گیاه پزشکی چیست؟

آسیب‌شناسی گیاهی (به انگلیسی: plant pathology)‏ بیماری‌شناسی گیاهی (به انگلیسی: phytopathology)‏ یا گیاه‌ پزشکی شاخه‌ای از علوم مرتبط با کشاورزی است که به دنبال جمع آوری دانش و اطلاعات مربوط به عوامل آسیب رساننده به گیاهان و نحوه جلوگیری یا کنترل خسارت آنها می باشد. معادل انگلیسی گیاه‌پزشکی Plant protection بوده در برخی منابع Plant medicine نیز بکار می رود. در ایران سابقا تحت عنوان حفظ نباتات نیز شناخته می شد و سازمانی نیز تحت همین عنوان وجود داشت. این شاخه از کشاورزی خود شامل سه بخش حشره‌شناسی کشاورزی، بیماری‌شناسی گیاهی و علوم علفهای هرز می‌باشد که به ترتیب بطور تخصصی مسایل مربوط به آفات، بیماریها و علفهای هرز را مطالعه می نمایند. سلامت و بهبود رشد گیاهان در درجه اول مورد توجه کسانی است که به کاشت گیاهان، تهیه و توزیع فرآورده‌های گیاهی اشتغال دارند. میزان رشد و باروری گیاهان به فراهم بودن آب و مواد غذایی در خاک و تأمین محدوده‌هایی از شرایط مناسب جوی مانند حرارت، رطوبت و نور بستگی دارد. هر عاملی که سلامت گیاهان را به مخاطره اندازد، ممکن است در میزان رشد و باروری آنها تأثیر منفی بگذارد و از ارزش آنها و فرآورده‌هایشان بکاهد. بیماری‌ها و آفات گیاهی و علفهای هرز از جمله عوامل زنده و بیماریهای فیزیولوژیک که ناشی از کمبود مواد مورد نیاز گیاه و خسارات ناشی از شرایط جوی نامناسب عمده‌ترین عوامل تقلیل محصول و یا نابودی گیاهان بشمار می‌روند. گیاهان از بیماری‌هایی آسیب می‌بینند که عوامل آنها به عوامل بیماریها در انسان و جانوران شباهت دارند گرچه احساس درد و ناراحتی در گیاهان در اثر بیماریها از نظر انسان مکتوم است، لیکن نحوه ایجاد و توسعه بیماری در گیاهان و حیوانات تقریباً مشابه بوده و معمولاً به همان اندازه پیچیده و بغرنج است. آفات گیاهی نیز مشتمل بررده بند پایان می‌باشند که مهم‌ترین آفات گیاهی که حشرات می‌باشند در این رده قرار دارند و بعد از آنها کنه‌ها و سایر بندپایان به گیاهان خسارت وارد می‌سازند. بعضی از مهره داران نیز مانند جوندگانی مثل موش‌ها و خرگوش‌ها نیز جزء آفات گیاهی بحساب می‌آیند.

رشتهٔ گیاه پزشکیّ

رشته گیاه پزشکی در ارتباط با آفات و بیماریهای گیاهی است. اولین گیاه پزشکان در 300 سال قبل از میلاد مسیح می‌زیسته‌اند، به عنوان مثال تئوفراستوس. با آنکه نظریات آنان بسیار ابتدایی بود ولی سنگ بنایی برای تحقیقات آیندگان بود. با کشف میکروسکوپ توسط وان لیون هوک تحولی در علم بیماری‌شناسی گیاهی روی داد. با هر بار تلفات مردم از گرسنگی بعلت خسارت دیدن محصولات آنها این علم اهمیت خود را بیشتر آشکار می‌کرد و بعد از فاجعهٔ قحطی سیب‌زمینی در ایرلند که ناشی از یک بیماری گیاهی مهلک بود و منجر به مرگ یک میلیون نفر و آوارگی 5/1 میلیون نفر دیگر شد علم گیاه پزشکی بیش از پیش محبوب گشت و دانشمدان زیادی در جهان در این رشته کار کردند. کارشناسان این رشته در ایران در وزارت جهاد کشاورزی تحت نظر سازمان حفظ نباتات مشغول به کار می‌باشند. موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور به عنوان یکی از بزرگترین و قدیمی ترین مراکز پژوهشی در کشور به طور تخصصی در زمینه شاخه های مختلف گیاهپرشکی شامل حشره شناسی، قارچ شناسی، ویروس شناسی، باکتری شناسی، نماتدشناسی، جانور شناسی، بیماری شناسی، علفهای هرز و آفتکشها فعالیت می نماید. گیاه‌پزشکی در کارشناسی ارشد به دو رشته حشره‌شناسی و بیماری‌شناسی تقسیم می‌شود که اکثر دانشجویان ترجیح می‌دهند در رشته بیماری‌شناسی گیاهی ادامه تحصیل بدهند. رشته حشره‌شناسی بسیار گسترده‌تر ست چرا که بیشترین جمعیت جانداران را حشرات دارند.





اهمیت و جایگاه در جامعه با توجه به اهمیت محوری بخش کشاورزی در امر تغذیه و اقتصاد کشور و از آن جا که رسیدن به خودکفایی و استقلال اقتصادی در این عرصه، تضمین کننده استقلال سیاسی ما نیز خواهد بود. هر گونه تلاش برای افزایش تولیدات کشاورزی، بسیار ارزشمند و حیاتی است. یکی از راههای افزایش محصول، جلوگیری از زیانهای آفات و بیماریهای مختلف گیاهان و فرآورده های گیاهی است که هر سال، ضرر و زیان قابل توجهی را بر کشور تحمیل می کند. با توجه به دانش و فن آوری روز، لازم است روشهای علمی جدید، جایگزین شیوه های سنتی مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی شود، تا با افزایش سطح تولیدات از ورود محصولات کشاورزی خارجی بی نیاز شویم.