَ النّاسِ لا یَشْکُرُونَ

-پشت کردن به راه انبیا،بزرگ ترین کفران نعمت است. لا یَشْکُرُونَ

یا صاحِبَیِ السِّجْنِ أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللّهُ الْواحِدُ الْقَهّارُ

ای دو یار زندانی من! آیا خدایان متعدّد و گوناگون بهتر است یا خداوند یکتای مقتدر؟

نکته ها:

انسان ها سه دسته اند:گروهی قالب پذیرند،مثل آب و هوا که از خود شکلی ندارند ودر هر ظرفی به شکل همان ظرف در می آیند.گروهی نفوذ ناپذیر و مقاوم هستند، همچون آهن و فولاد که در برابر فشار بیرونی ایستادگی می کنند.اما گروهی امام و راهبرند که دیگران را به رنگ حقّ درمی آورند.یوسف نمونه ای از انسان های دسته سوم است که در زندان نیز از مشرک،موحّد می سازد.

در قرآن در جاهای مختلف،از روش مقایسه و پرسش استفاده شده است که به نمونه هایی از آن درباره خداوند اشاره می کنیم:

. قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ؛آیا از شرکایی که برای خدا گرفته اید کسی هست که بیافریند و سپس آنرا برگرداند؟

. قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ ؛آیا از شرکایی که برای خدا قرار داده اید کسی هست که به حقّ راهنمایی کند؟

. قُلْ أَ غَیْرَ اللّهِ أَبْغِی رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ   ؛آیا غیر خدای یکتا پروردگاری بپذیرم در حالی که او پروردگار همه چیز است؟

. آللّهُ خَیْرٌ أَمّا یُشْرِکُونَ ؛خداوند بهتر است یا آنچه شریک او می گردانید؟

پیام ها:

-مردم را با محبّت و عاطفه،صدا بزنید. یا صاحِبَیِ

-انسان در برابر هم نشینان خود نیز مسئول است. یا صاحِبَیِ السِّجْنِ *

-از مکان ها وزمان های حسّاس برای تبلیغ استفاده کنید. یا صاحِبَیِ السِّجْنِ أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ ...(یوسف در زندان همین که می بیند به تعبیر خواب او نیاز دارند، فرصت را غنیمت شمرده و تبلیغ می کند.)

-پرسش و مقایسه،یکی از راه های ارشاد و هدایت است. أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ ...

-اعتقاد به توحید اساس ایمان است.(یوسف سرآغاز دعوت خود را توحید قرار داد) أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ ...*

-خدایان متعدّد،عامل تفرقه و پراکندگی،و خدای واحد عامل یگانگی است.

أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللّهُ ...*

-فطرت بشر از تفرقه و تشتّت بیزار است و یوسف از همین امر برای اثبات توحید بهره گرفته است. أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللّهُ الْواحِدُ ...*

-وحدت و یگانگی،عامل قدرت و غلبه است. الْواحِدُ الْقَهّارُ *

ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاّ أَسْماءً سَمَّیْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُکُمْ ما أَنْزَلَ اللّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلاّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاّ تَعْبُدُوا إِلاّ إِیّاهُ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ

شما غیر خدا چیزی را عبادت نمی کنید مگر اسم هایی(بی مسمّی)که شما وپدرانتان نامگذاری کرده اید(و)خداوند هیچ دلیلی(بر حقانیّت)آن نفرستاده است.کسی جز خدا حقّ فرمانروایی ندارد،او دستور داده که جز او را نپرستید.این دین پا بر جا و استوار است،ولی اکثر مردم نمی دانند.

پیام ها:

-معبودهای غیر او واقعی نیستند،بلکه ساخته خیال مشرکان و نیاکان آنهاست.

ما تَعْبُدُونَ ... إِلاّ أَسْماءً سَمَّیْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُکُمْ

-بسیاری از قدرت ها،سازمان ها،مؤسسات،سمینارها،قطعنامه ها،ملاقات ها و حمایت ها و محکومیت ها و عناوین و القاب دیگر،اسم های بی مسمّی وبت های مدرن روزگار ما هستند که بشر به جای خدا،دنباله رو آنان شده است. ما تَعْبُدُونَ ... أَسْماءً سَمَّیْتُمُوها

-سابقه و قدمت،دلیل حقانیّت نیست. أَنْتُمْ وَ آباؤُکُمْ ما أَنْزَلَ اللّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ *

-عقاید آدمی باید متکی بر دلیل وبرهان عقلی یا نقلی باشد. مِنْ سُلْطانٍ

-در برابر هیچ فرمانِ غیر الهی،کرنش نکیند.زیرا فرمان دادن تنها حقّ خداوند است. إِنِ الْحُکْمُ إِلاّ لِلّهِ

-عبادت خالصانه(توحید)،راه مستقیم و پابرجاست. أَلاّ تَعْبُدُوا إِلاّ إِیّاهُ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ *

-هر قانونی جز قانون الهی متزلزل است. ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ

-جز بر عقیده محکم و استوار نباید اعتماد کرد. ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ *

-بیشتر مردم به استواری دین خدا جاهلند. ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ (یا جاهل بسیط که به جهل خود آگاه است یا جاهل مرکّب که خیال می کند می داند و در واقع نمی داند)

-جهل ونادانی،زمینه ساز پیدایش شرک است. لا یَعْلَمُونَ

یا صاحِبَیِ السِّجْنِ أَمّا أَحَدُکُما فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْراً وَ أَمَّا الْآخَرُ فَیُصْلَبُ فَتَأْکُلُ الطَّیْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِیَ الْأَمْرُ الَّذِی فِیهِ تَسْتَفْتِیانِ

ای دوستان زندانیم! امّا یکی از شما(آزاد می شود)و به ارباب خود شراب می نوشاند و دیگری به دار آویخته می شود و(آنقدر بالای دار می ماند که) پرندگان(با نوک خود)از سر او می خورند.امری که درباره آن از من نظر خواستید،حتمی و قطعی است.

نکته ها:

رَبِّ به حاکم،مالک و ارباب نیز اطلاق می شود.مثل، ربّ الدار یعنی صاحب خانه.

پس جمله ی فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْراً یعنی به ارباب خود شراب می دهد.

پیام ها:

-کرامت افراد را رعایت کنید هر چند در خط فکری شما نباشند. یا صاحِبَیِ

-در پاسخ گویی به مراجعان،باید نوبت مراعات شود. أَمّا أَحَدُکُما ...(تعبیر اوّل برای کسی است که زودتر خوابش را گفته است.)

-بعضی از رؤیاها اگر چه از شخص غیر موحّد باشد،می تواند تعبیر مهمّی داشته باشد. فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْراً

-معبّر می تواند تعبیر خواب را بگوید هر چند ناگوار باشد.( فَیُصْلَبُ یعنی به دار آویخته شد)*

-تعبیر خواب یوسف پیش بینی و حدس نیست،بلکه خبر قطعی از جانب خداست. قُضِیَ الْأَمْرُ

وَ قالَ لِلَّذِی ظَنَّ أَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ ذِکْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِی السِّجْنِ بِضْعَ سِنِینَ

و(یوسف)به آن زندانی که می دانست آزاد می شود گفت:مرا نزد ارباب خود بیاد آور.(ولی)شیطان یادآوری به اربابش را از یاد او برد،در نتیجه (یوسف)چند سالی در زندان ماند.

نکته ها:

ظَنَّ به معنای اعتقاد و علم نیز استعمال شده است.زیرا در آیه قبل،یوسف به صراحت وقاطعیّت از آزادی یکی واعدام دیگری خبر داده است.بنابراین ظَنَّ در اینجا به معنای گمانِ همراه با شک و تردید نیست.

بِضْعَ به عدد زیر ده گفته می شود و اکثر مفسّران مدّت زندان حضرت یوسف را هفت سال گفته اند.

در بعضی تفاسیر،جمله ی فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ را اینگونه ترجمه کرده اند که شیطان یاد پروردگار را از ذهن یوسف برد و او به جای استمداد از خداوند به ساقی شاه توجّه کرد و این برای یوسف ترک اولی بود و لذا سال های دیگری را نیز در زندان ماند.امّا صاحب المیزان می نویسد:اینگونه روایات خلاف قرآن است،چون قرآن یوسف را از مخلصین دانسته و شیطان به مخلصین نفوذ ندارد.به علاوه در دو آیه بعد آمده که قالَ الَّذِی نَجا مِنْهُما وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّهٍ فراموش کننده بعد از مدتّ ها یوسف را به خاطر آورد،از این معلوم می شود که فراموشی مربوط به ساقی بوده است نه یوسف.

پیام ها:

-انبیا نیز از طرق معمول،مشکلات خود را حلّ می کنند،و این با توحید و توکّل منافاتی ندارد. اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ

-هر تقاضایی رشوه نیست. اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ یوسف برای تعبیر خواب،مزد و رشوه ای درخواست نکرد،بلکه گفت:مظلومیتم را به شاه برسان.

-برای اثبات بی گناهی و پاکی خود از هر طریق سالم برای رساندن شکوای خود به گوش مسئولین بهره ببرید. اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ *

-کاخ نشینی و رفاه و آسایش،زمینه ساز فراموش کردن درد و رنج گرفتاران و بیچارگان است. ناجٍ ... فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ*

-معمولاً افراد بعد از رسیدن به پست،مقام و رفاه،دوستان قدیمی را به فراموشی می سپارند. فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ ذِکْرَ رَبِّهِ

-خروج یوسف از زندان و رفع اتهام از او،با اهداف شیطان ناسازگار بود،لذا دسیسه نمود. فَأَنْساهُ الشَّیْطانُ

وَ قالَ الْمَلِکُ إِنِّی أَری سَبْعَ بَقَراتٍ سِمانٍ یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجافٌ وَ سَبْعَ سُنْبُلاتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ یابِساتٍ یا أَیُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِی فِی رُءْیایَ إِنْ کُنْتُمْ لِلرُّءْیا تَعْبُرُونَ

و(روزی)پادشاه(مصر)گفت:من هفت گاو فربه که هفت گاو لاغر آنها را می خورند و هفت خوشه سبز و(هفت خوشه)خشکیده ی دیگر را(در خواب)دیدم،ای بزرگان قوم! اگر تعبیر خواب می کنید درباره ی خوابم به من نظر دهید.

نکته ها:

تاکنون در این سوره،چهار خواب مطرح شده است؛خواب خود یوسف،خواب دو رفیق زندانی و خواب پادشاه مصر.خوابِ اوّل سبب دردسر برای او ولی تعبیر خواب دیگران، سبب عزّت او شد.در تورات آمده است:پادشاه یک نوبت در خواب دید،گاوهای لاغر گاوهای فربه را می خورند و نوبت دیگر،خوشه ی سبز در کنار خوشه های خشکیده را دید.

درباره ی اینکه عزیز مصر،همان پادشاه مصر است یا آنان دو نفر هستند،گفتگو و اختلاف نظر است که ما از آن می گذریم،زیرا نقشی در بحث ندارد.

در کتاب روضه ی کافی آمده است که خواب دیدن سه نوع است:گاهی بشارت الهی،گاهی ایجاد وحشت از شیطان و گاهی خواب های بی سروته وپریشان.

پیام ها:

-خداوند با خواب دیدن یک شاه ظالم،(به شرطی که تعبیر کننده اش یوسف باشد)ملّتی را از قحطی نجات می دهد. قالَ الْمَلِکُ إِنِّی أَری

-اشیا و حیوانات،در عالم رؤیا نماد و سمبل مشخصّی دارند.(مثلاً گاو لاغر، سمبل قحطی و گاو چاق،سمبل فراوانی است) سَبْعَ بَقَراتٍ سِمانٍ یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجافٌ *

-رؤسا و قدرتمندان با اندک خاطره ی ناگواری،احساس خطر می کنند که مبادا قدرت از آنها گرفته شود. قالَ الْمَلِکُ إِنِّی أَری ... أَفْتُونِی فِی رُءْیایَ

-حاکمان نیاز به مشورت افراد خبره در امور مختلف دارند. یا أَیُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِی *

-برای تعبیر خواب،باید به اهل آن مراجعه کرد و نباید به تعبیر هرکس توجّه نمود. أَفْتُونِی ... .إِنْ کُنْتُمْ لِلرُّءْیا تَعْبُرُونَ

قالُوا أَضْغاثُ أَحْلامٍ وَ ما نَحْنُ بِتَأْوِیلِ الْأَحْلامِ بِعالِمِینَ

(اطرافیان پادشاه)گفتند:خواب هایی پریشان است و ما به تعبیر خواب های آشفته دانا نیستیم.

نکته ها:

أَضْغاثُ جمع ضَغث به معنای مخلوط کردن و ضِغْث به معنای دسته چوبِ مختلط است. أَحْلامٍ جمع حلم به معنای خواب پریشان است. أَضْغاثُ أَحْلامٍ یعنی خواب های پراکنده ودرهمی که معّبر نمی تواند سرنخی از آنرا به دست آورد.

پیام ها:

-ندانستن و جهل خود را توجیه نکنید.(اشراف چون تعبیر صحیح خواب را نمی دانستند گفتند:خواب شاه پریشان است.) قالُوا أَضْغاثُ أَحْلامٍ

-چه بسا خواب هایی که به نظر پراکنده می رسند،قابل تعبیرند. قالُوا أَضْغاثُ أَحْلامٍ ...*

-کار را باید به کاردان سپرد.(کارشناس تعبیر می کند،ولی غیر کارشناس می گوید خواب پریشان و غیر قابل تعبیر است.) ما نَحْنُ بِتَأْوِیلِ الْأَحْلامِ بِعالِمِینَ

وَ قالَ الَّذِی نَجا مِنْهُما وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّهٍ أَنَا أُنَبِّئُکُمْ بِتَأْوِیلِهِ فَأَرْسِلُونِ

و آن کس از آن دو(زندانی)که نجات یافته بود،پس از مدّتی(یوسف را)به خاطر آورد،و(به عزیز مصر)گفت:مرا(به سراغ یوسف)بفرستید تا(از تعبیر خواب)شما را با خبر کنم.

نکته ها:

أُمَّهٍ گرچه به معنای اجتماع مردم است،ولی در اینجا به اجتماع روزها(مدّت ها)اطلاق شده است

پیام ها:

-خوبی ها،دیر یا زود اثر خود را نشان می دهند. ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّهٍ

-فقط هنگام نیاز به فکر دوستان نباشیم.(همین که به تعبیر خواب نیاز پیدا کردند،یاد یوسف افتادند.) وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّهٍ *

-رسیدن به مقام و موقعیّت،معمولاً انسان ها را نسبت به گذشته دچار فراموشی می کند. وَ ادَّکَرَ بَعْدَ أُمَّهٍ *

-کسی که دیگران را به کاری راهنمایی کند،گویا خود او آن کار را انجام داده است. أَنَا أُنَبِّئُکُمْ

-هم زندانی یوسف علیه السلام به اندازه ای به خبرگی یوسف اعتماد داشت که از طرف خود به پادشاه وعده قطعی به تعبیر خواب داد. أَنَا أُنَبِّئُکُمْ بِتَأْوِیلِهِ *

-آگاهان را به جامعه معرفی کنیم،تا مردم از آنان بهره مند شوند. فَأَرْسِلُونِ

-بعضی از کارشناسان در انزوا به سرمی برند از آنان غافل نشوید. فَأَرْسِلُونِ

-ما باید به سراغ استاد برویم،نه آنکه استاد را احضار کنیم. فَأَرْسِلُونِ *

یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ أَفْتِنا فِی سَبْعِ بَقَراتٍ سِمانٍ یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجافٌ وَ سَبْعِ سُنْبُلاتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ یابِساتٍ لَعَلِّی أَرْجِعُ إِلَی النّاسِ لَعَلَّهُمْ یَعْلَمُونَ

(فرستاده شاه،وارد زندان شد و گفت:)ای یوسف! ای مرد راستگوی! درباره ی(این خواب که)هفت گاو فربه هفت گاو لاغر را می خورند و هفت خوشه ی سبز و(هفت خوشه ی)خشکیده دیگر،به ما نظر بده تا به سوی مردم برگردم،شاید آنان(از اسرار خواب)آگاه شوند.

نکته ها:

صدیق به کسی گفته می شود که گفتار،رفتار و اعتقادش،همدیگر را تصدیق کنند.

دوست یوسف چون رفتار و کلام یوسف را در زندان دیده بود و از سوی دیگر، تعبیرهای خواب خودش و دوستش را مطابق واقع دیده بود،یوسف را صدّیق صدا زد.

خداوند ابراهیم را صدّیق خوانده، إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً و او را خلیل خود کرد؛ وَ اتَّخَذَ اللّهُ إِبْراهِیمَ خَلِیلاً

مریم را صدّیقه خوانده، وَ أُمُّهُ صِدِّیقَهٌ و او را برگزید؛ إِنَّ اللّهَ اصْطَفاکِ

یوسف را صدّیق شمرده، یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ و هرگونه مکنت به او داد؛ وَ کَذلِکَ مَکَّنّا لِیُوسُفَ

ادریس را صدّیق خوانده، إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً و او را صاحب مقام رفیع دانسته است.

رَفَعْناهُ مَکاناً عَلِیًّا  

و برای کسانی که در آن درجه نیستند،همراه بودن با صدیقین است. فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ ...

صدیق ،از القابی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حضرت علی علیه السلام داده است.

جمله ی لَعَلَّهُمْ یَعْلَمُونَ احتمال دارد به معنی واقف شدن مردم به وجود ارزشی یوسف باشد.یعنی به سوی مردم برگردم تا آنها بدانند که تو چه گوهری هستی.

پیام ها:

-قبل از درخواست،سزاوار است از کمالات شخص تجلیل شود. یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ

-سؤالات و مشکلات خود را از افراد خوش سابقه،صدّیق،راستگو و راست کردار بپرسیم. أَیُّهَا الصِّدِّیقُ أَفْتِنا ...

-حکومت ها نیازمند نظرات دانشمندان و نخبگانند. یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ أَفْتِنا ...*

قالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ دَأَباً فَما حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ إِلاّ قَلِیلاً مِمّا تَأْکُلُونَ

(یوسف در جواب)گفت:هفت سال پی درپی کشت کنید و آنچه را درو کردید،جز اندکی را که می خورید،در خوشه اش کنار بگذارید.

نکته ها:

یوسف علیه السلام بدون گلایه و شکوه از رفیق که چرا او را فراموش کرده و بدون آنکه قید و شرطی برای تعبیر خواب پادشاه تعیین کند،فوری به تعبیر خواب پرداخت، زیرا کتمان دانش به ویژه در هنگام نیاز جامعه به آن،امری به دور از شأن انسان های پاک و نیکوکار است.

یوسف به جای تعبیر خواب،راه مقابله با قحطی را با برنامه ای روشن بیان کرد تا نشان دهد علاوه بر علم تعبیر خواب،قدرت برنامه ریزی و مدیریّت دارد.

علم کشاورزی و سیاست ذخیره سازی و لزوم صرفه جویی در مصرف،از این آیه استفاده می شود.

پیام ها:

-طرح و برنامه های سازنده خود را بدون منّت و چشم داشت عرضه کنیم. قالَ تَزْرَعُونَ *

-برای نجات جامعه بایستی از مشکلات شخصی چشم پوشید.(یوسف سخنی از زندانی بودن خود که مسئله ی شخصی است،چیزی نگفت،بلکه به فکر حلّ مشکل مردم بود) قالَ تَزْرَعُونَ ...*

-مدیریّت بحران و اداره جامعه در شرایط حاد و دشوار از وظایف اصلی حکومت است. قالَ تَزْرَعُونَ ...*

-حکومت ها باید قحطی و خشکسالی را پیش بینی کنند و در ایّام فراخی با تدبیر از فشار مشکلات بکاهند. تَزْرَعُونَ ...*

-به هنگام مناسب بودن شرایط حداکثر بهره برداری را باید نمود. تَزْرَعُونَ ...*

-در مواقعی که بحرانی در پیش است باید بر ظرفیّت تولید و کار افزود.

تَزْرَعُونَ ...*

-مردان خدا،باید برای رفاه مردم فکر کنند و طرح های دراز مدّت و کوتاه مدّت داشته باشند. قالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ

-زمان،عنصر بسیار مهمی در برنامه ریزی و مدیریّت است. سَبْعَ سِنِینَ *

-فقط تشریح وضعیّت کافی نیست،باید طرح و برنامه داد. تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ دَأَباً ...*

-برنامه ریزی در تولید تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ و صرفه جویی و ذخیره سازی فَذَرُوهُ یک ضرورت است.(در حالی که جوامع عقب مانده بدون توجّه به این مراحل فقط مصرف می کنند.)*

-کنترل حکومت بر روند تولید و توزیع،در شرایط بحرانی امری ضروری است. تَزْرَعُونَ ... فَذَرُوهُ ...

-گندم اگر به خوشه باشد بر عمرش اضافه می شود. فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ

-می توان با برنامه ریزی،خود را برای مقابله با حوادث طبیعی همچون قحطی،زلزله و سیل آماده کرد. فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ

-برنامه ریزی و تدبیر برای آینده،منافاتی با توکل و تسلیم در برابر امر خدا ندارد. فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ (با تدبیر،به استقبال تقدیر برویم.)

-طرحها باید قابلیّت عملی داشته باشند. فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ (بهترین شیوه عملی در آن زمانِ بدون سیلو و تکنولوژی،واگذاردن گندم در خوشه بود.)

-هر تلخی ای بد نیست.همین قحطی مقدّمه ی حاکمیّت یوسف شد وهمچنین مقدّمه صرفه جویی وکار بیشتر در میان مردم گشت. تَزْرَعُونَ، فَذَرُوهُ، إِلاّ قَلِیلاً

-آینده نگری وبرنامه ریزی بلند مدّت برای مقابله با مشکلات اقتصادی جامعه،لازمه مدیریّت کشور است. تَزْرَعُونَ ... فَذَرُوهُ ... إِلاّ قَلِیلاً

-صرفه جویی امروز،خودکفایی فردا واسراف امروز،نیاز فردا را بدنبال دارد.

قَلِیلاً مِمّا تَأْکُلُونَ

-رؤیای کافران نیز می تواند بیانگر واقعیّت ها و حاوی دستورالعمل هایی برای حفظ جامعه باشد.

-امروز باید برای فردای بهتر کوشش کرد. تَزْرَعُونَ ... ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ*

ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ سَبْعٌ شِدادٌ یَأْکُلْنَ ما قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلاّ قَلِیلاً مِمّا تُحْصِنُونَ ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ عامٌ فِیهِ یُغاثُ النّاسُ وَ فِیهِ یَعْصِرُونَ

سپس بعد از آن،هفت سال سخت می آید که مردم آنچه را برایشان از پیش ذخیره کرده اید خواهند خورد جز اندکی که(برای بذر)حفظ می کنید. سپس بعد از آن،سالی فرا می رسد که به مردم در آن سال باران می رسد (و مشکل قحطی تمام می شود)ودر آن سال مردم(به خاطر وسعت و فراوانی،از میوه ها ودانه های روغنی)عصاره می گیرند.

نکته ها:

یُغاثُ النّاسُ یا از غوث است،یعنی مردم از جانب خداوند یاری می شوند و یا از غیث است،یعنی باران می بارد و حوادث تلخ پایان می پذیرد

هفت گاو فربه و لاغر و هفت خوشه سبز و خشک که در خواب آمده بود،توسط یوسف به سال نعمت و قحطی تعبیر شد،امّا سال پانزدهم که سال نزول باران و فراوانی بود و در خواب پادشاه نیامده بود،خبر از غیب است که یوسف از جانب خداوند مطرح کرد،تا زمینه برای اعلام نبوّتش فراهم باشد. ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ عامٌ ...

شرایط یک مدیریّت کارآمد در جامعه:

.اعتماد مردم. إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ

.صداقت. یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ

.علم و دانایی. عَلَّمَنِی رَبِّی

.پیش بینی صحیح. فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ

.اطاعت مردم.زیرا مردم طرح یوسف را اجرا کردند.

پیام ها:

-مردم را نسبت به شداید و سختی های آینده آگاه کنیم تا آمادگی مقابله با آن را داشته باشند. ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ سَبْعٌ شِدادٌ *

-پس انداز وبرنامه ریزی برای ایّام ناتوانی،ارزشمند است. سَبْعٌ شِدادٌ یَأْکُلْنَ ما قَدَّمْتُمْ

-آینده نگری و برنامه ریزی می تواند ملّتی را از طوفان های سخت حوادث عبور دهد. یَأْکُلْنَ ما قَدَّمْتُمْ *

-در مصرف،مقداری را برای بذر و سرمایه ذخیره کنید.( مِمّا تُحْصِنُونَ یعنی در حصن و حرز ذخیره کردن.)

-در شرایط سخت باید پایه ها و سرمایه های اصلی را حفظ کرد. مِمّا تُحْصِنُونَ *

-روشهای نگاهداری وتبدیل مواد غذایی را بیاموزیم تا از بین نروند. مِمّا تُحْصِنُونَ *

-بعد از سختی،آسانی است. ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ عامٌ فِیهِ یُغاثُ النّاسُ *

-مردم را به آینده امیدوار کنیم تا بتوانند سختی ها را تحمّل کنند. ثُمَّ یَأْتِی مِنْ بَعْدِ ذلِکَ عامٌ فِیهِ یُغاثُ *

-پیش بینی وضع هوا و بارندگی امری مفید در برنامه ریزی کشاورزی است.

یَأْتِی ... عامٌ فِیهِ یُغاثُ*

-بعضی از رؤیاها می تواند بازگو کننده ی رخدادهای آینده و رموز راهگشا

برای انسان باشد. یُغاثُ النّاسُ وَ فِیهِ یَعْصِرُونَ

-برای دفع مشکل مردم اقدام کنیم،هر چند مردم منطقه و کشور ما نباشند.

(طرح یوسف برای منطقه خودش نبود)*

-علم و دانش،رمز پیشرفت و بقای حکومت ها وامنیّت ورفاه جامعه است.

(طرح و برنامه یوسف برای مبارزه با قحطی و خشکسالی،از دانش او حکایت دارد)*

وَ قالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ فَلَمّا جاءَهُ الرَّسُولُ قالَ ارْجِعْ إِلی رَبِّکَ فَسْئَلْهُ ما بالُ النِّسْوَهِ اللاّتِی قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ إِنَّ رَبِّی بِکَیْدِهِنَّ عَلِیمٌ

و پادشاه گفت:او را نزد من آورید،پس چون فرستاده ی شاه نزد وی آمد (یوسف)گفت:نزد آقای خود برگرد و از او بپرس که ماجرای آن زنانی که دستانشان را بریدند چه بود؟همانا پرودگار من،به حیله آنان آگاه است.

نکته ها:

یوسف با تعبیر خواب پادشاه و ارائه برنامه ای سنجیده،آن هم بدون توقّع و قید و شرطی، ثابت کرد که او یک مجرم و زندانی عادی نیست،بلکه انسانی فوق العاده و داناست.

وقتی فرستاده ی شاه به سوی یوسف آمد،فوراً از خبر آزادی استقبال نکرد،بلکه درخواست کرد که پرونده سابق دوباره بررسی شود،زیرا او نمی خواست مشمول عفو شاهانه شود،بلکه می خواست بی گناهی و پاکدامنی او ثابت شود و به شاه بفهماند که در رژیم او تا چه اندازه فساد و بی عدالتی حاکم شده است.

در حدیث می خوانیم:که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:از صبر یوسف در شگفتم که وقتی عزیز مصر نیاز به تعبیر خواب پیدا کرد نگفت تا از زندان آزاد نشوم نمی گویم،امّا زمانی که خواستند او را آزاد کنند،بیرون نیامد تا رفع تهمت شود.

شاید یوسف به خاطر رعایت احترام عزیز مصر،از همسر او نام نبرد و اشاره به مجلس میهمانی کرد. قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ

پیام ها:

-مغزهایی که کشور بدانها احتیاج دارد و زندانی هستند،اگر مرتکب جنایتی نشده اند،باید با کمک دولت آزاد شوند. وَ قالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ

-برای استفاده از مغزهای متفکّر(بویژه در شرایط بحرانی)درنگ جایز نیست.

وَ قالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ *

-حاکمان،نیازمند انسان های اندیشمند،با تدبیر و بزرگ هستند. وَ قالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ *

-اگر خدا بخواهد پادشاه را نیازمند برده زندانی می کند. قالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ *

-یوسف علیه السلام،پادشاه مصر را ارباب خود نمی دانست. ارْجِعْ إِلی رَبِّکَ *

-احترام رهبران و حاکمان را هر چند کافر باشند نزد زیردستانشان باید نگاهداشت. ارْجِعْ إِلی رَبِّکَ *

-آزادی،به هر قیمتی ارزش ندارد.اثبات بی گناهی مهم تر از آزادی است. ارْجِعْ إِلی رَبِّکَ فَسْئَلْهُ

-فرد زندانی که علی رغم آزادی،پیشنهاد بررسی پرونده را می دهد،پاک است.

فَسْئَلْهُ

-یوسف،اول ذهن مردم را پاک کرد،بعد مسئولیّت پذیرفت. ما بالُ النِّسْوَهِ

-دفاع از آبرو و حیثیّت،واجب است. ما بالُ النِّسْوَهِ -دادخواهی از حاکمان غیر الهی جایز است. فَسْئَلْهُ ما بالُ النِّسْوَهِ ...*

-در موارد حساس(مانند موقعیّت یوسف علیه السلام در برابر پادشاه)نبایستی به

جهت حفظ آبروی برخی،حقایق را پنهان کرد. ما بالُ النِّسْوَهِ ...*

-اشاره یوسف به قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ شاید به این جهت بود که این واقعه جنبه عمومی تری داشت و قابل انکار نبود. ما بالُ النِّسْوَهِ اللاّتِی قَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ *

-گناهان و مسائل اخلاقی را در لفّافه و پوشش بگوییم. إِنَّ رَبِّی بِکَیْدِهِنَّ عَلِیمٌ *

-گرچه کید دشمن عظیم است،امّا خداوند نیز به همه کیدها آگاه است و دوستان خود را از کیدها حفظ می کند. إِنَّ رَبِّی بِکَیْدِهِنَّ عَلِیمٌ *

قالَ ما خَطْبُکُنَّ إِذْ راوَدْتُنَّ یُوسُفَ عَنْ نَفْسِهِ قُلْنَ حاشَ لِلّهِ ما عَلِمْنا عَلَیْهِ مِنْ سُوءٍ قالَتِ امْرَأَهُ الْعَزِیزِ الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ أَنَا راوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ وَ إِنَّهُ لَمِنَ الصّادِقِینَ

(پادشاه به زنان)گفت:وقتی از یوسف کام می خواستید چه منظور داشتید؟زنان گفتند: منزه است خدا،ما هیچ بدی از او نمی دانیم.همسر عزیز گفت:اکنون حقیقت آشکار شد، من(بودم که)از او کام خواستم و بی شک او از راستگویان است.

نکته ها:

خطب دعوت شدن برای امر مهم را گویند. خطیب کسی است که مردم را به هدفی بزرگ دعوت می کند. حَصْحَصَ از حصّه یعنی جدا شدن حقّ از باطل است.

در این ماجرا یکی از سنّت های الهی محقّق شده است،که به خاطر تقوای الهی،گشایش ایجاد می شود. وَ مَنْ یَتَّقِ اللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ هرکس از خدا پروا کند،برای او راه خروج و گشایش قرار می دهد و از جایی که حسابش را نمی کند،به او روزی می رساند.

پیام ها:

-گاهی که گره کور می شود،شخص اوّل کشور باید خود پرونده را بررسی و دادگاه تشکیل دهد. قالَ ما خَطْبُکُنَّ

-افراد متّهم را دعوت کنید تا از خود دفاع کنند. ما خَطْبُکُنَّ حتّی زلیخا نیز حضور داشت. قالَتِ امْرَأَهُ الْعَزِیزِ

-به دنبال تلخی ها شیرینی ها است.در برابر أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً ، ما عَلِمْنا عَلَیْهِ مِنْ سُوءٍ آمده است.

-زنان مصر نه تنها بر خطاکار نبودن یوسف اعتراف کردند،بلکه هر نوع بدی و انحرافی را از او نفی کردند.( مِنْ سُوءٍ یعنی هیچ عیب و گناهی بر او نیست)*

-حقّ برای همیشه،مخفی نمی ماند. الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ

-روشن شدن برخی پرونده ها و حقایق نیاز به زمان دارد. الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ *

-وجدان ها،روزی بیدار شده واعتراف می کنند. أَنَا راوَدْتُهُ چنانکه فشار جامعه و محیط،گردنکشان را به اعتراف وادار می کند.(همسر عزیز همین که دید تمام زنان به پاکدامنی یوسف اقرار کردند،او نیز به اعتراف گردن نهاد.)

-عزیز مصر خواست مراوده ی زلیخا با یوسف علیه السلام مخفی بماند،ولی خداوند آن را بر همه ی عالمیان و برای همیشه آشکار کرد تا پاکی یوسف اثبات گردد.

قالَتِ ... أَنَا راوَدْتُهُ*

-آنگاه که خدا بخواهد،دشمن،خود وسیله ی نجات و رفع اتّهام می شود. إِنَّهُ لَمِنَ الصّادِقِینَ *

ذلِکَ لِیَعْلَمَ أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ وَ أَنَّ اللّهَ لا یَهْدِی کَیْدَ الْخائِنِینَ

(یوسف گفت:)این(اعاده حیثیّت)برای آن بود که(عزیز)بداند من در نهان به او خیانت نکرده ام و قطعاً خداوند نیرنگ خائنان را به جایی نمی رساند.

نکته ها:

در اینکه این آیه کلام یوسف علیه السلام است و یا ادامه کلام همسر عزیز مصر،دو نظر وجود دارد؛ برخی از تفاسیر آن را ادامه سخن یوسف می دانند و برخی دیگر،  ادامه سخنان همسر عزیز مصر می شمارند،ولی با توجّه به محتوای آیه،نظر اوّل درست است و نمی تواند کلام همسر عزیز مصر باشد.زیرا چه خیانتی بالاتر از اینکه یک نفر بی گناه،سالها در زندان بماند.

یوسف علیه السلام با این سخن،دلیل تأخیر خودش را برای خروج از زندان،بررسی مجدد پرونده و اعاده ی حیثیّت مطرح می کند.

پیام ها:

-شخص کریم درصدد انتقام نیست،به دنبال اعاده ی حیثیّت و کشف حقیقت است. ذلِکَ لِیَعْلَمَ

-سوءظن ها را از اذهان برطرف کنیم. ذلِکَ لِیَعْلَمَ ...*

-سوء قصد به همسر مرد،خیانت به مرد است. لَمْ أَخُنْهُ

-خیانت،کاری ناپسند است،هر چند در حقّ کافر باشد. لَمْ أَخُنْهُ *

-نشان ایمان واقعی،خیانت نکردن در پنهانی و خفاست. لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ

-خائن برای کار خویش با توجیه خلافش،نقشه می کشد. کَیْدَ الْخائِنِینَ

-یوسف تلاش می کرد تا پادشاه را متوجّه سازد که اراده ی خداوند و سنّت الهی،نقش تعیین کننده ای در حوادث و رخدادها دارد. أَنَّ اللّهَ لا یَهْدِی ...

-خائن،به نتیجه نمی رسد و خوش عاقبت نیست.آری! اگر ما پاک باشیم؛ لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ خداوند اجازه نمی دهد،ناپاکان آبروی ما را برباد دهند. أَنَّ اللّهَ لا یَهْدِی کَیْدَ الْخائِنِینَ

-از سنن الهی،عدم موفقیّت خائنان و شکست و رسوایی آنان است. أَنَّ اللّهَ لا یَهْدِی کَیْدَ الْخائِنِینَ *

وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَهٌ بِالسُّوءِ إِلاّ ما رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ

و من نفس خود راتبرئه نمی کنم،چرا که نفس آدمی بدون شک همواره به بدی امر می کند،مگر آن که پروردگارم رحم کند که همانا پروردگار من آمرزنده ی مهربان است.

نکته ها:

در قرآن برای نفس،حالاتی بیان شده است از جمله:

.نفس امّاره که انسان را به سوی زشتی ها سوق می دهد و اگر با عقل و ایمان مهار نشود، انسان یکباره سقوط می کند.

.نفس لوّامه،حالتی است که انسان خلافکار خود را ملامت و سرزنش می کند و اقدام به توبه و عذرخواهی می کند.و در سوره قیامت از آن یاد شده است.

.نفس مطمئنّه،حالتی است که تنها انبیا و اولیا وتربیت شدگان واقعی آنان دارند ودر هر وسوسه وحادثه ای،پیروزمندانه بیرون می آیند و دلبسته ی خدایند.

یوسف علیه السلام عدم خیانت و سربلندی خود را در این آزمایش،مرهون لطف و رحم خداوند می داند و به عنوان یک انسان که دارای طبیعت انسانی است،خود را تبرئه نمی کند.

در روایات متعدّد،خطرات نفس مطرح شده و راضی بودن از نفس را نشانه ی فساد عقل و بزرگ ترین دام شیطان دانسته اند.

امام سجاد علیه السلام در دعای مناجات الشاکّین،برای نفس پانزده خطر بیان نموده که توجّه به آن مفید است.

پیام ها:

-هرگز خود را به پاکی مستائیم و تبرئه نکنیم. ما أُبَرِّئُ نَفْسِی

-شرط کمال آن است که حتّی اگر همه مردم او را کامل بدانند،او خود را کامل نداند.در ماجرای حضرت یوسف،برادران،همسر عزیز مصر،شاهد، پادشاه، شیطان، زندانیان همه گواهی به کمال او می دهند،ولی خودش می گوید: ما أُبَرِّئُ نَفْسِی

-خطر هوای نفس جدّی است،آن را ساده ننگرید. إِنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَهٌ بِالسُّوءِ در آیه،چهار نوع تأکید بکار رفته است.(انّ،لام تأکید،صیغه ی مبالغه و جمله ی اسمیه)

-انبیا با آنکه معصوم اند،اما غرائز انسانی دارند. إِنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَهٌ بِالسُّوءِ

-هم از پاکی و عفّت خود در برابر تهمت ها باید دفاع کرد و هم به شرور نفس اعتراف نمود و به خدا پناه برد. إِنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَهٌ بِالسُّوءِ *

-نفس،خواهش خود را تکرار می کند تا انسان را گرفتار کند. لَأَمّارَهٌ

-نفس انسان به طور طبیعی وغریزی،اگر در مدار لطف حقّ قرار نگیرد،گرایش منفی دارد. لَأَمّارَهٌ بِالسُّوءِ

-تنها رحمت او مایه نجات است.اگر انسان به حال خود رها شود،سقوط می کند. إِلاّ ما رَحِمَ

-یوسف،تحت تربیت مخصوص خداوند است.کلمه رَبِّی تکرار شده است.

-مربّی باید رحمت و بخشش داشته باشد. إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ

-بخشودگی،مقدّمه ی دریافت رحمت الهی است.اوّل می فرماید: غَفُورٌ بعد می فرماید: رَحِیمٌ

-علی رغم تمام خطرات،از رحمت او مأیوس نشویم. غَفُورٌ رَحِیمٌ

وَ قالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی فَلَمّا کَلَّمَهُ قالَ إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنا مَکِینٌ أَمِینٌ

و پادشاه گفت:یوسف را نزد من آورید تا وی را(مشاور)مخصوص خود قرار دهم.پس چون با او گفتگو نمود،به او گفت:همانا تو امروز نزد ما دارای منزلتی بزرگ و فردی امین هستی.

نکته ها:

در لسان العرب آمده:هرگاه انسان کسی را محرم اسرار خود قرار دهد و در امور خویش او را مداخله دهد،گفته می شود: أَسْتَخْلِصْهُ .

یوسف علیه السلام وقتی از زندان آزاد می شود بر در زندان جملاتی چند می نویسد که سیمای زندان در آن جملات ترسیم شده است: هذا قبور الاحیاء،بیت الاحزان، تجربه الاصدقاء و شماته الاعداء یعنی؛زندان گورستان زندگان،خانه غمها،محل آزمودن دوستان وشماتت دشمنان است.

پادشاه وقتی پی به صداقت و امانت یوسف می برد و در او خیانتی نمی یابد،او را برای خود برمی گزیند.اگر خداوند از بنده خیانت نبیند چه خواهد کرد!؟حتماً او را برای خود بر خواهد گزید که قرآن درباره ی پیامبران چنین تعبیری دارد: وَ أَنَا اخْتَرْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِما یُوحی ، وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی  

پادشاه با لَدَیْنا اعلام کرد که یوسف در حکومت ما جایگاه دارد نه تنها در دل من،پس همه مسئولین باید از او اطاعت کنند.

قدرت داشتن و امین بودن در کنار هم ارزشمند است،زیرا اگر امین باشد ولی امکانات نداشته باشد،قدرت انجام کاری را ندارد واگر مکین باشد امّا امین نباشد،حیف و میل بیت المال می کند.

چنانکه حضرت علی علیه السلام خطاب به مالک اشتر استاندار خود می فرماید:بعد از شناسایی وگزینش کارمندان،به آن حقوق مکفی بده. اسبغ علیهم الارزاق

پیام ها:

-خداوند اگر بخواهد،اسیر دیروز را امیر امروز قرار می دهد. قالَ الْمَلِکُ ائْتُونِی بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی

-در برابر خدمات افراد باید عکس العمل نشان داد و از آنان تقدیر کرد.(در برابر تعبیر خواب دستور داد که او را آزاد کنند) ائْتُونِی بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی *

-افراد مشرک وکافر هم از کمالات معنوی لذّت می برند.فطرت کمال دوستی، در هر انسانی وجود دارد. أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی

-برای تصدّی اعطای پست های مهم و کلیدی علاوه بر تدبیر و کاردانی، محبوبیّت و مقبولیّت نیز بسیار مهم است.(یوسف در اثر عفّت،تدبیر،تعبیر خواب و بزرگواری، محبوبیّت خاصّی پیدا کرد،لذا عزیز مصر گفت او برای خودم باشد) أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی *

-پاکی،امانت،صداقت و عفاف،پادشاهان را نیز به تواضع وا می دارد.

أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی *

-تا مرد سخن نگفته باشد،عیب وهنرش نهفته باشد. فَلَمّا کَلَّمَهُ قالَ

-در گزینش ها،مصاحبه حضوری نیز مفید است. فَلَمّا کَلَّمَهُ

-برای اعطای مسئولیّت های بسیار مهم،گاه لازم است شخص اوّل مملکت، خود مصاحبه حضوری کند. فَلَمّا کَلَّمَهُ *

-پست های بزرگ و کلیدی را به افراد شایسته و امتحان داده واگذار کنید. فَلَمّا کَلَّمَهُ قالَ إِنَّکَ الْیَوْمَ ...*

-انسان صادق و امین حتّی در جمع کافران نیز مقبول و مورد احترام است.

( لَدَیْنا شامل همه ی کارگزاران می شود) إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنا مَکِینٌ أَمِینٌ *

-زنان مصر جمال یوسف دیدند،دل از کف دادند و دست بریدند؛پادشاه امانت و پاکی او را دید مُلک مصر را در اختیارش نهاد.اگر همه کمالات یوسف بر آنان آشکار می شد چه می کردند؟*

-وقتی به امانت و توان و صداقت کسی اطمینان پیدا کردید،در واگذاری مسئولیّت به او درنگ نکنید. إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنا مَکِینٌ أَمِینٌ *

-مشاور خاص مسئولین کشوری،باید اهل تقوا،تدبیر،قدرت برنامه ریزی و امانت باشد. أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِی ... مَکِینٌ أَمِینٌ (یوسف جامع همه اینها بود.)

-قدرت یوسف علیه السلام بدون قید وشرط بوده است.( مَکِینٌ بدون هیچ شرط و محدودیّتی)*

-مکین و امین بودن،هر دو با هم لازم است. مَکِینٌ أَمِینٌ

قالَ اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ

(يوسف) گفت مرا سرپرست خزائن سرزمين (مصر) قرار ده كه نگهدارنده و آگاهم. (۵۵)

نکته ها:

سؤال: چرا یوسف پیشنهاد اعطای مسئولیّت برای خود را مطرح کرد؟یا به تعبیر دیگر؛چرا یوسف طلب ریاست کرد؟

پاسخ: او از خواب پادشاه مصر،احساس خطر و ضرر برای مردم کرد و خود را برای جلوگیری از پیش آمدهای ناگوار اقتصادی،لایق می دانست،پس برای جلوگیری از ضرر،آمادگی خود را برای قبول چنین مسئولیّتی اعلام کرد.

سؤال: چرا یوسف از خود تعریف و تمجید کرد،مگر نه این است که قرآن می فرماید: فَلا تُزَکُّوا أَنْفُسَکُمْ   خود را نستایید؟

پاسخ: ستایش یوسف،ذکر قابلیّت هاو توانایی های خود،برای انجام مسئولیّت بود،که می توانست جلو آثار سوء قحطی و خشکسالی را بگیرد،نه به خاطر تفاخر و سوء استفاده.

سؤال: چرا یوسف با حکومت کافر همکاری کرد؟مگر قرآن از آن نهی نکرده است. وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا ...

پاسخ: یوسف،برای حمایت از ظالم این مسئولیّت را نپذیرفت،بلکه به منظور نجات مردم از فشار دوران قحط سالی،به این کار اقدام نمود.یوسف هرگز حتّی یک کلمه تملّق هم نگفت.

رجال سیاسی،معمولاً به هنگام خطر مردم را رها کرده و فرار می کنند،ولی یوسف باید مردم را حفظ کند.بگذریم از اینکه اگر نمی توان رژیم ظالمی را سرنگون کرد و تغییر داد،باید به مقداری که امکان دارد از انحراف و ظلم جلوگیری کرد و بخشی از امور را بدست گرفت و فعالیّت نمود.

در تفسیرنمونه آمده است:مراعات قانون اهم و مهم از نظر عقل و شرع یک اصل است.

شرکت در نظام حکومتی شرک،جائز نیست ولی نجات یک ملّتی از قحطی مهم تر است.به همین دلیل،یوسف علیه السلام مسئولیّت سیاسی نپذیرفت،تا مبادا کمک به ظالم شود،مسئولیّت نظامی نپذیرفت،تا مبادا خون به ناحقّی ریخته شود.فقط مسئولیّت اقتصادی آن هم برای نجات مردم را برعهده گرفت.  امام رضا علیه السلام فرمود:هنگامی که ضرورت ایجاب کرد که یوسف سرپرستی خزائن مصر را بپذیرد، خود پیشنهاد داد.

علی بن یقطین نیز به سفارش امام کاظم علیه السلام در دستگاه بنی عباس وزیر بود.وجود اینگونه مردان خدا می تواند پناهگاه مظلومان باشد.امام صادق علیه السلام فرمود: کفّاره عمل السلطان، قضاء حوائج الاخوان کفاره ی کار حکومتی،بر آوردن نیازمندی برادران دینی است.

از امام رضا علیه السلام پرسیدند:شما چرا ولایتعهدی مأمون را پذیرفته اید؟در جواب فرمود:یوسف که پیامبر بود در دستگاه مشرک رفت،من که وصیّ پیامبرم،در دستگاه شخصی که اظهار مسلمانی می کند رفته ام بگذریم که پذیرفتن من اجباری است،در حالی که یوسف علیه السلام با اختیار وبه خاطر اهمیّت موضوع،آن مسئولیّت را پذیرفت

هنگامی که یوسف مقام ومنزلت پیدا کرد،تقاضای دیدار والدین نکرد،بلکه تقاضای مسئولیّت خزانه داری نمود،زیرا دیدار جنبه ی عاطفی داشت و نجات مردم از قحطی، رسالت اجتماعی او بود.

امام صادق علیه السلام خطاب به گروهی که اظهار زهد کرده و مردم را دعوت می کردند که همانند آنان زندگی را بر خود سخت بگیرند...فرمود:شما در باره ی یوسفِ پیامبر، چگونه فکر می کنید که به پادشاه مصر گفت: اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ و کار یوسف به آنجا رسید که همه ی کشور و اطراف آن تا یمن را در اختیار گرفت... در عین حال نیافتیم کسی را که این کار را بر او عیب گرفته باشد.

در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده است:یوسف علیه السلام در هفت سال اوّل،گندم ها را جمع آوری و ذخیره می کرد و در هفت سال دوم که قحطی شروع شد،آنها را به تدریج و با دقّت در اختیار مردم،برای مصارف روزمره زندگی شان قرار می داد و با دقت و امانتداری،کشور مصر را از بدبختی نجات داد.یوسف در هفت سال دوره ی قحطی،هرگز با شکم سیر زندگی نکرد،تا مبادا گرسنگان را فراموش کند.

در تفسیر مجمع البیان و المیزان از نوع عملکرد یوسف علیه السلام اینگونه یاد می شود:وقتی قحط سالی شروع شد؛حضرت یوسف در سال اوّل،گندم را با طلا و نقره،در سال دوم،گندم را در مقابل جواهر و زیورآلات،در سال سوم،گندم را با چهارپایان،در سال چهارم،گندم را در مقابل برده ها،در سال پنجم،گندم را با خانه ها،در سال ششم،گندم را با مزارع و در سال هفتم،گندم را با برده گرفتن خود مردم معامله نمود.وقتی سال هفتم به پایان رسید،به پادشاه مصر گفت:همه ی مردم و سرمایه هایشان در اختیار من است،ولی خدا را شاهد می گیرم و تو نیز گواه باش،که همه ی مردم را آزاد و همه ی اموال آنان را برمی گردانم و کاخ و تخت و خاتم(مهر وانگشتر)ترا نیز پس می دهم.حکومت برای من وسیله ی نجات مردم بود،نه چیز دیگر،تو با آنان به عدالت رفتار کن.

پادشاه با شنیدن این سخنان،چنان خود را در برابر عظمت معنوی یوسف کوچک و حقیر یافت که یکباره زبان به ذکر گشود و گفت: أشهد أن لااله الااللّه و أنّک رسوله من هم ایمان آوردم،ولی تو باید حاکم باشی. إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنا مَکِینٌ أَمِینٌ

در انتخاب و گزینش افراد،به معیارهای قرآنی توجّه کنیم.علاوه بر حفیظ و علیم بودن، معیارهای دیگری در قرآن ذکر شده است،از آن جمله:

.ایمان. أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کَمَنْ کانَ فاسِقاً لا یَسْتَوُونَ

.سابقه. وَ السّابِقُونَ السّابِقُونَ. أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ

.هجرت. وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یُهاجِرُوا ما لَکُمْ مِنْ وَلایَتِهِمْ مِنْ شَیْءٍ  

.توان جسمی و علمی. وَ زادَهُ بَسْطَهً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ

.اصالت خانوادگی. ما کانَ أَبُوکِ امْرَأَ سَوْءٍ  

.جهاد و مبارزه. فَضَّلَ اللّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً

پیام ها:

-هر جا لازم باشد،باید داوطلب مسئولیّت های حسّاس شد. قالَ اجْعَلْنِی ...

-نبوّت،از حکومت و سیاست جدا نیست،همچنان که دیانت،از سیاست جدا نیست. اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ

-در به کارگیری افراد لایق،علاقه شخصی او در نظر گرفته شود. اِجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ ...*

-ابتدا احراز شایستگی،سپس درخواست مسئولیّت. أَسْتَخْلِصْهُ ... اِجْعَلْنِی ...*

-وقتی در کاری مهارت دارید،اعتماد به نفس داشته باشید و خود را عرضه کنید. اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ *

-در هر موقعیّتی که فرد قرار دارد باید به نظرات افراد پایین تر و مشاوران امین توجّه داشته باشد.(عزیز مصر به پیشنهاد یوسف که گفت: اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ ،توجّه کرد و آن را پذیرفت.)*

-تابعیّت منطقه ای،اصل نیست.یوسف مصری نبود،ولی در حکومت مصر وارد شده و مسئولیّت گرفت.(ملّی گرایی،ممنوع) اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ

-به هنگام ضرورت،بیان لیاقت و شایستگی خود،منافاتی با توکلّ و زهد و اخلاص ندارد. إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ

-از مجموعه دو وصفی که پادشاه از یوسف علیه السلام بیان کرد؛ مَکِینٌ،أَمِینٌ و دو صفتی که یوسف برای خود بیان نمود؛ حَفِیظٌ،عَلِیمٌ اوصاف کارگزاران شایسته به دست می آید:قدرت،امانت،پاسداری و تخصص.

-در برنامه ریزی ونظارت بر مصرف،باید سهم نسل آینده حفظ و مراعات شود. حَفِیظٌ عَلِیمٌ

وَ کَذلِکَ مَکَّنّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ یَتَبَوَّأُ مِنْها حَیْثُ یَشاءُ نُصِیبُ بِرَحْمَتِنا مَنْ نَشاءُ وَ لا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ وَ لَأَجْرُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ لِلَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ

و ما اینگونه به یوسف در آن سرزمین،مکنت وقدرت دادیم که در آن هر جا که خواهد قرار گیرد(وتصرّف کند.)ما رحمت خود را بر هرکس که بخواهیم می رسانیم و پاداش نیکوکاران را ضایع نمی گردانیم. و قطعاً برای کسانی که ایمان آورده و همواره تقوا پیشه کرده اند،پاداش آخرت بهتر است.

نکته ها:

در این دو آیه حضرت یوسف به عنوان محسن ، مؤمن و متّقی ستایش شده است.

در سراسر این سوره،اراده خداوند را می توان با اراده و خواست مردم مقایسه کرد؛برادرانِ یوسف اراده کردند با انداختن او در چاه و برده ساختن یوسف،او را خوار سازند،امّا عزیز مصر درباره او گفت: أَکْرِمِی مَثْواهُ او را گرامی بدارید.همسر عزیز قصد نمود دامن او را آلوده سازد،امّا خداوند او را پاک نگهداشت.بعضی خواستند با زندانی ساختن یوسف مقاومت او را در هم شکنند و تحقیرش کنند؛ لَیُسْجَنَنَّ وَ لَیَکُوناً مِنَ الصّاغِرِینَ امّا در مقابل خداوند اراده کرد او را عزیز بدارد و حکومت مصر را به او بخشد؛ مَکَّنّا لِیُوسُفَ ...

امام صادق علیه السلام فرمودند:یوسف انسان حرّ و آزاده ای بود که حسادت برادران،اسارت در چاه،شهوت زنان،زندان،تهمت،ریاست و قدرت در او اثر نگذاشت.

پاداش های اخروی بهتر از پاداش های دنیوی است،زیرا پاداش های اخروی:

الف:محدودیّت ندارند. لَهُمْ ما یَشاؤُنَ

ب:از بین رفتنی نیستند. خالِدِینَ فِیها

ج:در یک مکان محدود نیستند. نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّهِ حَیْثُ نَشاءُ  

د:به محاسبه ما در نمی آیند. أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ

ه:عوارض و آفات وامراض ندارند. لا یُصَدَّعُونَ عَنْها

پیام ها:

-سنّت خداوند،عزّت بخشی به افراد پاکدامن وباتقوا است. کَذلِکَ

-گرچه در ظاهر پادشاه مصر به یوسف گفت: إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنا مَکِینٌ ولی در واقع خداوند به یوسف مکنت داد. مَکَّنّا

-حقّ تصرّف،از شئون حکومت است. مَکَّنّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ یَتَبَوَّأُ ...*

-حکومت ها در شرایط بحرانی کشور می توانند آزادی مردم را در تصرّف اموال و املاک خویش محدود ساخته آنان را به سمت مصالح همگانی سوق دهند.

یَتَبَوَّأُ مِنْها حَیْثُ یَشاءُ

-حوزه اختیارات یوسف گسترده بود. حَیْثُ یَشاءُ

-قدرت اگر در دست اهلش باشد رحمت است وگرنه زیانبخش خواهد بود.

نُصِیبُ بِرَحْمَتِنا

-در جهان بینی الهی،هیچ کاری بدون پاداش نمی ماند. لا نُضِیعُ

-تضییع حقوق مردم،یا از سر جهل است یا بخل و یا ناتوانی و یا...که هیچکدام درباره خداوند وجود ندارد. لا نُضِیعُ

-رسیدن به حکومت و قدرت در دنیا،منافاتی با نیکوکاری و ایمان و تقوا ندارد. مَکَّنّا لِیُوسُفَ ... أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ*

-مشیّت الهی،نظام دار و قانون مند است. نُصِیبُ بِرَحْمَتِنا ... وَ لا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ

-با آنکه همه چیز در گرو مشیّت الهی است،امّا خداوند حکیم است و بدون دلیل به کسی قدرت نمی دهد. وَ لا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ

-نیکوکاران،علاوه بر بهره مند شدن از پاداش در حیات دنیا از پاداش های برتر اخروی نیز برخوردار خواهند شد. لا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ وَ لَأَجْرُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ

-اگر نیکوکار در این دنیا به پاداش و مقامی نرسید،نگران نباشد که در جای دیگر جبران می شود. لا نُضِیعُ ... وَ لَأَجْرُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ*

-پادشاهی و حکومت نیز در برابر اجر آخرت ناچیز است. لَأَجْرُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ ...*

-امکانات مادی و حکومت ظاهری برای مردان خدا لذّت آور نیست،آنچه برای آنان مطلوب و دوست داشتنی است آخرت است. وَ لَأَجْرُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ

-اگر شما به سراغ تقوا بروید ما نیز رحمت خود را به شما نازل می کنیم.

نُصِیبُ بِرَحْمَتِنا ... لِلَّذِینَ ... وَ کانُوا یَتَّقُونَ

-ایمان،همراه با تقوا چاره ساز است وگرنه سرنوشت مؤمن گناهکار،مبهم است. آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ

-تقوایی که یک خصلت پایدار شده باشد،ارزشمند است. کانُوا یَتَّقُونَ

-ایمان و ملازمت بر تقوا،شرط بهره مندی از پاداش های اخروی است. لَأَجْرُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ لِلَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ

-تقوا،مرحله و مرتبه ی والاتری در ایمان است. آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ *

وَ جاءَ إِخْوَهُ یُوسُفَ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ فَعَرَفَهُمْ وَ هُمْ لَهُ مُنْکِرُونَ

(سرزمین کنعان را قحطی فراگرفت)و(در پی مواد غذایی)برادران یوسف (به مصر) آمدند و بر او وارد شدند،آنگاه(یوسف)آنان را شناخت،ولی آنها او را نشناختند.

نکته ها:

طبق پیش بینی و پیشگویی یوسف،مردم هفت سال در وفور نعمت و باران بودند،ولی بعد از آن،هفت سال دوم فرا رسید و مردم دچار قحطی و خشکسالی شدند.دامنه قحطی از مصر به فلسطین و کنعان رسید.یعقوب به فرزندان خود گفت:برای تهیه گندم به سوی مصر روانه شوند.

آنان وارد مصر شده و درخواست خود را عرضه کردند.یوسف در میان متقاضیان غلّه، برادران خود را دید،امّا برادران یوسف را نشناختند و حقّ هم همین بود،زیرا از زمان انداختن یوسف به چاه تا حکومت او در سرزمین مصر،حدود بیست تا سی سال فاصله شده بود.یوسف وقتی از چاه بیرون آمد،نوجوان بود، یا بُشْری هذا غُلامٌ چند سالی در خانه عزیز،خدمتکار بود و سالها نیز در زندان به سر برد و از زمان آزادی او از زندان نیز هفت سال(دوره وفور نعمت و پر آبی)گذشته بود و حال که سالیان قحطی بود،برادران به مصر آمده بودند.

پیام ها:

-در زمان قحطی،جیره بندی لازم است و هرکس باید برای گرفتن سهمیه،خود مراجعه کند تا دیگران به نام او سوء استفاده نکنند. إِخْوَهُ با اینکه می توانستند یک نفر را به نمایندگی بفرستند،همه برادران آمدند.

-در زمان قحطی اگر منطقه های دیگر از شما کمک خواستند،کمک کنید. وَ جاءَ إِخْوَهُ یُوسُفَ

-در وقت نیاز و تنگدستی ساکن و راکد نباشید و حتّی از دیگر کشورها کمک بگیرید. وَ جاءَ إِخْوَهُ یُوسُفَ *

-گاهی ظالم محتاج مظلوم می شود. وَ جاءَ إِخْوَهُ یُوسُفَ (کوه به کوه نمی رسد، آدم به آدم می رسد.)*

-ملاقات مردم حتّی غیر مصریان با یوسف،امری سهل و آسان بود. جاءَ إِخْوَهُ ...

فَدَخَلُوا (سران حکومت ها باید برنامه ای اتخاذ کنند که ملاقات مردم با آنان به آسانی صورت بگیرد.)

-خاطرات دوران کودکی در ذهن نقش می بندد و از بین نمی رود. فَعَرَفَهُمْ وَ هُمْ لَهُ مُنْکِرُونَ *

(برادران در بزرگی با یوسف محشور بودند؛ولی یوسف در کودکی آنها را دیده بود،لذا یوسف آنها را شناخت ولی آنان یوسف را نشناختند).*

وَ لَمّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ قالَ ائْتُونِی بِأَخٍ لَکُمْ مِنْ أَبِیکُمْ أَ لا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْکَیْلَ وَ أَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ

و چون یوسف بارهای(غذایی)آنان را آماده ساخت،گفت:برادر پدری خود را(در نوبت آینده)نزد من آورید.آیا نمی بینید که من پیمانه را کامل می دهم و بهترین میزبان هستم.

نکته ها:

یوسف گفت: ائْتُونِی بِأَخٍ لَکُمْ یعنی برادری که شما از پدر دارید و نگفت:برادر من،از این کلام معلوم می شود که یوسف در چهره ی ناشناس،باب گفتگو را با برادران باز کرد و آنها همچنان که در تفاسیر آمده گزارش دادند که ما فرزندان یعقوب نواده ی ابراهیم می باشیم.

پدر ما پیرمردی است که به خاطر حزن و اندوه فرزندش که گرگ او را پاره کرده، سالهاست گریان وگوشه گیر است و یکی از برادرانمان را نیز به خدمت او گمارده ایم، اگر ممکن است سهم آن پدر و برادر را نیز به ما بدهید که با خوشحالی برگردیم. یوسف دستور داد علاوه بر بار ده شتر،دو بار دیگر سهم یعقوب و برادر دیگر نیز افزوده شود.

یوسف برای جذب برادران گفت: أَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ من بهترین میزبانم،و آن برادران جذب شدند،ولی خداوند برای جذب مردم تعبیرات زیادی دارد:

خَیْرُ الرّازِقِینَ او بهترین روزی رسان است.

خَیْرُ الْغافِرِینَ او بهترین بخشنده است.

خَیْرُ الْفاتِحِینَ او بهترین گشایشگر است.

خَیْرُ الْماکِرِینَ   او بهترین تدبیر کننده است.

خَیْرُ الْوارِثِینَ   او بهترین وارث است.

خَیْرُ الْحاکِمِینَ او بهترین داور است.

امّا گروه بسیاری از مردم جذب نمی شوند.

پیام ها:

-یوسف برتوزیع ارزاق ذخیره شده مصر،نظارت مستقیم داشت. جَهَّزَهُمْ

-مدیریّت صحیح یوسف علیه السلام موجب شد در زمان قحطی نه تنها مشکلی برای مردم مصر پیش نیاید بلکه به اطراف نیز کمک کند. جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ *

-هم رازداری لازم است و هم راستگویی.یوسف گفت: بِأَخٍ لَکُمْ و نگفت:

برادر من،تا راستگویی و رازداری با هم رعایت شود.

-اشخاص یا مؤسسه ها و یا کشورهایی که کمک های اقتصادی می کنند، می توانند بعضی از شرایط را در جهت رشد و یا مصالح دیگر،مطرح کنند.اِئْتُونِی بِأَخٍ ...

-حتّی در زمان بحران و قحطی نیز بی عدالتی و کم فروشی ممنوع است. أُوفِی الْکَیْلَ

-در معامله باید مقدار جنس مشخص باشد. الْکَیْلَ

-بدی ها را با خوبی پاسخ دهیم.(یوسف سهم برادران را کامل داد و درباره ی ظلمی که به او کرده بودند سخن نگفت) وَ جاءَ إِخْوَهُ یُوسُفَ ... أُوفِی الْکَیْلَ*

-خرید و فروش و توزیع غلات در مصر زمان یوسف علیه السلام با پیمانه بوده است.

أُوفِی الْکَیْلَ *

-مسئولین توزیع امکاناتِ عمومی باید عادل باشند. أُوفِی الْکَیْلَ *

-قدرت را وسیله ی انتقام قرار ندهیم. أُوفِی الْکَیْلَ وَ أَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ *

-مهمان نوازی از اخلاق انبیاست. خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ

-به مسافران و کاروان هایی که وارد منطقه شما می شوند حتّی در زمان نیاز و قحطی،احترام کنید. خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ

فَإِنْ لَمْ تَأْتُونِی بِهِ فَلا کَیْلَ لَکُمْ عِنْدِی وَ لا تَقْرَبُونِ

(ولی)اگر آن برادر را نزد من نیاورید،نه پیمانه ای(از غلّه)نزد من خواهید داشت و نه نزدیک من شوید.

پیام ها:

-در مدیریّت،هم محبّت لازم است و هم تهدید.اوّل مژده و محبّت؛ أَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ بعد تهدید و اولتیماتوم. فَإِنْ لَمْ تَأْتُونِی

-زمینه های سوء استفاده را از بین ببریم.(اگر رسم شود که حاضرین سهم غائبین را بگیرند بعضی سوء استفاده می کنند.) فَإِنْ لَمْ تَأْتُونِی بِهِ فَلا کَیْلَ لَکُمْ *

-در اجرای قانون،میان برادر وخانواده ودیگران نباید تبعیض قائل شد. فَلا کَیْلَ لَکُمْ (هر شخصی سهم معینی داشت وباید خود دریافت می کرد.)

-در تهدید لازم نیست که مدیر تصمیم صد در صد بر اجرا داشته باشد. فَلا کَیْلَ لَکُمْ (زیرا یوسف کسی نبود که حاضر شود برادرانش از قحطی بمیرند.)

-قاطعیّت در پیاده کردن برنامه ها،شرط رهبری است. فَلا کَیْلَ لَکُمْ عِنْدِی وَ لا تَقْرَبُونِ

قالُوا سَنُراوِدُ عَنْهُ أَباهُ وَ إِنّا لَفاعِلُونَ

(برادران به یوسف)گفتند:او را با اصرار و التماس از پدرش خواهیم خواست و حتماً این کار را خواهیم کرد.

نکته ها:

مراوده به مراجعه پی درپی،همراه با التماس یا خدعه و فریب گفته می شود.

بوی حسد از کلام برادران استشمام می شود،به جای ابانا گفتند: أَباهُ و در اوّل سوره نیز گفتگوی برادران این بود که؛ لَیُوسُفُ وَ أَخُوهُ أَحَبُّ إِلی أَبِینا مِنّا پدر برای ماست،ولی یوسف و برادرش را بیشتر از ما دوست دارد.

پیام ها:

-سفر فرزند باید به اذن پدر و رضایت او باشد. سَنُراوِدُ عَنْهُ أَباهُ *

-برادران یوسف از عکس العمل منفی پدرشان در برابر تقاضای همراه بردن بنیامین مطلع بودند.( سَنُراوِدُ به معنای گفتگوی پی در پی همراه با نقشه و تدبیر است)*

-حضرت یعقوب پس از ماجرای یوسف بنیامین را از خود دور نمی کرده است و جدا کردن او از پدر،کار آسانی نبود. سَنُراوِدُ عَنْهُ أَباهُ *

وَ قالَ لِفِتْیانِهِ اجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ فِی رِحالِهِمْ لَعَلَّهُمْ یَعْرِفُونَها إِذَا انْقَلَبُوا إِلی أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ

و(یوسف)به غلامان خود گفت:آنچه را به عنوان قیمت پرداخته اند در بارهایشان بگذارید، تا چون به خانواده خود بازگردند آن را بازشناسند، به امید آنکه(بار دیگر) برگردند.

نکته ها:

حضرت یوسف که در آیات قبل از او با تعابیری چون؛ صادق،محسن،مخلص یاد شده، یقیناً بیت المال را به پدر وبرادران خود نمی بخشد و ممکن است که پول غلّه را از سهم و ملک شخصی خود داده باشد.

پول را برگرداند تا بی پولی،مانع سفر دوم آنها نشود. لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ علاوه بر آنکه برگرداندن پول،نشانه صمیمیّت و نداشتن سوءقصد از اصرار برآوردن برادر است و مخفیانه در بین کالا گذاردن نشانه بی منّت بودن وحفظ از دستبرد سارقین است.

یوسف که دیروز برده و خدمتکار بود،امروز غلام و خدمتکار دارد. لِفِتْیانِهِ اما در هنگام ملاقات برادران،نه انتقام گرفت و نه گلایه ای نمود و نه کینه ای داشت.بلکه با برگرداندن سرمایه آنان،به آنها توجّه داد که من شما را دوست می دارم.

پیام ها:

-مدیر و رهبر لایق باید طرحهایش ابتکاری باشد. اجْعَلُوا

-بدی ها را با خوبی جبران کنید. اجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ

-صله رحم،یعنی کمک نمودن،نه معامله کردن. اجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ

-پول گرفتن در زمان نیاز از پدر پیر و برادران،با کرامت نفس سازگار نیست.

اجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ فِی رِحالِهِمْ

-یوسف،کار گذاردن بضاعت برادران را بر عهده چند نفر گذاشت تا هر گونه زمینه را برای اتهام مسدود کند و برده ای سوء استفاده نکند که مبلغ را برای خود بردارد و بگوید در رحال مسافران گذاشتم. اجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ فِی رِحالِهِمْ *

-کمک به دیگران را حتّی الامکان مخفیانه انجام دهید. فِی رِحالِهِمْ *

-نه انتقام و نه کینه،بلکه هدیه دادن برای ارتباط بعدی. اِجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ فِی رِحالِهِمْ ... لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ

-برای بازیافتن انسان ها،باید از پول گذشت. اِجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ ... لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ

-خوبی کردن بهترین وسیله جذب افراد است. اِجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ ... یَرْجِعُونَ*

-مسئولان،کارگزاران خود را نسبت به برنامه ها و طرحها کاملاً توجیه کنند تا مدیران موفقی باشند.(یوسف به همه فهماند که هدف این کار،بازگشت این کاروان است) لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ *

-در طرح ها و برنامه ها،یقین صددرصد به عملی شدن آن لازم نیست. لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ

فَلَمّا رَجَعُوا إِلی أَبِیهِمْ قالُوا یا أَبانا مُنِعَ مِنَّا الْکَیْلُ فَأَرْسِلْ مَعَنا أَخانا نَکْتَلْ وَ إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ

پس چون به سوی پدر خود باز گشتند،گفتند:ای پدر پیمانه(برای نوبت دیگر)از ما منع شد،پس برادرمان(بنیامین)را با ما بفرست تا سهمیه و پیمانه خود را بگیریم وما حتماً نگهبان او خواهیم بود.

پیام ها:

-یعقوب بر خانواده وفرزندان خویش،مدیریّت وتسلط داشت. یا أَبانا مُنِعَ ...

-پدر،دارای حقّ امر و نهی به فرزند خود می باشد. فَأَرْسِلْ

-بنیامین بدون اجازه ی پدر به مسافرت اقدام نمی کرد. فَأَرْسِلْ مَعَنا

-برای گرفتن چیزی و یا جلب اعتماد کسی،از عواطف استفاده کنید. أَخانا

-مجرم چون در درون نگرانی دارد،در سخنانش تأکیدهای پی درپی دارد. إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ ( إِنّا و حرف لام و جمله اسمیه نشانه تأکید است.)

قالَ هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ إِلاّ کَما أَمِنْتُکُمْ عَلی أَخِیهِ مِنْ قَبْلُ فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ

(یعقوب)گفت:آیا شما را بر او امین بدانم،همان طور که شما را بر برادرش امین دانستم(و دیدید که چه شد)پس(به جای شما به خدا اعتماد می کنم که)خداوند بهترین حافظ است و او مهربان ترین مهربانان است.

نکته ها:

سؤال: با توجّه به سابقه بدی که فرزندان یعقوب داشتند،چرا پدرشان مجدداً فرزند دیگرش را به آنان سپرد؟

پاسخ: فخر رازی احتمالات متعدّدی را مطرح نموده که هر کدام از آنها می تواند توجیهی بر این موافقت باشد؛اوّلاً:برادران از اقدام اولیه شان به نتیجه ای که مورد نظرشان بود، (محبوبیّت در نزد پدر)نرسیده بودند.ثانیاً:حسادت برادران نسبت به این برادر،کمتر از یوسف بود.ثالثاً:شاید قحطی و خشکسالی شرایط ویژه ای را پدید آورده بود که سفر مجّدد را ضروری می کرد.رابعاً:دهها سال از حادثه اوّل گذشته و فراموش شده تلقّی می شد.خامساً:

خداوند متعال در حفظ فرزندش به او تسلّی خاطر داده بود.

در آیه ،یعقوب در مورد یوسف،به حافظ بودن برادرانش اعتماد کرد،به فراق یوسف و نابینایی گرفتار شد،ولی در مورد بنیامین به خدا تکیه کرد و گفت: فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً هم توانا شد،هم بینا و هم فراق و جدائی پایان یافت.

پیام ها:

-اعتماد سریع به کسی که سابقه تخلّف دارد،جایز نیست. هَلْ آمَنُکُمْ

-یاد خاطرات تلخ گذشته،انسان را در برابر حوادث آینده بیمه می کند. هَلْ آمَنُکُمْ ... عَلی أَخِیهِ مِنْ قَبْلُ

-با یک شکست یا تجربه ی تلخ،خود را کنار نکشیم. هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ ... فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً یعقوب بار دیگر فرزند دوم را با توکل به خدا به برادران تحویل داد.

-برادران یوسف،خود را حافظ پنداشتند، إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ امّا حضرت یعقوب تذکّر داد که خداوند حافظ است. فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً ...*

-بر عوامل ظاهری و مادی هر چند فراوان باشند تکیه نکنیم،تنها بر خدا توکّل کنیم. فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً *

-با توجّه به رحمت بی نظیر الهی و با توکل به خداوند،به استقبال حوادث زندگی برویم. فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ

-سرچشمه حفاظت،رحمت است. فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ

وَ لَمّا فَتَحُوا مَتاعَهُمْ وَجَدُوا بِضاعَتَهُمْ رُدَّتْ إِلَیْهِمْ قالُوا یا أَبانا ما نَبْغِی هذِهِ بِضاعَتُنا رُدَّتْ إِلَیْنا وَ نَمِیرُ أَهْلَنا وَ نَحْفَظُ أَخانا وَ نَزْدادُ کَیْلَ بَعِیرٍ ذلِکَ کَیْلٌ یَسِیرٌ

و هنگامی که بارهای خود را گشودند،دریافتند که سرمایه شان به آنها بازگردانده شده،گفتند:ای پدر(دیگر)چه می خواهیم؟این سرمایه ی ماست که به ما باز گردانده شده و ما قوت وغذای خانواده ی خود را فراهم واز برادرمان حفاظت می کنیم وبا(بردن او)یک بار شتر می افزاییم واین (پیمانه اضافی نزد عزیز)پیمانه ای ناچیز است.

نکته ها:

شاید معنای آیه چنین باشد:این مقداری که گرفته ایم به جایی نمی رسد،اگر نوبت دیگر برویم،بار بیشتری می گیریم.

نَمِیرُ از میر یعنی مواد غذایی و نَمِیرُ أَهْلَنا یعنی به خانواده ی خود غذا می رسانیم.

از جمله نَزْدادُ کَیْلَ بَعِیرٍ استفاده می شود که سهم هر نفر،یک بار شتر بوده که باید خود حاضر باشد و دریافت کند.

پیام ها:

-فرزندان یعقوب در کنار پدر وپیرامون او زندگی می کردند وبرای تهیه آذوقه ی خانواده تلاش می کردند. فَتَحُوا مَتاعَهُمْ ... یا أَبانا ...

-هنر یوسف،نه فقط انسان بودن که انسان سازی است. وَجَدُوا بِضاعَتَهُمْ رُدَّتْ إِلَیْهِمْ (به برادران حسود و جفاکار خود،مخفیانه هدیه می دهد تا زمینه را برای مراجعت آنها فراهم سازد.قرآن می فرماید: ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ بدی را با خوبی دفع کنید. )

-اگر از اوّل پول و بهای کالا گرفته نشود،خریدار تحقیر می شود.اگر قصد هدیه هست ابتدا پول اخذ شود،ولی به شکل عاقلانه برگردانده شود. رُدَّتْ إِلَیْهِمْ

-اگر خواستید کبوتران فراری را جذب کنید،باید کمی دانه پخش کنید.(یوسف بهای غلّه را به آنان برگرداند تا جاذبه مراجعت آنان را زیاد کند) بِضاعَتَهُمْ رُدَّتْ

-مرد،مسئول تغذیه خانواده است. نَمِیرُ أَهْلَنا

-سهمیه بندی مواد غذایی در شرایط کمبود،کاری یوسفی است. نَزْدادُ کَیْلَ بَعِیرٍ

قالَ لَنْ أُرْسِلَهُ مَعَکُمْ حَتّی تُؤْتُونِ مَوْثِقاً مِنَ اللّهِ لَتَأْتُنَّنِی بِهِ إِلاّ أَنْ یُحاطَ بِکُمْ فَلَمّا آتَوْهُ مَوْثِقَهُمْ قالَ اللّهُ عَلی ما نَقُولُ وَکِیلٌ

(پدر)گفت:من هرگز او را با شما نخواهم فرستاد تا آنکه(با سوگند)به نام خدا،وثیقه ای محکم بیاورید که حتماً او را نزد من برگردانید،مگر آنکه همه شما گرفتار حادثه ای شوید.پس چون وثیقه خود را آوردند(پدر)گفت:

خداوند بر آنچه می گوییم وکیل است.

نکته ها:

موثق یعنی آنچه مایه وثوق و اطمینان به قول طرف مقابل است که می تواند عهد،

سوگند و نذر باشد. مَوْثِقاً مِنَ اللّهِ

پیام ها:

-به صرف خویشاوندی اکتفا نکنید و قراردادها را محکم کنید. لَنْ أُرْسِلَهُ مَعَکُمْ حَتّی ...*

-ایمان به خدا وسوگند ونذر وعهد با او،قوی ترین پشتوانه بوده و هست. مَوْثِقاً مِنَ اللّهِ

-هرگاه از شخصی بدقولی و بدرفتاری دیدید،در نوبت بعد قرارداد را محکمتر کنید. مَوْثِقاً

-فرزند خود را به راحتی همراه دیگران نفرستید. تُؤْتُونِ مَوْثِقاً مِنَ اللّهِ

-در قراردادها،پیش بینی حوادث غیرمترقّبه و خارج از حیطه اختیار را بکنید.

إِلاّ أَنْ یُحاطَ بِکُمْ (تکلیف خارج از توانایی،ممنوع است.)

-محکم کاری های قانونی و حقوقی،شما را از توکل به خداوند غافل نکند.

اللّهُ عَلی ما نَقُولُ وَکِیلٌ

وَ قالَ یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَهٍ وَ ما أُغْنِی عَنْکُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ شَیْءٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلاّ لِلّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ عَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ

و(یعقوب)گفت:ای پسران من(چون به مصر رسیدید،همه)از یک دروازه (به شهر)وارد نشوید(تا توجّه مردم به شما جلب نشود)بلکه از دروازه های مختلف وارد شوید و(بدانید من با این سفارش)نمی توانم چیزی از(مقدّرات)خدا را از شما دور کنم.فرمان جز برای خدا نیست،تنها بر او توکّل می کنم و همه توکّل کنندگان(نیز)باید بر او توکّل نمایند.

نکته ها:

حضرت یعقوب علیه السلام به هنگام سفر برادران به مصر چهار نکته توحیدی می گوید:

اوّل: ما أُغْنِی عَنْکُمْ ،یعنی من با این سفارش ورود از چند در نمی توانم چیزی از مقدّرات خدا را از شما دور کنم.

دوم:در آیه قبل فرمود: إِلاّ أَنْ یُحاطَ بِکُمْ ،یعنی مگر آنکه همه شما به گونه ای که تصوّر نمی کردید گرفتار حادثه ای شوید.

سوم:در آیه ی فرمود: فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً .

چهارم:در آیه فرمود: عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ .

آری،رسول خدا سراپا توجّه به خدا و توحید دارد،امّا فرزندان یعقوب در سفر تنها می گفتند:

وَ إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ یعنی ما خودمان برادرمان را حفظ می کنیم.در این گفتگوها سیمای موحّد مخلص،با افراد عادّی به زیبایی نشان داده می شود.*

پیام ها:

-عاطفه پدری حتّی نسبت به فرزندان خطاکار،از بین نمی رود. یا بَنِیَّ

-چاره اندیشی وتدبیر برای حفظ سلامت فرزندان،لازم است. یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا ...

-وقتی توصیه کننده عالم و آگاه است،لازم نیست فرمانبر از فلسفه ی آن دستور آگاه باشد.(فرزندان یعقوب فرمان لا تَدْخُلُوا ...را عمل کردند و فلسفه و راز آن را نپرسیدند)*

-از بهترین زمان های موعظه،در آستانه سفر است.یعقوب در آستانه ی سفر فرزندان به آنان گفت: یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ

-جلو حساسیّت ها،سوءظن ها و چشم زخم ها را بگیرید،ورود گروهی جوان به منطقه ی بیگانه،عامل سوءظن و سعایت است. لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ

-لطف و قدرت خداوند را منحصر در یک راه نپندارید،دست او باز است و می تواند از هر طریقی شما را مدد رساند. لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ

-فقط بازدارنده و نهی کننده نباشید،بلکه راه حل نیز ارائه دهید. لا تَدْخُلُوا ... وَ ادْخُلُوا*

-برای رسیدن به مقصود بایستی راههای مختلف را پیمود. وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَهٍ *

-مدیر خوب باید علاوه بر برنامه ریزی،حساب احتمالات را بکند،زیرا انسان در اداره ی امور خود مستقل نیست.یعنی با همه محاسبات و دقّت ها باز هم دست خدا باز است و تضمینی برای انجام صددرصد محاسبات ما نیست.

وَ ما أُغْنِی عَنْکُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ شَیْءٍ

-در برابر مقدّرات حتمی خداوند،چاره ای جز تسلیم نیست. ما أُغْنِی عَنْکُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ شَیْءٍ

-حاکم مطلق هستی،خداوند است. إِنِ الْحُکْمُ إِلاّ لِلّهِ

-با توکّل زانوی اشتر ببند. لا تَدْخُلُوا ... عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ*

-هم احتیاط و محاسبه لازم است؛ لا تَدْخُلُوا ...و هم توکل به خداوند ضروری است. عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ

-به غیر خداوند،توکل نکنید. عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ چرا که او به تنهایی کفایت می کند وَ کَفی بِاللّهِ وَکِیلاً و بهترین وکیل است. نِعْمَ الْوَکِیلُ

-یعقوب،هم خود توکل کرد و هم دیگران را با امر به توکل تشویق نمود.

تَوَکَّلْتُ ... فَلْیَتَوَکَّلِ ...

وَ لَمّا دَخَلُوا مِنْ حَیْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ ما کانَ یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ شَیْءٍ إِلاّ حاجَهً فِی نَفْسِ یَعْقُوبَ قَضاها وَ إِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِما عَلَّمْناهُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ

و چون از همانجا که پدرشان دستورشان داده بود وارد(مصر)شدند،این کار در برابر اراده خداوند هیچ سودشان نبخشید،جز آنکه نیازی در دل یعقوب بود که عملی شد.(تنها اثر ورود از چند دروازه حفظ از چشم زخم و رسیدن برادران،به خصوص بنیامین به یوسف بود که عملی شد و اثر دیگری نداشت)و البتّه(یعقوب)بخاطر آنچه به او آموزش داده بودیم دارای علمی(فراوان)بود ولی بیشتر مردم آگاه نیستند.

نکته ها:

در اینکه آرزوی درونی و حاجت یعقوب که برآورده شد چه بوده است احتمالاتی وجود دارد:

.رسیدن بنیامین به یوسف علیه السلام و خارج شدن یوسف از تنهایی،هر چند به صورت اتهام سرقت باشد.

.سرعت بخشیدن به وصال پدر و پسر که در آینده به آن اشاره خواهد شد.

.انجام وظیفه،بدون آنکه ضامن نتیجه ی آن باشد.حاجت یعقوب آن است که در مقدّمات کار کوتاهی نشود و از یک در وارد نشوند،ولی آنچه خواهد شد به دست خداوند است.

پیام ها:

-تجربه های تلخ،انسان را باادب می کند و سخنان بزرگان را می پذیرد. وَ لَمّا دَخَلُوا مِنْ حَیْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ

-اطاعت از پدر لازم و ارزشمند است. دَخَلُوا مِنْ حَیْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ *

-اگر از بی ادبی افراد گفتید،از ادب آنان نیز بگویید. اُدْخُلُوا ... أَبُوهُمْ (اگر برادران قبلاً نسبت ضلالت به پدر می دادند،امروز تسلیم امر پدر شدند.)

-محاسبات و دقتّ و برنامه ریزی ها با وجود اراده ی الهی کارساز است،آنجا که نخواهد کارساز نیست. ما کانَ یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ شَیْءٍ

-یعقوب،بر مطالب واسراری آگاه بود که مصلحت نمی دانست بازگو کند.

حاجَهً فِی نَفْسِ یَعْقُوبَ

-دعا وحاجت اولیای خدا،مستجاب می شود. حاجَهً فِی نَفْسِ یَعْقُوبَ قَضاها

-علم انبیا از جانب خداوند است. عَلَّمْناهُ

-بیشتر مردم عالمان حقیقی را نمی شناسند. عَلَّمْناهُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ *

-بیشتر مردم،به اسباب و علل چشم می دوزند و از حاکمیّت خداوند و لزوم توکّل بر او ناآگاهند. أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ

-معیار حقّ و باطل،تشخیص اکثریّت نیست. أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ *

وَ لَمّا دَخَلُوا عَلی یُوسُفَ آوی إِلَیْهِ أَخاهُ قالَ إِنِّی أَنَا أَخُوکَ فَلا تَبْتَئِسْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ

وقتی(برادران)بر یوسف وارد شدند،او برادرش(بنیامین)را در نزد خود جای داده گفت:همانا من برادر تو هستم،پس از آنچه انجام می دهند اندوهگین مباش.

نکته ها:

در تفاسیر آمده است که وقتی فرزندان یعقوب علیه السلام وارد مصر شدند،یوسف میزبان آنان شد و برای هر دو نفر،یک طبق غذا مقرر کرد.بنیامین در آخر تنها ماند.یوسف او را در کنار خودش نشاند وآنگاه برای هر دو نفر اتاقی قرار داد و باز بنیامین را هم اتاق خویش ساخت.

بنیامین از بی وفایی های برادران و جنایتی که درباره یوسف در سالهای قبل کرده بودند، سخن گفت.در اینجا بود که کاسه ی صبر یوسف لبریز شد و گفت:نگران مباش من همان یوسفم و چنان با تأکید گفت: إِنِّی أَنَا أَخُوکَ که جایی برای احتمال این سخن که من جای برادرت باشم نگذارد.

در مورد جمله فَلا تَبْتَئِسْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ دو معنی احتمال می رود:یا از عملکرد گذشته ی برادران اندوهگین مباش،یا از برنامه ای که غلامان برای نگاهداری تو دارند و پیمانه را در بار تو خواهند گذاشت تا در پیش من بمانی،نگران مباش.

پیام ها:

-برادرانی که دیروز به قدرت خود می بالیدند؛ نَحْنُ عُصْبَهٌ اکنون باید برای تهیه آذوقه،با کمال تواضع آستانه یوسف را ببوسند. دَخَلُوا عَلی

-کلام ها،طبقه بندی،محرمانه و علنی دارد.یوسف تنها به صورت محرمانه به بنیامین گفت: إِنِّی أَنَا أَخُوکَ (هر سخن جایی و هر نکته مقامی دارد.)

-در بعضی امور،تنها خواص را باید در جریان گذاشت. فَلا تَبْتَئِسْ

-هرگاه به نعمتی رسیدید،تلخ کامی های گذشته را فراموش کنید.(یوسف و بنیامین به دیدار هم رسیدند،پس نگرانی های قبلی را باید فراموش کرد.) فَلا تَبْتَئِسْ ...

-قبل از اجرای طرح ونقشه،باید بی گناه از نظر روحی آماده و توجیه باشد.(به بنیامین گفته شد که به نام سارق تورا نگاه می داریم نگران مباش.) فَلا تَبْتَئِسْ

فَلَمّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ جَعَلَ السِّقایَهَ فِی رَحْلِ أَخِیهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ

پس چون بارهای برادران را مجهّز و مهیا ساخت،ظرف آبخوری(گران قیمتی)را در خورجین برادرش(بنیامین)قرار داد،سپس منادی صدا زد؛ ای کاروانیان! قطعاً شما دزد هستید.

نکته ها:

سقایه پیمانه ای است که در آن آب می نوشند. رَحْلِ به خورجین و امثال آن می گویند که روی شتر می گذارند. عیر به معنی کاروانی که مواد غذایی حمل می کنند.

این چندمین باری است که یوسف طرح ابتکاری می دهد،یک بار بهای غلّه را در بار برادران گذاشت تا دوباره بازگردند و این بار ظرف قیمتی را در محموله برادر گذاشت تا او را نزد خود نگاه دارد.

حضرت یوسف علیه السلام در مرحله ی قبل بضاعت را توسط غلامان در بار برادران گذارد، اجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ فِی رِحالِهِمْ ولی در سفر دوم شخصاً سقایه را در بار بنیامین قرار داد.

(چون موضوع سرّی بود). جَعَلَ السِّقایَهَ فِی رَحْلِ أَخِیهِ *

در تفاسیر آمده است که در جلسه دو نفره ای که یوسف و بنیامین با هم داشتند،یوسف از او پرسید آیا دوست دارد در نزد وی بماند.بنیامین اعلام رضایت کرد،ولی یادآور شد که پدرش از برادران تعهد گرفته که او را برگردانند.یوسف گفت:من راه ماندن تو را طراّحی می کنم و لذا با موافقتِ بنیامین این نقشه کشیده شد.

نظیر فیلم ها،نمایش ها و صحنه های تئاتر که افراد در ظاهر و در شکل مجرم و گناهکار احضار و مخاطب می شوند و یا حتّی شکنجه می گردند،ولی آنها بخاطر توجیه قبلی و رضایت شخصی و مصلحت مهم تری آن را پذیرا شده اند.

سؤال: چرا در این ماجرا به بی گناهانی نسبت سرقت داده شد؟

پاسخ: بنیامین با آگاهی از این طرح و اتّهام،برای ماندن در نزد یوسف اعلام رضایت کرد و باقی برادران هر چند در یک لحظه ناراحت شدند،ولی بعد از بازرسی از آنها رفع اتهام گردید.

علاوه بر آنکه کارگزاران از اینکه یوسف خود پیمانه را در میان بار گذارده جَعَلَ خبر نداشتند وبطور طبیعی فریاد زدند: إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

لا کِذبَ علی المصلح کسی که برای اصلاح و رفع اختلاف دیگران دروغی بگوید، دروغ حساب نمی شود،و آنگاه حضرت این آیه را تلاوت فرمودند.

پیام ها:

-گاهی صحنه سازی برای کشف ماجرایی جایز است و برای مصالح مهم تر، نسبت دادن سارق به بی گناهی که از قبل توجیه شده باشد،مانعی ندارد.

إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ

-اگر در میان گروهی یک نفر خلافکار باشد،مردم تمام گروه را خلافکار می نامند. إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ

قالُوا وَ أَقْبَلُوا عَلَیْهِمْ ما ذا تَفْقِدُونَ قالُوا نَفْقِدُ صُواعَ الْمَلِکِ وَ لِمَنْ جاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِیرٍ وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ

(برادران یوسف)رو به ماموران کردند و گفتند:شما چه چیزی را گم کرده اید. گفتند:پیمانه و جام مخصوص شاه را گم کرده ایم و برای هرکس آن را بیاورد،یک بار شتر(جایزه)است و من این را ضمانت می کنم.

نکته ها:

صُواعَ و سقایه به یک معنی بکار رفته اند،پیمانه ای که هم با آن آب می خورند و هم گندم را کیل و اندازه می کنند که نشانه صرفه جویی،بهره وری و استفاده چند منظوره از یک وسیله است. صُواعَ ظرفی است که گنجایش یک صاع(حدود کیلو)گندم را دارد.

حِمْلُ به بار گفته می شود و حِمْلُ نیز به معنای بار است،امّا باری که پنهان باشد،مثل بارانی که در دل ابر است یا فرزندی که در شکم مادر است.

جمله ی لِمَنْ جاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِیرٍ هرکس چنین کند من چنان پاداش می دهم،در اصطلاح فقهی جُعاله نامیده می شود که دارای سابقه و اعتبار قانونی است.

پیام ها:

-برادران با جمله ی ما ذا تَفْقِدُونَ توصیه کردند که قبل از اثبات موضوع دزدی کسی را نباید متهم کرد.*

-جایزه تعیین کردن،از شیوه های قدیمی است. وَ لِمَنْ جاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِیرٍ

-جوایز باید متناسب با افراد و زمان باشد.در زمان قحطی بهترین جایزه،یک بار شتر غلّه است. حِمْلُ بَعِیرٍ

-ضامن باید فرد معیّن ومشخّصی باشد. وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ *

-ضامن باید معتبر باشد. وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ *

-ضامن گرفتن برای جلب اطمینان،سابقه تاریخی دارد. أَنَا بِهِ زَعِیمٌ

قالُوا تَاللّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ ما جِئْنا لِنُفْسِدَ فِی الْأَرْضِ وَ ما کُنّا سارِقِینَ

گفتند:به خدا سوگند شما می دانید که ما برای فساد در این سرزمین نیامده ایم و ما هرگز سارق نبوده ایم.

نکته ها:

برادران یوسف گفتند:شما می دانید که ما برای سرقت و فساد به این منطقه نیامده ایم،در اینکه از کجا می دانستند،چند احتمال دارد:شاید با اشاره یوسف باشد که این گروه دزد نیستند.شاید هنگام ورود به منطقه گزینش شده بودند.آری برای ورود و خروج هیئت های بیگانه،مخصوصاً در شرایط بحرانی،باید دقت کرد تا مطمئن به اهداف مسافرین شد.

پیام ها:

-حُسن سابقه،نشانه ای برای برائت است. لَقَدْ عَلِمْتُمْ

-دستگاه امنیّتی مصر قوی و کارآزموده بوده است و می دانست که این قافله برای فساد نیامده اند. لَقَدْ عَلِمْتُمْ *

-دزدی وسرقت،یکی از مصادیق فساد در زمین است. ما جِئْنا لِنُفْسِدَ فِی الْأَرْضِ وَ ما کُنّا سارِقِینَ

قالُوا فَما جَزاؤُهُ إِنْ کُنْتُمْ کاذِبِینَ

(مأموران یوسف)گفتند:پس اگر دروغ گفته باشید،کیفرش چیست؟

نکته ها:

به نظر می رسد طراّح این سؤال حضرت یوسف است،چون می داند برادران طبق مقررات و قانون منطقه کنعان ونظر حضرت یعقوب اظهار نظر خواهند کرد.

پیام ها:

-وجدان مجرم را برای تعیین کیفرش،به قضاوت بخوانید. فَما جَزاؤُهُ ...

قالُوا جَزاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ فَهُوَ جَزاؤُهُ کَذلِکَ نَجْزِی الظّالِمِینَ

گفتند:کیفرش چنین است که هر کس پیمانه در بارش پیدا شود،خود او جزای سرقت است(که به عنوان گروگان یا برده در اختیار صاحب پیمانه قرار گیرد)ما(در منطقه کنعان)ظالم(سارق)را اینگونه کیفر می دهیم.

پیام ها:

-مجازات سرقت در میان بعضی اقوام گذشته،بردگی سارق بوده است. فَهُوَ جَزاؤُهُ به گفته تفسیر مجمع البیان،مجازات سرقت،بردگی به مدّت یک سال بوده است.

-در قانون استثنا و تبعیض وجود ندارد،هرکس سارق بود برده خواهد شد.

مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ

-با تفهیم جرم و بیان قانون و عقوبت آن،اعتراض متّهم را به حداقل کاهش دهید. جَزاؤُهُ مَنْ وُجِدَ ...*

-دلایل باید به گونه ای باشد که متهم نیز خود به راحتی اتهام را بپذیرد. مَنْ وُجِدَ ...*

-وجود یک خلافکار در جمعی،دلیل بر خلافکار بودن همه نیست. مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ *

-کیفر خلافکار در کشور بیگانه می تواند طبق قانون خود او باشد،نه کشور میزبان. کَذلِکَ نَجْزِی الظّالِمِینَ

-سرقت،نمونه ی بارز ستمکاری است.( ظالم بجای سارق ) نَجْزِی الظّالِمِینَ

فَبَدَأَ بِأَوْعِیَتِهِمْ قَبْلَ وِعاءِ أَخِیهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَها مِنْ وِعاءِ أَخِیهِ کَذلِکَ کِدْنا لِیُوسُفَ ما کانَ لِیَأْخُذَ أَخاهُ فِی دِینِ الْمَلِکِ إِلاّ أَنْ یَشاءَ اللّهُ نَرْفَعُ دَرَجاتٍ مَنْ نَشاءُ وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ

پس(از پذیرش کیفر،ماموران شروع به بازرسی کرده و)قبل از بارِ برادرش،به (بازرسی)بار سایر برادران پرداخت،سپس پیمانه را از بار برادرش بیرون آورد.

ما اینگونه برای یوسف تدبیر کردیم،زیرا طبق قانون شاه مصر،یوسف نمی توانست برادرش را بازداشت کند،مگر آنکه خدا بخواهد(که کیفر سارق در کنعان را مقدّمه بازداشت این برادر قرار می دهد.)ما هر کس را که بخواهیم(و لایق باشد)درجاتی بالا می بریم و برتر از هر صاحب دانشی،دانشوری است.

نکته ها:

کَیْدَ همه جا به معنی مذموم بکار نرفته است، کَیْدَ به معنی طرح و نقشه نیز استعمال شده است. کِدْنا

در موقع بازرسی،بنیامین چون از طرح و نقشه با خبر بود،آسوده خاطر بود،لذا در سراسر این ماجرا هیچ اعتراضی از او نقل نشده است و برای اینکه طرح مخفی بماند و موجب سوءظن نشود،بازرسی را از بار دیگران شروع کردند تا نوبت به بنیامین رسید و چون در بار او پیدا شد،طبق قرار قبلی باید او در مصر می ماند.این طرح و نقشه الهی بود،چون یوسف با قوانین جاری مصر نمی توانست سارق را به عنوان گروگان نگهدارد.

پیام ها:

-مأمورین اطلاعاتی باید به نوعی عمل کنند که موجب شک و ظن به آنها نشود.

فَبَدَأَ بِأَوْعِیَتِهِمْ (در بازرسی،اوّل به سراغ بار بنیامین نرفتند،بلکه از دیگر برادران دیگر شروع نمودند.)

-عملکرد کارکنان به عهده مسئولان گذاشته می شود. فَبَدَأَ (به حسب ظاهر یوسف شخصاً بازرسی نکرده،ولی قرآن می فرماید:او بازرسی را آغاز کرد.)

-بازرسی اموال متّهمان از سوی حاکم،مجاز است. فَبَدَأَ بِأَوْعِیَتِهِمْ

-فکر و ابتکار و چاره جویی،از امدادهای غیبی است. کِدْنا

-طرح های یوسف،الهامات الهی بود. کِدْنا لِیُوسُفَ

-حضور بنیامین نزد یوسف،به سود یوسف بود. کَذلِکَ کِدْنا لِیُوسُفَ

-احترام ومراعات قوانین،حتّی در نظام های غیر الهی لازم است. ما کانَ لِیَأْخُذَ أَخاهُ فِی دِینِ الْمَلِکِ

-سردمداران نیز بایستی به قانون وفادار و از آن تخلّف نکنند.(یوسف به قانون مصر پایبند بود،لذا برادر را نگه داشت) لِیَأْخُذَ أَخاهُ فِی دِینِ الْمَلِکِ

-مقام های معنوی،درجات وسلسله مراتب دارد. نَرْفَعُ دَرَجاتٍ ...

-علم و آگاهی،مایه ی برتری است. نَرْفَعُ دَرَجاتٍ ... وَ فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ

-دانش بشری محدود است. فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ

قالُوا إِنْ یَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ فَأَسَرَّها یُوسُفُ فِی نَفْسِهِ وَ لَمْ یُبْدِها لَهُمْ قالَ أَنْتُمْ شَرٌّ مَکاناً وَ اللّهُ أَعْلَمُ بِما تَصِفُونَ

(برادران)گفتند:اگر او سرقت کند(جای تعجب نیست،زیرا)پیش از این نیز برادر او دزدی کرده بود.یوسف(این تهمت را)در دل خود پنهان داشت و(با آنکه ناراحت شده بود)به روی آنان نیاورد.(ولی)گفت:موقعیّت شما بدتر(از او)ست و خداوند به آنچه توصیف می کنید داناتر است.

پیام ها:

-متّهم،یا انکار می کند و می گوید:من دزد نیستم؛ ما کُنّا سارِقِینَ یا کار خود را توجیه می کند و می گوید:دزد بسیار است. فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ

-حسود،حتّی بعد از دهها سال ضربه می زند. فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ

-اخلاق برادر،در برادر اثر می گذارد. أَخٌ لَهُ (اخلاق مادر،در فرزند اثر دارد.

بنیامین و یوسف از یک مادر بودند)

-آنجا که صفا نیست،اتّهام افراد زود پذیرفته می شود. إِنْ یَسْرِقْ فَقَدْ ...(بیرون آمدن پیمانه از بار او،دلیل بر سرقت نیست،ولی برادران چون علاقه ای به بنیامین نداشتند، کلمه سرقت را بکار گرفته و مسئله را مسلّم پنداشتند.)

-آنجا که صفا نیست،خلاف جزیی را کلی قلمداد می کنند.( یَسْرِقْ بجای سرق یعنی او همیشه این کاره بوده است.)

-برای رسیدن به هدف باید نیش هایی را تحمل کرد. سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ

-گاهی برای حفظ آبروی خود،به دیگران تهمت می زنند. سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ

-جوانمردی و سعه صدر،رمز رهبری است. فَأَسَرَّها یُوسُفُ

-رازها را فدای احساسات نکنیم.(یوسف از برادران نسبت دزدی می شنید، ولی به خاطر مصلحت وحفظ رازش چیزی نگفت) فَأَسَرَّها یُوسُفُ فِی نَفْسِهِ

-افشاگری همیشه ارزش نیست. وَ لَمْ یُبْدِها لَهُمْ

-حسد در حقّ برادر،دروغگویی و اتّهام بی مورد از جمله دلایل یوسف برای گفتنِ شَرٌّ مَکاناً به برادران بود.

-برادران یوسف،بر فرضِ سرقت پیمانه از سوی بنیامین،از او بدتر بودند، چون آنان برادر خود را دزدیده بودند. أَنْتُمْ شَرٌّ مَکاناً

قالُوا یا أَیُّهَا الْعَزِیزُ إِنَّ لَهُ أَباً شَیْخاً کَبِیراً فَخُذْ أَحَدَنا مَکانَهُ إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ

(برادران)گفتند:ای عزیز! همانا برای او پدری است پیر و سالخورده، پس یکی از ما را به جای او بگیر(و او را رها کن)،همانا ترا از نیکوکاران می بینیم.

نکته ها:

وقتی برادران یوسف دیدند نگاهداشتن بنیامین قطعی شد،با توجّه به تعهّدی که به پدر سپرده بودند و سابقه ای که درباره یوسف نزد پدر داشتند،و احساس کردند برگشتن بدون بنیامین بسیار تلخ است،تقاضای خود را با روان شناسی خاصی مطرح نمودند وشروع به التماس کردند و با بیان های عاطفی و محرک همچون،تو عزیز و قدرتمندی،تو از نیکوکارانی،او پدری پیر و سالخورده دارد،هر کدام از ما را خواستی به جای او بگیر،درصدد جلب بخشش او بر آمدند.

پیام ها:

-مقدرات الهی،هر سنگدل و ستمگری را روزی به خاک مذلّت می نشاند.

آهنگ التماس در جمله؛ یا أَیُّهَا الْعَزِیزُ ....

-تقوا پیشگانی که هواپرستان آنها را خوار کنند خداوند آنان را عزّت خواهد بخشید. یا أَیُّهَا الْعَزِیزُ *

-یوسف حتّی در زمان اقتدارش،نیکوکاری در رفتار و منش او نمایان بود.

نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ

-فراز و نشیب و حالات مختلف روزگار،سختی و آسانی،ضعف و قدرت، تغییری در احوال محسنان ایجاد نمی کند.(یوسف در همه جا و همه ی شرایط،نیکوکار توصیف شد) إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ *

قالَ مَعاذَ اللّهِ أَنْ نَأْخُذَ إِلاّ مَنْ وَجَدْنا مَتاعَنا عِنْدَهُ إِنّا إِذاً لَظالِمُونَ

(یوسف)گفت:پناه به خدا از اینکه کسی را به جز آنکه متاعمان را نزد او یافته ایم،بگیریم.زیرا که در این صورت حتماً ستمگر خواهیم بود.

نکته ها:

دقّت در کلمات یوسف علیه السلام،نشان از این دارد که نمی خواهد بنیامین را سارق معرّفی کند،لذا نمی گوید: وجدناه سارقاً بلکه می گوید: وَجَدْنا مَتاعَنا عِنْدَهُ متاع در بار او بود،نه آنکه قطعاً او سارق است.

اگر یوسف برادر دیگری را به جای بنیامین نگه می داشت،طرح به هم می خورد و برادران با او به عنوان یک دزد برخورد می کردند و انواع آزار و اذیّت ها را روا می داشتند و آن کس که به جای بنیامین می ماند،احساس می کرد به ناحقّ گرفتار شده است.

پیام ها:

-مراعات مقرّرات،بر هر کس لازم است و قانون شکنی حتّی برای عزیز مصر نیز ممنوع است. مَعاذَ اللّهِ

-نیکوکار قانون شکنی نمی کند. مِنَ الْمُحْسِنِینَ. قالَ مَعاذَ اللّهِ ...*

-قاضی نباید تحت تأثیر احساسات قرار گیرد. قالَ مَعاذَ اللّهِ *

-قضاوت کار حساسی است که باید در آن به خدا پناه برد. مَعاذَ اللّهِ *

-یوسف علیه السلام در دو مکان به خدا پناه برد:یکی در خلوت زلیخا و یکی به هنگام قضاوت و حکم. قالَ مَعاذَ اللّهِ *

-قانون شکنی،ظلم است.(نباید به درخواست این و آن مقرّرات را شکست.) مَعاذَ اللّهِ أَنْ نَأْخُذَ

-بی گناه نباید به جای گناهکار کیفر ببیند،هر چند خودش به اینکار رضایت داشته باشد. مَعاذَ اللّهِ

فَلَمَّا اسْتَیْأَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِیًّا قالَ کَبِیرُهُمْ أَ لَمْ تَعْلَمُوا أَنَّ أَباکُمْ قَدْ أَخَذَ عَلَیْکُمْ مَوْثِقاً مِنَ اللّهِ وَ مِنْ قَبْلُ ما فَرَّطْتُمْ فِی یُوسُفَ فَلَنْ أَبْرَحَ الْأَرْضَ حَتّی یَأْذَنَ لِی أَبِی أَوْ یَحْکُمَ اللّهُ لِی وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ

پس چون از یوسف مأیوس شدند(که یکی را به جای دیگری بازداشت کند)،نجواکنان به کناری رفتند.(برادر)بزرگشان گفت:آیا نمی دانید که پدرتان برای برگرداندن او بر شما پیمان الهی گرفته و پیش از این نیز درباره یوسف کوتاهی کرده اید.پس من هرگز از این سرزمین نمی روم تا آنکه(یوسف عفو کند یا آنکه)پدرم به من اجازه دهد یا خدا در حقّ من حکمی کند و او بهترین داور و حاکم است.

نکته ها:

خَلَصُوا یعنی گروه خود را از سایرین جدا کردند. نَجِیًّا یعنی به نجوی پرداختند.پس خَلَصُوا نَجِیًّا یعنی شورای محرمانه تشکیل دادند که چه بکنند.

پیام ها:

-التماس ها وخواهش ها،شما را از اجرای احکام الهی واعمال قاطعیّت باز ندارد. فَلَمَّا اسْتَیْأَسُوا مِنْهُ

-گناه موجب می شود دیگران از فرد دوری کرده برائت بجویند و حتّی رابطه خویشاوندی را نادیده بگیرند. فَلَمَّا اسْتَیْأَسُوا مِنْهُ خَلَصُوا نَجِیًّا *

-روزگاری همین برادران،قدرتمندانه مشورت می کردند که چگونه یوسف را از بین ببرند؛ اُقْتُلُوا یُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً ... لا تَقْتُلُوا ... أَلْقُوهُ ...امروز کاسه التماس در دست گرفته و مشورت ونجوی می کنند که چگونه بنیامین را آزاد نمایند. خَلَصُوا نَجِیًّا

-در عدم حضور پدر مسئولیّت اعضای خانواده با برادر بزرگتر است. قالَ کَبِیرُهُمْ *

-رعایت سلسله مراتب و موقعیّت سنّی در خانواده و جامعه لازم است. قالَ کَبِیرُهُمْ *

-در حوادث تلخ و ناگوار،بزرگترها مسئول تر و شرمنده ترند. قالَ کَبِیرُهُمْ

-عهد وپیمان ها لازم الاجرا است. أَخَذَ عَلَیْکُمْ مَوْثِقاً

-پیمان های سخت و قراردادهای محکم،راه سوءاستفاده را می بندد. أَخَذَ عَلَیْکُمْ مَوْثِقاً

-خیانت وجنایت تا آخر عمر وجدان های سالم را آزار می دهد. وَ مِنْ قَبْلُ ما فَرَّطْتُمْ فِی یُوسُفَ

-تحصّن،یکی از شیوه های قدیمی برای رسیدن به مقصود است. فَلَنْ أَبْرَحَ الْأَرْضَ

-غربت،بهتر از شرمندگی است. فَلَنْ أَبْرَحَ الْأَرْضَ

-به خداوند خوش بین باشیم. هُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ

اِرْجِعُوا إِلی أَبِیکُمْ فَقُولُوا یا أَبانا إِنَّ ابْنَکَ سَرَقَ وَ ما شَهِدْنا إِلاّ بِما عَلِمْنا وَ ما کُنّا لِلْغَیْبِ حافِظِینَ

(برادر بزرگ گفت:من اینجا می مانم،ولی)شما به سوی پدرتان برگردید، پس بگویید:ای پدر! همانا پسرت دزدی کرده و ما جز به آنچه می دانستیم گواهی ندادیم و ما نگهبان(و آگاه به)غیب نبوده ایم.

پیام ها:

-انسان،خودخواه است.در آنجا که می خواستند به گندم بیشتر برسند،گفتند:

فَأَرْسِلْ مَعَنا أَخانا برادر ما را با ما روانه کن،ولی امروز که تهمت در کار است،گفتند: ابْنَکَ پسر تو دزدی کرده و نگفتند:برادر ما.

-شهادت وگواهی،باید بر اساس علم باشد. ما شَهِدْنا إِلاّ بِما عَلِمْنا

-در پیمان ها و تعهدات،باید برای حوادث پیش بینی نشده تبصره ای باز کرد.

وَ ما کُنّا لِلْغَیْبِ ...

-عذر خود را با کمال صراحت بگوئیم. وَ ما کُنّا لِلْغَیْبِ حافِظِینَ

وَ سْئَلِ الْقَرْیَهَ الَّتِی کُنّا فِیها وَ الْعِیرَ الَّتِی أَقْبَلْنا فِیها وَ إِنّا لَصادِقُونَ

(اگر به حرف ما اطمینان نداری)از قریه ای که در آن بودیم و از کاروانی که در میانشان به اینجا رو آورده ایم،سؤال کن و بی شک ما راستگو هستیم.

نکته ها:

قریه تنها به معنای روستا نیست،بلکه به محل اجتماع و مناطق مسکونی گفته می شود؛ خواه شهر باشد یا روستا.ضمناً وَ سْئَلِ الْقَرْیَهَ به معنی سؤال از اهل قریه است.

عیر به کاروانی گفته می شود که مواد غذایی حمل ونقل می کند.

برادران یوسف در گفتگو با پدر،در ماجرای کشته شدن یوسف توسط گرگ،دلیل نداشتند، ولی در اینجا برای حرف خود دو دلیل آوردند؛یکی سؤال از مردم مصر و یکی سؤال از کاروانیان که ما در میان آنان بودیم.علاوه برآنکه در ماجرای قبل گفتند: لَوْ کُنّا صادِقِینَ و لَوْ نشانه تردید و دلهره و سستی است،ولی در این صحنه با إِنّا و حرف لام که در جمله إِنّا لَصادِقُونَ است نشان می دهند که قطعاً راست می گویند.

پیام ها:

-سابقه ی بد و دروغ،در پذیرش سخنان انسان در تمام عمر ایجاد تردید می کند. وَ سْئَلِ الْقَرْیَهَ

-گواهی شهود عینی،راهی معتبر برای اثبات مدّعا می باشد. وَ سْئَلِ الْقَرْیَهَ ...

وَ الْعِیرَ ...

-امکان تبانی مجموعه ای بزرگ بر کذب،منتفی است. وَ سْئَلِ الْقَرْیَهَ ... إِنّا لَصادِقُونَ*

قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِیلٌ عَسَی اللّهُ أَنْ یَأْتِیَنِی بِهِمْ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ

(یعقوب)گفت:(این چنین نیست)بلکه(بار دیگر)نفس شما(با نسبت دزدی به بنیامین یا تعیین کیفر گروگان گیری)مسئله را برای شما آراسته است، پس صبری نیکو(لازم است)امید است که خداوند همه برادران را با هم نزد من آورد،چرا که او قطعاً آگاه و حکیم است.

نکته ها:

وقتی برادران،پیراهن آغشته به خون یوسف را با ظاهری غمگین و گریان حضور پدر آوردند و گفتند:یوسف را گرگ خورد.حضرت یعقوب گفت: بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ یعنی نفس شما این کار را در چشم شما زیبا جلوه داده است و من صبر جمیل می کنم.در اینجا نیز که دو فرزندش(بنیامین وپسر بزرگتر)از او جدا شده اند،همین جمله را تکرار می کند.شاید این سؤال مطرح شود در ماجرای یوسف برادران توطئه و خیانت کردند،ولی در ماجرای بنیامین این مسایل نبود،پس چرا کلام یعقوب در هر دو مورد یک لحن و یک عبارت است؟ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِیلٌ

تفسیرالمیزان اینگونه پاسخ می دهد:یعقوب می خواهد بگوید دوری این دو برادر نیز دنباله حرکت قبلی شما نسبت به یوسف است.یعنی تمام این صحنه ها،دنباله همان کار زشت شماست.ممکن است گفته شود که مراد یعقوب این است که شما در اینجا هم خیال می کنید بی تقصیرید و کارتان خوب بوده است،ولی شما مقصّرید زیرا:اوّلاً:چرا با دیدن پیمانه در بار برادرتان او را سارق دانستید؟شاید کس دیگری این پیمانه را در بار گذاشته بود؟ثانیاً:چرا زود برگشتید؟باید تحقیق می کردید.ثالثاً چرا کیفر سارق را گروگان قرار دادید؟

امّا سخن صاحب المیزان مناسب تر است،چون پیدا شدن پیمانه در بار بنیامین،برای عموم مردم سبب علم به دزدی می شود و ماندن برادر بزرگتر در مصر نیز برای پیگیری کار یا جلب عواطف و رحم بود و کیفری هم که ذکر شده،مجازات سارق در منطقه آنان بوده است.

بنابراین در هیچ یک از سه مسئله،جلوه نفسانی نبود تاگفته شود: بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ

صبر،گاهی از روی ناچاری و بیچارگی است،چنانکه اهل دوزخ می گویند: سَواءٌ عَلَیْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا صبر کردن و یا جزع کردن برای نجات ما اثری ندارد.و گاهی صبر آگاهانه و داوطلبانه و تسلیم رضای خداوند است که چهره این صبر در هر جایی با یک عنوان مطرح است؛صبر در میدان جهاد،شجاعت است.صبر در دنیا،زهد است.صبر در برابر گناه،تقواست.صبر در برابر شهوت،عفّت است و صبر در برابر مال حرام،ورع است.

تزیین و زیبانمایی زشتی ها،گاهی توسّط شیطان؛ وَ إِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ ، گاهی به وسیله ی زرق و برق دنیا؛ حَتّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ و گاهی توسّط نفس انسان است. سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ

پیام ها:

-نفس برای توجیه گناه،کارهای زشت را در نظر انسان زیبا جلوه می دهد.

سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ

-صبر،شیوه ی مردان خداست وصبر جمیل،صبری است که در آن سخنی بر خلاف تسلیم و رضای خداوند گفته نشود.   فَصَبْرٌ جَمِیلٌ

-هرگز از قدرت خداوند مأیوس نشویم. عَسَی اللّهُ أَنْ یَأْتِیَنِی بِهِمْ

-یعقوب به زنده بودن سه فرزندش(یوسف،بنیامین،برادر بزرگتر)یقین داشت و به ملاقاتشان امیدوار بود. أَنْ یَأْتِیَنِی بِهِمْ جَمِیعاً

-برای قدرت الهی،حل مشکلات تازه و کهنه،یکسان است.خداوند می تواند یوسف دیروز و برادر امروز شما را یکجا دورهم گرد آورد. جَمِیعاً

-مؤمن،حوادث تلخ را نیز از حکمت خدا می داند. الْحَکِیمُ

-باور وتوجّه به عالمانه وحکیمانه بودن افعال الهی،آدمی را به صبر وشکیبایی

در حوادث دشوار وادار می کند. فَصَبْرٌ جَمِیلٌ، إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ

وَ تَوَلّی عَنْهُمْ وَ قالَ یا أَسَفی عَلی یُوسُفَ وَ ابْیَضَّتْ عَیْناهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ کَظِیمٌ

یعقوب از فرزندان روی گرداند و گفت:ای دریغا بر یوسف،پس اندوه خود را فرو می خورد(تا آنکه)دو چشمش از اندوه سفید(و نابینا)شد.

نکته ها:

اسف به معنای حزن و اندوه همراه با غضب است.یعقوب بر چشم گریه،و بر زبان یا أَسَفی و در دل حزن داشت.

در روایتی امام صادق علیه السلام فرمود:علیّ بن الحسین علیهما السلام بیست سال بعد از حادثه کربلا به هر مناسبتی گریه می کرد.سؤال کردند چرا این همه گریه می کنید؟ فرمود: یعقوب یازده پسر داشت یکی غائب شد،با اینکه زنده بود،از گریه چشمانش را از دست داد،ولی من در برابر چشمان خود دیدم پدر و برادرها و هفده نفر از خاندان نبوّت شهید شدند،چگونه گریه نکنم؟

پیام ها:

-حسدورزی،یک عمر تحقیر به همراه دارد. وَ تَوَلّی عَنْهُمْ

-آنها می خواستند با حذف یوسف،خود محبوب پدر شوند؛ یَخْلُ لَکُمْ وَجْهُ أَبِیکُمْ ولی حسادت،قهر پدر را شامل حال آنها کرد. تَوَلّی عَنْهُمْ

-یعقوب می دانست که بر فرزند دیگر ظلم نشده است،ظلم بر یوسف رفته است. یا أَسَفی عَلی یُوسُفَ

-غصّه و گریه،گاهی موجب نابینایی می شود. ابْیَضَّتْ عَیْناهُ مِنَ الْحُزْنِ

-ندبه و گریه و سوز و عشق،نیاز به شناخت دارد.(یعقوب آشنا به یوسف است که از سوز نابینا می شود.)

-اهمیّت مصائب،بر محور شخصیّت افراد است.(ظلم به یوسف با ظلم به دیگران فرق دارد،نام یوسف برده می شود نه دو برادر دیگر.)

-گریه،غم و اندوه در فراق عزیزان،جایز است. وَ ابْیَضَّتْ عَیْناهُ مِنَ الْحُزْنِ

-تحمّل انسان حدّی دارد و روزی لبریز می شود. وَ ابْیَضَّتْ عَیْناهُ مِنَ الْحُزْنِ *

-فرو بردن خشم،از صفات مردان الهی و کاری شایسته است. فَهُوَ کَظِیمٌ *

-گریه و غم،منافاتی با کظم غیظ و صبر ندارد. فَصَبْرٌ جَمِیلٌ ،یا أَسَفی ،فَهُوَ کَظِیمٌ

قالُوا تَاللّهِ تَفْتَؤُا تَذْکُرُ یُوسُفَ حَتّی تَکُونَ حَرَضاً أَوْ تَکُونَ مِنَ الْهالِکِینَ

(فرزندان یعقوب به پدرشان)گفتند:به خدا سوگند تو پیوسته یوسف را یاد می کنی،تا آنکه بیمار و لاغر شوی و(یا مشرف به مرگ و)از بین بروی.

نکته ها:

حرض ،به شخصی گویند که عشق یا اندوه و حزن،او را فرسوده کرده باشد.

پیام ها:

-یوسف ها همواره باید در یادها باشند. تَفْتَؤُا تَذْکُرُ یُوسُفَ (اولیای خدا در دعای ندبه،یوسف زمان را صدا می زنند و گریه می کنند.)

-اگر می خواهید ببینید چقدر کسی را دوست دارید،ببینید چقدر به یاد او هستید. تَفْتَؤُا تَذْکُرُ یُوسُفَ *

-آن که یوسف را می شناسد،سوزی دارد که افراد عادّی آن را درک نمی کنند.

تَذْکُرُ یُوسُفَ حَتّی تَکُونَ حَرَضاً

-مسایل روحی وروانی،در جسم اثر می گذارد. حَرَضاً أَوْ تَکُونَ مِنَ الْهالِکِینَ (فراق می تواند انسان را بشکند و یا بکشد،تا چه رسد به داغ و مصیبت.)

-حساب عاطفه پدری،از علاقه های عادّی جداست. تَکُونَ مِنَ الْهالِکِینَ

قالَ إِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اللّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ

(یعقوب)گفت:من ناله(آشکار)وحزن(پنهان)خود را فقط به خدا شکایت می برم و از (عنایت و لطف)خداوند چیزی را می دانم که شما نمی دانید.

نکته ها:

بث به حزن شدید گفته می شود که گویا شدّت آن باعث شده که دارنده اش نتواند آن را بیان کند.

حضرت آدم از کار خود به درگاه خدا ناله نمود؛ قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا و حضرت ایّوب از بیماری خود؛ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ   و حضرت موسی از فقر و نداری؛ رَبِّ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ و حضرت یعقوب از فراق فرزند. إِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی

پیام ها:

-آنچه مذموم است،یا سکوتی است که بر قلب واعصاب فشار می آورد و سلامت انسان را به مخاطره می اندازد و یا ناله و فریاد در برابر مردم است که موقعیّت انسان را پایین می آورد،امّا شکایت بردن به نزد خداوند مانعی ندارد.

إِنَّما أَشْکُوا ... إِلَی اللّهِ

-موحّد،درد دل خود را تنها با خدا در میان می گذارد. إِنَّما أَشْکُوا ... إِلَی اللّهِ دست حاجت چو بری،نزد خداوندی بر که کریم است و رحیم است و غفور است و ودود نعمتش نامتناهی،کرمش بی پایان هیچ خواننده از این در نرود بی مقصود

-افراد ظاهربین از کنار حوادث به راحتی می گذرند،ولی انسان های ژرف نگر آثار و حوادث را تا قیامت می بینند. أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ ...

-یعقوب به زنده بودن یوسف و سرآمدن فراقش و به حقایقی درباره ی خدا و صفات او آگاه بود که بر دیگران پوشیده بود. أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ

-شاید ما لا تَعْلَمُونَ همان رؤیای یوسف باشد که یعقوب در آغاز آن را تعبیر کرده بود.*

یا بَنِیَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَ أَخِیهِ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ

ای پسرانم!(بار دیگر به مصر)بروید و از یوسف و برادرش جستجو کنید و از رحمت خداوند مأیوس نشوید،حقّ این است که جز گروه کافران،از رحمت خداوندی مأیوس نمی شوند.

نکته ها:

تحسّس جستجوی چیزی از راه حس است. تجسّس به جستجو کردن در مورد بدی ها و تحسس به جستجو کردن در مورد خوبی ها گفته می شود.

به تعبیر راغب، رَوْح و روح به معنای جان است،ولی رَوح درموارد فَرَج و رحمت به کار می رود،گویا با گشایش گره و مشکل،جان تازه ای در انسان دمیده می شود.

در تفسیر تبیان آمده است:روح از ریح است،همان گونه که انسان با وزش باد احساس راحتی می کند با رحمت الهی نیز انسان شادمان می گردد.

براساس روایات،یأس از رحمت خدا،از گناهان کبیره است.

پیام ها:

-پدر نباید با فرزندانش قطع رابطه ی دائمی کند. وَ تَوَلّی عَنْهُمْ ... یا بَنِیَّ

-شناخت،نیاز به حرکت دارد. اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا

-رسیدن به لطف الهی،با تنبلی سازگار نیست. اذْهَبُوا ،وَ لا تَیْأَسُوا

-اولیای خدا،هم خود مأیوس نمی شوند هم دیگران را از یأس باز می دارند.

لا تَیْأَسُوا

-یأس،نشانه ی کفر است. لا یَیْأَسُ ... إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ زیرا مأیوس شده،در درون خود می گوید:قدرت خدا تمام شده است.

فَلَمّا دَخَلُوا عَلَیْهِ قالُوا یا أَیُّهَا الْعَزِیزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَهٍ مُزْجاهٍ فَأَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْنا إِنَّ اللّهَ یَجْزِی الْمُتَصَدِّقِینَ

پس هنگامی که(مجدداً)بر یوسف وارد شدند،گفتند:ای عزیز! قحطی ما و خاندان ما را فراگرفته و(برای خرید گندم)بهای اندکی با خود آورده ایم، (اما شما کاری به پول اندک ما نداشته باش)سهم ما را بطور کامل وفا کن و بر ما ببخش،زیرا که خداوند کریمان و بخشندگان را پاداش می دهد.

نکته ها:

بضاعت به مالی گویند که عنوان بها به خود بگیرد. مُزْجاهٍ از ریشه ی ازجاء به معنای طرد کردن است.از آنجایی که معمولاً فروشندگان بهای کم را برمی گردانند، بضاعت مزجاه گفته شده است.

برخی از مفسران گفته اند:مراد از تَصَدَّقْ عَلَیْنا درخواست بازگرداندن بنیامین است.

در روایات آمده است:یعقوب نامه ای برای یوسف نوشت که محتوای آن تجلیل از یوسف، بیان قحطی کنعان،تقاضای آزادی بنیامین و تبرئه فرزندان از سرقت بود و به همراه فرزندان برای یوسف فرستاد.وقتی یوسف در مقابل برادران آن نامه را خواند،بوسید و بر چشم گذاشت و گریه ای کرد که قطرات اشک بر لباسش نشست.

برادران که هنوز یوسف را نمی شناختند شگفت زده بودند که این همه احترام به پدر ما برای چیست؟کم کم برق امیدی در دل آنها روشن شد.خنده یوسف را چون دیدند،با خود گفتند نکند او یوسف باشد.

پیام ها:

-برای یعقوب،یوسف مطرح است؛ فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ ولی برای فرزندان گندم. فَأَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ

-تحقیر کنندگان،روزی تحقیر می شوند.فرزندانی که با غرور می گفتند: نَحْنُ عُصْبَهٌ ما قوی هستیم، سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ برادر ما دزد بود، إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ پدر ما در گمراهی آشکار است،امروز با حقارت می گویند: مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ

-برای درخواست کمک و مساعدت،فرهنگ خاصّی لازم است:

الف:تجلیل از کمک کننده. أَیُّهَا الْعَزِیزُ

ب:بیان حال و نیاز خود. مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ

ج:کمبود بودجه(فقر مالی). بِبِضاعَهٍ مُزْجاهٍ

د:ایجاد انگیزه در کمک کننده. تَصَدَّقْ عَلَیْنا إِنَّ اللّهَ یَجْزِی الْمُتَصَدِّقِینَ

-فقر و نیاز،انسان را ذلیل می کند. مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ آنچه شیران را کند روبَه مزاج احتیاج است احتیاج است احتیاج

قالَ هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ وَ أَخِیهِ إِذْ أَنْتُمْ جاهِلُونَ

(یوسف)گفت:آیا دانستید با یوسف و برادرش چه کردید آنگاه که شما نادان بودید.

نکته ها:

در یک سؤال ممکن است اهداف گوناگونی نهفته باشد،اهدافی مثبت و سازنده و یا منفی و آزاردهنده،سؤال یوسف که پرسید آیا می دانید با یوسف و برادرش چه کردید؟،ممکن است برای این باشد که من ماجرا را می دانم.یا اینکه ممکن است هدف از سؤال این باشد که کار بدی کردید،توبه کنید و ممکن است هدفش تشفّی خاطر بنیامین باشد که در جلسه حضور دارد و ممکن است هدفش سرزنش و توبیخ و ملامت یا به رخ کشیدن عزّت خود و یا سرزنش به اینکه با این همه جنایت چرا امید تصدّق دارید؟

درمیان غرض هایی که مطرح شد،سه مورد اوّل با مقام یوسف سازگاری دارد،ولی باقی موارد با فتوّت و کرامتی که آیات بعد از یوسف گزارش می کند،همخوانی ندارند.او علیرغم اینکه نسبت دزدی شنید،چیزی نگفت و سرانجامِ کار به برادران گفت: لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ

جهل،تنها به معنای ندانستن نیست،بلکه غلبه هوسها نوعی بی توجّهی است.انسان گناهکار هر چند عالم باشد،جاهل است چون توجّه ندارد و آتش دوزخ را برای خود می خرد.

پیام ها:

-پرونده خطاها و گناهان روزی گشوده خواهد شد. هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ *

-فتوّت در آن است که جزئیات خلاف مطرح نشود. ما فَعَلْتُمْ

-وقتی به قدرت رسیدید،دیگر مظلومان را فراموش نکنید. ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ وَ أَخِیهِ *

-فتوّت در آن است که راه عذر به خطاکار تلقین شود. إِذْ أَنْتُمْ جاهِلُونَ

قالُوا أَ إِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ قالَ أَنَا یُوسُفُ وَ هذا أَخِی قَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَیْنا إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ

گفتند:آیا تو خود(همان)یوسفی؟گفت:(آری)من یوسفم و این برادر من است.به تحقیق خداوند بر ما منت گذاشت.زیرا که هر کس تقوا و صبر پیشه کند،پس همانا خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی کند.

نکته ها:

هر چه زمان می گذشت،برادران مبهوت تر شدند که چرا عزیز مصر در برابر نامه ی پدرشان گریه کرد!؟عزیز از کجا ماجرای یوسف را می داند؟راستی قیافه او به یوسف شباهت زیادی دارد! نکند او یوسف باشد،چه بهتر که از خودش بپرسیم.اگر یوسف نبود به ما دیوانه نمی گویند؟واگر یوسف بود از شرمندگی چه می کنیم؟هیجان سراسر وجود برادران را گرفته بود.بالاخره طلسم سکوت را با سؤالِ آیا تو یوسفی،شکستند.

در اینجا چه صحنه ای پیش آمد؟و کدام نقاش می تواند سیمایی از شرمندگی و شادی و گریه و در آغوش کشیدن را تصویر کند؟خدا می داند و بس.

باید شرایط طوری فراهم شود که مردم سؤال کنند و برای رشد و تربیت،انگیزه آنان را بالا برد.در برادران یوسف دائماً انگیزه برای جستجو و سؤال زیاد می شد.با خود می گفتند:چرا اصرار داشت بنیامین را به همراه خود بیاوریم؟چرا پیمانه در بار ما پیدا شد؟چرا پول ما را در نوبت اوّل برگرداند؟او از کجا داستان یوسف را می داند؟نکند دیگر به ما غلّه ندهد؟وقتی این هیجان ها در روح آنها اوج گرفت،پرسیدند:آیا تو یوسف هستی؟گفت:بله....

امام صادق علیه السلام فرمودند:به تحقیق در حضرت قائم علیه السلام سنتی از یوسف است...مردم حضرت را نمی شناسند تا اینکه خداوند اذن دهد که خود را معرفی کند.

پیام ها:

-گذشت تاریخ و حوادث تلخ و شیرین،رابطه ها و شناخت ها را تغییر می دهد.

أَ إِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ

-اولیای خدا،همه ی نعمت ها را از او می دانند. مَنَّ اللّهُ عَلَیْنا

-اجر صبر و تقوا،در دنیا نیز داده می شود. أَنَا یُوسُفُ ... مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ ...*

-کسی لایق زمامداری و حکومت است که در برابر حوادث،حسادت ها، شهوت ها،تحقیرها،زندان ها،تبلیغات سوء و...امتحان داده باشد. مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ ...

-از حساس ترین اوقات،برای تبلیغ استفاده کنید.(موقعی که برادران از کار

خود شرمنده وآماده پذیرش سخن یوسف اند او می گوید: مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ ...)

ن ن-لطف خداوند،حکیمانه و بر طبق ملاک ها ومعیارها است. مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ ...

-صبر وتقوا،زمینه عزّت است. مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لا یُضِیعُ ...

-تقوا و صبر از ویژگی های محسنان است. مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ *

-یکی از سنت های الهی،حکومت صالحان است. لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ

قالُوا تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَکَ اللّهُ عَلَیْنا وَ إِنْ کُنّا لَخاطِئِینَ

(برادران)گفتند:به خدا قسم،که خداوند ترا بر ما برتری داده است و قطعاً ما خطاکار بوده ایم.

نکته ها:

ایثار به معنای برتری دادن دیگران بر خود است.برادران یوسف در اثر تفکر غلط نَحْنُ عُصْبَهٌ ،دست به کار غلطی زدند و گفتند:او را به چاه افکنید؛ أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ .

خداوند آنها را در تنگنا گذاشت تا جایی که برای سیر کردن شکم التماس کنند؛ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ پس اعتراف کردند که نقشه ما خراب از آب در آمد؛ کُنّا لَخاطِئِینَ سپس آن تفکر غلط،تبدیل به پذیرش یک واقعیّت شد که؛ لَقَدْ آثَرَکَ اللّهُ عَلَیْنا

برادران یوسف چند بار به صیغه تَاللّهِ قسم یاد کرده اند:

. تَاللّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ ما جِئْنا لِنُفْسِدَ فِی الْأَرْضِ به خدا سوگند شما خود می دانید که ما برای فساد و سرقت به سرزمین شما نیامده ایم.

. تَاللّهِ تَفْتَؤُا تَذْکُرُ یُوسُفَ به پدر گفتند:به خدا سوگند تو دائماً یوسف یوسف می کنی.

. تَاللّهِ إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ الْقَدِیمِ پدرجان به خدا سوگند تو در علاقه افراطی به یوسف، گرفتار انحراف گذشته شده ای.

. تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَکَ اللّهُ عَلَیْنا به یوسف گفتند:به خدا قسم خداوند تو را بر ما برتری داد.

پیام ها:

-اگر از روی حسادت به کمالات و برتری های دیگران اعتراف نکنیم،با فشار و ذلّت به آنها اقرار خواهیم کرد. لَقَدْ آثَرَکَ اللّهُ عَلَیْنا

-در برابر اراده خدا،نمی توان ایستادگی کرد. آثَرَکَ اللّهُ عَلَیْنا

-در روز توانایی،به گونه ای عمل نکنیم که در روزگار ضعف شرمنده شویم. وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ ... وَ إِنْ کُنّا لَخاطِئِینَ*

-اعتراف به خطا،زمینه را برای عفو وبخشش فراهم می کند. إِنْ کُنّا لَخاطِئِینَ

قالَ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ

(یوسف)گفت:امروز بر شما توبیخ و ملامتی نیست،خداوند شما را می بخشد و او مهربان ترین مهربانان است.

نکته ها:

تَثْرِیبَ به معنای توبیخ،گناه شمردن و ملامت زیاد است.

روز فتح مکّه مشرکان به کعبه پناهنده شده بودند،عمر گفت:ما امروز انتقام خواهیم گرفت.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:امروز روز مرحمت است و از مشرکان پرسید:گمان شما امروز نسبت به من چیست؟گفتند:خیر است،تو برادر کریم ما هستی.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:امروز کلام من همان کلام یوسف است؛ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ عمر گفت:من از حرف خودم شرمنده ام

علی علیه السلام می فرمایند:

اذا قدرت علی عدوک فاجعل العفو عنه شکرا للقدره علیه هرگاه بر دشمن خود پیروز شدی شکر آنرا،عفو دشمن قرار بده. 

در حدیث می خوانیم:دل جوان رقیق تر است.سپس این آیه را تلاوت فرمودند:یوسف چون نسبت به پدر و برادران جوان تر بود،فوری برادران را بخشید.

پیام ها:

-سعه صدر،ابزار و وسیله ی ریاست است. لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ

-همین که خلافکار اعتراف کرد،بپذیرید واو را خجل نکنید. إِنّا کُنّا خاطِئِینَ .قالَ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ

-گذشت خود را به همه اعلام کنید تا دیگران هم سرزنش نکنند. لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ

-یوسف علیه السلام به بازسازی روحی روانی برادران گنهکار پرداخت،ما نیز چنین کنیم. لا تَثْرِیبَ ...*

-گذشت و عفو از مردم باید فوری باشد. الْیَوْمَ

-عفو در اوج عزّت و قدرت،سیره اولیای خداست. لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ

-فتوت را از یوسف بیاموزیم که هم حقّ خود را بخشید و هم از خداوند طلب آمرزش و عفو می کند. لا تَثْرِیبَ ... یَغْفِرُ اللّهُ

-آنجا که بنده می بخشد از خداوند که ارحم الراحمین است چه انتظاری جز عفو داریم. یَغْفِرُ اللّهُ لَکُمْ

-بخشیدن شرمندگان،سیره ی الهی است.(یغفر در قالب مضارع آمده است.)

-عفو خداوند،شامل کسانی هم که سالها موجب آزار دو پیامبر او(یوسف و یعقوب)شده اند،می شود. وَ هُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ

-گذشت ستم دیدگان از ظالمین،زمینه ساز شمول مغفرت الهی است،ولی در آمرزش او به مغفرت و رحمت الهی نیز منوط است. لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ ... یَغْفِرُ اللّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ

-توصیف خداوند به مغفرت و رحمت،(مانند أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ )از آداب دعا و استغفار است.

اِذْهَبُوا بِقَمِیصِی هذا فَأَلْقُوهُ عَلی وَجْهِ أَبِی یَأْتِ بَصِیراً وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ

(یوسف گفت:)این پیراهن مرا ببرید و آنرا بر صورت پدرم بیفکنید(تا)بینا شود و همه کسان خود را نزد من بیاورید.

نکته ها:

در داستان حضرت یوسف،پیراهن او در چند جا مطرح شده است؛

الف: وَ جاؤُ عَلی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ برادران،پیراهن یوسف را با خون دروغین آغشته کرده و نزد پدر بردند که گرگ یوسف را خورد.

ب: قَدَّتْ قَمِیصَهُ مِنْ دُبُرٍ پیراهن از پشت پاره وسبب کشف جرم و مجرم شد.

ج: اذْهَبُوا بِقَمِیصِی پیراهن موجب شفای یعقوب نابینا می شود.

اگر پیراهنی که جوار یوسف است نابینا را بینا می کند،پس در تبرک به مرقد و صحن و سرا و درب و دیوار و پارچه و هر چیز دیگری که در جوار اولیای خدا باشد،امید شفا هست.

تا اینجا مرحله شناسایی یوسف،عذرخواهی از او وعفو وگذشت یوسف و طلب عفو الهی، طی شده است،ولی هنوز نابینایی پدر که از آثار جرم برادران است،وجود دارد.در این آیه راه حل این مشکل ارائه می شود.

ضمناً در روایت آمده است که یوسف گفت:کسی پیراهن مرا برای پدر ببرد که پیراهن خونی مرا پیش او برده بود تا همانگونه که پدر را دل آزرده کرده با این پیراهن دلشاد سازد.

در روایات آمده است:یوسف برادران خود را هر روز و شب سر سفره خود می نشاند و آنها احساس شرمندگی می کردند،به یوسف پیغام دادند که سفره ما جدا باشد،چون چهره تو ما را شرمنده می کند!.

یوسف پاسخ داد:امّا من افتخار می کنم که در کنار شما باشم و با شما غذا بخورم. روزگاری مردم که مرا می دیدند،می گفتند: سبحان من بلغ عبدا بیع بعشرین درهما ما بلغ منزّه است خدایی که برده ی بیست درهمی را به عزّت رساند.امّا امروز وجود شما برای من عزّت است.

حالا مردم می دانند که من برده و بی اصل و نسب نبوده ام.من برادرانی مثل شما و پدری همانند یعقوب داشته ام،ولی غریب افتاده بودم.  (اللّه اکبر از این فتوّت و جوانمردی)

نقل شده است مرحوم آیت اللّه العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی که برای معالجه از اراک به سمت تهران حرکت کرده بود،شبی را در قم ماندند.مردم از ایشان تقاضا کردند که حوزه علمیه خود را از اراک به قم منتقل کند،چون قم حرم اهل بیت علیهم السلام و مدفن حضرت معصومه علیها السلام است.ایشان استخاره کردند و این آیه آمد: وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ

پیام ها:

-تبرّک به اشیائی که مربوط به اولیای خداست،جایز است. اذْهَبُوا بِقَمِیصِی (پیراهن یوسف،چشم نابینایی را بینا می کند.)

-کسی که با هوی و هوس مبارزه کند،حتّی لباسش نیز از مقدسات می شود.

بِقَمِیصِی

-تنها دیدن اشیای مقدّس برای تبرّک کافی نیست،باید آن را لمس کرد. فَأَلْقُوهُ عَلی وَجْهِ أَبِی *

-حزن و شادی در نور چشم اثر دارد. وَ ابْیَضَّتْ عَیْناهُ مِنَ الْحُزْنِ ... یَأْتِ بَصِیراً شاید به همین دلیل فرزند خوب را قرهالعین نامیده اند.(البتّه اگر نخواهیم از بُعد معجزه بررسی کنیم.)

-وصال،دل پیر را زنده و نابینا را بینا می کند. فَأَلْقُوهُ عَلی وَجْهِ أَبِی یَأْتِ بَصِیراً *

-در معجزه وکرامت،سن وسال شرط نیست.(پیراهن فرزند،چشمان پدر را بینا می کند.)

-یوسف،علم غیب داشت وگرنه از کجا می دانست که پیراهن،پدر را بینا می کند. یَأْتِ بَصِیراً

-خداوند آنچه را که روزی سبب حزن یعقوب شده بود،مایه شادی و شفای او

قرار داد.(پیراهن روزی سبب اندوه شد و امروز سبب شادی)*

-فرزندان متمکن،بستگان ضعیف مخصوصاً والدین سالمند را تحت پوشش ببرند. وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ

-شرایط اجتماعی،در عمل به وظیفه اثر دارد. وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ (صله ی رحم یوسف در آن شرایط به نوعی بود که باید فامیل به مصر بیایند.)

-رسیدگی به بستگان با حفظ حقوق سایر مردم،لازم است. أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ

-تغییر مسکن و هجرت،آثار زیادی دارد از جمله:خاطرات غم انگیز را دگرگون می کند. وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ

-افراد خانواده و بستگان نزدیک در صورت امکان نزدیک هم و در کنار هم زندگی کنند. وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ *

-جوانمردی یوسف علیه السلام تا آن اندازه بود که برادران او را تحمّل نکردند و را در چاه انداختند،ولی یوسف علیه السلام همه برادران و خانواده هایشان را دعوت کرد.

وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ *

-با خویشان هر چند خطاکار باشند نباید قطع رابطه کرد. وَ أْتُونِی بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ *

-برای کسانی که زجر فراق کشیده اند باید به فکر رفاه بود. أَجْمَعِینَ دیگر یعقوب تاب فراق ندارد.

-بهترین لطف آن است که همه را شامل شود. أَجْمَعِینَ

وَ لَمّا فَصَلَتِ الْعِیرُ قالَ أَبُوهُمْ إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ

و چون کاروان(از مصر به سوی کنعان محل زندگی یعقوب)رهسپار شد، پدرشان گفت: همانا من بوی یوسف را می یابم،البتّه اگر مرا کم خرد ندانید.

نکته ها:

فَصَلَتِ یعنی فاصله گرفت. فَصَلَتِ الْعِیرُ یعنی کاروان از مصر فاصله گرفت. تُفَنِّدُونِ

از ریشه فند به معنی ناتوانی فکر و سفاهت است.

یعقوب نگران بود که اطرافیانش نسبت بی خردی به او دهند و فرمود: لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ ، ولی با کمال تأسّف اطرافیان و بعضی اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این نسبت را به آن حضرت دادند،آنجا که در آستانه رحلت فرمود:قلم و کاغذ بیاورید تا چیزی بگویم و ثبت شود که اگر به آن عمل کنید،هرگز گمراه نشوید! یکی گفت: ان الرجل لیهجر پیامبر هذیان می گوید و نگذاشتند چیزی نوشته شود.

سؤال: چگونه است که تنها یعقوب بوی یوسف را درک می کند؟ إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ

پاسخ:هیچ مانعی ندارد،همان گونه که انبیا،وحی را درک می کنند و ما آن را درک نمی کنیم،در بقیه امور نیز آنان چیزی را بیابند که ما نمی یابیم.مگر در آستانه ی جنگ خندق،به هنگام کندن خندق،رسول اکرم صلی الله علیه و آله از جهش برقی که از اصابت کلنگ به سنگی نمایان شد، نفرمود:در این برق سقوط امپراطوری ها را دیدم؟امّا بعضی از افراد ضعیف الایمان گفتند:

پیامبر از ترس خود،دور شهر خندق می کند،ولی با هر ضربه و جرقّه ای،از سقوط یک رژیم و حکومتی و پیروزی خود وعده می دهد!

در شرح نهج البلاغه مرحوم خویی آمده است:برای امام معصوم،عمود نوری است که چون خدا اراده کند،امام با نگاه به آن،آینده را می بیند وگاهی نیز مثل مردم عادی است.

زمصرش بوی پیراهن شنیدی

چرا در چاه کنعانش ندیدی

بگفت:احوال ما برق جهان است

گهی پیدا و دیگر دم،نهان است

گهی بر طارم اعلی نشینیم

گهی تا پشت پای خود،نبینیم

شاید مراد از بوی یوسف خبر تازه ای از یوسف باشد.این مسئله امروزه در دنیای علم،به تله پاتی یعنی انتقال فکر از نقاط دور دست،مشهور شده وبه عنوان یک مسئله مسلّم علمی درآمده است.یعنی کسانی که پیوند نزدیکی با هم دارند و یا دارای قدرت روحی خاص هستند،همین که مسئله ای در گوشه ای از جهان برای شخصی پیش آید او نیز در گوشه ای دیگر از جهان آن را درمی یابد.

شخصی از امام باقر علیه السلام سؤال کرد:گاهی بدون جهت قلبم را غم فرا می گیرد،به نوعی که اطرافیان می فهمند.امام فرمود:مسلمانان در آفرینش از یک حقیقت و طینت هستند، همین که حادثه ی تلخی برای یکی از آنان اتفاق بیافتد،دیگری در سرزمین و منطقه ای دیگر غمناک می شود.

اگر استشمام بوی یوسف را مربوط به قوای شامّه بدانیم،باید به عنوان یک امر خارق العاده و معجزه پذیرفت که یعقوب بویی را از دور استشمام می کند.

در ایّام تجاوز عراق به جمهوری اسلامی ایران که مردم به فرمان امام خمینی قدس سره در جبهه های غرب و جنوب حاضر بودند،بنده نیز در خدمت شهید آیهاللّه اشرفی اصفهانی که حدود نود سال داشت،در عملیات مسلم بن عقیل بودم.ایشان بارها در شب حمله به من فرمود:من بوی بهشت را می یابم،ولی من هرچه بو کشیدم چیزی نیافتم!.

آری،کسی که نود سال در علم و تقوا و زهد و تهجّد بوده،می تواند احساسی داشته باشد که دیگران نداشته باشند.همانگونه که پیشگویی ایشان که گفتند:من چهارمین شهید محراب خواهم بود،عملی شد!. 

به هر حال ممکن است مراد از بوی بهشت،یک بوی عرفانی باشد.نظیر شیرینی مناجات که یک مزه معنوی است.و ممکن است بوی طبیعی باشد،لیکن هر شامه ای لایق استشمام آن نیست.نظیر امواج رادیویی که در فضاست،لیکن هر رادیویی تمام آنها را نمی گیرد.

پیام ها:

-انسان،با صفای باطن می تواند حقایق معنوی را درک کند. إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یُوسُفَ ولی درک حقایق محدود است،اینگونه نیست که آنان در هر مکان و زمان بتوانند هرچه را دریابند و لذا بوی پیراهن را بعد از فاصله کاروان دریافت نمود. فَصَلَتِ الْعِیرُ

-اگر حقایقی را درک نمی کنیم،مقام دیگران را انکار نکنیم. لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ

-همه ی مردم ظرفیّت شنیدن حقایق را ندارند و نسبت بی خردی به گوینده می دهند. لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ *

-زندگانی عالمان در میان نادانان،رنج آور ومشکل است. لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ

قالُوا تَاللّهِ إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ الْقَدِیمِ

(به او)گفتند:به خدا سوگند تو در گمراهی دیرین خود هستی.

نکته ها:

در آیه این سوره خواندیم که برادران در حقّ پدر خود گفتند: إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ پدرمان به خاطر علاقه بی جهت به یوسف و برادرش،در گمراهی آشکار است. در اینجا گفتند: ضَلالِکَ الْقَدِیمِ ،یعنی هنوز در آن خطای پیشین به سر می برد.

افراد عادّی نباید اولیای خدا را با فهم خود بسنجند و حکم کنند که این شدنی است یا نشدنی.حضرت علی علیه السلام می فرماید:

الناس اعداء ما جهلوا   یعنی مردم همین که خود نمی دانند با هر دانایی مخالفت می کنند.

پیام ها:

-کار نیکان را قیاس از خود مگیر. إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ (نسبت گمراهی به پدر، ناشی از قیاس وسنجیدن درک او با فهم خود بود.)

-یعقوب در طول دوران فراق یوسف،به زنده بودن او اعتقاد داشت و آن را برای اطرافیانش اظهار می کرد. إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ الْقَدِیمِ

فَلَمّا أَنْ جاءَ الْبَشِیرُ أَلْقاهُ عَلی وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِیراً قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ

پس چون(آن برادری که حامل پیراهن یوسف بود)مژده رسان آمد،پیراهن را روی صورت یعقوب انداخت.پس یعقوب بینا گشت و گفت:آیا به شما نگفتم:همانا من از(عنایت)خداوند چیزی می دانم که شما نمی دانید.

نکته ها:

اگر مراد از سفید شدن چشم وَ ابْیَضَّتْ عَیْناهُ ؛کم نور شدن باشد، بَصِیراً به معنای پر نور شدن است و دلالت بر این دارد که حزن و شادی در دید و قوه باصره ی انسان مؤثر است.

امّا اگر مراد نابینایی مطلق باشد که از ظاهر آیه و فَارْتَدَّ بَصِیراً بر می آید،یک معجزه و توسّل است که قرآن آن را اثبات می کند.

دنیا فراز و نشیب دارد؛برادران یوسف یک روز کشته شدن یوسف را به دست گرگ و یک روز خبر حاکم شدن یوسف را می آورند.

پیام ها:

-سرچشمه علم انبیا،علم الهی است. أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ ...

-انبیای الهی به وعده های خداوند اطمینان دارند. أَ لَمْ أَقُلْ ...

-یعقوب بر خلاف فرزندانش،به زنده بودن یوسف و پایان پذیرفتن فراقش اطمینان داشت. أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ

-فرزند ناصالح باعث کوری پدر وفرزند صالح موجب بینایی او می شود.

اِبْیَضَّتْ عَیْناهُ ... فَارْتَدَّ*

-اراده ی الهی،بر قوانین طبیعی حاکم است. فَارْتَدَّ بَصِیراً

-لباس و تعلّقات اولیای خدا،می تواند منشأ اثر باشد. فَارْتَدَّ بَصِیراً

-چه بسا امری که مکروه شمرده می شود؛ولی برای همه خیر است،چنان که قحطی ناخوشایند بود،ولی موجب آزادی بی گناهی چون یوسف و حاکمیّت او،وصال یعقوب وکنترل قحطی شد. إِنِّی أَعْلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ *

قالُوا یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنّا کُنّا خاطِئِینَ قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ

(فرزندان)گفتند:ای پدر! برای گناهانمان(از خداوند)طلبِ آمرزش کن که براستی ما خطاکار بودیم. (یعقوب)گفت:بزودی از پروردگارم برای شما طلب آمرزش می کنم، براستی که او،خود آمرزنده وبسیار مهربان است.

نکته ها:

فرزندان یعقوب موحّد بودند وبه مقام والای پدرشان آگاه بودند؛ یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا آنچه در آیات قبل به عنوان ضلال به پدر نسبت داده اند،مراد گمراهی در عقیده نیست،بلکه گمراهی در تشخیص و علاقمندی او به یوسف بود.

برای ظالم سه روز است:روز قدرت،روز مهلت و روز ندامت.

برای مظلوم نیز سه روز است:روز حسرت که مورد ظلم قرار گرفته،روز حیرت که در فکر چاره اندیشی است و روز نصرت در این دنیا یا جهان آخرت.

کسانی که در اثر اشتباه به پدر گفتند: إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ بعد از توجّه به اشتباه می گویند: إِنّا کُنّا خاطِئِینَ

در تفسیر مجمع البیان و اطیب البیان آمده است که حضرت یعقوب در انتظار شب جمعه یا سحر بود تا برای فرزندانش دعا کند.

پیام ها:

-ظلم،مایه ی ذلّت است.روزی که برادران،یوسف را به چاه انداختند،روز خنده آنان و ذلّت یوسف بود و امروز به عکس شد.

-برای آمرزش گناهان،توسّل به اولیای خداوند جایز است. یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا

-دعای پدر تأثیر ویژه ای دارد. یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا *

-برای توبه هیچگاه دیر نیست. اسْتَغْفِرْ لَنا *

-اعتراف به گناه و خطا زمینه آمرزش است. إِنّا کُنّا خاطِئِینَ *

-برای دعا،ساعات خاصّی اولویّت دارد. قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ

-دعای پدر در حقّ فرزندان،اثر خاصّی دارد. سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ

-پدر نباید کینه توز باشد ولغزش فرزندان را در دل نگهدارد. أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ

-به هنگام اقرار خلافکار،او را ملامت نکنید.هنگامی که گفتند: إِنّا کُنّا خاطِئِینَ ما خطاکار بودیم.پدر گفت: سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ

-گناهکار را به مغفرت الهی امیدوار کنیم. قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی *

-در استجابت دعا و توسّل به اولیای الهی صبور باشیم. سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ *

-حضرت یعقوب از حقّ خویش گذشت و برای حقّ الهی وعده دعا به فرزندان داد. أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی *

-لطف خداوند،شامل بزرگ ترین گناه و گناهکاران نیز می شود. هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ با اینکه دو نفر از پیامبران الهی مورد آزار و اذیّت چندین ساله قرار گرفته اند،باز امید بخشایش از او می رود.

فَلَمّا دَخَلُوا عَلی یُوسُفَ آوی إِلَیْهِ أَبَوَیْهِ وَ قالَ ادْخُلُوا مِصْرَ إِنْ شاءَ اللّهُ آمِنِینَ

پس چون(پدر و مادر و برادران)بر یوسف وارد شدند،پدر و مادرش را در کنار خویش جای داد وگفت:به خواست خدا با أمن و امان داخل مصر شوید.

نکته ها:

نمی دانم این فراز از داستان را چگونه بنویسم! یوسف برای استقبال از والدین خود،در بیرون شهر خیمه ای زده وبه انتظار ایستاده بود تا آنها را با عزّت و احترام وارد مصر کند؛ فَلَمّا دَخَلُوا عَلی یُوسُفَ ... اُدْخُلُوا مِصْرَ به طور طبیعی وقتی پدر و مادر و برادران یوسف، خود را برای سفر آماده می کردند،شور و غوغا در کنعان بود.

مردم می دیدند چگونه بعد از سالها،با دریافت خبر خوش سلامت یوسف،در حالی که یعقوب بینایی خود را باز یافته با اشتیاق عزم دیدار فرزند را دارد.آنها نیز خوشحال از احوال این پدر وپسر بودند،مخصوصاً از اینکه یوسف در مصر خزانه دار و حاکم است و در دوره قحط سالی،با ارسال غلّه آنها را نیز حمایت کرده است.با چه شوق و شور و عشقی می توان این قصه را نوشت و تمام نمود!.

از أَبَوَیْهِ معلوم می شود که مادر یوسف نیز زنده بوده است،ولی سؤالی که خودم نیز به جواب آن پی نبرده ام این است که چرا در سرتاسر داستان نامی از گریه،سوز وناله های مادرش مطرح نشده و این موضوع مسکوت مانده است؟

در روایات آمده که یعقوب با اصرار وسوگند از یوسف خواست تا ماجرای خود را بازگو کند.

وقتی یوسف شروع به گفتن کرد که برادران مرا لب چاه برده و با تهدید پیراهنم را کندند، یعقوب بی هوش شد.چون به هوش آمد،درخواست کرد که ادامه دهد،ولی یوسف گفت:پدر تو را به حقّ ابراهیم،اسماعیل و اسحاق علیهم السلام مرا از نقل داستان معاف کن! یعقوب پذیرفت.

پیام ها:

-استقبال در بیرون شهر،کار نیکویی است. فَلَمّا دَخَلُوا عَلی یُوسُفَ در بیرون شهر مراسم استقبال از یعقوب بود و یوسف در آنجا خیمه زده بود.

-پست ومقام نباید ما را از احترام به والدین غافل کند. قالَ ادْخُلُوا مِصْرَ ...

-حتّی اگر شخص اوّل کشور نیز خواست از امنیّت سرزمین خود سخن بگوید، باید توجّه به لطف خداوند داشته باشد. إِنْ شاءَ اللّهُ زیرا تا خدا نخواهد، امنیّتی در کار نیست،چنانکه گروهی از سنگ های کوه خانه ساختند تا درامان باشند،ولی قهر خداوند امنیّت آنان را به هم زد. وَ کانُوا یَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً

آمِنِینَ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَهُ مُصْبِحِینَ  

-در انتخاب محلّ سکونت،یکی از مهم ترین مسائل،امنیّت است. آمِنِینَ

-اگر یوسف ها حاکم باشند،امنیّت برقرار خواهد شد. آمِنِینَ

وَ رَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَی الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً وَ قالَ یا أَبَتِ هذا تَأْوِیلُ رُءْیایَ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَعَلَها رَبِّی حَقًّا وَ قَدْ أَحْسَنَ بِی إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ وَ جاءَ بِکُمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّیْطانُ بَیْنِی وَ بَیْنَ إِخْوَتِی إِنَّ رَبِّی لَطِیفٌ لِما یَشاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ

و پدر ومادرش را بر تخت بالا برد،ولی همه ی آنان پیش او افتادند و سجده کردند.و(یوسف)گفت:ای پدر! این است تعبیر خواب پیشین من.به یقین، پروردگارم آن را تحقق بخشید و به راستی که به من احسان کرد،آنگاه که مرا از زندان آزاد ساخت و شما را پس از آنکه شیطان میان من و برادرانم را بر هم زد،از بیابان(کنعان به مصر) آورد.همانا پروردگار من در آنچه بخواهد،صاحب لطف است.براستی او دانای حکیم است.

نکته ها:

عرش به تختی می گویند که سلطان روی آن می نشیند. خَرُّوا به زمین افتادن، بدو به بادیه و صحرا و نَزَغَ به ورود در کاری به قصد فساد معنا شده است.

لَطِیفٌ از اسم های خداوند است،یعنی قدرت او در لابلای کارهای پیچیده نیز نفوذ می کند.و تناسب آن با این آیه در این است که در زندگی یوسف گره های کوری بود که فقط قدرت خداوند در آنها نفوذ کرده و آنها را باز نمود.

یوسف مثل کعبه شد و پدر و مادر وبرادران رو به او،به عنوان کرامت او،برای خدا سجده کردند. خَرُّوا لَهُ سُجَّداً و اگر این سجده برای غیر خدا و شرک بود،یعقوب و یوسف که دو پیامبر خدایند شاهد چنین منکری نمی شدند.شاید هم این سجده،نشانه ی تواضع بوده،نه پرستش که در این صورت سجده بر یوسف بوده و اشکالی نداشته است.

پیام ها:

-در هر مقامی هستید والدین خود را بر خود برتر بدانید. رَفَعَ أَبَوَیْهِ آنکه رنج بیشتر داشته باید عزیزتر باشد.

-انبیا هم بر تخت حکومت نشسته اند. عَلَی الْعَرْشِ

-احترام به حاکمان برحقّ وتواضع در برابر آنان لازم است. خَرُّوا لَهُ سُجَّداً

-سجده ی پدر و برادران بر یوسف،خواب او را تعبیر کرد. رَأَیْتُهُمْ لِی ساجِدِینَ - خَرُّوا لَهُ سُجَّداً

-خداوند حکیم است.گاهی اجابت دعایی یا تعبیر خوابی را بعد از سالیان طولانی واقع می گرداند. هذا تَأْوِیلُ رُءْیایَ مِنْ قَبْلُ

-به واقعیّت رساندن طرحها،کار خداوند است. قَدْ جَعَلَها رَبِّی حَقًّا آری یوسف از پایداری و صبر خود سخنی نمی گوید و همه را کار خدا می داند.

-خواب اولیای خدا،حقّ است. جَعَلَها رَبِّی حَقًّا

-در برخورد با واسطه ها و ابزار و وسایل،همیشه خدا را اصل و ناظر بدانیم.با آنکه در زندگی یوسف اسباب و عللی دست به هم دادند که او به این مقام رسید،ولی باز می فرماید: قَدْ أَحْسَنَ بِی

-در هنگام برخورد با یکدیگر،از تلخی های گذشته چیزی نگویید. أَحْسَنَ بِی إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ اولین سخن یوسف با پدر شکر خدا بود،نه نقل تلخی ها.

-با فتوت باشیم و دل مهمان را نیازاریم.(در آیه شریفه،یوسف علیه السلام بیرون آمدن از زندان را مطرح می کند،امّا از بیرون آمدن از چاه سخن نمی گوید مبادا که برادران شرمنده شوند.) إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ

-جوانمرد و با فتوت باشیم نه اهل عقده و انتقام.یوسف می گوید: نَزَغَ اَلشَّیْطانُ شیطان وسوسه کرد وگرنه برادرانم بد نیستند.

-اولیای الهی،ورود به زندان و خروج از زندان را در مدار توحید و ربوبیّت می دانند. رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ آیات قبل و أَحْسَنَ بِی إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ

-پایان سختی ها،گشایش است. أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ

-بادیه نشینی،ضرورت است نه ارزش. قَدْ أَحْسَنَ بِی إِذْ ... جاءَ بِکُمْ مِنَ الْبَدْوِ

-زندگی والدین در کنار فرزند،یک لطف الهی است. أَحْسَنَ بِی ... جاءَ بِکُمْ

-در زمان حضرت یوسف،مصر دارای تمدّن شهرنشینی؛ولی کنعان سرزمینی عشایری بوده است. جاءَ بِکُمْ مِنَ الْبَدْوِ *

-برای پیشرفت و زندگی بهتر،باید سفر کرد. جاءَ بِکُمْ مِنَ الْبَدْوِ *

-مخلَص همه چیز را از خدا می بیند و از حوادث گله نمی کند.(در این آیه کلمات جَعَلَها رَبِّی ، أَحْسَنَ بِی ، أَخْرَجَنِی .... وَ جاءَ بِکُمْ ،سخن از الطاف الهی است)*

-برادران و اعضای یک خانواده،باید بدانند شیطان به دنبال اختلاف میان آنهاست. مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّیْطانُ بَیْنِی وَ بَیْنَ إِخْوَتِی

-خود را برتر ندانید. بَیْنِی وَ بَیْنَ إِخْوَتِی یوسف نگفت شیطان آنان را فریب داد، می گوید شیطان بین من و آنهارا...یعنی خود را نیز در یک سمت قرار می دهد.

-همان گونه که حضرت یعقوب در کودکی و اوّل داستان به یوسف گفت: إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ یوسف نیز در پایان می گوید: مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّیْطانُ بَیْنِی وَ بَیْنَ إِخْوَتِی .*

-کارهای خداوند،همراه با رفق،مدارا و لطف است. إِنَّ رَبِّی لَطِیفٌ

-همه حوادث تلخ وشیرین براساس علم وحکمت الهی صورت می گیرد.

الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ

-بعد از بخشیدن،کسی را شرمنده نکنید.چون یوسف برادران را بخشیده بود، در نقل ماجرا نام چاه را نبرد تا شرمنده نشوند.

-حضرت یعقوب در آغاز داستان به یوسف گفت: إِنَّ رَبَّکَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (آیه )

و در پایان نیز یوسف علیه السلام گفت: إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ که قابل توجّه است.*

رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ وَ عَلَّمْتَنِی مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ

(یوسف گفت:)پروردگارا؛تو مرا(بهره ای)از حکومت دادی و از تعبیر خواب ها به من آموختی.(ای)پدیدآورنده ی آسمان ها و زمین،تنها تو در دنیا وآخرت مولای منی،مرا تسلیم خود بمیران و مرا به شایستگان ملحق فرما.

نکته ها:

اولیای خدا وقتی به عزّت و قدرت خود نگاه می کنند،فوراً به یاد خداوند می افتند و می گویند:خدایا هر چه هست از توست.یوسف نیز اینچنین کرد،سخن را از پدر برگرداند و متوجّه خدا شد.خداوند حکومت مصر را به دو نفر داد،یکی فرعون که آن را به خود نسبت داد و گفت: أَ لَیْسَ لِی مُلْکُ مِصْرَ و دیگر به یوسف داد که آنرا به خدا نسبت داد و گفت:

آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ

تفکّر ابراهیم،در ذریّه و فرزندان او جلوه گری می کند؛ابراهیم گفت: أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ من تسلیم پروردگار عالمیان هستم،سپس نوه او یعقوب به فرزندانش سفارش می کند که با ایمان از دنیا بروید. لا تَمُوتُنَّ إِلاّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ در اینجا فرزند یعقوب نیز مرگ در حال تسلیم را از خدا می خواهد؛ تَوَفَّنِی مُسْلِماً

به هر حال ابراهیم علیه السلام از صالحین است؛ إِنَّهُ فِی الْآخِرَهِ لَمِنَ الصّالِحِینَ و یوسف علیه السلام می خواهد به او ملحق شود. أَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ

یوسف که خداوند همواره او را حفظ کرد،به او علم داد،به او حکومت داد و خطر را از او دور کرد،باز نگران عاقبت خود است.وای به حال کسانی که قدرت،مال و علم خود را با حیله به دست آورده اند،آنان چه عاقبتی خواهند داشت!.

خداوند به حضرت آدم اسمائی را آموخت؛ وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ

به حضرت داود علم زره بافی؛ وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَهَ لَبُوسٍ

به حضرت سلیمان،علم نطق پرندگان؛ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ  

به حضرت یوسف،علم تعبیر خواب؛ عَلَّمْتَنِی مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ

و به پیامبر اسلام علوم اوّلین و آخرین. وَ عَلَّمَکَ ما لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ

پیام ها:

-اعطای حکومت،از شئون ربوبیّت الهی است. رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ

-حکومت را نتیجه ی فکر،مال،قدرت،یار و طرح خود ندانیم،بلکه اراده ی خداوند عامل اصلی است. آتَیْتَنِی

-آنچه خدا به نیکان بدهد یا از آنان بگیرد،برای تربیت آنان است. رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی ، رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ

-حکومت،حقّ دانشمندان است نه بی سوادان. آتَیْتَنِی ... عَلَّمْتَنِی دانش یوسف وسیله حاکمیّت او شد.

-در هر موقعیّت وحالی،خود را به خداوند بسپارید. أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ

-قدرت و حکومت و سیاست،زمینه خروج از دین است،مگر اینکه خداوند لطف کند. تَوَفَّنِی مُسْلِماً

(یوسف در چاه دعایی داشت و در زندان دعای دیگر داشت،ولی همین که به حکومت رسید دعای او این بود:خدایا من مسلمان بمیرم.)

-بندگان خدا در اوج عزّت و قدرت به یاد مرگ وقیامت و سرانجام کار خود هستند. تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ همان گونه که همسر فرعون در کاخ

فرعون به فکر قیامت بود و می گفت: رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّهِ پروردگارا! در بهشت برای من جایی نزد خود قرار بده.

-عظمت خداوند تنها به خاطر نعمت هایی که به ما ارزانی داشته نیست،بلکه او بوجود آورنده کل هستی است. فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ

-افتخار یوسف آن نیست که حاکم بر مردم است،افتخارش آن است که خداوند حاکم بر اوست. أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ

-حسن عاقبت وپایداری در کار خیر،مهمتر از شروع آن است.انبیا برای حسن عاقبت دعا می کردند؛ تَوَفَّنِی مُسْلِماً یعنی مرا در تسلیم خود تا مرگ پایدار بدار. ( )

-در دعا،اوّل از نعمت های الهی یاد کنید؛ رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی بعد درخواست خود را مطرح کنید. تَوَفَّنِی مُسْلِماً

-چون به قدرت رسیدید،مناجات با خدا را از یاد نبرید. رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی ...

-حضرت یوسف علیه السلام در شور انگیزترین لحظات متوجّه خدا شده و با او مناجات می کند. رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی ...*

-علم و دانش در حکمرانی صحیح و عادلانه نقش مهمّی دارد. آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ وَ عَلَّمْتَنِی *

-در دعاها ومناجات ها تنها به فکر دنیا ومسائل مادی نباشید. فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ

-قدرت انسان ناچیز؛ مِنَ الْمُلْکِ علم انسان ناچیز؛ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ ...اما حکومت خداوند بر همه هستی است. فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ

-خدایی که خالق آسمان ها و زمین است می تواند کسی را از لابلای تمام سختی ها نجات داده و او را به بالاترین درجه ها برساند. رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ ... فاطِرَ السَّماواتِ ...*

-به ایمان فعلی خود مغرور نشویم،حفظ ایمان تا آخر مهم است. تَوَفَّنِی مُسْلِماً *

-نهایت ایمان،تسلیم در برابر خداوند است. تَوَفَّنِی مُسْلِماً *

-عاقبت خیر،بهترین نعمتی است که خداوند به بندگانش عطا می کند. تَوَفَّنِی مُسْلِماً *

-هیچ پادشاهی تا ابد نمی ماند. تَوَفَّنِی مُسْلِماً *

-با ایمان مردن و در زمره صالحان قرار گرفتن،آرزوی پاکان است. تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ

-انسان های وارسته حکومت را برای خدمت و صلاح می خواهند. أَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ *

-صالحان دارای بالاترین مقام در آخرت هستند.(یوسف آرزوی ملحق شدن به آنان را دارد) أَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ *

سیمای یوسف(ویژگی های یک رهبر موفّق)

در پایان داستان حضرت یوسف،سیمایی از آن را مرور می کنیم:

.توجّه کامل به خداوند در تلخی ها: رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ ...در شادی ها و شیرینی ها: رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ

.رهاکردن هر خط انحرافی از هر گروهی: إِنِّی تَرَکْتُ مِلَّهَ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ هُمْ بِالْآخِرَهِ هُمْ کافِرُونَ

.پی گیری راه مستقیم پیشگامان: وَ اتَّبَعْتُ مِلَّهَ آبائِی إِبْراهِیمَ ... وَ أَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ

.پایداری در راه رضای خدا تا آخرین نفس: تَوَفَّنِی مُسْلِماً

.وقار در برابر رقبا: أَحَبُّ إِلی أَبِینا مِنّا

.صبر در برابر حوادث و مرارت ها: یَجْعَلُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ ، أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً

.پاکدامنی و ترجیح تقوا بر رفاه: مَعاذَ اللّهِ ، رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی

.کتمان در برابر بیگانگان: وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ

.علم وافر: عَلَّمْتَنِی مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ - إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ ...

.بیان زیبا و فصیح: فَلَمّا کَلَّمَهُ قالَ إِنَّکَ الْیَوْمَ لَدَیْنا مَکِینٌ

.اصالت خانوادگی: آبائِی إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ ...

.مدارا با مخالفان فکری: یا صاحِبَیِ السِّجْنِ

.اخلاص: کان من المخلصین

.سوز و علاقه به هدایت دیگران: أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اَللّهُ الْواحِدُ الْقَهّارُ

.قدرت طراحی وابتکار: جَعَلَ السِّقایَهَ ، اِئْتُونِی بِأَخٍ لَکُمْ ، فَذَرُوهُ فِی سُنْبُلِهِ ،...

.تواضع و فروتنی: رَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَی الْعَرْشِ

.عفو و اغماض: لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ

.فتوت و جوانمردی: نَزَغَ الشَّیْطانُ بَیْنِی وَ بَیْنَ إِخْوَتِی

.امانتداری: اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ

.مهمان نوازی: أَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ

ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحِیهِ إِلَیْکَ وَ ما کُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَ هُمْ یَمْکُرُونَ

(ای پیامبر!)این(داستان)از خبرهای غیبی است که ما به تو وحی می کنیم و تو نزد آنان(برادران یوسف)نبودی آنگاه که در کار خویش هم داستان و متّفق شدند و نیرنگ می نمودند(که چگونه یوسف را در چاه اندازند و بگویند گرگ او را دریده است.)

پیام ها:

-انبیا از طریق وحی،با غیب آشنا می شوند. ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ ...

-انبیا،تمام اخبار غیبی را نمی دانند. مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ

-آنجا که خدا نخواهد،نه تصمیم مردم أَمْرَهُمْ نه اجماع آنان أَجْمَعُوا ونه نقشه وتوطئه یَمْکُرُونَ اثری ندارد.

-در حوادث پی درپی و مرتبط،نکته اصلی و نقطه ی شروع را فراموش نکنید.

محور داستان یوسف توطئه نابودی یوسف بود. أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَ هُمْ یَمْکُرُونَ

وَ ما أَکْثَرُ النّاسِ وَ لَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِینَ

(ای پیامبر!)بیشتر مردم ایمان بیاور نیستند،هر چند(سخت بکوشی و) حرص و آرزو داشته باشی.

نکته ها:

حرص به معنای علاقه شدید به چیزی وتلاش برای دستیابی به آن است.

پیام ها:

-بارها اکثریّت مردم از نظر اعتقادات دینی،مورد انتقاد قرآن قرار گرفته اند.

وَ ما أَکْثَرُ النّاسِ ... بِمُؤْمِنِینَ

-پیامبران نسبت به هدایت دیگران،سوز و درد و اشتیاق دارند. حَرَصْتَ

-هر حرصی مذموم نیست.(پیامبر برای ایمان آوردن مردم،حرص می ورزید) حَرَصْتَ *

-کج فهمی و ایمان نیاوردن اکثریّت مردم نباید مانع تبلیغ دین و بیان حقیقت گردد. ما أَکْثَرُ النّاسِ ... بِمُؤْمِنِینَ*

-ایمان نیاوردن اکثریّت مردم،به خاطر کوتاهی پیامبران نیست،بلکه نتیجه ی اختیار وآزادی خود انسان ها است که نخواسته اند ایمان بیاورند. ما أَکْثَرُ النّاسِ وَ لَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِینَ

وَ ما تَسْئَلُهُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ هُوَ إِلاّ ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ

و تو بر این(وظیفه ی ارشاد)پاداشی از آنان نمی خواهی.آن(رسالت و قرآن)جز تذکر و پندی برای جهانیان نیست.

نکته ها:

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز همانند سایر پیامبران،هرگز از مردم در قبال هدایت آنان پاداشی درخواست نکرد.زیرا توقع داشتن از مردم،پذیرش دعوت را سنگین می کند.در سوره طور آیه می خوانیم: أَمْ تَسْئَلُهُمْ أَجْراً فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ مگر از مردم مزدی درخواست کردی تا پرداخت آن برایشان سنگین باشد.اگر در آیه دیگر می بینیم که مزد رسالت را مودّت اهل قربی می داند، إِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبی برای آن است که پیروی و تبعیّت اهل بیت،برای خود مردم سودمند است نه پیامبر،زیرا در جای دیگر می خوانیم: قُلْ ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ آری کسی که اهل بیت را دوست دارد از آنان اطاعت می کند و اطاعت از آنان اطاعت از پیامبر و خداست.

قرآن ذکر است،زیرا:

یادآور آیات،نعمات و صفات الهی است.

یادآور گذشته و آینده انسان است.

یادآور عوامل سقوط و عزّت جوامع است.

یادآور صحنه های قیامت است.

یادآور عظمت هستی است.

یادآور تاریخ و زندگی شخصیّت های تاریخ ساز است.

معارف قرآن و احکام آن حقایقی است که باید آنرا فرا گرفت و همواره به خاطر داشت.زیرا ذِکْرٌ به علم ومعرفتی گفته می شود که در ذهن حاضر باشد واز آن غفلت نشود.

پیام ها:

-مبلّغ نباید از مردم توقعی داشته باشد،همانگونه که پیامبران چنین بودند. وَ ما تَسْئَلُهُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ

-آنچه زشت است درخواست پاداش است،نه دریافت آن. تُسْئَلُ

-معارف قرآن فطری است و همه مردم از آن می توانند بهره ببرند.( ذِکْرٌ در جایی است که انسان در درون خود می دانسته،ولی فراموش کرده است)*

-کار پیامبران یادآوری و بیدار ساختن فطرت هاست. ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ *

-رسالت پیامبر اسلام،جهانی است. لِلْعالَمِینَ

-ایمان نیاوردن گروهی از مردم،حتّی اکثریّت آنان در یک زمان و مکان نباید مبلغان دینی را دلسرد کرده و مأیوس نماید.اگر در منطقه ای از زمین گروهی ایمان نیاوردند،در جای دیگر تبلیغ نمایند. لِلْعالَمِینَ

وَ کَأَیِّنْ مِنْ آیَهٍ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَمُرُّونَ عَلَیْها وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ

و چه بسیار نشانه در آسمان ها و زمین که بر آن می گذرند،در حالی که از آن روی گردانند.

نکته ها:

گویا این آیه برای تسلّی خاطر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و هر رهبر و امام بر حقّ است که اگر مردم به فرمان و دستور آنان بی اعتنا بودند نگران نباشند،آنان دائماً بر نشانه های قدرت و حکمت خدا در طبیعت و خلقت برخورد می کنند،ولی لحظه ای نمی اندیشند.این همه زلزله،کسوف، خسوف،صاعقه،گردش ستارگان،کهکشان ها،همه و همه را می بینند،ولی از آن اعراض می کنند.

جمله یَمُرُّونَ عَلَیْها را سه نوع معنی کرده اند:

.منظور از مرور انسان ها بر آیات الهی،مشاهده آنهاست.

.منظور از مرور انسان ها بر آیات،حرکت زمین است،زیرا با حرکت زمین،انسان بر اجرام آسمانی مرور می کند.

.مرور بر آیات آسمانی،پیشگویی سوار شدن انسان بر وسایل فضایی و حرکت آنها در آسمان ها است.

اعراض،از غفلت خطرناکتر است.با اینکه تعداد نشانه ها زیاد است کَأَیِّنْ و انسان دائماً با آنها رابطه دارد یَمُرُّونَ امّا نه تنها از آنها غفلت می کند،بلکه مواقعی نیز با عنایت از آنها اعراض می کند.

پیام ها:

-تمام هستی،نشانه و رمز خداشناسی است. آیَهٍ

-انسان اگر لجاجت کند،هیچ نشانه ای را نمی پذیرد. وَ کَأَیِّنْ مِنْ آیَهٍ ... یَمُرُّونَ عَلَیْها وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ

-نگاه سطحی و بدون فکر و تأمّل،زمینه ی هدایت و رشد نیست. یَمُرُّونَ ...

مُعْرِضُونَ*

-علم به تنهایی کافی نیست،حقّ پذیری نیز لازم است تا ایمان حاصل شود.

یَمُرُّونَ عَلَیْها وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ *

-احسن القصص بودن داستان به تنهایی کافی نیست؛مهم آمادگی برای به کار بستن و پذیرفتن این همه درس بزرگ است. وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ *

وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاّ وَ هُمْ مُشْرِکُونَ

وبیشترشان به خداوند ایمان نمی آورند،جز اینکه(با او چیزی را)شریک می گیرند.(و ایمانشان خالص نیست)

نکته ها:

امام رضا علیه السلام فرمودند:شرک در این آیه به معنای کفر و بت پرستی نیست،بلکه مراد توجّه به غیر خداوند است.

از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده است که فرمودند:شرک در انسان،از حرکت مورچه سیاه در شب تاریک بر سنگ سیاه،مخفی تر است.

امام باقر علیه السلام نیز فرمودند:مردم در عبادت موحد هستند،ولی در اطاعت از غیر خدا گرفتار شرک می شوند.

ودر روایات دیگری می خوانیم که مراد از شرک در این آیه،شرک نعمت است.مثل اینکه انسان بگوید فلانی کار مرا سرو سامان داد،اگر فلانی نبود نابود شده بودم و امثال آن. 

پیام ها:

-ایمان،مراتبی دارد و ایمان خالص که هیچ گونه شرکی در آن نباشد کم است.

وَ ما یُؤْمِنُ ... إِلاّ وَ هُمْ مُشْرِکُونَ

نشانه های مؤمن مخلص

.در انفاق: لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً   از کسی توقع پاداش و تشکر ندارد.

.در عبادت: وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَهِ رَبِّهِ أَحَداً   جز خداوند کسی را بندگی نمی کند.

.در تبلیغ: إِنْ أَجرِیَ إِلاّ عَلَی اللّهِ به غیر خداوند از کسی پاداش نمی خواهد.

.در ازدواج: إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ   از فقر نمی هراسد و با توکل به وعده خدا ازدواج می کند.

.در برخورد با مردم: قُلِ اللّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ   جز رضای او همه چیز را کنار می گذارد.

.در جنگ وبرخورد با دشمن: وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللّهَ از کسی به جز خداوند نمی هراسد.

.در مهرورزی و محبّت: وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلّهِ هیچ کس را به اندازه خداوند دوست نمی دارد.

.در تجارت وکسب وکار: رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَهٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللّهِ از یاد خداوند غافل نمی شود.

نشانه های مؤمن مشرک

.عزّت را از دیگران آرزو می کند: أَ یَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّهَ  

.در عمل: خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً کار شایسته را با ناشایست می آمیزد.

.در برخورد بادیگران: کُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ دچار تعصّبات حزبی و گروهی می شود.

.در عبادت: الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ. اَلَّذِینَ هُمْ یُراؤُنَ بی توجّهی و ریاکاری می کند.

.در جنگ و نبرد: یَخْشَوْنَ النّاسَ کَخَشْیَهِ اللّهِ از مردم می ترسد.

.در تجارت وامور دنیوی: أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ افزون طلبی،او را سرگرم می کند.

.در انتخاب دین و دنیا: وَ إِذا رَأَوْا تِجارَهً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً   دنیا را می گیرند و پیامبر را تنها می گذارند.

أَ فَأَمِنُوا أَنْ تَأْتِیَهُمْ غاشِیَهٌ مِنْ عَذابِ اللّهِ أَوْ تَأْتِیَهُمُ السّاعَهُ بَغْتَهً وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ

آیا(آنها که ایمان نمی آورند)از اینکه عذاب الهی آنها را در برگیرد و یا قیامت در حالی که نمی دانند ناگهانی فرا رسد،در امانند؟

نکته ها:

غاشِیَهٌ به معنای عقوبتی است که جامعه یا فردی را در برمی گیرد.

پیام ها:

-هیچ کس خود را تضمین شده نپندارد. أَ فَأَمِنُوا

-احتمال قهر الهی،برای حرکت انسان به سوی راه حقّ کافی است،مشکل در این است که بعضی این احتمال را هم نمی دهند. أَ فَأَمِنُوا

-قهر خداوند،فراگیر است و امکان فرار نیست. غاشِیَهٌ

-جزیی از عذاب،برای گرفتار کردن انسان کافی است. غاشِیَهٌ مِنْ عَذابِ

-یاد قیامت،عامل تربیت است. تَأْتِیَهُمُ السّاعَهُ

قُلْ هذِهِ سَبِیلِی أَدْعُوا إِلَی اللّهِ عَلی بَصِیرَهٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی وَ سُبْحانَ اللّهِ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ

(ای پیامبر! تو نیز)بگو:این راه من است.من و هرکس پیروی ام کرد،با بینایی به سوی خدا دعوت می کنیم و خداوند(از هر شریکی)منزه است و من از مشرکان نیستم.

نکته ها:

دعوت کننده به توحید با توده مردم فرق دارد،همان گونه که در دو آیه قبل گفتیم توده ی مردم غالباً ایمانشان آلوده به شرک است؛ وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاّ وَ هُمْ مُشْرِکُونَ امّا مبلغ آسمانی باید بتواند بگوید: وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ

پیام ها:

-راه انبیا،روشن و در معرض شناخت ودید همگان است. هذِهِ سَبِیلِی

-پیمایندگان راه حقّ باید مواضع خود را با صراحت و بدون ترس بیان و اعلام کنند. هذِهِ سَبِیلِی *

-دعوت رهبر باید به سوی خدا باشد،نه به سوی خود. أَدْعُوا إِلَی اللّهِ

-رهبر باید بصیرت کامل داشته باشد. عَلی بَصِیرَهٍ

-مردم را چشم بسته و بدون آگاهی نباید به انجام کاری ترغیب کرد. عَلی بَصِیرَهٍ *

-پیروان پیامبر باید هر کدام مبلغی باشند که با بصیرت و آگاهی مردم را به سوی خدا دعوت کنند. أَدْعُوا إِلَی اللّهِ ... أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی

-محور تبلیغ،تنزیه خداوند از هرگونه شرک وشریک است. سُبْحانَ اللّهِ

-مبلّغان دینی باید افرادی خالص ومخلص باشند. ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ

-توحید ونفی شرک،اساس دین اسلام می باشد. أَدْعُوا إِلَی اللّهِ ، ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ

وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاّ رِجالاً نُوحِی إِلَیْهِمْ مِنْ أَهْلِ الْقُری أَ فَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَدارُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا أَ فَلا تَعْقِلُونَ

و پیش از تو(پیامبری)نفرستادیم،جز مردانی از اهل آبادی ها را که به آنان نیز وحی می کردیم.(با وجود این)آیا در زمین سیر نکرده اند تا عاقبت کسانی را که پیش از آنان بوده اند بنگرند؟و قطعاً سرای آخرت برای کسانی که تقوا پیشه کرده اند بهتر است.آیا نمی اندیشید؟

نکته ها:

بارها مخالفان انبیا بهانه می گرفتند که چرا پیامبران انسان هایی همانند ما هستند؟گویا مردم زمان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز این چنین فکر و سؤالی را داشتند که این آیه،هم پاسخ می گوید و هم هشدار می دهد.

پیام ها:

-همه انبیا مرد بوده اند. وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاّ رِجالاً شاید به خاطر آن که امکان تبلیغ،هجرت و تلاش،برای مرد بیشتر است.

-علوم انبیا از طریق وحی و به اصطلاح لدّنی بوده است. نُوحِی إِلَیْهِمْ

-پیامبران از جنس مردم بوده و در میان آنان زندگی می کردند.(نه فرشته بودند، نه افراد گوشه گیر ونه اهل رفاه.) مِنْ أَهْلِ الْقُری

-سیر و سفر باید هدفدار باشد. أَ فَلَمْ یَسِیرُوا ... فَیَنْظُرُوا

-مشاهده مستقیم از کارآمدترین شیوه های دریافت حقیقت است. أَ فَلَمْ یَسِیرُوا ... فَیَنْظُرُوا*

-سیر و سیاحت در زمین و آگاهی از تاریخ و درس عبرت گرفتن،برای هدایت و تربیت بسیار کارگشاست. فَیَنْظُرُوا

-حفظ آثار باستانی برای عبرت و بازدید آیندگان لازم است. فَیَنْظُرُوا

-فرستادن انبیا،نزول وحی و هلاکت مخالفان لجوج آنها،همه از سنّت های الهی در تاریخ است. کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ

-کفار از مخالفت با پیامبران چیزی بدست نمی آورند،در دنیا گرفتار قهر و عذابند.ولی اهل تقوا به آخرت که بهتر از دنیاست می رسند. وَ لَدارُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ

-به کار انداختن عقل و فکر بشر از اهداف رسالت انبیا و قرآن است. أَ فَلا تَعْقِلُونَ *

-خرد و اندیشه،انسان را به سوی مکتب انبیا پیش می برد. أَ فَلا تَعْقِلُونَ

حَتّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا فَنُجِّیَ مَنْ نَشاءُ وَ لا یُرَدُّ بَأْسُنا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِینَ

(دعوت پیامبران و مخالفت دشمنان همچنان ادامه داشت)تا هنگامی که پیامبران(از هدایت مردم)به آستانه نومیدی رسیدند وکفار گمان کردند (وعده ی عذاب)به دروغ به آنان داده شده است،آنگاه یاری ما به آنان رسید،پس کسانی را که می خواستیم نجات یافتند و(لی)عذاب ما ازگروه مجرمان باز گردانده نمی شود.

نکته ها:

در طول تاریخ،پیامبران در دعوت خود مستمر و مصرّ بودند،تا آنکه از هدایت مردم مأیوس می شدند،چنانکه مخالفانِ لجوج نیز دست از مقاومت برنمی داشتند.نمونه هایی از آن را در قرآن می خوانیم:

الف:نمونه یأس انبیا:

بعد از آنکه نوح سالیان متمادی مردم را دعوت کرد،جز گروه اندکی کسی ایمان نیاورد، خداوند به او فرمود: لَنْ یُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِکَ إِلاّ مَنْ قَدْ آمَنَ جز کسانی که ایمان آورده اند، کس دیگری از قوم تو ایمان نخواهد آورد.نوح در نفرین خود که نشان از یأس او نیز دارد، می گوید: وَ لا یَلِدُوا إِلاّ فاجِراً کَفّاراً یعنی از اینان جز کافر فاجر نیز متولد نخواهد شد.

در داستان زندگی و دعوت هود،صالح،شعیب،موسی،و عیسی علیهم السلام نیز این یأس از ایمان آوردن کفار به چشم می خورد.

ب:نمونه سوءظن مردم به انبیا:

کفّار تهدید انبیا را توخالی و دروغ می پنداشتند.در سوره هود آیه می خوانیم بَلْ نَظُنُّکُمْ کاذِبِینَ گمان می کنیم شما دروغگویید.یا اینکه فرعون به موسی علیه السلام گفت: إِنِّی لَأَظُنُّکَ یا مُوسی مَسْحُوراً  

به راستی که گمان می کنم که تو افسون زده ای.

ج:نمونه نصرت خداوند:

قرآن نصرت الهی را حقّی می داند که خداوند بر خود لازم کرده است وَ کانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ یعنی یاری مؤمنان بر ما لازم است.یا در جای دیگر می فرماید: نَجَّیْنا هُوداً وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ ما هود و مؤمنان را نجات دادیم.

امّا درباره قهر خداوند که از مجرمان برنمی گردد،در سوره ی رعد آیه می فرماید: إِذا أَرادَ اللّهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ هرگاه خداوند بر قومی قهر بگیرد،برگشت ندارد.

پیام ها:

-قساوت و لجاجت در انسان،تا آنجا اوج می گیرد که انبیای بردبار را نیز مأیوس می کند. إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ

-خوش بینی و حسن نیّت و حوصله اندازه دارد. حَتّی

-نیروی خود را صرف زمینه های غیرقابل نفوذ نکنید.باید از برخی مردم صرف نظر کرد. اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ

-مهلت دادن به مجرمان وتاخیر عذاب آنان،از سنت های الهی است. حَتّی إِذَا اسْتَیْأَسَ یعنی به قدری ما به مجرمان مهلت دادیم که انبیا مأیوس شدند.

-تاخیر عذاب الهی سبب جرأت وتکذیب مجرمین می گردد. حَتّی إِذَا ... وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا

-ناامیدی انبیا از هدایت مردم،شرط نزول قهر خداست. إِذَا اسْتَیْأَسَ ... لا یُرَدُّ بَأْسُنا ...

-امدادهای الهی نسبت به پیامبران هم زمان خاصی دارد. إِذَا اسْتَیْأَسَ ... جاءَهُمْ -قهر الهی شامل انبیا و مومنان واقعی نمی شود. فَنُجِّیَ

-هم قهر و عذاب و هم لطف و امداد به دست خداست. نَصْرُنا ... بَأْسُنا

-سرنوشت قهر یا نجات انسان بدست خود اوست. مَنْ نَشاءُ ، اَلْمُجْرِمِینَ

-اراده وخواست خدا قانون مند است. مَنْ نَشاءُ وَ لا یُرَدُّ بَأْسُنا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِینَ

-راه خدا بن بست ندارد. إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ ... جاءَهُمْ نَصْرُنا (هر کجا مردم کار را به بن بست کشاندند قدرت خدا جلوه می کند.)

-هیچ قدرتی مانع قهر خدا نمی شود. لا یُرَدُّ بَأْسُنا

-سنت خداوند در حمایت انبیا و هلاکت مجرمان است. جاءَهُمْ نَصْرُنا ، لا یُرَدُّ بَأْسُنا

لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَهٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ ما کانَ حَدِیثاً یُفْتَری وَ لکِنْ تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَفْصِیلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُدیً وَ رَحْمَهً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ

به راستی در سرگذشت آنان،برای خردمندان عبرتی است.(این)سخنی نیست که به دروغ ساخته شده باشد،بلکه تصدیق کننده ی آن(کتاب آسمانی)است که پیش از آن آمده و روشنگر هر چیز و(مایه)هدایت و رحمت برای گروهی است که ایمان می آورند.

نکته ها:

عبرت و تعبیر به معنی عبور است،عبور از صحنه ای به صحنه ای دیگر. تعبیر خواب عبور از رؤیا به واقعیات.و عبرت یعنی عبور از دیدنی ها و شنیدنی ها به نادیدنی ها و ناشنیدنی ها.

قَصَصِهِمْ شاید اشاره به داستان تمام انبیا باشد و شاید مراد،داستان یوسف،یعقوب، برادران،عزیز مصر وحوادث تلخ وشیرینی باشد که در این سوره آمده بود.

پیام ها:

-شرط امتیاز در داستان ها،پندآموزی آنهاست.در ابتدای سوره فرمود: نَحْنُ

نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ ودر آخر فرمود: لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَهٌ

-چنانکه حضرت یوسف علیه السلام علی رغم همه کیدها و مشکلات و موانع به عزّت و قدرت رسید،پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز علی رغم همه ی مکرها و...به عزّت و قدرت خواهد رسید. لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَهٌ *

-تنها خردمندان از داستان ها،پند وعبرت می گیرند. عِبْرَهٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ

-عبرت آموزی از قصص قرآن،مخصوص یک زمان نیست. لِأُولِی الْأَلْبابِ

-داستان های قرآن،بیان واقعیّت های عینی و عبرت آموز است.(یافتنی است، نه بافتنی.) ما کانَ حَدِیثاً یُفْتَری

-گفتار راست و واقعی،تأثیر عمیق دارد. عِبْرَهٌ ... ما کانَ حَدِیثاً یُفْتَری

-قرآن با کتب آسمانی دیگر همسو است. تَصْدِیقَ الَّذِی ...

-قرآن،تمام نیازهای انسان را مطرح می کند. تَفْصِیلَ کُلِّ شَیْءٍ

-قرآن،هدایت محض است و آمیخته با هیچ ضلالتی نیست. هُدیً

-تنها اهل ایمان از هدایت ورحمت قرآن بهره می برند. هُدیً وَ رَحْمَهً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ

-نکته سنجی و درس گرفتن عقل لازم دارد؛ عِبْرَهٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ ولی دریافت نور و رحمت الهی،ایمان نیز لازم دارد. لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ

-داستان یوسف برای جویندگان حقیقت،آیت آیاتٌ لِلسّائِلِینَ برای خردمندان، عبرت عِبْرَهٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ و برای اهل ایمان،مایه ی هدایت و رحمت است. هُدیً وَ رَحْمَهً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ *

نظر خود را درباره «تفسیر سوره یوسف» در کادر زیر بنویسید :
لطفا شرایط و ضوابط استفاده از سایت آسمونی را مطالعه نمایید
ارزیابی مهاجرت
: برای دریافت مشاوره درباره تفسیر سوره یوسف فرم زیر را تکمیل کنید

هزینه مشاوره ۳۰ هزار تومان می باشد

پاسخ مشاوره شما ظرف 1 روز کاری در پنل شما درج می شود و پیامک دریافت می کنید


دسته بندی های وب سایت آسمونی

آسمونی شامل بخش های متنوعی است که هر کدام از آنها شامل دنیایی از مقالات و اطلاعات کاربردی می باشند، شما با ورود به هر کدام از دسته بندی های مجله اینترنتی آسمونی می توانید به زیردسته های موجود در آن دسترسی پیدا کنید، برای مثال در دسته فیلم و سینما؛ گزینه هایی مثل نقد فیلم، معرفی فیلم ایرانی، فیلم بین الملل، انیمیشن و کارتون و چندین بخش دیگر قرار دارد، یا بخش سلامت وب سایت شامل بخش هایی همچون روانشناسی، طب سنتی، نکات تغذیه و تناسب اندام می باشد.