جام جهانی چیست؟

جام جهانی چیست؟

آسمونی : مسابقات جام جهانی از سال 1930 بطور مرتب و هر 4 سال یکبار برگزار می‌شود و تنها در سال‌های 1942 و 1946 و به علت جنگ جهانی دوم برگزار نشده‌است. قهرمان فعلی جهان، تیم ملی فوتبال آلمان است که در سال 2014 قهرمان شد. در حال حاضر، مسابقات در طی نزدیک به یک ماه و با حضور 32 تیم به‌علاوه کشور (های) میزبان برگزار می‌شود که به این مرحله از مسابقات، معمولاً مرحلهٔ نهایی جام جهانی گفته می‌شود. تیم‌ها برای ورود به مرحله نهایی جام، در طی 3 سال قبل از آغاز آن، تلاش کرده و در نهایت به همراه کشور (های) میزبان در این مسابقات حضور پیدا می‌کنند. تاکنون 20 جام جهانی برگزار شده‌است و تنها 8 کشور موفق به فتح این مسابقات شدند که کشور برزیل با 5 قهرمانی، پرافتخارترین تیم این رقابت هاست. همچنین برزیل ها تنها تیم در دنیا هستند که در تمام 20 دوره رقابت‌ها حضور داشتند.

آلمان و ایتالیا با چهار قهرمانی، دومین تیم‌های پرافتخار دنیا هستند، آرژانتین و اروگوئه با 2 قهرمانی و کشورهای انگلیس ، فرانسه و اسپانیا کشور های دیگری هستند که تجربهٔ کسب عنوان قهرمانی را دارند. جام جهانی، پربیننده‌ترین رویداد ورزشی است طوری‌که بازی فینال جام جهانی سال 2006 را که در کشور آلمان برگزار شد، 715٫1 میلیون نفر در سرتاسر دنیا به صورت زنده تماشا کردند. میزبان دورهٔ بعدی جام جهانی در سال 2022 نیز قطر خواهد بود. روز چهارشنبه 13 ژوئن 2018 ایالات متحده آمریکا، مکزیک و کانادا به عنوان میزبانان مشترک مسابقات جام جهانی فوتبال 2026 انتخاب شدند

تاریخچه جام جهانی

در سال 1872، نخستین مسابقه بین‌المللی فوتبال بین دو تیم انگلیس و اسکاتلند و در گلاسگو انجام شد که با نتیجه مساوی بدون گل به پایان رسید. نخستین جام برگزار شده نیز در سال 1884 و با نام مسابقات قهرمانی بریتانیا برگزار شد. در قرن 20 میلادی، فوتبال رو به رشد رفت و در بازی‌های المپیک تابستانی 1900، فوتبال بدون داشتن مدال و به عنوان یکی از ورزش‌های تیمی، برگزار شد. در سال 1904 بود که فیفا در سوئیس تأسیس شد. مسئولین وقت فیفا تلاش می‌کردند تا جدا از فوتبالی که در مسابقات المپیک برگزار می‌شود، مسابقات دیگری برگزار کنند اما چون اوایل ظهور این رشته ورزشی بود، فیفا توفیقی کسب نکرد و شکست خورده بود.

در المپیک سال 1908 بود که فوتبال برای نخستین بار، به عنوان یک ورزش رسمی در المپیک مورد استفاده قرار گرفت و فیفا مسئولیت برگزاری آن را به عهده داشت. البته در آن زمان تنها تیم ملی انگلیس یک تیم حرفه‌ای بود و سایر تیم‌ها دارای بازیکنان آماتور بودند که به همین دلیل در طی 2 دوره بعدی المپیک، انگلیس مدال طلا را کسب کرد. در سال 1909 و در کنار مسابقات المپیک که برای تیم‌های آماتور برگزار می‌شد، سر توماس لیپتون، جام توماس لیپتون را در شهر تورین برگزار کرد. البته در این رقابت‌ها، تیم‌های ملی شرکت نداشتند بلکه از هر کشور، یک تیم باشگاهی و به عنوان نماینده در این مسابقات حضور پیدا می‌کرد.

زمانی جام توماس لیپتون به عنوان نخستین دوره رقابت‌های جام جهانی شناخته می‌شد. در این رقابت‌ها، موفق‌ترین تیم‌های ایتالیا، آلمان و سوئیس حضور داشتند اما مسئولین فوتبال انگلیس، حاضر نشدند تا یک تیم حرفه‌ای به این مسابقات بفرستند که لیپتون از باشگاه «آکلند غربی» به نمایندگی از انگلیس، برای شرکت در این رقابت‌ها دعوت کرد که در نهایت همین تیم هم قهرمان شد. در سال 1914، فیفا مسابقات فوتبال المپیک را با عنوان جام جهانی فوتبال برای افراد آماتور به رسمیت شناخت و مسئولیت برگزاری این رقابت‌ها را پذیرفت. این حرکت فیفا در سال 1920، منجر به برگزاری نخستین جام بین قاره‌ای فوتبال شد که در آن یک کشور غیر اروپایی نیز شرکت کرد. مصر به همراه 13 تیم اروپایی دیگر در این رقابت‌ها شرکت کرد که در نهایت مسابقات با قهرمانی تیم ملی بلژیک به پایان رسید. 2 دوره بعدی رقابت‌ها نیز در سال‌های 1924 و 1928 با قهرمانی تیم ملی اروگوئه به پایان رسید.

نخستین دوره رقابت‌های جام جهانی

با توجه به موفقیت در برگزاری مسابقات المپیک، فیفا و رئیس وقت آن زمانش؛ ژول ریمه، مجدداً تلاش خود را برای برگزاری یک جام رسمی بین‌المللی آغاز کردند تا بتوانند مسابقات مربوط به خود را برگزار کنند. در می سال 1928 بود که فیفا در شهر آمستردام تصمیمش را برای برگزاری مسابقات رسمی خود، اعلام کرد. آن‌ها کشور اروگوئه را که در 2 دوره قبلی جام جهانی و در آستانهٔ جشن 100 سالگی استقلالش بود، به عنوان میزبان رقابت‌ها، انتخاب کردند. کمیته‌ای برای دعوت تیم‌های ملی برای حضور در این رقابت‌ها تشکیل شد اما انتخاب اروگوئه به عنوان میزبان رقابت‌ها، به منزلهٔ افزایش هزینه‌ها و سخت شدن آمدن تیم‌ها به رقابت‌ها بود که همین مسئله باعث شد که تا قبل از 2 ماه مانده به آغاز رقابت‌ها، هیچ تیم اروپایی، اعلام آمادگی نکرده باشد.

هر چند در نهایت بلژیک، فرانسه، رومانی و یوگسلاوی از اروپا در این رقابت‌ها حضور پیدا کردند. 7 تیم از آمریکای جنوبی، 2 تیم از آمریکای شمالی به همراه 4 تیم اروپایی، 13 تیم حاضر در نخستین دوره رقابت‌های جام جهانی فوتبال بودند. دو بازی اول در تاریخ رقابت‌های جام جهانی، در 13 ژوئیه 1930 برگزار شد. جایی که فرانسه موفق شد با نتیجه 4–1 تیم مکزیک را شکست دهد و آمریکا نیز با 3 گل تیم بلژیک را شکست داد. لوسین لورنت فرانسوی، زننده نخستین گل تاریخ رقابت‌های جام جهانی شد. در بازی فینال نیز اروگوئه میزبان توانست در حضور 93 هزار تماشاگر، با نتیجه 4–2 آرژانتین را شکست داده و به عنوان نخستین قهرمان جام جهانی فوتبال شناخته شود. جامی که با نام جام ژول ریمه نیز از آن یاد می‌شود.

جام‌های جهانی قبل از جنگ جهانی

پس از برگزار شدن نخستین دوره رقابت‌های جام جهانی، بازی‌های المپیک سال 1932 در لوس آنجلس برگزار شد که در آنجا فوتبال محبوبیت بسیار کمی داشت و به جای آن، فوتبال آمریکایی بسیار محبوب شده بود. به همین دلیل بود که مسئولین فیفا و المپیک، تصمیم گرفتند مسابقات فوتبال را در آن دوره از رقابت‌ها برگزار نکنند. فوتبال دوباره در المپیک سال 1936 جزو یکی از رشته‌ها شد اما بیشتر از گذشته تحت شعاع جام جهانی فوتبال قرار گرفته بود. مسابقات سال 1934، در کشور ایتالیا برگزار شد. جایی که برای اولین بار مسابقات دارای مرحله گروهی شدند. 16 تیم در این دوره حضور داشتند که تا سال 1982، این تعداد تغییری نکرد.

اروگوئه‌ای‌ها که از گسترش فاشیسم در ایتالیا ناراضی بودند، این مسابقات را تحریم کردند. بولیوی و پاراگوئه نیز به دلیل مسائل مالی، در این مسابقات حضور پیدا نکردند تا برزیل و آرژانتین بدون برگزاری هیچ بازی مقدماتی، در مسابقات حضور پیدا کنند. مصر نیز در این دوره، به عنوان نخستین تیم آفریقایی حضور پیدا کرد. ایتالیایی‌ها نیز خود توانستند در این دوره از رقابت‌ها قهرمان شوند و تبدیل به نخستین تیم اروپایی شوند که قهرمان جام جهانی می‌شود. دوره بعدی رقابت‌ها نیز مجدداً در اروپا و این بار در ایتالیا برگزار شد که موجب اعتراض کشورهای آمریکایی شد و اروگوئه و آرژانتین مسابقات را تحریم کردند. همچنین برای نخستین بار اعلام شد که تیم‌های میزبان و قهرمان دوره قبل رقابت‌ها، بدون نیاز به برگزاری مسابقات مقدماتی، می‌توانند در این رقابت‌ها حضور یابند.

برگزار نشدن دو جام جهانی بخاطر جنگ جهانی

دوره‌های 1942 و 1946 جام جهانی، به دلیل جنگ جهانی دوم برگزار نشد. جام جهانی 1942 قرار بود تا در کشور آلمان برگزار شود. این خبر در 23 مین سالگرد فیفا در سال 1936 و در برلین اعلام شده بود. اما جنگ جهانی در سال 1939 آغاز شد و میزبانی آلمان منتفی شد. در ژوئن همین سال، قرار شد برزیل میزبان رقابت‌ها باشد هرچند که با گسترش جنگ جهانی، برگزاری مسابقات منتفی شد آن هم در حالی که حتی میزبان رقابت‌ها هم مشخص نشده بود. بعد از پایان جنگ جهانی نیز، مسابقات سال 1946 به دلیل خرابی‌های حاصل از جنگ، برگزار نشد.

جام‌های جهانی بعد از جنگ جهانی

در سال 1950 بود که مسابقات دوباره از سر گرفته شد. مسابقات به میزبانی برزیل برگزار شد و انگلیس برای نخستین بار در این رقابت‌ها حضور پیدا کرد. انگلیسی‌ها که فوتبال را ورزشی انگلیسی می‌دانستند، دوست نداشتند تا در رقابت با تیم‌های غیرانگلیسی شرکت کنند تا بتوانند فوتبال را انگلیسی نگه دارند اما سرانجام در سال 1946 بود که دعوت فیفا را پذیرفتند و در این رقابت‌ها شرکت کردند. هر چند در نهایت آن‌ها با شکست برابر آمریکا، از گردونه رقابت‌ها حذف شدند و نتوانستند به فینال راه پیدا کنند. انگلیسی‌ها آن بازی را با 1 گل به آمریکا واگذار کرده بودند هرچند در ابتدا اخبار به اشتباه مخابره شد. بنابر اخبار، انگلیسی‌ها بازی را 1–0 برده بودند و البته به علت اشتباه تایپی، نتیجه بازی 10–0 به نفع انگلیس خوانده شده بود. همچنین اروگوئه‌ای که دو دوره قبلی را تحریم کرده بود، مجدداً به این بازی‌ها آمد. کشورهای اروپای شرقی چون شوروی سابق نیز به‌دلایل سیاسی در مسابقات حضور نداشتند. ایتالیا، قهرمان دوره قبل نیز با وجود سقوط هواپیمای خود که باعث کشته شدن اکثر بازیکنانش شد، در این رقابت‌ها شرکت کرد. همچنین این تنها دوره از رقابت‌ها بود که پس از مرحله گروهی، مسابقات حذفی برگزار نشد و در این دور هم مسابقات به شکل گروهی برگزار شد. در نهایت نیز اروگوئه‌ای‌ها، برزیل میزبان را شکست دادند و قهرمان شدند.

جام جهانی 1954 در کشور سوئیس برگزار شد و مسابقات برای اولین بار از طریق تلویزیون پخش شدند. شوروی که در مسابقات المپیک شگفتی ساز شده بودند، در این رقابت‌ها موفق نبودند. در مرحله یک چهارم نهایی مسابقات نیز پرگل‌ترین بازی تاریخ رقابت‌ها رقم خورد. جایی که اتریش با وجود آنکه با 3 گل از سوئیس عقب افتاده بود، در نهایت با نتیجه 7–5 موفق شد سوئیس را شکست دهد. در نهایت نیز آلمان غربی با برتری 3–2 برابر قهرمان المپیک، یعنی مجارستان موفق شد قهرمان مسابقات شود. این قهرمانی در حالی بدست آمد که آلمانی‌ها ابتدا با 2 گل از حریف عقب افتاده بودند. به همین دلیل این مسابقه در آلمان، با نام «معجزه برن» معروف شده‌است

جام جهانی 1958 در سوئد برگزار شد و برزیل توانست قهرمان شود. برزیلی‌ها تبدیل به نخستین تیم تاریخ مسابقات شدند که در حالی قهرمان می‌شدند که مسابقات در یک قاره دیگر برگزار می‌شد. همچنین برای اولین بار، هر چهار تیم بریتانیایی موفق به حضور در مرحلهٔ نهایی مسابقات شدند. اتفاقی که دیگر هرگز رخ نداد. همچنین در این مسابقات، پله به جهان فوتبال معرفی شد. وی در فینال 2 بار گلزنی کرد. جاست فونتین نیز با زدن 13 گل، بهترین گلزن رقابت‌ها شد. رکوردی که تاکنون دست نخورده باقی مانده‌است.

در حالی شیلی میزبان جام جهانی 1962 بود که قبل از آغاز مسابقات، زلزله ویرانگر و 9٫5 ریشتری شیلی رخ داد و خسارات زیادی وارد کرد. این دوره از مسابقات بخاطر خشونت زیادش و بازی‌های تدافعیش بسیار مشهور شد. برای مثال بازی ایتالیا با شیلی که با برد 2–0 شیلی همراه بود، به نام نبرد سانتیاگو معروف شد. دو روزنامه‌نگار ایتالیایی، مقاله‌ای تند دربارهٔ کشور میزبان نوشتند و در مسابقه نیز بازیکنان دو تیم به قصد مصدوم کردن بازیکنان حریف بازی می‌کردند و در نهایت دو بازیکن از تیم ایتالیا نیز از بازی اخراج شدند. در نهایت و برای دومین بار پیاپی، برزیل موفق شد در فینال و با نتیجه 3–1 تیم چکسلواکی را شکست دهد و قهرمان مسابقات شود. مارکوس کول کلمبیایی نیز تبدیل به نخستین و تنها بازیکن تاریخ شد که از روی نقطه کرنر، موفق به زدن گل در جام جهانی شد. لو یاشین این گل را دریافت کرده بود.

در بین سال‌های 1937 تا 1978، مسابقات با حضور 16 تیم برگزار می‌شد. البته در مسابقات سال 1938 کشور اتریش جزوی از آلمان شده بود و به همین دلیل بود که مسابقات با حضور 15 تیم برگزار شد. همچنین در مسابقات سال 1950 بود که به علت انصراف تیم‌های هند، اسکاتلند و ترکیه، مسابقات با شرکت 13 تیم برگزار شد. در آن سال‌ها اکثر تیم‌های شرکت‌کننده، از اروپا و آمریکای جنوبی بودند و تیم‌های کمی از قاره‌های آمریکای شمالی، آسیا، آفریقا و اقیانوسیه در این رقابت‌ها بودند و اکثر آن‌ها نیز به راحتی از تیم‌های اروپایی و آمریکایی جنوبی، شکست می‌خوردند. در واقع تا سال 1986، تنها آمریکا بود که جزو قاره اروپا و آمریکای جنوبی نبود اما توانسته بود از دور نخست رقابت‌ها صعود کند و در رقابت‌های سال 1930، به دور نیمه نهایی رسیده بود. همچنین تیم‌های ملی کوبا در سال 1938، کره شمالی در سال 1966 و مکزیک در سال 1970 بود که توانسته بودند به مرحله یک چهارم نهایی برسند. در دوران جنگ جهانی دوم جام در ایتالیا بود و معاون رئیس فیفا، «اوتورینو باراسی» آن را در یک جعبه کفش در زیر تختخواب خود مخفی کرده بود.

برزیل در سال 1966 به روال عادی پس از چهار سال جام را به فیفا بازگرداند. این جام در همین سال و قبل از شروع بازیها، بخشی از نمایشگاه «فوتبال در دنیای تمبر» بود که در «وستمینستر سنترهال» لندن برگزار شده بود. در روز 20 مارس 1966 برابر 29 اسفند 1344 خورشیدی، زمانی که در قسمت دیگری از ساختمان نمایشگاه مراسم عبادت برگزار شده بود، ربوده شد. اما یک هفته بعد سگی ضمن بازی در باغچه جلوی خانه‌ای آن را پیدا کرد. جام ژول ریمه پس از مسابقات 1970 برای همیشه به برزیل رفت ولی در دسامبر سال 1983 دوباره و این بار از ویترین فدراسیون فوتبال برزیل به سرقت رفت. در تحقیقات پلیس معلوم شد که دزدان جام را ذوب کرده‌اند. به این خاطر فدراسیون برزیل بدل جام را نزد یک شرکت آلمانی در شهر «هانائو» نزدیک فرانکفورت سفارش داد که اکنون در برزیل نگهداری می‌شود.

پس از این رویداد، فیفا از میان 53 طرح که هنرمندان در رقابتی جهانی برای جام جهانی فراهم آورده بودند، جام فعلی را که طراحی تندیس ساز و سنگتراش ایتالیایی «سیلویو گازانیگا» اهل میلان است را برگزید. جنس جام طلای 18 عیار، وزن آن 6175 گرم و ارتفاع آن 368 میلی‌متر است. تیم برنده جام را دریافت می‌کند و پس از پایان مسابقات می‌بایستی آن را قبل از بازگشت به کشور خود تحویل فیفا دهد. تیم قهرمان یک نسخه بدل با روکش آب طلا دریافت می‌کند که آنهم متعلق به فیفا می‌ماند.