صراط چیست ؟

حقیقت صراط چیست؟

پاسخ: صراط به معنای راه و مسیری است که انسان، آن را می پیماید. این مسیر، گاهی مادی و گاهی معنوی و فکری است; راه مادی همان است که هر انسانی در زندگی هر روز آن را از منزل به محل کار و به عکس طی می کند.

راه فکری و معنوی که سیر انسان را در چگونگی اندیشه و عمل مشخص می کند، مسیری است که نتیجه را در پی دارد. چنانچه حق باشد، صراط مستقیم و اگر منحرف باشد ضلالت و گمراهی نامیده می شود;

چنان که حضرت علی(علیه السلام)فرمود: الیمین و الشمال مضلّة و طریق الوسطی هی الجادّة[1] راست و چپ رفتن، گمراهی است و راه میانه، آن راه اصلی است...

و در قرآن کریم نیز بندگی خدا، «صراط مستقیم» نامیده شده است.[2]

بنابراین «صراط»، راه مستقیم فکری انسان و راه توحید و عبودیت و بندگی است. اگر کسی در زندگی، مسیر عبودیّت را طی کند، افزون بر رشد و کمال دنیوی، به سعادت اخروی می رسد. و حقیقت صراط در آخرت، تجسّم همین صراط دنیوی است که در روایات نیز، به آن پرداخته شده است.

بر اساس روایات اسلامی صراط، پلی است بر روی دوزخ در مسیر بهشت که نیکان و بدان باید از آن عبور کنند; نیکان به سرعت از آن می گذرند و به نعمت های بی پایان حق می رسند و بَدان سقوط می کنند و به دوزخ می افتند و سرعت عبور مردم از آن، به ایمان، اخلاص و اعمال صالح آنان بستگی دارد.

از امام صادق(علیه السلام) نقل است: «بعضی مانند برق از صراط می گذرند، و بعضی همچون اسب تیزرو، بعضی با دست و زانوها، بعضی همچون پیادگان از آن عبور می کنند، برخی نیز به آن آویزان می شوند (و می گذرند) گاه آتش دوزخ آن ها را می گیرد و گاهی نمی گیرد».[3]

شاید هم منظور از صراط، تجسم وضع ما در این جهان باشد که باید از پل شهوات عبور کنیم تا به بهشت تقوا برسیم و از سویی تهدیدی برای همه مجرمان و آلودگان است که بدانند سرانجام، گذرگاهشان از این راه باریک و خطرناک است.

نقل است مفضل بن عمر گفت: از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم صراط چیست؟ فرمود: «صراط همان طریق به سوی معرفت و شناخت خداوند بزرگ است» سپس افزود: «دو صراط است: صراطی در دنیا و صراطی در آخرت، و اما صراط در دنیا، همان امام واجب الاطاعه است، هر کس او را بشناسد و به هدایت او اقتدا کند، از صراطی که پلی بر جهنم است می گذرد، و هر کس او را در دنیا نشناسد، قدمش بر صراط آخرت می لرزد و در آتش جهنم سقوط می کند».[4]

و در تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(علیه السلام) این دو صراط (دنیایی و آخرتی) به صراط مستقیم بین غلو و تقصیر و صراط آخرت تفسیر شده است;[5] یعنی درباره پیشوایان معصوم نباید غلو کرد و از شناخت حق آنان نیز نباید ناتوان بود، بلکه باید به شایستگی حق آنان را شناخت. و این، همان صراطی است که در آخرت انسان را به بهشت می رساند.

از خصوصیات این پل این است که از مو باریک تر و از شمشیر برّنده تر است; این مسأله، بر ظرافت و دقت راه راست در دنیا دلالت می کند که کوچک ترین کم توجهی به آن ممکن است، انسان را از این صراط ساقط کند و او را به مقصد نرساند.

در روایات، جواز عبور از صراط را«ولایت علی بن ابیطالب(علیه السلام)» معرفی کرده اند که بی آن عبور از صراط ممکن نیست.[6]

به هر حال صراط پلی است که عبور از آن دقت و تلاش کافی نیاز دارد، و آن پل چیزی جز تجسم اعمال دنیایی ما در آنجا نیست; همان گونه که در دنیا راه راست ظرافت های خاصی دارد و انحراف از آن موجب لغزش و سقوط است، صراط روز قیامت نیز چنین است.[7]

بنابراین «صراط» تجسم اعمال دنیوی ما در آخرت است و آن، شناخت راه راست الهی در دنیا به شمار می آید.

- منابع:

[1]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج 1، ص 273، نشر داراحیاء الکتب العربیة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.

[2]. ( وَ أَنِ اعْبُدُونی هذا صِرَاطٌ مُسْتَقیمٌ)، سوره یس، (36) آیه 62.

[3]. «و منهم من یمر مثل البرق، و منهم من یمر مثل عدو الفرس و منهم من یمر حبواً و منهم من یمر مشیاً و منهم من یمر متعلقاً قد تأخذ النار منه شیئاً و تترک شیئاً»، شیخ صدوق، امالی، ص 33، نشر مؤسسه بعثت، قم، 1417 (هـ ق).

[4]. شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص 32، ح 1، انتشارات اسلامی، 1361 (هـ ش).

[5]. علامه محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 8، ص 69، ح 18، نشر موسسه الوفاء، بیروت، 1403 (هـ ق).

[6]. همان، ص 68، ح 11.

[7]. مطالب فوق با اندکی تصرف و اضافات از کتاب پیام قرآن، ج 6، ص 194ـ191، آیت الله مکارم شیرازی، انتشارات مدرسه امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) اخذ شده است.